Służba więzienna

Służba Więzienna (SW) jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą 
Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną. Służba Więzienna 
realizuje, na zasadach określonych w kodeksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie 
wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania.1

Personel zakładu resocjalizacyjnego 

Efektywność resocjalizacji zależy przede wszystkim od personelu zakładu. Obsada 
współczesnego więzienia karnego obejmuje oprócz funkcjonariuszy: oddziałowych, służby 
ochrony, itd. ? sztab specjalistów, na który składa się zespół pracowników medycznych, 
lekarzy i pielęgniarek, co najmniej jeden psycholog kliniczno ? penitencjarny, pedagodzy 
resocjalizacyjni i asystenci społeczni.
Cały zespół pracowników więzienia musi stanowić jednolity ?team?. zdający sobie sprawę z 
doniosłości zadań wychowawczych i realizujący je przy ścisłej wzajemnej współpracy, 
zgodnie z określonymi zasadami postępowania z więźniami. Nie można więc pracowników 
wiezienia dzielić na personel ?działu penitencjarnego?, który ma pełnić funkcje 
resocjalizacyjne i na ?personel ochronny?, który zapewnia izolację. 
Równie ważny jest właściwy dobór kandydatów na funkcjonariuszy, wykluczenie z góry osób 
brutalnych, o niskiej kulturze osobistej itd.

Struktura organizacyjna więzienia

Ustawa o Służbie Więziennej z dnia 26 kwietnia 1996 roku reguluje sprawy dotyczące 
struktury organizacyjnej służby więziennej.

Art. 3. ust. 1. Jednostkami Organizacyjnymi Służby Więziennej, zwanymi dalej ,,jednostkami 
organizacyjnymi? są: 
1. Centralny Zarząd Służby Więziennej.
2.Okręgowe Inspektoraty Służby Więziennej.
3.Zakłady Karne i Areszty Śledcze.
4.Ośrodki szkoleniowe i Ośrodki Doskonalenia Kadr Służby Więziennej.
Ust. 2. W ramach jednostek organizacyjnych, o których mowa w ust. 1 pkt 3 i 4, działają, w 
razie potrzeby, szkoły, szpitale, ambulatoria i apteki.

Struktura organizacyjna więzienia dzieli się na cztery kategorie personelu:
Personel ochronny- priorytetem jest utrzymanie bezpieczeństwa w zakładzie karnym, czy 
dwóch subzbiorowości- personelu i skazanych;
Personel obsługi- odpowiada za przyjęcie i zwolnienie skazanych, troszczenie się o warunki 
socjalno- bytowe oraz za obsługę sanitarno- medyczną i inną;
Personel resocjalizacyjny- odpowiada za diagnostykę penitencjarną, programowanie 
oddziaływań resocjalizacyjnych, terapeutycznych, ich organizowanie, realizację i ocenę. Do 
zadań tego personelu należy również kontakt z rodzinami więźnia oraz z określonymi 
wolnościowymi instytucjami;
Personel administracyjny- w jego gestii leży kierowanie zakładem, tak aby polityka kadrowa 
była właściwa. Zajmuje się również obsługą prawną oraz zatrudnieniem więźniów.

Struktura organizacyjna ZK

?
CZSW
?
OISW
?
Dyrektor ZK
?
Zastępca dyrektora ZK
?
[1]?[2]?[3]?[4]?[5]?[6]
?
Populacja skazanych

Legenda:
ZK - Zakład Karny [1] Dział Ochrony
CZSW - Centralny Zarząd Służby [2] Dział Penitencjarny
Więziennej [3] Dział Ewidencji i Zatrudnienia
OISW - Okręgowy Inspektorat [4] Dział Finansowy
Służby Więziennej [5] Dział Kwatermistrzowski
[6] Służba Zdrowia

Najwyższą funkcję kierowniczą w zakładzie karnym pełni dyrektor, jego obowiązki określa 
art. 7 5 Ustawy o Służbie Więziennej, tj.:
1.Zapewnienie praworządnego wykonania kar pozbawienia wolności i tymczasowego 
aresztowania;
2.Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w podległej jednostce;
3.racjonalne wykorzystanie środków finansowych;
4.Zapewnienie odpowiedniego do potrzeb doboru i wykorzystania kadry, stałego podnoszenia 
jej kwalifikacji, właściwego wykonywania obowiązków i dyscypliny;
5.Nadzorowanie działających w ramach zakładu i aresztu szkół, szpitali i ambulatoriów;
6.Wykonywanie poleceń wydawanych w ramach nadzoru penitencjarnego;
7.Współdziałanie w zakresie realizacji zadań zakładu lub aresztu z właściwymi instytucjami 
państwowymi, samorządowymi i społecznymi oraz kościołami, związkami wyznaniowymi i 
osobami godnymi zaufania.
H. Machel2 twierdzi, iż osoba będąca na samym szczycie władzy w zakładzie penitencjarnym 
pełni trzy role: jest administratorem, który kieruje sztabem ludzi, wytacza mu zadania 
służbowe, określa sposób i czas ich wykonania, wreszcie kontroluje proces realizacji 
wyznaczonych zadań przez podwładnych. Druga rola, w jaką się wciela, to kreator polityki 
penitencjarnej. Dyrektor powinien być głównym współtwórcą zakładowej polityki 
penitencjarnej. Rola ta wypływa z samego faktu kierowania więzieniem oraz z jednoosobowej 
odpowiedzialności za poziom jego pracy w zakresie sprawności resocjalizacyjnej. Trzecia 
rola, jaką pełni dyrektor zakładu karnego, to ordynator. 

Kompetencje

Efektywność pracy naprawczej i resocjalizacyjnej z więźniami zależy przede wszystkim od 
ludzi, którzy z nimi pracują. Takiego wyzwania mogą się podjąć tylko osoby dobrze do tego 
przygotowane.
Kompetentny pracownik to wykwalifikowany pracownik. Należy to łączyć z odpowiednią 

wiedzą na temat tego, wokół czego się obracamy. W więzieniu jest to bardzo istotny element, 
zważywszy na coraz większe zróżnicowanie skazanych pod różnym względem. Pojawiają się 
np. alkoholicy, narkomani, psychosocjocharakteropaci, więźniowie ze zorganizowanych 
struktur przestępczych, skazani zasobni finansowo, tzw. Białe kołnierzyki i wielu innych, z 
którymi personel więzienny musi umieć współpracować.

Etyka zawodowa personelu więziennego

Kwestia etyczna w toku działalności pracowników więzienia jest jedną z priorytetowych i 
posiada specyficzny wydźwięk. Dzieje się tak dlatego, że warunki, w jakich pracuje i działa 
personel więzienny, sprzyjają pokusom, nadużyciom i naciskom. Te negatywne zjawiska 
nasilają się wraz z przybyciem do zakładu karnego przestępców coraz bardziej brutalnych i 
bezwzględnych, a zarazem majętnych, dla których nie ma ,,rzeczy? nie do ,,kupienia?. Z tego 
też powodu służba więzienna wielokrotnie boryka się w swojej pracy z dylematami natury 
etycznej.
Normy moralno- etyczne stają się niejako priorytetem w prawidłowym funkcjonowaniu 
służby więziennej.
,,Obsada personalna współczesnego więzienia karnego obejmuje- oprócz funkcjonariuszy: 
wychowanków, oddziałowych, służby ochrony itd.- sztab specjalistów, na który składa się 
zespół pracowników medycznych, lekarzy i pielęgniarek, co najmniej jeden psycholog 
kliniczno- penitencjarny, coraz częściej spotyka się też zatrudnienie osobnych pedagogów 
resocjalizacyjnych i asystentów społecznych. W obrębie resocjalizacyjnych funkcji więzienia 
każdy z nich spełnia swoją specyficzną rolę, rzeczą istotną jednak jest ich współpraca w 
realizacji wspólnego celu.?3
Personel wiezienny, jak wynika z przepisów ustawy, jest zobligowany w postępowaniu wobec 
osób pozbawionych wolności do:
kierowania się zasadami praworządności, bezstronności oraz humanizmu;
szanowania ich praw i godności;
dokładania starań, aby wykonywanie kary przyczyniło się do przygotowania skazanych do 
życia na wolności;
pomagania w rozwiązywaniu ich problemów;
oddziaływania pozytywnego własnym przykładem;

Stres w pracy

Stres zawodowy funkcjonariuszy więziennych związany jest przede wszystkim z rolą 
zawodową i charakterem wykonywanej pracy. W zależności od charakteru wykonywanej 
pracy są więc narażeni na stres w różnym stopniu. Funkcjonariusze, których praca wymaga 
stałego i bezpośredniego kontaktu ze skazanymi, a więc dozorcy i wychowawcy wystawieni 
są na działanie wielu stresorów najbardziej. Godnym uwagi faktem jest to właśnie, że dozorcy 
więzienni, którzy w hierarchii władzy zajmują najniższe pozycje, mają jednocześnie 
najczęstszy kontakt ze skazanymi. Dlatego od tej grupy pracowników zależy w głównej 
mierze przebieg i charakter procesu wychowania więziennego.
,,W ostatnich latach personelowi więziennemu przybyło sytuacji stresowych. Chodzi m.in. o 
rosnące zagrożenie przemocą, agresją ze strony więźniów wychodzących się ze 
zorganizowanych struktur przestępczych. Telefony z pogróżkami, zastraszanie członków 
rodziny, propozycje dotyczące możliwości korupcji- nastręczają wielu problemów i stają się 
źródłem stresu zawodowego. Strach i lęk o zdrowie i życie swoje i najbliższych jest w wielu 
wypadkach nie do przezwyciężenia przez niektórych pracowników jednostek penitencjarnych. 
Finałem tej sytuacji jest rezygnacja z pracy?.4

Stres dezorganizuje i destabilizuje pracę personelu. Im więcej czynników stresorodnych w 
środowisku, tym niższa efektywność pracy. Sytuacje trudne, odbierane jako stresujące, 
zakłócają bądź nawet uniemożliwiają wykonywanie czynności zmierzających do określonego 
celu, jakim jest rozwiązywanie zadania.
Ludzie zmagający się ze stresem, radzą sobie z nim w dwojaki sposób: po pierwsze są 
podtrzymywane i pielęgnowane przez najbliższe osoby. Wsparcie tych osób dodaje siły i 
motywacji do dalszej pracy. Drugi sposób to: wewnętrzny, osobliwy zasób energii, który 
człowiek po prostu ma i dzięki niemu nie poddaje się.

Wypalenie zawodowe

Jednym z efektów długotrwałego doświadczenia stresu zawodowego może być zespół 
wypalenia zawodowego. Wypaleniu takiemu bezwzględnie podlega personel więzienny. W/g. 
Ch. Maslach5 na wypalenie zawodowe mają wpływ takie czynniki jak:
brak umiejętności zdystansowania się od momentów zbytnio emocjonalnych:
za duża liczba osób, która znajduje się pod opieką, jednej osoby, co może powodować 
przemęczenie i myśl o tym, że nie realizuje się w pełni wszystkich zadań:
bezsilność wynikająca z braku możliwości zmiany zaistniałej i trwającej sytuacji:
Zapobieganie sytuacjom trudnym w/g. Ch. Maslach:
dystans od nader emocjonalnych sytuacji;
mniejsza liczba osób przypadająca na jednego pracownika;
stosowanie przerw w pracy na chwilowy relaks;
obniżanie czasu pracy z jednym pacjentem w czasie dnia;
udział w towarzysko- zawodowych grupach oparcia;
krytyczna analiza własnych uczuć;
trening umiejętności interakcyjnych.

Instytucje penitencjarne są powołane do życia w określonym celu, aby naprawiać, poprawić, 
zmienić, skorygować skazanego. W realizacji tego celu priorytetową rolę odgrywa personel 
więzienny. Aby sprostać takiemu wyzwaniu, musi się on charakteryzować wielostronną 
zdolnością radzenia sobie w tych niezwykle osobliwych warunkach.

Bibliografia:

H. Machel ,,Orientacja w funkcjonowaniu”
M. Ciosek- ,,Psychologia sądowa i penitencjarna”
S. Przybyliński ,,Podkultura więzienna- wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej”