W
prowadzanie i rejestracja
danych odbywa siê na pod-
stawie systemowej pamiêci
o swobodnym dostêpie i wy-
miennym noniku danych (kaseta), nieza-
le¿n¹ od rejestratora katastroficznego (tzw.
czarnej skrzynki). Kaseta jest nonikiem in-
formacji o planie misji, przygotowywanym
przed lotem. Umo¿liwia to wspó³pracê z na-
ziemnym systemem planowania misji,
gdzie zadanie jest programowane, zapi-
sywane na kasecie i z niej wprowadzane
do systemu pok³adowego. Podczas misji,
w pamiêci tej jest zapisywanych kilkaset
parametrów lotu, s³u¿¹cych do analiz wy-
konania zadania i dostarczaj¹cych z ka¿-
dego lotu bogatego materia³u badawczego.
Uzupe³nieniem tego materia³u jest zwykle
zapis wideo, czyli zarejestrowany przez
miniaturow¹ kamerê obraz widziany przez
pilota (to znaczy obraz na wskaniku prze-
ziernym HUD i teren operacji).
Czujniki pomiarowe to przede wszyst-
kim opisany uprzednio system autono-
micznej nawigacji inercjalnej, wspomaga-
ny systemem satelitarnym GPS. Czujni-
kami wspomagaj¹cymi s¹ tak¿e omówione
w poprzednich artyku³ach urz¹dzenia na-
wigacyjne wykorzystuj¹ce stacje naziem-
ne (np. taktyczny system nawigacji TA-
CAN, automatyczny radiokompas ADF, sy-
stem l¹dowania). Zadaniem radaru pok³a-
dowego jest w przypadku samolotów woj-
skowych, poza funkcjami kontroli pogody,
odczytanie rzeby terenu (co ma znacze-
nie zasadnicze w przypadku lotów na ni-
skich wysokociach) oraz detekcja celów
naziemnych lub powietrznych.
Urz¹dzenie do obserwacji terenu przed
samolotem w podczerwieni FLIR (Forward
Looking Infrared) umo¿liwia wywietlenie
na wskaniku wielofunkcyjnym termalnego
obrazu terenu (rys. 6); z kolei dalmierz la-
serowy umo¿liwia precyzyjny pomiar odle-
g³oci do celu.
Uk³ady wykonawcze samolotów wojsko-
wych to system sterowania samolotem,
rodki wojny radioelektronicznej i podsyste-
my sterowania uzbrojeniem. Interesuj¹-
cym zagadnieniem jest problem automaty-
zacji procesów wykonawczych. Znane jest
zjawisko okrelane mianem ironii auto-
matyzacji, polegaj¹ce na zwiêkszeniu ob-
ci¹¿enia prac¹ w kabinie, wynikaj¹cego
z samej automatyki. Przy czym zjawisko to
AWIONIKA
SYSTEMY AWIONICZNE
W SAMOLOTACH WOJSKOWYCH
(2)
Radioelektronik Audio-HiFi-Video7/2001
wystêpuje w lotnictwie wojskowym z mniej-
szym natê¿eniem ni¿ w cywilnym; samolot
nios¹cy rodki niszczenia jest w wiêkszym
stopniu pozostawiany w rêkach cz³owieka
_ pilota, a w mniejszym we w³adaniu kom-
putera _ maszyny ze sztuczn¹ inteligencj¹.
Wydaje siê, ¿e na samolotach wojskowych
z lepszym skutkiem zrealizowano zasadê
wspomagania, a nie zastêpowania pilota
przez uk³ady automatyki.
Automatyzacjê funkcji samolotu wojsko-
wego mo¿na podzieliæ na dwie kategorie:
steruj¹c¹ elementami wykonania zadania
oraz zabezpieczaj¹c¹ lot bojowy. W pierw-
szej kategorii mamy do czynienia z auto-
matyczn¹ nawigacj¹ i automatycznym
atakiem. Automatyczna nawigacja prowa-
dzona jest wed³ug wprowadzonego przed
lotem planu misji i realizowana jest przez
pilota wykonuj¹cego polecenia dyrektywne,
przekazywane przez system lub (rzadziej)
przez uk³ady automatycznego sterowania
samolotem.
Automatyczny atak (np. bombardowanie
bez widzia³noci celu, tzw. CCRP VIP
(Continuously Computed Release Point _
Visual Initial Point) _ stale wyliczany punkt
zwolnienia, wyniesiony punkt zapocz¹tko-
wania ataku _ rys. 7) polega na oddaniu
decyzji o zwolnieniu rodka bojowego
mózgowi komputera; jednak¿e i w tym
przypadku konieczna jest jednoznaczna
inicjalizacja procedury ataku dokonana
przez pilota (oznaczenie wyniesionego
punktu, samego celu, lub jego parame-
trów) oraz sta³a akceptacja kontynuowania
ataku (np. naciniêcie i trzymanie przycisku
bojowego) z mo¿liwoci¹ jego natychmia-
stowego przerwania.
Druga kategoria automatyzacji polega na
wyrêczaniu pilota, zajêtego przeprowadza-
niem ataku w skrajnie trudnych warun-
kach, w utrzymywaniu bezpiecznych lub
po¿¹danych parametrów lotu. We wspó³-
pracy z zaawansowanymi systemami czuj-
nikowo-pomiarowymi, wspomaganymi
komputerowo (np. Ground Proximity War-
ning System _ uk³ad ostrzegania o blisko-
ci ziemi), uk³ady wykonawcze automa-
tycznego systemu sterowania samolotem
utrzymuj¹ wysokoæ samolotu powy¿ej
pewnej wartoci minimalnej, ograniczaj¹
k¹t natarcia i lizgu, zapewniaj¹ t³umienie
drgañ itd.
Wojna radioelektroniczna, to detekcja
i identyfikacja zagro¿enia ze strony prze-
ciwnika, a nastêpnie wybór i zastosowanie
rodków obrony. Odbiornik RWR (Radar
Rys. 6. Termalny obraz terenu na wskaniku trój-
wymiarowym (firma Sextant Avionique _ Francja)
Punkt automatycznego zwolnienia
rodka bojowego
Oznaczenie punktu
wyniesionego
Punkt wyniesiony
Rys. 7. Atak CCRP VIP
(ród³o: firma Sagem,
Francja)
