tech_ogrodnik_321[03].Z1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Produkcja podkładek generatywnych i wegetatywnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Ochrona szkółek przed chorobami i szkodnikami

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Rola COBORU i organizacji szkółkarskich. Dokumentacja szkółkarska,

kwalifikacja szkółek

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

SprzedaŜ i przechowywanie materiału szkółkarskiego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i nabywaniu umiejętności

z  zakresu  zakładania  i  prowadzenia  szkółki  sadowniczej,  produkcji  podkładek,  produkcji
drzewek  i  krzewów  owocowych,  ochronie  szkółki  przed  chorobami  i  szkodnikami,
prowadzeniu  dokumentacji  szkółkarskiej,  polityki  patentowej  stosowanej  w  szkółkarstwie
sadowniczym, roli COBORU i organizacji szkółkarskich.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć juŜ
opanowane, abyś bez problemów mógł przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−−−−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−−−−

materiał nauczania umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianu,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

wykaz literatury.

JeŜeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to zwróć się

o pomoc do nauczyciela.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni, a takŜe wykonywania ćwiczeń musisz przestrzegać

regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Schemat układu jednostki modułowej

321[03].Z1

Produkcja sadownicza

321[03].Z1.01

Uprawa roślin sadowniczych

321[03].Z1.02

Zakładanie i prowadzenie szkółki

321[03].Z1.03

Zakładanie i prowadzenie sadu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−−−−

charakteryzować warunki klimatyczne regionu oraz określać ich wpływ na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,

−−−−

charakteryzować nawozy organiczne i mineralne oraz określać ich wpływ na właściwości
gleby, wzrost i plonowanie roślin,

−−−−

charakteryzować podstawowe choroby roślin, szkodniki i chwasty oraz stosować metody
ich zwalczania,

−−−−

rozpoznawać oraz scharakteryzować gatunki drzew i krzewów,

−−−−

rozróŜnić pąki i pędy drzew oraz krzewów owocowych,

−−−−

odczytywać mapy glebowo-rolnicze,

−−−−

wyjaśniać zjawisko zmęczenia gleby oraz określić sposób rekultywacji,

−−−−

określać przydatność podłoŜy i rodzajów ziemi do określonych upraw,

−−−−

dobierać sposób i środki transportu produktów ogrodniczych,

−−−−

przygotowywać do pracy i obsłuŜyć maszyny oraz urządzenia do produkcji ogrodniczej,

−−−−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska,

−−−−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcia: podkładka, zraz, oczko, okulant, wstawka skarlająca, czop, odmiana
szlachetna, przewodnia, zraźnik, sad mateczny, stratyfikacja, szczepienie, okulizacja,
pensowanie, kultury in vitro,

−

przyporządkować podkładki do określonych grup według gatunku i siły wzrostu,

−

scharakteryzować wymagania glebowe oraz wymagania dotyczące technologii produkcji
podkładek generatywnych,

−

określić zasady zakładania i eksploatacji mateczników podkładek wegetatywnych,

−

dokonać stratyfikacji i siewu nasion podkładek,

−

załoŜyć szkółkę drzew owocowych,

−

przygotować zrazy do szczepienia i okulizacji,

−

zastosować szczepienia i róŜne metody okulizacji,

−

wykonać zabiegi pielęgnacyjne podkładek i sadzonek w szkółce,

−

określić metody produkcji agrestu, porzeczek, malin, truskawek, winorośli, jeŜyn
rozpoznać choroby i szkodniki szkółek drzew i krzewów owocowych oraz określić
sposoby ich zwalczania,

−

określić terminy i sposoby eksploatacji materiału szkółkarskiego,

−

określić sposób oraz przygotowanie materiału szkółkarskiego do sprzedaŜy,

−

określić rolę i zadania organizacji szkółkarskich oraz COBORU.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Produkcja podkładek generatywnych i wegetatywnych

4.1.1. Materiał nauczania

Produkcja podkładek generatywnych

Podkładka jest na ogół dziką formą uprawianego gatunku, moŜna ją otrzymywać z nasion

lub w wyniku rozmnaŜania wegetatywnego.

Drzewo owocowe moŜe się składać z dwóch lub trzech części składowych zwanych

komponentami. Z dwóch części składa się drzewo wówczas, gdy na podkładce generatywnej
lub  wegetatywnej  załoŜymy  zraz  (fragment  2–3-oczkowy  pędu  jednorocznego  odmiany
szlachetnej)  lub  załoŜymy  tarczkę  okulizacyjną  (fragment  kory  z  pąkiem  pędu  odmiany
szlachetnej).  Z  oczka  lub  zrazu  wyrasta  pęd,  który  z  podkładką  stanowi  okulant.  Z  trzech
części  składowych  drzewo  zbudowane  jest,  gdy:  wyprodukujemy  drzewo  na  tzw.  odmianie
przewodniej, pośredniej lub wstawce skarlającej.

Przewodnią zastępujemy pień a niekiedy nasady konarów odmiany szlachetnej. Odmiana

przewodnia  powinna  charakteryzować  się:  duŜą  odpornością  na  mróz,  odpornością  na
choroby,  powinna  tworzyć  konary  wyrastające  z  przewodnika  pod  kątem  zbliŜonym  do
prostego,  powinna  dobrze  zrastać  się  z  odmiana  szlachetną,  musi  wykazywać  korzystny
wpływ na jakość i ilość plonu.

Rys. 1. Budowa drzewa na przewodniej. I

−

szczepienie pod koroną. II szczepienie w koronie: A

−

odmiana

szlachetna (wraŜliwa na mróz), B

−

odmiana przewodnia (np. Hibernal), C

−

podkładka (np. M-26)

[1, s. 232]

Odmiana pośrednia jest stosowana gdy odmiana szlachetna nie zrasta się z podkładką.
Zadaniem wstawki skarlającej jest osłabienie siły wzrostu drzewa oraz wyrównanie wielkości
owoców. Wstawka taka powinna stanowić 25–30 cm pnia.

Podkładki generatywne otrzymuje się z nasion wybranych drzew określonej odmiany

uprawnej  (np.  Antonówka)  lub  formy  dzikiej  danego  gatunku.(np.  grusza  kaukaska).
Podkładki wegetatywne, zwane odrostowymi, najczęściej uzyskuje się przez okłady poziome
lub  pionowe,  odrosty  korzeniowe  oraz  sadzonki  róŜnego  rodzaju.  KaŜdy  typ  podkładki
wegetatywnej,  pochodzący  od  jednej  rośliny  matecznej,  tworzy  tzw.  klon,  czyli  zbiór
osobników powstałych w wyniku podziału jednego organizmu, mających decydujący wpływ
na siłę wzrostu odmiany uprawnej.

Roślina uŜyta na podkładkę dla drzew owocowych musi odznaczać się szeregiem

właściwości. Za najwaŜniejsze naleŜy uznać:
–

dobre zrastanie się z odmiana szlachetną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

uzyskiwanie określonej siły wzrostu w obrębie klonu,

–

wpływ na wczesne i obfite planowanie odmiany na niej zaszczepionej,

–

polepszenie jakości owocu odmiany szlachetnej,

–

odporność na mróz i gorsze warunki glebowe,

–

znaczna odporność na choroby i szkodniki,

–

łatwość rozmnaŜania,

–

przystosowanie do róŜnych typów gleby,

–

tworzenie mocnego systemu korzeniowego.

Nasiona do produkcji podkładek  generatywnych  pobiera się z sadów specjalnie zakładanych
do  tego  celu  i  podlegających  kwalifikacji  szkółkarskiej.  Zbiór  owoców  powinien  nastąpić
parę  dni  przed  osiągnięciem  pełnej  dojrzałości.  Owoce  rozdrabnia  się,  a  otrzymaną  miazgę
przepłukuje  wodą.  Wypłukane  i  oczyszczone  nasiona  suszy  się  w  pomieszczeniach
zacienionych,  przewiewnych,  w  temperaturze  30–35

C. Nasiona przechowujemy

w szklanych, szczelnie zamkniętych naczyniach. Warunki panujące w naczyniu, to wilgotność
względna =55%, a optymalna temperatura 1–3

Aby nasiona drzew owocowych mogły wykiełkować musza przejść tzw. okres

dojrzewania posprzętnego, co następuje podczas stratyfikacji. NajwaŜniejszymi warunkami
tego procesu są: niska temperatura (od 0 do 8

C), odpowiednia wilgotność (ok. 90%) oraz

dostęp powietrza. Stratyfikację moŜna przeprowadzić przysypując nasiona warstwą piasku
z torfem lub piasku z trocinami. Grubość tych warstw powinna wynosić 1–6 cm.

Pielęgnacja nasion podczas tego procesu polega na: zwilŜaniu wodą, gdy jest mała

wilgotność,  dosypywaniu  pisaku  przy  zbyt  duŜej  wilgotności,  wietrzeniu  nasion  co  2–3
tygodnie. Nasiona najczęściej wysiewa się w pierwszej dekadzie kwietnia. MoŜna wysiewać
juŜ  w końcu  marca,  gdy  ziemia  rozmarznie  i  przeschnie.  Nasiona  moŜna  wysiewać
bezpośrednio na miejsca stałe lub w inspektach. Siewki po wytworzeniu liścieni pikowane są
do  szkółki.  Odległość  miedzy  rzędami  powinna  wynosić  25–30  cm  (przy  pieleniu  ręcznym)
lub 50–70 cm przy pielęgnacji mechanicznej. Odległości w rzędzie wynoszą 5–7 cm (jabłoń,
grusza, czereśnia) lub 3–4 cm (pozostałe gatunki).

Celem prac pielęgnacyjnych jest otrzymanie jak najwyŜszego wskaźnika wyboru. MoŜna

ten cel osiągnąć w sposób następujący:
–

spulchniając glebę i niszcząc chwasty,

–

przerywając siewki rosnące zbyt gęsto,

–

podcinając korzenie siewek, rosnących na miejscu stałym, we wczesnym okresie
wegetacji,

–

prowadząc selekcję siewek rosnących na rozsadniku podczas ich pikowania,

–

nawoŜąc N w 2–3 dawkach po 30kg czystego składnika na hektar,

–

prowadząc ochronę chemiczną podkładek zgodnie z zaleceniami Terminarza Ochrony
Roślin Sadowniczych.

Odpowiednim terminem wykopywania podkładek jest październik, gdy część liści opadnie na
skutek  pierwszych  przymrozków.  Pozostałe  liście  usuwa  się  ręcznie.  Podkładki  mogą  być
wykopywane  ręcznie  lub  mechanicznie.  Wykopane  siewki  powinny  mieć  niezwłocznie
zabezpieczone  korzenie.  Sortowania  dokonuje  się  na  polu  lub  po  przewiezieniu  do
pomieszczeń.

Podkładki generatywne mają silny system korzeniowy są więc bardziej odporne na mróz

i  wykazują  mniejsze  wymagania  w  stosunku  do  warunków  glebowych,  na  ogół  (gatunki
ziarnkowe)  są  wolne  od  groźnych  gospodarczo  chorób  wirusowych.  Prace  pielęgnacyjne
moŜna  wykonywać  mechanicznie.  Do  ich  podstawowych  wad  moŜna  zaliczyć  duŜą
zmienność  cech  w  obrębie:  siły  wzrostu,  wchodzenia  w  okres  owocowania  okulizowanej
odmiany szlachetnej, odporności na choroby, odporności na mróz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkcja podkładek wegetatywnych

Podkładki wegetatywne uzyskuje się bezpośrednio w mateczniku (kwatery szkółki

obsadzone roślinami matecznymi) z odkładów pionowych lub poziomych, sadzonek
zdrewniałych, sadzonek zielonych, sadzonek korzeniowych i kultur tkankowych.

Mateczniki podkładek wegetatywnych muszą być zakładane na bardzo dobrych

i próchnicznych  glebach.  Obserwując  uwaŜnie  krzewy  często  moŜna  dostrzec,  Ŝe  na
usytuowanych nisko pędach, które stykają się z ziemią, tworzą się drobne korzenie. JeŜeli pęd
zostanie  obsypany  ziemią,  to  w  krótkim  czasie  uzyskamy  młodą  sadzonkę.  Jest  to  prosty
przykład  rozmnaŜania  przez  odkłady.  Metoda  ta  polega  na  ukorzenieniu  pędów
nieodłączonych  od  rośliny  matecznej  i oddzielaniu  ich  dopiero  po  wytworzeniu  korzeni.
W szkółkarstwie stosowane są: odkłady poziome zwykłe; odkłady poziome płaskie; pionowe
(kopczykowanie).

Odkłady  poziome  –  zwykłe  Ten  sposób  rozmnaŜania  polega  na  uzyskaniu  nowych,
ukorzenionych pędów z oczek (pączków) pędu ubiegłorocznego, płasko połoŜonego na ziemi
i przysypanego cienką warstwą ziemi. Pędy przygina się płasko, przytwierdza się je do ziemi
i  obsypuje  5  cm  warstwą  gleby.  Gdy  młode  pędy,  wybijające  z  oczek,  przedostaną  się  na
powierzchnię,  obsypuje  się  je  ziemią  nieco  wyŜej,  jak  przy  kopczykowaniu.  Do  jesieni
uzyskujemy zwykle dobrze ukorzenione sadzonki.

Rys. 2. Odkłady poziome zwykłe [10]

Odkłady poziome płaskie stosowane są głównie przy rozmnaŜaniu pnączy. Wykorzystuje się
wówczas całą długość pędów, uzyskując w ten sposób więcej ukorzenionych sadzonek.

Rys. 3.Odkłady poziome płaskie [10]

Kopczykowanie, odkłady pionowe stosujemy w przypadku krzewów o pędach wzniesionych
i  mało  elastycznych,  do  których  trudno  zastosować  metodę  odkładów  poziomych.  Wiosną,
nasady  młodych,  niezdrewniałych  pędów,  obsypuje  się  najczęściej  przefermentowanymi
wilgotnymi  trocinami  lub  próchniczną  ziemią  na  wysokość  około  20  cm.  W  miarę  wzrostu
pędów obsypujemy je systematycznie aŜ do wysokości około 30 cm. Kopczyki powinny być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odchwaszczane i podlewane, bo tylko w takich warunkach następuje dobre ukorzenianie.
Jesienią lub na wiosnę przyszłego roku rozgarniamy delikatnie kopczyki i odcinamy
sekatorem pędy, które wytworzyły juŜ korzenie.

Rys. 4. Odkłady pionowe (kopczykowanie) [10]

Sadzonki  zdrewniałe  pozyskuje  się  z  pędów  roślin  matecznych  znajdujących  się  w  stanie
spoczynku  zimowego  w  sadach  zraźnikowych.  Tniemy  dobrze  zdrewniałe,  najczęściej
jednoroczne  pędy,  z  wyraźnie  wykształconymi  pąkami,  bowiem  sadzonki  pochodzące  ze
starszych fragmentów pędu ukorzeniają się słabiej. Najlepszym terminem cięcia sadzonek jest
koniec lutego i początek marca. Pędy naleŜy ciąć ostrym noŜem lub sekatorem na 20–25 cm
odcinki.  Następnie  sadzonki  dołuje  się  w piasku,  w  chłodnej  piwnicy  lub  na  zewnątrz.  Gdy
ziemia dostatecznie rozmarznie, sadzimy sadzonki, zagłębiając je w podłoŜu tak głęboko, aby
nad  powierzchnię  ziemi  wystawał  tylko  jeden  górny  pąk,  lub  para  pąków.  Po  kilku
tygodniach  wytwarzają  się  pierwsze  korzenie  a następnie  pędy.  Młode  sadzonki  naleŜy
starannie  pielęgnować  podlewać  i  odchwaszczać.  JuŜ  jesienią  ukorzenione  sadzonki
wykopujemy i sadzimy w większej rozstawie do szkółki drzewek.

Rys. 5. Pozyskiwanie sadzonek zdrewniałych: 1) prawidłowo przycięta sadzonka, 2) głębokość

umieszczenia w podłoŜu, 3) sadzonka ukorzeniona [12]

Sadzonki  zielne  pozyskuje  się  z  tegorocznych  pędów,  umiarkowanie  rosnących,  dobrze
naświetlonych, wolnych od chorób i szkodników. Przygotowuje się je od połowy czerwca do
połowy lipca. Tegoroczne ulistnione pędy, rośliny matecznej podkładki, tniemy na odcinki od
5 do 18 cm. W celu przyspieszenia powstawania korzeni przybyszowych, podstawy sadzonek
(1–2  mm  /5sek.)  traktuje  się  ukorzeniaczem.  Przygotowane  sadzonki  umieszcza  się
w wilgotnym,  o  duŜej  pojemności  powietrznej,  podłoŜu.  Miejscem  ukorzeniania  są
najczęściej  szklarnie,  inspekty  lub  tunele  foliowe.  Szybkie  i  obfite  ukorzenienie  sadzonek
warunkowane jest wilgotnością podłoŜa i powietrza oraz ich temperaturą. Wysoką wilgotność
podłoŜa  uzyskuje  się  przez  podlewanie  natomiast  powietrza  przez  zamgławianie
pomieszczenia.  Optymalna  temperatura  podłoŜa  powinna  wynosić  18–25

C a powietrza nie

więcej niŜ 30

Sadzonki korzeniowe przygotowuje się w jesieni podczas wykopywania drzewek. Korzenie
o grubości 4–5 mm tnie się na odcinki 10–15 cm. Przez zimę przechowuje się je zadołowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do gruntu wysadza się wczesną wiosną, zostawiając szczytową część nad powierzchnią gleby
(2–3 cm).

Kultury  „in  vitro”  (w  szkle)  to  metoda  otrzymywania  nowych  roślin  z  pojedynczych
komórek  lub  ich  grup.  Podstawą  tego  sposobu  rozmnaŜania  jest  to,  Ŝe  kaŜda  komórka
zachowuje przenoszone przez jądro i cytoplazmę właściwości, które umoŜliwiają odtworzenie
całego  organizmu  o  cechach  rośliny  macierzystej.  RozmnaŜanie  podkładek  wegetatywnych
przez kultury in vitro (w szkle) przebiega w kilku etapach.

Rośliny lub ich części rosną na poŜywkach w szklanych naczyniach w warunkach

kontrolowanych.  Mają  zapewnioną  odpowiednią  dla  rodzaju  rośliny  intensywność
oświetlenia,  długość  dnia,  temperaturę  i  wilgotność  powietrza  .W  skład  poŜywek  wchodzą:
sole  mineralne,  cukry,  witaminy,  regulatory  wzrostu,  dodatki  organiczne  i  substancje
zestalające  poŜywkę  np.  agar.  PoŜywki  sterylizuje  się  termicznie  (w  autoklawie  –
sterylizatorze)  lub  przez  filtrację.  Materiał  roślinny  odkaŜa  się  środkami  chemicznymi
zawierającymi  aktywny  chlor  lub  tlen  oraz  antybiotykami  i  innymi  substancjami
wspomagającymi  odkaŜanie.  Wszystkie  zabiegi  odbywają  się  w  atmosferze  sterylnego
powietrza  z  zachowaniem  szczególnych  środków  ostroŜności.  Całkowita  sterylność
ś

rodowiska jest warunkiem powodzenia rozmnaŜania i wzrostu roślin in vitro.

Główne zastosowanie technologii kultur tkankowych polega na produkcji wysokiej

jakości jednorodnego materiału roślinnego, który moŜe być rozmnaŜany przez cały rok,
niezaleŜnie od pogody, w warunkach wolnych od chorób.

MikrorozmnaŜanie odgrywa znaczną rolę w szybkim wprowadzaniu do produkcji

rzadkich  genotypów,  w  rozmnaŜaniu  genotypów  trudnych  do  rozmnoŜenia  metodami
tradycyjnymi  i  w  międzynarodowej  wymianie  materiału  roślinnego.  Ma  teŜ  duŜe  znaczenie
w rozmnaŜaniu  materiału  wolnego  od  wirusów  oraz    w  technologii  krioprezerwacji
(zamraŜanie  i  przechowywanie  materiału  bez  utraty  ich  właściwości),  która  umoŜliwia
utrzymanie kolekcji genów przez dłuŜszy czas (opracowana została dla truskawki, winorośli,
maliny, gruszy, jabłoni oraz roślin z rodzaju Prunus).

Rys. 6. Podkładka 'P 22' — wolne od wirusów rośliny otrzymane metodą kultur tkankowych [11]

W celu szybkiego pozyskiwania sadzonek rozmnaŜanie in vitro najczęściej polega na

pobudzeniu  pąków  bocznych,  znajdujących  się  w  kątach  liści  lub  pędów,  i  rozmnoŜenie
pędów z pąków bocznych na poŜywkach zestalonych agarem. W ten sposób z kaŜdego pąka,
w  ciągu  kilku  tygodni,  formowane  jest  skupienie  pędów.  Nowo  wytworzone  pędy  są
oddzielane  od  pędu  macierzystego,  a  przeniesione  na  świeŜe  poŜywki  wydają  kolejne
pokolenie pędów. Metoda ta przypomina tradycyjny sposób rozmnaŜania przez sadzonki i jest
moŜliwa  do  zastosowania  dla  większości  gatunków  roślin.  ZałoŜenie  i  utrzymanie  stabilnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kultury  to  zajęcie  czasochłonne  i  na  wczesnych  etapach  produkcji  notuje  się  duŜe  straty
z powodu zakaŜeń bakteryjnych lub zamierania kultury. Jednak w odpowiednich warunkach,
po  uzyskaniu  stabilizacji  kultury,  z  jednego  pąka  udaje  się  uzyskać  w  ciągu  2  miesięcy  pęd
z 5  lub  więcej  węzłami,  które  moŜna  oddzielać  i  zakładać  z  nich  kolejne  kultury.  W  ten
sposób  uzyskuje  się  około  15625  sztuk  pędów  w  ciągu  12  miesięcy.  Przy  innym  typie
rozmnaŜania,  polegającym  na  załoŜeniu  kultury  z  fragmentów  pędów,  pędy  boczne
produkowane  są  z  kątów  bocznych,  a  te  z  kolei  wytwarzają  następne.  W  tym  przypadku
moŜna  uzyskać  10  nowych  pąków  w  ciągu  2  miesięcy,  czyli  1000000  pąków  w  ciągu  12
miesięcy.  Przy  Ŝadnym  ze  znanych  tradycyjnych  sposobów  wegetatywnego  mnoŜenia  nie
otrzymuje się tak intensywnego namnoŜenia w tak krótkim czasie, niezaleŜnie od warunków
pogodowych.

Jednym ze sposobów rozmnaŜania wegetatywnego jest szczepienie i okulizacja.

Okulizacja i szczepienie zostały szczegółowo opisane w rozdziale 4.3.
Zaletami podkładek wegetatywnych są:

−−−−

szybsze wchodzenie w owocowanie drzew na nich wyprodukowanych,

−−−−

wyrównany wzrost w obrębie klonu,

−−−−

korzystny wpływ na jakość owocu,

−−−−

lepsze zrastanie się z odmianą szlachetną.

NaleŜy pamiętać, Ŝe karłowe podkładki wegetatywne mają słaby system korzeniowy,
wymagają znacznie lepszej gleby niŜ podkładki generatywne i są trudniejsze w rozmnaŜaniu.

Podkładki wegetatywne dla jabłoni

M 9 to typowo karłowa podkładka, obecnie najpopularniejsza z tej grupy w całej Europie.

Drzewa szczepione na M 9 bardzo wcześnie wchodzą w owocowanie. Podkładka ma słaby
system korzeniowy, z tego względu wymaga Ŝyznej i ciepłej gleby. Drzewka pod cięŜarem
owoców mogą się przewracać, dlatego niezbędne jest przywiązanie ich do palików lub innych
podpór. MoŜna je sadzić w rozstawie 3 x 1,5 m.

P 16 zaliczana jest do karłowych. Drzewa rosnące na niej są zbliŜone wielkością do

drzew rosnących na podkładce M 9. W mateczniku ukorzenia się lepiej niŜ M 9.

M 26 uznawana jest za jedną z najlepszych podkładek półkarłowych. Powoduje nieco

silniejszy wzrost drzew. Jabłonie szczepione na tej podkładce wchodzą bardzo wcześnie
w okres owocowania i dają wyŜsze plony niŜ szczepione na M 9. Podkładka M 26 odznacza
się duŜą wytrzymałością na mróz i mniejszymi wymaganiami glebowymi niŜ M 9. Drzewa
szczepione na tej podkładce poleca się sadzić w rozstawie 3 x 2 m. Wymagają one podpór.

P 60 jest półkarłowa, nieznacznie słabiej rośnie niŜ M 26. Drzewa na tej podkładce

wymagają podpór.

M 7 to typowa podkładka półkarłowa. Odznacza się średnią wytrzymałością na mróz

i drzewa szczepione na niej w bezśnieŜne zimy mogą przemarzać. Podkładka ta jest mało
wymagająca co do gleby.

MM 106 naleŜy do grupy podkładek średnio silnie rosnących o dobrym systemie

korzeniowym. Drzewka na tej podkładce mogą rosnąć na suchych stanowiskach. Nie
powinno się sadzić na stanowiskach wilgotnych i glebach zwięzłych ze względu na duŜą
wraŜliwość na pierścieniową zgniliznę podstawy pnia.

P 2 zaliczana jest do średnio silnie rosnących. Drzewa szczepione na niej rosną silniej niŜ

na M 9. Siła wzrostu drzew zbliŜona jest do M 26, jednak drzewa na niej szczepione wchodzą
szybciej w okres owocowania. Jest wytrzymała na mróz, mało reaguje na wiosenne
ocieplenia. Jednak słabo ukorzenia się w mateczniku, drzewa wymagają prowadzenia przy
rusztowaniach.

P 22 od 1998 roku w Rejestrze Odmian znajdują się trzy selekty podkładki P 22: P 22 J,

P 22 K, P 22 S. Są one traktowane jako oryginalne podkładki, róŜniące się od odmiany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

macierzystej.  P  22  J  ma  siłę  wzrostu  między  podkładkami  karłowymi  a  super  karłowymi.
Juwenilna  forma  P  22  ma  nieco  większą  siła  wzrostu,  lepiej  ukorzenia  się  i  ma  większą
wydajność  w mateczniku  niŜ  odmiana  macierzysta.  P  22  K  odznacza  się  siłą  wzrostu  nieco
większą  niŜ  P  22.  Ma  teŜ  większą  wydajność  w mateczniku  i  lepszą  zdolność  ukorzenienia
się. P 22 S Senilna forma podkładki P 22. Siła wzrostu słabsza niŜ P 22.

P5 9 zaliczana jest do karłowych. Ma mniejszą siłę wzrostu niŜ M 9.Zaletami tej

podkładki są: duŜa wydajność w mateczniku i bardzo dobra zdolność ukorzeniania się.
Podkładka ta ma duŜe wymagania glebowe.

POLAN 59 to podkładka chroniona w księdze wyłącznego prawa. Jest to podkładka

wyhodowana  w  Instytucie  Sadownictwa  i  Kwiaciarstwa  w  Skierniewicach.  Licencję  na
rozmnaŜanie  posiada  Sadowniczy  Zakład  Doświadczalny  w  Prusach.  Jest  to  podkładka
o małej  sile  wzrostu  nieco  silniejsza  niŜ  P  22.  Bardzo  łatwo  ukorzenia  się  w  matecznikach.
Jest  mało  wraŜliwa  na  suszę.  Nie  powinna  być  sadzona  na  glebach  zwięzłych  i  wilgotnych.
Jest  odporna  na  mróz,  wraŜliwa  na  okresowe  ocieplenia,  szybko  ulega  rozhartowaniu.
Znacznie  lepiej  znosi  gorsze  warunki  glebowe  i  wilgotnościowe  niŜ  podkładki  P  22  i  M  9.
Polan 53 Ž jest podkładką wolną od wirusów.

Dla jabłoni przydatność podkładek generatywnych jest ograniczona przede wszystkim ze

względu na szerokie zastosowanie podkładek wegetatywnych, w tym głównie karłowych.
Siewki jabłoni odmiany 'Antonówka' powszechnie kiedyś uŜywane do produkcji drzewek ze
wstawkami, ze względu na spadek popularności tego typu drzewek, mają bardzo ograniczoną
przydatność — jedynie do produkcji drzew dla sadów zraźnikowych odmian potrzebnych do
szczepienia i okulizacji.

Podkładki dla grusz

Pigwa MA jest najpopularniejszą podkładką. Bardzo dobrze rozmnaŜa się na Ŝyznych

glebach, późno kończy wegetację więc łatwo przemarza, drzewa na niej wchodzą
w owocowanie około 3–4 roku, źle rośnie na glebach lekkich.

Pigwa MC wykazuje najsłabszy wzrost, łatwo rozmnaŜa się, jest mało wytrzymała na

mróz, wraŜliwa na opadzinę liści grusz, drzewa na niej dobrze plonują. Grusze na pigwie
moŜna sadzić w rozstawie 3 x 2m.

Pigwa S1, S2, S3 wyselekcjonowane zostały przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa

w Skierniewicach.

S1 jest bardziej wytrzymała na mróz od pigwy MA, rośnie silniej od niej i ma podobne

wymagania, dobrze zrasta się z odmianami szlachetnymi, ma długi okres wegetacji, jest dość
odporna na zarazę ogniową S3 jest najbardziej wytrzymała na mróz.

Siewka gruszy kaukazkiej jest podkładką generatywną. Odmiany szlachetne dobrze się

zrastają. Odmiany słabo rosnące wchodzą w owocowanie w trzecim roku a silnie rosnące
w piątym roku od posadzenia. Najcenniejsze selekty gruszy kaukaskiej to Belia, Elia i Doria.

Podkładki dla wiśni i czereśni

Siewki czereśni ptasiej są najczęściej stosowane dla czereśni. Dają silnie rosnące

i obficie owocujące drzewa, o dobrze rozrośniętym systemie korzeniowym.

Siewki wiśni antypki są wytrzymałe na mróz. Stanowią główną podkładkę pod wiśnie.

Antypka  dość  dobrze  rośnie  na  glebach  wapiennych,  suchych,  piaszczystych.  Nie  tworzy
duŜych  drzew.  Nie  zawsze  w  szkółkach  dobrze  zrasta  się  z  odmianami  uprawnymi.  Na
antypce  moŜna  teŜ  szczepić  niektóre  odmiany  czereśni.  Najcenniejsze  selekty  antypki  to
Popiel i Piast.

F12/1 jest podkładką rozmnaŜaną wegetatywnie i przy zachowaniu minimalnych

wymagań nie ulega zawirusowaniu w procesie rozmnaŜania tak jak podkładki rozmnaŜane
przez nasiona (wirusy przenoszone przez pyłek). Podkładka ta rośnie silnie i drzewa na niej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

późno wchodzą w okres owocowania. Jest dość odporna na mróz, dość odporna na raka
bakteryjnego. WraŜliwa na drobną plamistość liści i bardzo wraŜliwa na guzowatość korzeni.
Drzewa na tej podkładce charakteryzują się wyrównanym wzrostem, osiągają rozmiary
zbliŜone do drzew na czereśni ptasiej.

Colt to podkładka wegetatywna pod czereśnie charakteryzująca się dobrym

ukorzenieniem i siłą wzrostu w szkółkach. Wykazuje odporność na raka bakteryjnego
i guzowatość korzeni. Siła wzrostu drzew na Colcie stanowi ok. 75–85% siły wzrostu drzew
rosnących na podkładce F 12/1. Wszystkie odmiany czereśni dobrze zrastają się z podkładką.
Drzewa wchodzą wcześniej w owocowanie, wymagają jednak nawoŜenia dolistnego
przynajmniej dwukrotnie w sezonie z powodu słabszego pobierania makro i mikroskładników.

Gisela 5 podkładka karłowa wyhodowana w Niemczech. Zrasta się ze wszystkimi

odmianami, skarlająca od 30 do 50%. Odporna na mróz. Cechuje się najlepszymi wynikami
cechami ze wszystkich typów Giseli. Jest rozmnaŜana jedynie metodą kultur tkankowych.
Obecnie najbardziej polecana karłowa podkładka do nasadzeń towarowych.

Podkładki dla śliw, brzoskwiń i morel

Eruni jest siewką wyselekcjonowaną w Instytucie Sadownictwa w Balsgard (Szwecja).

Drzewo rośnie bardzo słabo i tworzy średnio zagęszczoną, wzniesioną koronę. Jest
dostatecznie wytrzymałe na mróz. Owoce Eruni dojrzewają kilka dni wcześniej niŜ Węgierki
Wiedeńskiej.

Siewka ałyczy to podkładka silnie rosnąca i dość wytrzymała na mróz. Jedynie

w bezśnieŜne zimy mogą przemarzać jej korzenie. Wymaga odpowiedniej pory
okulizacji, gdyŜ w przeciwnym razie wiele oczek źle się przyjmuje. Poza ałyczą pod
morele stosowane są siewki moreli, a pod brzoskwinie–siewki brzoskwini.

Siewki Węgierki Wangenheima są polecane na podkładki dla śliw. Dobrze owocują

na nich drzewa węgierki włoskiej. Rosną średnio silnie, są dostatecznie wytrzymałe na
mróz.

Brompton to podkładka wegetatywna, pod względem wytrzymałości na mróz

zbliŜona do ałyczy. Śliwy szczepione na tej podkładce rosną początkowo bardzo silnie.
Dobrze zrasta się ze wszystkimi odmianami śliw. Jest równieŜ dobrą podkładką dla
brzoskwiń i moreli.

Pixy została wyselekcjonowana w Anglii, uwaŜana jest za jedną z najbardziej karłowych

dla śliw. W mateczniku jej pędy ukorzeniają się bardzo słabo, rozmnaŜa się ją głównie przez
sadzonki zielne lub zdrewniałe. W sadzie drzewa szczepione na tej podkładce tworzą bardzo
płytki system korzeniowy. W zaleŜności od odmiany i warunków glebowych, osłabienie siły
wzrostu drzew przez podkładkę Pixy moŜe przekraczać nawet 50% w porównaniu z siewkami
ałyczy. Śliwy szczepione na Pixy bardzo wcześnie wchodzą w okres owocowania i plonują
obficie w kaŜdym roku. Wadą tej podkładki jest to, Ŝe owoce drzew na niej zaszczepionych są
mniejsze niŜ u rosnących na innych podkładkach.

Common Mussel

−

drzewa szczepione na tej podkładce rosną umiarkowanie. Jest

wytrzymała na. mróz. Trudno rozmnaŜa się z odkładów, dobrze natomiast z sadzonek.
Nadaje się dla wielu odmian śliw oraz brzoskwiń.

Dobry materiał wyjściowy do zakładania sadów nasiennych mogą stanowić typy ałyczy

wyselekcjonowane  w  Instytucie  Sadownictwa  i  Kwiaciarstwa  w  Skierniewicach  o  nazwach:
„Anna”,  „Amelia”,  „Agata”,  „Alina”.  Są  one  w  oficjalnym  rejestrze  podkładek
dopuszczonych  do  obrotu.  Wszystkie  mają  status  materiału  wolnego  od  groźnych
gospodarczo chorób wirusowych.
Podkładki dla orzecha włoskiego

Orzech włoski rozmnaŜa się stosunkowo łatwo z nasion. Tak rozmnaŜane drzewka

charakteryzują się jednak duŜą zmiennością i nie dziedziczą wszystkich cech rośliny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

matecznej. Szacuje się, Ŝe rozmnaŜane z nasion orzechy włoskie zachowują około 70–80%
cech macierzystych.

Wegetatywnie orzech włoski rozmnaŜa się przez okulizację lub szczepienie. W krajach,

w  których  orzechy  włoskie  uprawiane  są  na  skalę  wielkotowarową  i  w  klimacie  znacznie
cieplejszym  od  naszego,  np.  w  USA  (Kalifornia,  Oregon),  we  Włoszech  czy  we  Francji,
rozmnaŜanie  przez  okulizację  albo  szczepienie  nie  przedstawia  większych  trudności.  Jako
podkładek uŜywa się najczęściej: orzech czarny, orzech szary i orzech włoski.

Karłowe formy orzecha włoskiego nie zostały do tej pory wyhodowane, choć trwają nad

tym prace.

Formy półkarłowe moŜna otrzymać przez szczepienie lub okulizację na orzechu szarym

lub  orzechu  czarnym,  poniewaŜ  siewki  tych  gatunków  rosną  słabiej.  Drzewka  orzecha
włoskiego  szczepione  na  tych  podkładkach  są  mniejsze  o  30  –  40%  od  szczepionych  na
orzechu  włoskim  lub  siewkach  tego  gatunku.  Ponadto,  jako  słabiej  rosnące,  wcześniej
wchodzą  w  owocowanie  i  są  wytrzymalsze  na  niską  temperaturę.  W  naszych  warunkach
klimatycznych szczepienie lub okulizacja orzechów włoskich dają dobre wyniki tylko wtedy,
gdy przeprowadzane są w szklarni lub ogrzewanym tunelu foliowym, gdzie moŜna utrzymać
odpowiednią temperaturę i wilgotność. Okulizacja wykonywana w gruncie w lipcu rzadko się
udaje, głównie ze względu na częste występowanie u nas temperatury poniŜej 20

C i padające

wówczas deszcze. RównieŜ szczepienie w gruncie nie daje zadowalających wyników.

Przed 20 laty Czerny (Czechosłowacja) opracował dającą bardzo dobre wyniki metodę

jesiennego szczepienia orzecha włoskiego. Drzewka zaszczepione w listopadzie przetrzymuje
się przez 3 tygodnie w szklarni lub fitotronie w temperaturze 24

C. W tym czasie podkładka

zrasta się ze zrazem. Po tym okresie zaszczepione orzechy przechowuje się przez zimę
w chłodnym pomieszczeniu w temperaturze nieco powyŜej 0

C, a wiosną sadzi się rośliny

do szkółki.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz cechy dobrej podkładki?

Jakimi cechami powinny charakteryzować się drzewa mateczne do pozyskiwania nasion,
z których produkuje się podkładki generatywne?

Jakie znasz techniki sporządzania odkładów pionowych i poziomych?

W jaki sposób pozyskuje się sadzonki zdrewniałe?

Jakie róŜnice występują między podkładkami wegetatywnymi a generatywnymi?

Jakie znasz najlepsze podkładki dla jabłoni?

Jakie znasz najlepsze podkładki dla wiśni i czereśni na gleby piaszczyste?

Na czym polega proces stratyfikacji?

Jakie są etapy rozmnaŜania podkładek wegetatywnych przez kultury in vitro?

10.

Jaki jest szybki sposób pozyskiwania sadzonek przez rozmnaŜanie in vitro?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj prace związane ze stratyfikacją nasion ałyczy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zgromadzić materiał, narzędzia i przybory do wykonania ćwiczenia,

ustalić datę kiełkowania nasion,

wyłoŜyć skrzynki folią,

wymieszać piasek z torfem,

sprawdzić wilgotność mieszaniny,

namoczone dzień wcześniej nasiona przesypywać w skrzynkach warstwami z piaskiem

i torfem,

skrzynki przenieść do pomieszczenia o temperaturze 2–8

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

namoczone nasiona ałyczy,

–

skrzynki,

–

folia,

–

woda,

–

torf i piasek,

–

łopata,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 2

RozmnóŜ porzeczkę przez sadzonki zdrewniałe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

pobrać sadzonki,

przyciąć odpowiednio górną i dolną część sadzonki,

związać w pęczki po 50 szt.,

przygotować skrzynki z piaskiem,

nasypać piasek do skrzynek ok. 20 cm,

układać pionowo sadzonki, tak aby cięcie ukośne było na górze,

kaŜdą warstwę przesypywać piaskiem,

10)

wystające końcówki zasypać piaskiem,

11)

podlać zadołowane sadzonki,

12)

umieścić w chłodnym miejscu,

13)

uzasadnić wykonane czynności podczas ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

krzewy porzeczek,

–

narzędzia ogrodnicze (noŜe, skrzynki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

piasek,

–

woda,

–

folia.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić właściwości rośliny uŜywanej na podkładkę dla drzewa
owocowego?

pozyskać nasiona do produkcji podkładek generatywnych?

wymienić zalety podkładek wegetatywnych?

opisać technikę pobierania pędów i wykonania sadzonek zielnych?

wskazać najlepsze podkładki dla drzew pestkowych?

wymienić skład poŜywek dla rozmnaŜania przez kultury in vitro?

wymienić wady podkładek generatywnych?

porównać podkładki wegetatywne z generatywnymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej

4.2.1.

Materiał nauczania

Zakładanie i prowadzenie szkółki drzew owocowych

Szkółka drzew owocowych wymaga starannego dobrania stanowiska i gleby. Powinna

być zakładana na terenie płaskim lub lekko falistym. Wybierając teren pod szkółkę naleŜy
uwzględnić, Ŝe najlepsze wyniki uzyskuje się w rejonach o cieplejszym klimacie, na glebach
Ŝ

yznych, średnio zwięzłych, gliniasto-piaszczystych, o dobrej przewiewności, łatwo

nagrzewających  się,  posiadających  duŜą  pojemność  wodną.  Najlepszym  przedplonem  dla
szkółki  (czyli  ostatnim  członem  płodozmianu)  jest  roślina  wieloletnia  (koniczyna),  rzepak,
rośliny motylkowe. Bardzo waŜne jest, aby glebę pod szkółkę oczyścić z chwastów trwałych.
Na  glebach  mniej  Ŝyznych  przed  orką  stosuje  się  dodatkowo  nawozy  mineralne.  Orka  pod
szkółkę powinna być głęboka. Uwzględniając mechanizację prac w szkółce, przed sadzeniem
podkładek  naleŜy  wyznaczyć  kwatery  dla  poszczególnych  gatunków.  Rozstawa  podkładek
powinna wynosić między rzędami 90 cm x 30–35 cm w rzędzie

Najkorzystniejszym terminem sadzenia podkładek jest jesień ze względu na dłuŜszy

okres regeneracji systemu korzeniowego do momentu rozpoczęcia wegetacji. NaleŜy
pamiętać o kopczykowaniu podkładek na zimę. Przyjmuje się, Ŝe jesienią sadzimy podkładki
generatywne drzew ziarnkowych, a wiosną naleŜy sadzić podkładki generatywne drzew
pestkowych oraz wszelkie podkładki wegetatywne.

Pierwszy rok prowadzenia szkółki

W marcu następnego roku przycinamy zarówno podkładki posadzone jesienią jak

i wiosną. Przygotowanie podkładek do okulizacji polega na ich dokładnym podkrzesaniu do
wysokości około 30 cm, usunięciu gleby z szyjki korzeniowej i wytarciu miejsca
uszlachetniania tuŜ przed terminem okulizacji.

Okulizacja jest jednym ze sposobów szczepienia i polega na załoŜeniu w miejsce

odpowiedniego nacięcia  na podkładce fragmentu  kory z pąkiem zwanego  oczkiem, pobranej
z odmiany szlachetnej. Termin jej wykonania zaleŜy od dojrzałości podkładek oraz od stopnia
wykształcenia  oczek  na  pędzie  tegorocznym  odmiany  szlachetnej.  Najczęściej  okulizacje
rozpoczyna  się  w  trzeciej  dekadzie  lipca  (czereśnie,  jabłonie  i  grusze),  a  kończy  w  połowie
sierpnia okulizacją śliw.

Rys. 7. Metody okulizacji: a) w literę „T”, b) w odwrócone „T”, c) w literę „X”, d) na krzyŜ [11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkółki powinny zaopatrywać się w zrazy (pędy z pąkami do szczepienia lub okulizacji)

tylko w matecznikach kwalifikowanych, całkowicie wolnych od chorób i szkodników. Zrazy
naleŜy chronić przed zaschnięciem i zaparzeniem.

Jedną z metod okulizacji zalecaną dla gatunków ziarnkowych jest tzw. litera T. Podczas

wykonania  tej  okulizacji  nacinamy  korę  na  podkładce  najpierw  poziomo  tak,  aby  nacięcie
stanowiło ¼ obwodu podkładki, następnie robimy cięcie pionowe długości ok. 2.5 cm od dołu
cięcia poziomego. Następnie odchyla się korę, za którą wkłada się przygotowane oczko zraza.
Wiązanie  rozpoczyna  się  od  nasady  nacięcia  i  omijając  pączek  kończy  ponad  nacięciem
górnym.  Dość  często  stosowana  jest  dwukrotna  okulizacja  w  celu  zwiększenia  przyjęć
załoŜonych  oczek.  Polega  ona  na  załoŜeniu  drugiego  oczka  10  cm  powyŜej  pierwszego  bez
względu na wynik pierwszej okulizacji.

WaŜnymi zabiegami pookulizacyjnym jest opryskiwanie zaokulizowanych podkładek

rodkami owadobójczymi oraz sprawdzenie przyjęcia oczek po 14 dniach dla ziarnkowych

i po 21 dniach u pestkowych. Oczka przyjęte są pełne, jędrne, ogonek liściowy łatwo odpada
przy dotknięciu.

Często stosowaną metoda okulizacji jest okulizacja na przystawkę. W ten sposób

okulizuje się wszystkie drzewa owocowe w okresie późnego lata i wczesnej wiosny. Tarczkę
kory na podkładce i tarczkę z oczkiem na zrazie wycina się w ten sam sposób. Pierwsze
nacięcie robi się na zrazie pod kątem 45

poniŜej oczka, w odległości około 1 cm od niego.

Drugie nacięcie zaczyna się około 1,5 cm nad oczkiem i przesuwając ostrze noŜa w dół do
nacięcia dolnego zdejmuje się ze zraza tarczkę kory z częścią drewna. Na podkładce wycina
się taką samą tarczkę i na jej miejsce wstawia tarczkę z oczkiem. Warunkiem zrośnięcia się
tarczki okulizacyjnej z podkładką jest zetknięcie się obu komponentów przynajmniej z jednej
strony. Obwiązywanie tarczki naleŜy zacząć od góry. Trzeba to zrobić dokładnie, aby
zapobiec wyschnięciu oczka i dostaniu się wody pod tarczkę. Wiązanie wykonuje się paskiem
folii zakrywając nim całą tarczkę.

Rys. 8. Okulizacja na przystawkę boczną: a) jednopąkowy zraz;

b) nacięcie na podkładce, c) połączenie zraza i podkładki [11]

Drugi rok prowadzenia szkółki

Wiosną ponownie sprawdza się przyjęcie oczek. Podkładki z przyjętymi oczkami

przycina się róŜnie w zaleŜności od tego, jak  wysoko przytniemy podkładkę nad załoŜonym
oczkiem. Przy częściej stosowanej metodzie bezczopowej podkładkę przycina się ukośnie tuŜ
nad załoŜonym oczkiem. Metoda czopowa polega na przycięciu podkładki ok. 15 cm powyŜej
miejsca okulizacji. Pozostawioną część podkładki nad oczkiem nazywamy czopem. Następnie
dwukrotnie  przywiązuje  się  wyrastający  pęd  odmiany  szlachetnej  do  czopa,  celem  nadania
mu pozycji pionowej. Czop wycina się dopiero  w sierpniu. Drzewka w  drugim roku szkółki
nazywamy jednorocznymi okulantami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku nie przyjęcia się oczka moŜna zastosować szczepienie. Szczepienie

w szparę boczną jest coraz częściej stosowane w szkółkach., z uwagi na to, Ŝe nie potrzeba
zawiązywać, wystarczy zabezpieczyć środkiem przeciwgrzybowym. Podkładkę nacina się
z boku pod katem ok. 20º, na głębokość ok. 5 cm. Nasadę zraza 2–3 oczkowego przycina się
z obu stron tworząc klin o długości ok. 2 cm, a następnie nachylając lekko podkładkę wsuwa
klin w nacięcie. Po załoŜeniu klina przycina się podkładkę 1 cm nad miejscem szczepienia.

Stosowanie polega na ścięciu ukośnie, pod bardzo ostrym kątem, zraza i pnia lub gałęzi

dziczka  (podkładki),  dopasowaniu  do  siebie  obu  części,  obwiązaniu  i  zabezpieczeniu
połączenia  maścią  ogrodniczą.  Grubość  zraza  i  podkładki  powinny  być  takie  same  lub
zbliŜone.  Szczepienie  takie  najlepiej  wykonać  w  kwietniu.  Istnieje  odmiana  tego  rodzaju
szczepienia, stosowanie z nacięciem, zwiększająca powierzchnię przylegania obu części.

Szczepienie na przystawkę stosowane do szczepienia na podkładkach znacznie grubszych

od  zraza.  Po  obcięciu  pnia  podkładki  pod  niewielkim  kątem,  ścina  się  lekko  korę  wraz
z niewielką  ilością  drewna  na  powierzchni  zbliŜonej  wymiarami  do  powierzchni  ściętego
ukośnie  zraza.  Składa  się  obie  powierzchnie  razem,  obwiązuje  i  smaruje  maścią.  Tutaj  teŜ
stosuje się szczepienie z nacięciem zwiększającym powierzchnię przylegania obu części.

Klinowanie (szczepienie w sarnią nóŜkę)

−

podobne do poprzedniego. Polega na nieco

innym  wykonaniu  nacięć  zraza  i  podkładki.  W  podkładce  wycina  się  trójkątny  kawałek
drewna.  Zraz  natomiast  ścina  się  z  dwóch  stron,  tworząc  klin  pasujący  do  wycięcia
w podkładce.  Sposób  ten  tworzy  dość  mocne  połączenie  obu  elementów  przy  stosunkowo
niewielkiej ranie.

KoŜuchowanie

−

podobnie jak poprzednie, stosuje się na podkładkach grubszych. Po

cięciu podkładki rozcina się pionowo korę, rozchyla nieco krawędzie i wciska pod korę zraz.

Sczepienie to moŜna stosować jeszcze w maju.

Rys. 9. Rodzaje szczepień: A – stosowanie, B – stosowanie z nacięciem, C – za korę, D – koŜuchowanie [15]

Rys. 10. Szczepienie w klin [13]

Dodatkowymi zabiegami pielęgnacyjnymi w drugim roku prowadzenia szkółki są:

odchwaszczanie gleby, ochrona przed chorobami i szkodnikami oraz nawoŜenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trzeci rok prowadzenia szkółki

Niekiedy zachodzi potrzeba zostawienia drzewek w szkółce na cały trzeci okres

wegetacji. Zdarza się to wówczas, gdy szkółka nie mogła sprzedać wszystkich jednorocznych
okulantów  lub  gdy  trzeba  przeszczepić  uzyskane  w  ubiegłym  roku  okulanty.  W  ciągu
trzeciego roku prowadzenia szkółki moŜemy zacząć kształtować koronkę drzewek. Polega to
na  przycięciu  okulanta  na  wysokości  uzaleŜnionej  od  planowanej  formy  drzewa.  Wysokość
drzewek  produkowanych  w  Polsce  moŜe  wynosić  najwyŜej  100  cm.  Są  to  drzewa
PP

−

półpienne. Wysokość pnia drzewek NP

−

niskopiennych wynosi 60 cm, a drzewek

krzaczastych  30  cm.  Z  tak  przyciętego  okulanta  wyrasta  przewodnik  i  5–8  pędów  bocznych
tworzących  pierwsze  piętro  korony.  Pędy  zbyteczne  wyrastające  pod  ostrym  kątem  trzeba
usunąć  wycinając  je  na  obrączkę.  Po  dokonaniu  tego  zabiegu  naleŜy  wykonać  oprysk
ś

rodkiem zapobiegającym chorobom kory.

Podobnie jak w poprzednich latach tak i w trzecim roku prowadzenia szkółki, naleŜy

odchwaszczać i spulchniać glebę.

Zakładanie i prowadzenie szkółki roślin jagodowych

Plantacje mateczne krzewów owocowych według obowiązującego rozporządzenia muszą

być izolowane przestrzennie od plantacji owocujących. Chronimy w ten sposób plantacje
mateczną przed wystąpieniem chorób i szkodników obecnych na plantacji owocowej.
Najgroźniejsze są choroby wirusowe, które mogą być przenoszone przez szkodniki ssące np.
mszyce.

Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego

2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału
siewnego (Dz. U. z dnia 21 lutego 2007 r.) wyróŜniamy następujące stopnie reprodukcji
krzewów owocowych:

−−−−

Superelita  –  materiał  rozmnoŜeniowy,  który  został  wytworzony  zgodnie  z  działaniami
zapewniającymi  zachowanie  właściwych  cech  tej  odmiany  oraz  ochrony  przed
poraŜeniem  chorobami  i  szkodnikami  w  warunkach  kontrolowanych,  jest  przeznaczony
do  produkcji  materiału  bazowego,  został  uznany  po  urzędowej  ocenie  za  spełniający
wymagania szczegółowe.

−−−−

Elita  –  materiał  rozmnoŜeniowy,  który  został  wytworzony  zgodnie  z  działaniami
zapewniającymi  zachowanie  właściwych  cech  tej  odmiany  oraz  ochrony  przed
poraŜeniem chorobami i szkodnikami, jest przeznaczony do produkcji materiału kategorii
kwalifikowany, w przypadku agrestu, maliny, porzeczek i truskawki jest  to rozmnoŜenie
dwukrotne, został uznany po urzędowej ocenie za spełniający wymagania szczegółowe

−−−−

Oryginał– materiał rozmnoŜeniowy, w szczególności zrazy, podkładki, nasiona, sadzonki
oraz materiał nasadzeniowy, który, został wytworzony z materiału kategorii elitarny, jest
przeznaczony do rozmnaŜania lub do nasadzeń owocujących, został uznany po urzędowej
ocenie za spełniający wymagania szczegółowe.

Wymagania glebowe pod mateczniki krzewów owocowych są podobne jak pod

mateczniki podkładek wegetatywnych. Zaleca się gleby Ŝyzne, średnio zwięzłe, próchniczne,
o uregulowanych stosunkach wodnych. Dobrymi przedplonami są rośliny zboŜowe, rzepak,
kapustne i korzeniowe uprawiane na oborniku.

Produkcja krzewów agrestu

Agrest najczęściej rozmnaŜa się przez; odkłady pionowe, odkłady poziome i sadzonki

zielne oraz produkcję piennych form agrestu przez szczepienie.

Krzewy mateczne przeznaczone do pozyskiwania odkładów pionowych przycina się

w trzecim roku jesienią na 2–3 oczka nad ziemią. Wiosną, wyrastające młode pędy po

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

osiągnięciu około 15 cm, obsypuje się ziemią. Podsypywanie kopczyków powtarza się 2–3
razy, tak, aby wysokość kopczyka wynosiła około 30 cm.

Sadzonki zielne przygotowuje się z ukorzenionych odkładów odjętych od roślin

matecznych. Po zahartowaniu wysadza się je na 1–2 lata do szkółki w celu rozrośnięcia do
wymaganych rozmiarów.

Pienne formy agrestu otrzymuje się w wyniku szczepienia odmian uprawnych na

porzeczce złotej. Pierwszy sposób polega na wysadzeniu jesienią lub wiosną silnych
odkładów porzeczki do gruntu w rozstawie 50 x 100 cm i zaszczepieniu ich 2–3 oczkowymi
zrazami agrestu w szparę boczną lub na przyszłą wiosnę zrazami pobranymi w okresie
uśpienia

−

wczesna zima. Drugi sposób wymaga posadzenia jesienią silnych, dobrze

ukorzenionych  odkładów  porzeczki  złotej  do  doniczek  i  przetrzymaniu  ich  do  wiosny.  Na
przełomie  lutego  i  marca  naleŜy  przenieść  doniczki  do  ciepłej  szklarni  i  zaszczepić  2–3
oczkowymi  zrazami  agrest.  Takie  szczepy  przechowuje  się  do  maja  w szklarni,  a  następnie
wysadza  do  szkółki.  Pielęgnacja  roślin  w  szkółce  polega  na  uszczykiwaniu  pędów
wyrastających z pnia porzeczki, ochrona przed chorobami i szkodnikami.

Produkcja krzewów porzeczki

Najwydajniejszym sposobem rozmnaŜania porzeczki jest: sporządzanie sadzonek

zdrewniałych oraz szczepienie w celu uzyskania form piennych.

Sadzonki zdrewniałe sporządza się od sierpnia do października ze zdrewniałych pędów

tegorocznych  roślin  kwalifikowanych.  Pędy  tnie  się  na  odcinki  długości  około  18–20  cm,
które  sadzi  się  jesienią  lub  wczesną  wiosną:  przechowuje  się  je  wówczas  przez  zimę
w przechowalniach  lub  w  gruncie  w  miejscu  zacienionym.  Najczęściej  sadzonki  sadzi  się
w rozstawie 90 x 8–10 cm. Po posadzeniu rzędy naleŜy obsypać kilkucentymetrową warstwą
ziemi. W celu uzyskania form piennych porzeczki szczepi się w sposób identyczny jak agrest.

Produkcja sadzonek malin

Maliny rozmnaŜa się z odrostów korzeniowych. Gleba pod matecznik malin według

obowiązującego  rozporządzenia  powinna  być  przewiewna,  Ŝyzna,  próchniczna,  o  duŜej
pojemności wodnej. Przygotowanie gleby przed załoŜeniem plantacji matecznej powinno być
zgodne  z  ogólnymi  zasadami  podanymi  wcześniej.  Najodpowiedniejszym  terminem  dla
sadzenia  malin  jest  jesień.  Rozstawa  roślin  w mateczniku  powinna  wynosić  3–4  m  między
rzędami oraz 50–60 cm w rzędzie. Odległości między odmianami musza wynosić około 5 m,
co  zapobiega  zamieszaniu  odmian.  Zdrowe  sadzonki  sadzi  się  około  5  cm  głębiej  niŜ  rosły
poprzednio  i  natychmiast  przycina  nad  powierzchnia  gleby,  a  szyjkę  korzeniowa  obsypuje
ziemią chroniąc korzenie i pączki roślin przed przemarznięciem.

Wczesną wiosną nawozi się plantację, a następnie rozkopuje się kopczyki zimowe

i miesza  nawóz  z  glebą  podczas  spulchniania.  Chwasty  na  plantacji  matecznej  zwalcza  się
herbicydami  zalecanymi  do  tego  gatunku.  Przez  cały  okres  wegetacji  naleŜy  chronić
matecznik  przed  chorobami  i  szkodnikami  zgodnie  ze  wskazaniami.  Wczesną  jesienią,
pierwszego  roku  prowadzenia  plantacji  wycina  się  wszystkie  zeszłoroczne  pędy  malin  parę
centymetrów  poniŜej  powierzchni  gleby.  W  kolejnych  latach  prowadzenia  plantacji
nawoŜenie i wszelkie zabiegi ochronne są takie same jak w pierwszym roku.

Produkcja sadzonek truskawek

Plantacja mateczna zdrowych odmian sadzonek krzewów owocowych (w tym

i truskawek) według obowiązującego rozporządzenia prowadzona jest na trzech poziomach
rozmnaŜania: superelita, elita i oryginał. W stopniu superelity stosowana jest produkcja
z kultur tkankowych czyli in vitro.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gleba pod matecznik truskawek powinna być średnio zwięzła, o duŜej pojemności

wodnej. Aby zapobiec poraŜeniu sadzonek przez patogeny i szkodniki, plantacje powinny być
zakładane w odległości co najmniej 500m od plantacji owocujących oraz od plantacji ogórka,
fasoli, porzeczek, lucerny, malin i koniczyny ze względu na zagroŜenie ze strony przędziorka
chmielowca i węgorka niszczyka często tam występujących. Nie naleŜy równieŜ zakładać
matecznika po ziemniakach, pomidorach i malinach. Przedplonem mogą być: mieszanka zbóŜ
i roślin motylkowych zbieranych późną wiosną na paszę, rzepak, gorczyca, buraki.

Matecznik zakładamy z sadzonek wolnych od nicieni i chorób wirusowych w końcu

sierpnia  lub  we  wrześniu.  Rozstawa  sadzenia  na  glebach  lŜejszych  wynosi  najczęściej
1,0 x 0,5 m, a na glebach Ŝyźniejszych 1,2 x 0,6 m. Sadząc w mateczniku kilka odmian naleŜy
pozostawić  miedzy  nimi  pas  szerokości  około  3  m.  Szyjka  musi  być  zagłębiona  w  ziemi,
a pąk i liście sadzonki powinny  wystawać w ½  ponad powierzchnią  gleby.  Bezpośrednio po
posadzeniu  ziemię  naleŜy  dokładnie  ugnieść,  wykonać  zagłębienie  w  kształcie  miseczki
i obficie podlać.
Pielęgnacja matecznika

Glebę w mateczniku utrzymuje się w czystości w sposób mechaniczny (jesienią) lub

chemiczny,  stosując  herbicydy  (wiosną).  Herbicydami  opryskuje  się  całą  powierzchnię
matecznika.  Działają  skutecznie  tylko  przy  stosowaniu  na  wilgotną  glebę.  Mateczniki
załoŜone  na  glebach  lŜejszych  i  odczuwające  okresowo  niedobór  wody  zaleca  się
deszczować.  W  okresach  suszy  naleŜy  nawadniać  matecznik  w dawkach  polewowych
wynoszących jednorazowo 20–30 l wody na metr kwadratowy.

WaŜną czynnością w mateczniku truskawek jest wycinanie kwiatostanów, które

pojawiają się juŜ na początku maja. Przez cały okres wegetacji, a szczególnie od maja do
końca lipca, przeprowadzać naleŜy lustracje plantacji w celu utrzymania jej zdrowotności.
Polega ona na systematycznym usuwaniu roślin podejrzanych o poraŜenie i poraŜonych przez
nicienie, roślin z objawami chorób, zbyt słabych i obcych odmianowo.
Pozyskiwanie sadzonek

Termin pobierania sadzonek moŜe być wiosenny, sierpniowy oraz jesienny.

W ostatnich latach opracowano metodę pobierania sadzonek w okresie spoczynku zimowego
roślin, są to tzw. sadzonki frigo. Umieszcza się je w chłodni w temperaturze –2

C na okres co

najmniej 3 tygodni i wysadza do gruntu w dowolnym terminie. W ten sposób moŜna uzyskać
owoce z tak zwanej uprawy sterowanej.

Sadzonki przeznaczone do sprzedaŜy powinny mieć dobrze rozwiniętą część nadziemną

o zwartej budowie, dobrze wykształcony pąk wierzchołkowy, właściwy dla odmiany wygląd
liści, korzenie muszą być liczne o barwie jasnoŜółtej lub jasnobrązowej. W partii nie
dopuszcza się roślin z objawami zasuszenia, zgniłych, silnie uszkodzonych mechanicznie,
zaparzonych oraz poraŜonych przez choroby i szkodniki.

Sposobem pozyskiwania roślin na duŜych plantacjach matecznych jest wykopywanie

całych rzędów wraz z egzemplarzami matecznymi. Po otrząśnięciu z ziemi przewozi się do
sortowni, gdzie oddziela się sadzonki od roślin matecznych, sortuje, pakuje w pęczki po
25 sztuk i układa dość ściśle w kartonie lub skrzynce.

Przechowywanie sadzonek moŜe odbywać się w chłodni w temperaturze 0–4

Produkcja wybranych gatunków krzewów owocowych

Winorośl

moŜna

rozmnaŜać

wszystkimi

znanymi

metodami

rozmnaŜania

wegetatywnego.  Najbardziej  rozpowszechnione  i  najłatwiejsze  jest  rozmnaŜanie  przez
sadzonki zdrewniałe. Robi się je z pędów zeszłorocznych, średniej grubości, pobranych późną
jesienią  z  krzewów  matecznych.  Łozę  (pęd  zeszłoroczny)  tnie  się  przewaŜnie  na  sadzonki
2–3  oczkowe  o  długości  25–30  cm.  Dolne  cięcie  2  cm  wykonuje  się  pod  pąkiem  dolnym,
a ciecie  górne  2–3  cm  nad  pąkiem  górnym.  Tak  przygotowane  sadzonki  przechowuje  się  do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

połowy kwietnia w przechowalni przysypane wilgotnym piaskiem lub torfem. Wczesną
wiosną sadzi się sadzonki do gruntu, i przy dobrej pielęgnacji osiągają one wymiary podane
w normie.

Najczęściej stosowanym sposobem rozmnaŜania jeŜyn są odkłady poziome. Gdy pędy

jeŜyn osiągną odpowiednią długość, nagina się je do powierzchni gleby i przysypuje ziemia,
pozostawiając wierzchołek nie przykryty. Część pędu przykryta ziemia ukorzenia się i moŜe
być oddzielona od rośliny matecznej. JeŜyny moŜna teŜ rozmnaŜać przez sadzonki
korzeniowe. Wyjątek stanowią jeŜyny bezkolcowe które rozmnaŜa się najczęściej z sadzonek
zielnych 1–2-oczkowych, pobieranych w terminie od końca czerwca do połowy sierpnia.

4.5.4.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Jakie czynniki naleŜy uwzględniać przy wyborze terenu pod szkółkę?

Jakie znasz zasady przygotowania gleby pod szkółkę krzewów owocowych?

W jaki sposób wykonuje się okulizację zalecaną dla gatunków ziarnkowych
(tzw. litera T)?

Na czym polega dwukrotna okulizacja?

Dlaczego drzewa owocowe rozmnaŜa się przez szczepienie?

Jakie znasz sposoby rozmnaŜania agrestu ?

Jakie znasz etapy i metody produkcji formy piennej agrestu i porzeczki?

W jaki sposób produkujemy krzewy malin?

Jakie są zasady zakładania matecznika porzeczki?

10.

Jakie znasz czynności pielęgnacyjne w mateczniku truskawek?

11.

Co oznacza pojęcie „sadzonka frigo”?

12.

Jakie znasz wymagania jakościowe stawiane sadzonkom truskawek?

13.

W jaki sposób rozmnaŜamy jeŜyny?

14.

Jakie znasz rodzaje szczepień?

4.2.2. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj szkółkę drzew lub krzewów owocowych na powierzchni 5 ha.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy,

określić typ gleby na podstawie mapy glebowo rolniczej lub wykonanej wcześniej
odkrywki glebowej,

zaproponować przedplony dla zakładanej szkółki,

dobrać gatunki drzew lub krzewów owocowych do produkcji szkółkarskiej,

określić ich czas uprawy w szkółce,

określić czas okresu przejściowego do następnego cyklu uprawy,

wyznaczyć wielkość poszczególnych kwater,

przedstawić szkic zaprojektowanej szkółki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

poglądowa mapa gleb Polski,

–

odkrywka glebowa,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź okulizację jabłoni metodą „na przystawkę”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

pobrać zrazy z mateczników,

przygotować zrazy i zabezpieczyć je,

przygotować podkładkę wykonując podkrzesywanie i oczyszczając miejsce okulizacji,

określić czynności podczas wykonywania tego zabiegu,

wykonać okulizację,

związać załoŜone oczko folią,

zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

drzewa mateczne,

–

podkładki,

–

sekator,

–

wiadro,

–

woda,

–

okulizak,

–

folia,

–

tablice z modelami szczepień,

–

przybory do pisania.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić jakie czynniki uwzględniamy podczas wyboru gleby pod
szkółkę?

wymienić najlepsze przedplony dla szkółki?

wskazać najkorzystniejszy termin sadzenia podkładek?

wymienić zabiegi pielęgnacyjne wykonywane w III roku
prowadzenia szkółki?

określić wysokość drzewek PP, NP. i krzaczastych?

wyróŜnić stopnie reprodukcji krzewów owocowych?

omówić produkcję truskawek?

przedstawić wymagania glebowe pod matecznik malin?

wskazać najlepszą metodę rozmnaŜania winorośli?

10)

wyprodukować pienną formę agrestu?

11)

rozmnoŜyć jeŜynę bezkolcową?

12)

wyjaśnić proces rozmnaŜania przez szczepienie w szparę boczną?

13)

wykonać okulizację metodą na przystawkę?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Ochrona szkółek przed chorobami i szkodnikami

4.3.1.

Materiał nauczania

Młode okulanty są podatne na wszelkiego rodzaju choroby oraz uszkodzenia

spowodowane przez szkodniki.

Choroby drzew owocowych mogą być powodowane przez grzyby, bakterie i wirusy.

Czasem  przyczynami  mogą  być  równieŜ  czynniki  nieinfekcyjne,  takie  jak  niedobory  makro
i mikroelementów,  czy  niekorzystne  warunki  uprawy.  Typowymi  objawami  chorób  są
przebarwienia,  zniekształcenia  i  więdnięcie  roślin.  Powodzenie  walki  z  chorobami
i szkodnikami zaleŜy od właściwego zidentyfikowania z jaką chorobą lub szkodnikiem mamy
do  czynienia  i  wybrania  odpowiedniej  metody  leczenia  roślin,  ograniczając  do  minimum
stosowanie  środków  chemicznych.  Przede  wszystkim  naleŜy  jednak  podejmować  działania
profilaktyczne, zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób drzew, takie jak:

−−−−

eliminowanie źródła choroby poprzez wycinanie poraŜonych pędów jeszcze we
wczesnym stadium poraŜenia,

−−−−

usuwanie źródeł infekcji pierwotnej,

−−−−

unikanie przenoszenia patogenów na narzędziach do cięcia (narzędzia dezynfekujemy
w roztworach 70% alkoholu lub 10% podchlorynu sodu),

−−−−

w razie konieczności usuwanie silnie poraŜonych drzewek.
Choroby i szkodniki występujące w szkółce dzielimy na trzy grupy:

−−−−

najgroźniejsze choroby i szkodniki (kwarantannowe): zaraza ogniowa jabłoni i grusz, a ze
szkodników tarcznik niszczyciel, owocówka południóweczka i skośnik brzoskwiniaczek,

−−−−

choroby, których występowanie powoduje dyskwalifikację całej kwatery lub szkółki: rak
bakteryjny drzew owocowych, srebrzystość liści, zgorzel kory drzew owocowych,
miotlastość jabłoni, ospowatość śliw,

−−−−

choroby i szkodniki, których występowanie i silniejsze poraŜenie drzewek powoduje
obniŜenie jakości materiału szkółkarskiego i moŜe być powodem dyskwalifikacji drzewek
określonej odmiany: bawełnica korówka, skorupik jabłoniowy i szpeciel podskórnik
gruszowy.

Oprócz

wymienionych

występują

inne

choroby

szkodniki,

podlegające

systematycznemu zwalczaniu. Są to:

–

choroby – parch jabłoni, parch gruszy, biała plamistość liści gruszy, mączniak jabłoni,
drobna plamistość liści drzew pestkowych, zgorzel kory, szara pleśń truskawki,

–

szkodniki – mszyce, gąsienice (zwójki liściowe, kuprówka rudnica, piędzik przedzimek,
niestrzęp głogowiec, brudnica nieparka, pierścienica nadrzewka, znamionówka
tarniówka), przędziorki.

Zaraza  ogniowa  jest  jedną  z  najgroźniejszych  chorób  jabłoni  i  gruszy,  szybko
rozprzestrzeniającą  się  i  wyniszczającą  zaatakowane  rośliny.  Objawy:  kwiaty  są  jakby
przesycone  wodą,  gwałtownie  więdną  i  zamierają,  zmieniając  zabarwienie  od  jasno  do
ciemno-brunatnego,  mogą  opadać,  zwykle  jednak  pozostają  na  roślinach.  Na  brzegach  liści,
wokół  nerwu  głównego  lub  między  nerwami  bocznymi  pojawiają  się  brunatne  plamki.
Z rozwojem  choroby  plamki  rozszerzają  się  i  opanowują  cały  liść,  który  przybiera
zabarwienie czerwonobrunatne u jabłoni i prawie czarne u gruszy. PoraŜone liście zwijają się
i  podobnie  jak  kwiaty  mogą  utrzymywać  się  na  roślinie  przez  cały  okres  wegetacji.  Młode
zielone pędy więdną od wierzchołka zakrzywiają się na kształt pastorału. Podobnie jak liście
brunatnieją  i  zasychają.  Silnie  poraŜona  roślina  wygląda  jakby  była  opalona  ogniem.
W miejscu  poraŜenia  początkowo  kora  jest  gładka,  lekko  nabrzmiała  i  uwodniona,  później
ciemnieje,  zapada  się  i  przysycha.  Objawy  zarazy  ogniowej  mogą  być  mylone  z  innymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chorobami  np.  rakiem  bakteryjnym,  rakiem  drzew  owocowych  oraz  innymi  chorobami
pochodzenia grzybowego, a takŜe uszkodzeniami mrozowymi. Zwalczanie: niszczenie źródła
infekcji  (poraŜone  rośliny),  poprzez  wyrywanie  ich  i  spalenie.  Narzędzia  do  cięcia  powinny
być  kaŜdorazowo  dezynfekowane.  W  miarę  moŜliwości,  w  sąsiedztwie  sadów  jabłoniowych
i gruszowych  w  odległości  co  najmniej  500 m,  naleŜy  usuwać  dziko  rosnące  rośliny
Ŝ

ywicielskie. Nie wolno pozyskiwać zrazów i sadzonek z chorych rośli.

Rys. 11. Pęd i zawiązki gruszy poraŜone przez zarazę ogniową [14]

Srebrzystość liści

−

choroba grzybowa występująca na wielu gatunkach drzew i krzewów.

PoraŜa  głównie  śliwy,  brzoskwinie,  wiśnie  i  jabłonie.  Objawy:  srebrzystoszare  zabarwienie
liści  w  okresie  późnej  wiosny  i  lata,  na  skutek  oddzielenia  skórki  liścia  od  miękiszu.
Dostające się powietrze daje wraŜenie srebrzenia liści. Kora na drzewach poraŜonych łuszczy
się  podłuŜnymi  płatami.  Choroba  rozprzestrzenia  się  najczęściej  podczas  cięcia  na
narzędziach, a nawet na skutek zrastających się korzeni drzewa chorego i zdrowego. Wyraźne
nasilenie objawów chorobowych następuje po mroźnych zimach. Zwalczanie: przestrzeganie
higieny  (piły  i  sekatory  dezynfekować),  usuwać  drzewa  z  objawami  srebrzystości
i niezwłocznie je spalić.

Dziurkowatość  liści  drzew  pestkowych

−

choroba grzybowa występująca na: śliwach,

brzoskwiniach,  morelach,  czereśniach  i  wiśniach.  Objawy:  na  liściach  pojawiają  się  małe,
jasnobrunatne  plamki  z  czerwoną  obwódką,  które  później  czernieją  wykruszają  się,  tworząc
małe okrągłe dziurki. Przy duŜym nasileniu choroby liście przedwcześnie opadają. Na pędach
i  owocach  brunatne  plamy  są  wklęsłe  i  posiadają  czerwoną  obwódkę.  Na  pędach  plamy
tworzą wycieki gumy, i mogą tam występować liczne narośla. Zwalczanie według aktualnych
zaleceń.

Rak  bakteryjny  drzew  owocowych  choroba  bakteryjna.  Objawy:  kwiaty  i  krótkopędy
zamierają.  Na  pędach  wokół  pąków  pojawiają  się  nekrotyczne  plamy.  Kora  drzew  pęka,
powstają  zgrubiałe  rany  z  wyciekami,  pędy  obumierają.  Zwalczanie:  poraŜone  pędy
wycinamy  poniŜej  miejsca  zakaŜenia.  Powstałe  rany  naleŜy  zabezpieczyć  preparatem
Funaben.  ZagroŜone  drzewa  opryskujemy  preparatami  według  aktualnych  zaleceń  okresie
nabrzmiewania pąków, kwitnienia i opadania liści.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Rak bakteryjny drzew owocowych [12]

Drobna plamistość liści drzew pestkowych

−

choroba grzybowa występująca przede

wszystkim na liściach czereśni i wiśni. Objawy: w końcu maja i na początku czerwca
pojawiają się na liściach bardzo drobne brunatno-czerwone plamki. Silnie poraŜone liście
Ŝ

ółkną i przedwcześnie opadają, co jest szczególnie groźne w szkółkach. Zwalczanie:

opryskiwanie środkami według aktualnych zaleceń. W szkółkach naleŜy wykonać 5–6
zabiegów. Opryskiwania naleŜy powtarzać co 14 dni.

Parch  gruszy  i  parch  jabłoni  –  grzyby  atakujące  wszystkie  części  roślin,  ich
rozprzestrzenianiu  się  sprzyja  wilgoć.  Mogą  zimować  na  zainfekowanych  liściach  i  pędach.
Objawy:  na  liściach,  owocach  i  młodej  korze  gruszy  powstają  brązowo

−

czarne plamy, na

jabłoniach  plamy  barwy  oliwkowej.  Zwalczanie:  usuwanie  poraŜonych  części  roślin  (opadłe
i nie zgrabione liście mogą być przyczyną zakaŜenia w przyszłym sezonie). W fazie pękania
pąków  opryskiwać  preparatami  według  aktualnych  zaleceń.  MoŜe  zaistnieć  konieczność
wykarczowania silnie poraŜonych drzew.

Mączniak rzekomy – grzyby, których zarodniki roznoszone są przez wiatr i krople deszczu.
Objawy:  grzyb  zimuje  w  pąkach  liściowych  dlatego  teŜ  pierwsze  objawy  w  postaci  białego
mączystego  nalotu  pojawiają  się  na  młodych  liściach  i  przyrostach.  Młode  przyrosty  są
zdeformowane  i  zahamowane  w  rozwoju.  Zdeformowane  liście  przedwcześnie  zasychają
i opadają.  Zwalczanie:  zaleca  się  wycinanie  poraŜonych  pędów  w  czasie  zimowego  cięcia
w sezonie wegetacyjnym oraz opryski preparatami według aktualnych zaleceń.

Szara  pleśń  truskawki  –  choroba  grzybowa,  której  sprzyja  wilgotna  i  ciepła  pogoda
w okresie  kwitnienia  i  dojrzewania  owoców.  Objawy:  szary  pylący  nalot  na  wszystkich
częściach  roślin.  Pąki  kwiatowe  i  kwiaty  brązowieją  i opadają,  na  niedojrzałych  owocach
występują  brązowo-brunatne  plamy,  a  owoce  dojrzałe  pokrywają  się  gnijącymi  plamami.
Zwalczanie:  opryskiwać  plantację  3  razy  podczas  kwitnienia,  zaczynając  od  momentu,  gdy
10% kwiatów jest w fazie białego pąka, następnie za 7 dni i powtórzyć, gdy z 10% kwiatów
opadną  płatki  korony  środkami  zalecanymi  przez  terminarz  ochrony  roślin.  Metodą
agrotechniczną zapobiega się zbytniemu zagęszczeniu i zachwaszczeniu plantacji.

Biała  plamistość  liści  truskawki  –  choroba  grzybowa.  Objawy:  na  liściach  truskawki
i poziomki tworzą się brunatne plamy, które na środku szarzeją, liście brązowieją i zamierają.
W  czasie  wilgotnej  pogody  na  dolnej  stronie  liścia  w  miejscu  plam  pojawia  się  szary  nalot.
PoraŜone  mogą  być  równieŜ  ogonki  liściowe  i  zielone  części  kwiatostanów.  Zwalczanie:
metoda  agrotechniczna,  to  koszenie  i  niszczenie  poraŜonych  liści,  zakładanie  plantacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ze zdrowego materiału. W zwalczaniu choroby moŜna stosować takŜe metodę chemiczną
stosując aktualnie zalecane środki.

Mozaika jabłoni – wirus przenoszony podczas szczepienia i okulizacji. Objawy: na liściach
powstają  Ŝółte,  mozaikowate  plamy,  z  czasem  tkanka  w  miejscu  plam  zamiera  i  liście
opadają.  Zwalczanie:  wysadzanie  tylko  zdrowego  materiału  szkółkarskiego,  wolnego  od
wirusów.

Rdza  gruszy

−

choroba grzybowa. Objawy: na liściach pojawiają się jaskrawoczerwone

plamy,  w  tych  miejscach  liście  grubieją  i  sztywnieją.  Na  wierzchniej  stronie  przebarwień
widoczne  są  czarne  wzniesienia.  W  okresie  letnim  na  dolnej  stronie  liści  formują  się  Ŝółte
skupienia  zarodników  grzyba.  Zwalczanie:  pośrednim  Ŝywicielem  patogenu  jest  jałowiec
sabiński,  dlatego  teŜ  warto  zadbać  aby  w  pobliŜu  szkółki  sadu  nie  występował  ten  gatunek.
Do oprysków stosujemy aktualnie zalecane środki.

Rdza  śliwy

−

grzyby, których zarodniki rozprzestrzeniają się z deszczami i wiatrami, mogą

zimować  w  szczątkach  roślinnych.  Objawy:  liście  Ŝółkną  i  przedwcześnie  opadają,  na
spodniej stronie liści są  widoczne skupiska zarodników.  Latem przybierające barwę rdzawą,
a jesienią  czarną.  Zwalczanie:  drugim  Ŝywicielem  patogenu  jest  zawilec  Ŝółty,  dlatego  teŜ
naleŜy  usuwać   z  sąsiedztwa  śliw  poraŜone  zawilce.  W  momencie  wystąpienia  pierwszych
objawów opryskiwać stosując aktualnie zalecane środki.

Szarka śliw

−−−−

wirus przenoszony w czasie okulizacji i szczepienia, a takŜe przez mszyce.

Objawy: Ŝółte przebarwienia na liściach, w kształcie pierścieni i smug, zielone owoce pokryte
ciemnofioletowymi plamami W miarę dojrzewania owoców plamy ciemnieją  i pojawiają się
bruzdy.  MiąŜsz  w  okolicach  plam  jest  czerwony  i  kwaśny.  Zwalczanie:  wycinać  poraŜone,
dziko  rosnące  śliwy,  zwalczać  Ŝerujące  mszyce.  Zrazy  do  uszlachetniania  drzew  pobierać
tylko z kwalifikowanych mateczników.

Zgnilizna  pierścieniowa  podstawy  pnia

−

patogen rozwijający się w glebie, mogący

wyrządzać  takŜe  znaczne  szkody  w  uprawie  truskawek  Do  zakaŜeń  dochodzi  najczęściej
przez  zranienia  kory  miejscu  szczepienia  lub  okulizacji.  Objawy:  u  podstawy  pnia  powstają
rozległe  rany,  które  w  miarę  rozwoju  choroby  obejmują  cały  jego  obwód  prowadząc  do
szybkiego  obumierania  drzewa.  Na  korze  widoczne  brunatno-fioletowe,  zapadające  się
plamy.  Kora  pęka  i  odpada.  Zwalczanie:  w  okresie  kwitnienia  podstawę  pnia  i  glebę  wokół
pnia  opryskiwać  aktualnie  zalecanymi  środkami.  W  rejonach  większego  nasilenia  choroby
naleŜy zwracać uwagę na sadzenie drzewek na podkładkach mało na nią wraŜliwych.

Bawełnica  korówka

−

mały, szaro-czarny

pluskwiak  wysysający  sok  z  kory.  Jego  kolonie
pokryte są woskowatymi nićmi. Objawy: wiosną
na  korze  pojawia  się  puszysty,  kłaczkowaty
biały  nalot,  poczynając  od  starszych  gałęzi
wokół  starych  blizn  po  cięciu  i  spękań  kory,  aŜ
po  młodsze  przyrosty.  Zwalczanie:  kolonie
bawełnicy  niszczyć  ręcznie,  powstałe  rany  na
korze pokrywać balsamem sadowniczym.

Rys. 13. Bawełnica korówka [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Namiotnik jabłoniowy

−

gąsienice namiotnika jabłoniowego wychodzą na Ŝer od wiosny.

Od lipca pojawiają się motyle, które mają śnieŜnobiałe skrzydła z czarnymi kropkami. Samice
składają  jaja  w  złoŜach  po  kilkanaście  sztuk.  Jesienią  wylęgają  się  gąsienice  i  zimują  pod
tarczkami  z  osłonek  jajowych  aby  kolejnej  wiosny  ponownie  wyjść  na  Ŝer.  Objawy:  końce
pędów  z  liśćmi  drzewek,  a  nawet  całe  gałęzie,  są  otoczone  gęstym  oprzędem,  w  którym
poruszają  się  liczne  gąsienice,  które  zjadają  górną  skórkę  i  miękisz  liści,  a  nie  naruszają
skórki dolnej. Zwalczanie: naleŜy wykonać na początku róŜowego pąka jabłoni, czyli wtedy,
gdy małe gąsienice opuściły tarczki jajowe i rozpoczęły wędrówkę w poszukiwaniu młodych
listków. Pędy i młode liście naleŜy dokładnie opryskać aktualnie zalecanymi środkami.

Opuchlaki

−

drobne ryjkowce, z których najgroźniejszym jest opuchlak truskawkowiec.

erujące larwy opuchlaka niszczą korzenie róŜnych roślin, a dorosłe chrząszcze ogryzają

liście, pączki, kwiaty, a nawet korę na cienkich gałązkach malin i truskawek, co prowadzi do
ich  usychania.  Podobne  szkody  powoduje  opuchlak  rudonóg.  Objawy:  grupowo,
w ”gniazdach”  truskawki  więdną,  a  następnie  zasychają;  liście,  ogonki  liściowe  i  kora.
Zwalczanie:  w  razie  masowego  pojawienia  się  chrząszczy  opryski  wykonujemy  dopiero  po
zbiorze  owoców,  naleŜy  dokładnie  opryskać  rośliny  i  powierzchnię  gleby  pod  nimi
zalecanymi środkami.

Piędzik przedzimek

−

jasnozielone gąsienice motyla piędzika przedzimka, który pojawia się

późną jesienią, raz na kilka lat. Owady te występują masowo i mogą ogołocić drzewa z liści.
Objawy:  wiosną  pojawiają  się  dziury  w  liściach,  pogryzione  pąki  kwiatowe,  zniszczone
zawiązki  owoców.  Zwalczanie:  jesienią  samice  szkodnika  odbywają  wędrówkę  w  górę  pni
drzew aby w ich koronach złoŜyć jaja. Wykorzystując tę właściwość i zwalczając szkodnika
w tym okresie, moŜemy uniknąć konieczności stosowania oprysków. Na przełomie września
i października  na  pniach  montujemy  pułapki  lepowe  w  postaci  papierowego  lub  foliowego
lejka pokrytego od spodu substancją klejącą, opasającego pień drzewa. Pułapki te zatrzymają
wędrujące  w  górę  pnia  samice.  JeŜeli  w  wyniku  zaniechania  tego  zabiegu  w  okresie
wiosennym  gąsienice  piędzika  przedzimka  wystąpią  masowo,  konieczne  moŜe  okazać  się
wykonanie  oprysków.  Opryski  wykonujemy  w  okresie  tuŜ  przed  kwitnieniem,  gdy  wylęgną
się juŜ wszystkie gąsienice aktualnie zalecanymi środkami.

Wielkopąkowiec  porzeczkowy

−

mikroskopijne roztocza Ŝerujące w pąkach. Objawy: pąki

nienaturalnie powiększone, nie rozwijają się. Zwalczanie: systematycznie usuwać i niszczyć
poraŜone pąki lub pędy z pąkami. Na początku kwitnienia zwalczać według aktualnych
zaleceń.

Przędziorek

chmielowiec

−

roztocz.

Objawy:  na  liściach  ukazują  się  drobne,
jaśniejsze  plamki,  potem  liście  przybierają
barwę  szaro-zieloną,  brunatnieją  i  zamierają.
Na  dolnej  stronie  liścia  dostrzec  moŜna
delikatną  pajęczynkę.  Zwalczanie:  w  celu
równoczesnego

zwalczania

wszystkich

stadiów rozwojowych przędziorka naleŜy
stosować aktualnie zalecane środki.

Rys. 14. Przędziorek chmielowiec [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mszyca wiśniowo-przytuliowa

−

atakuje wiśnię i czereśnię. Objawy Ŝerowania: skupiska

mszyc  i  ich  larw,  czyli  tzw.  kolonie  powodują  marszczenie  liści  i  skręcanie  się  młodych
pędów.  Dorosłe  mszyce  mają  zabarwienie  czarne  lub  czarno-brunatne.  Zwalczanie:  drzewa
czereśni i wiśni opryskiwać aktualnie zalecanymi preparatami.

Mszyca  śliwowo-trzcinowa,  mszyca  śliwowo-ostowa,  mszyca  śliwowo-kocankowa
i mszyca  śliwowo-chmielowa

−

szkodniki te są podobne do tych Ŝerujących na wiśni

i czereśni, szkodliwość jest jednak znacznie większa, gdyŜ przenoszą one groźną chorobę
wirusową śliwy

−

szarkę. Zwalczanie: w momencie pojawienia się szkodnika stosować

zalecane aktualnie środki.

Rys. 15. Mszyca śliwowo-chmielowa [11]

Zwójka koróweczka

−

motyl, którego larwa występuje na moreli, śliwie, czereśni i wiśni

oraz jabłoni. Objawy Ŝerowania: w pniach drzew widoczne są otwory z których wydobywają
się odchody larw spojone przędzą. Pod korą widoczne są liczne chodniki, krzyŜujące się ze
sobą. Uszkodzenia spowodowane przez zwójkę koróweczkę mogą prowadzić do zasychania
konarów lub całych drzew. Zwalczanie: dokładnie opryskać pnie i konary aktualnie
zalecanymi preparatami. Zabieg powtórzyć 2 razy co 14 dni.

Rys. 16. Zwójka – motyl [12]

Czasem moŜemy zaobserwować na powierzchni liści róŜnych roślin „ścieŜki” w postaci

nieregularnych,  pokręconych,  podłuŜnych  plam.  Te  ślady,  zwane  minami  na  liściach,
powstają  w  wyniku  Ŝerowania  na  liściu  gąsienic,  larw  lub  poczwarek  szkodników,  które
moŜemy  nazwać  szkodnikami  minującymi  liście.  Miny  z  reguły  wypełnione  są  odchodami,
wyraźnie róŜnią się barwą (są rdzawe, brunatne, jasnoŜółte lub bezbarwne) od zdrowej tkanki
blaszki liściowej. Oto niektóre szkodniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Toczyk gruszowiaczek

−

gatunek często występujący na jabłoniach i gruszach. Jest to

maleńki motyl (o rozpiętości skrzydeł około 1 cm). Po przezimowaniu w postaci poczwarki
pod korą drzew lub w ściółce pod drzewami motyl ten wylatuje w okresie zielonego pąka
kwiatowego jabłoni i po kilku dniach składa drobniutkie (niewidoczne gołym okiem) jaja.
Z jaj wylęgają się gąsienice, które podczas Ŝerowania tworzą na liściu niewielkie, stopniowo
powiększające się ciemnobrązowe okrągłe plamy. Wiosną szkodnik ten nie występuje bardzo
licznie. DuŜą liczbę min na liściach moŜna natomiast zaobserwować latem, gdy rozwinie się
drugie pokolenie tego szkodnika. Zwalczanie: według aktualnych zaleceń.

Rys. 17. Toczyk gruszowiaczek [12]

Wystrój węŜowiaczek

−

niewielki motyl o dł. nie przekraczającej 5 mm, jest sprawcą

powstawania długich (nawet do 15 cm) min obecnych na liściach drzew owocowych. Często
miny otaczają nawet całą blaszkę liścia, moŜemy je obserwować przez całe lato.

Z reguły szkodniki minujące liście nie występują bardzo licznie i nie jest konieczne ich

zwalczanie.  W  sadzie  zagroŜenie  mogą  stanowić  toczyk  gruszowiaczek  i  szrotówek
białaczek,  dlatego  naleŜy  systematycznie  usuwać  liście  opanowane  przez  te  szkodniki.
Usuwanie  liści  jest  konieczne  szczególnie  w  maju  i  sierpniu.  Ze  względu  na  fakt,  iŜ  termin
zwalczania chemicznego szkodników minujących liście jest trudny do ustalenia (pojawiają się
od  wiosny  przez  całe  lato)  a  szkodliwość  tych  owadów  nie  jest  duŜa,  nie  zaleca  się
stosowania oprysków przeciw tym szkodnikom.

Rys. 18. Miny na liściach wiśni [12]

Obecnie, zwraca się uwagę na prowadzenie produkcji integrowanej w sadach, co nie jest

bez znaczenia dla produkcji szkółkarskiej, dlatego teŜ ochrona integrowana szkółek będzie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

analizowana  pod  kątem:  ekologicznym,  ekonomicznym  i  toksykologicznym.  Znaczenie
ekologiczne przejawia się w stosowaniu w ochronie takich środków, które wykazują działania
selektywne.  Na  uwagę  zasługują  tu  środki  biologiczne,  wyciągi  i  wywary  roślinne,  a  takŜe
wprowadzanie  naturalnych  wrogów  szkodników  roślin  do  szkółki  (introdukcja).  Znaczenie
ekonomiczne to połączenie wszystkich dostępnych metod ochrony roślin w celu podniesienia
efektywności  ochrony.  Znaczenie  toksykologiczne  przejawia  się  w  zmniejszeniu  ilości
oprysków  szkółki  i  wykonywaniu  zabiegów  wtedy,  kiedy  jest  to  ekonomicznie  uzasadnione
przy nasileniu choroby lub szkodnika.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie choroby drzew owocowych wywołują plamy na liściach?

Jakie są objawy i zwalczanie dziurkowatości liści drzew pestkowych?

Jakie znasz sposoby zwalczania raka bakteryjnego drzew owocowych?

Na czym polega szkodliwość opuchlaków?

Jakie znasz najwaŜniejsze choroby grzybowe truskawek?

Jakie znasz objawy Ŝerowania i zwalczanie bawełnicy korówki?

Jakimi preparatami zwalcza się rdzę śliwy?

Jakie choroby przenosi się w czasie okulizacji i szczepienia?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby na wskazanych przez nauczyciela roślinach i przedstaw sposoby ich

zwalczania.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp i ergonomii pracy,

przeczytać materiał nauczania,

dokładnie obejrzeć zmiany na organach roślin,

rozpoznać objawy uszkodzeń,

przygotować tabelę według wzoru,

Występowanie

choroby

Objawy

Czynnik

chorobotwórczy

Zalecane środki Termin ochrony

uzupełnić tabelę,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

organy roślin z objawami chorobowymi,

–

przybory do pisania i kreślenia,

–

wzór tabeli,

–

atlas chorób i szkodników roślin sadowniczych,

–

Program Ochrony Roślin Sadowniczych.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj ochronę szkółki drzew jabłoni przed określonymi chorobami posługując się

Programem Ochrony Roślin Sadowniczych i symulowanymi komunikatami.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp i ergonomii pracy,

dokładnie obejrzeć zmiany na częściach uszkodzonych roślin,

rozpoznać objawy uszkodzeń,

rozpoznać chorobę,

określić metody jej zwalczania,

wybrać najkorzystniejsze metody,

określić termin ich zastosowania,

określić dawki pestycydów w przypadku zastosowania metody chemicznej,

10)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

części uszkodzonych roślin,

–

przybory do pisania i kreślenia,

–

Program Ochrony Roślin Sadowniczych,

–

atlasy chorób i szkodników roślin sadowniczych,

–

symulowane komunikaty.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować choroby i szkodniki występujące w szkółce?

scharakteryzować choroby i szkodniki kwarantannowe?

scharakteryzować sposób zwalczania srebrzystości liści drzew
owocowych?

scharakteryzować objawy choroby jaką jest zaraza ogniowa?

scharakteryzować najgroźniejsze szkodniki truskawek?

scharakteryzować sposoby zwalczania parcha jabłoni i gruszy?

scharakteryzować szkodniki minujące liście?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Rola COBORU i organizacji szkółkarskich. Dokumentacja
szkółkarska, kwalifikacja szkółek

4.4.1.

Materiał nauczania

Hodowla i ocena odmian w Polsce ma bogatą tradycję, sięgającą I połowy XIX wieku.

Około 1836 roku w Instytucie Rolniczym w Marymoncie, załoŜono pierwsze pole
doświadczalne na ziemiach polskich. Wraz z postępem w hodowli na terenie trzech zaborów
zaczęły powstawać prywatne stacje i pola doświadczalne, które stanowiły zaląŜek
późniejszego profesjonalnego doświadczalnictwa odmianowego.

Jednym z pionierów polskiego doświadczalnictwa tego okresu był prof. Antoni

Sempołowski, który wraz z botanikiem i chemikiem rolnym, prof. Szczęsnym Kudelką,
w 1876 roku załoŜył pierwszą w Wielkim Księstwie Poznańskim stację oceny i kontroli
nasion w śabikowie.

W drugiej połowie XIX wieku na terenie ziem polskich obok hodowli prywatnych

powstawały takŜe publiczne stacje doświadczalne.

W 1886 roku w Sobieszynie utworzono Stację Doświadczalno-Rolniczą. Placówka oprócz

doświadczalnictwa była  ukierunkowana na hodowlę zbóŜ i roślin pastewnych. Dysponowała
sporymi  kwotami  pienięŜnymi,  pozwalającymi  na  wprowadzenie  nowoczesnych  metod
badawczych.  Wybudowano  laboratorium  analityczno-chemiczne,  a takŜe  halę  wegetacyjną.
Do  wybuchu  II  wojny  światowej  na  terenie  kraju  działało  26  Zakładów  i  84  Koła
Doświadczalne. W istniejących 114 stacjach hodowli roślin zarejestrowano około 450 odmian
hodowlanych.

W latach 1949–1951 kraj pozbawiony był oceny odmian.
W 1951 roku powołano Wydział Oceny Odmian (WOO), a następnie Departament

Produkcji  Roślinnej  i  Ochrony  Roślin)  oraz  Państwową  Komisji  Oceny  Odmian  (PKOO).
Rozporządzeniem  z  1961  roku  w  kaŜdym  województwie  powołano  Wojewódzką  Stację
Doświadczalną  Oceny  Odmian  (WSDOO).  W  powstałej  w  ten  sposób  strukturze  WSDOO
miały  za  zadanie  koordynowanie  i  nadzorowanie  wszystkich  działań,  merytorycznych
i organizacyjno-gospodarczych, związanych z badaniami i oceną odmian oraz ich rejonizacją
na terenie województw.

W 1952 roku, zgodnie z uchwałą Prezydium Rządu nr 213/52 z 29 marca tego roku, na

terenie woj. poznańskiego rozpoczęto organizowanie stacji doświadczalnych. Jako pierwszą,
Zarządzeniem Ministra Rolnictwa nr 49 z dn. 24 kwietnia 1952 roku, powołano Stację
Doświadczalną Oceny Odmian w Słupi Wielkiej k. Środy Wlkp.

Przełomowym momentem w historii polskiego doświadczalnictwa było powołanie do

ycia Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych z siedzibą w Słupi Wielkiej

k. Środy Wlkp. Decyzja w tej sprawie zapadła na Kolegium Ministerstwa Rolnictwa w dniu
24 kwietnia 1965 roku.

Zadania statutowe Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych realizuje

w oparciu o następujące akty prawne:

−

Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie,

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2006 r. w sprawie

nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Badania Odmian Roślin Uprawnych.

Do podstawowych zadań statutowych Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin

Uprawnych naleŜy:

−−−−

prowadzenie krajowego rejestru odmian,

−−−−

prowadzenie księgi ochrony wyłącznego prawa do odmian,

−−−−

tworzenie metodyk badania i oceny odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) odmian

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z uwzględnieniem wytycznych Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (CPVO) oraz
Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV),
tworzenie metodyk badania i oceny wartości gospodarczej (WGO),

−−−−

prowadzenie badań w zakresie odrębności, wyrównania i trwałości oraz wartości
gospodarczej odmian w celu ich rejestracji lub przyznawania hodowcom wyłącznego
prawa do odmian,

−−−−

wyraŜanie zgody na obrót materiałem siewnym z przeznaczeniem na prowadzenie testów
i doświadczeń polowych odmian przyjętych do badań urzędowych,

−−−−

prowadzenie badań wartości gospodarczej odmian roślin warzywnych i sadowniczych po
ich wpisaniu do krajowego rejestru, w celu sporządzania list opisowych odmian,

−−−−

koordynacja i realizacja porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego,

−−−−

publikowanie Diariusza Centralnego Ośrodka,

−−−−

publikowanie list odmian roślin rolniczych i warzywnych oraz roślin sadowniczych,

−−−−

publikowanie list opisowych odmian oraz wyników porejestrowego doświadczalnictwa
odmianowego,

−−−−

publikowanie list odmian zalecanych do uprawy na terenie województwa we współpracy
z samorządami województw i izbami rolniczymi,

−−−−

współpraca z jednostkami rejestrowymi krajów członkowskich UE oraz ze
Wspólnotowym Urzędem Odmian Roślin (CPVO),

−−−−

współpraca z organami Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin
(UPOV) w zakresie badań OWT odmian oraz w zakresie wdraŜania postanowień
Konwencji UPOV na obszarze RP,

−−−−

notyfikacje do Komisji Europejskiej i krajów członkowskich UE danych związanych
z rejestracją odmian,

−−−−

współpraca z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa,

−−−−

współpraca z samorządami województw i samorządem rolniczym w zakresie
porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego,

−−−−

współpraca z organizacjami i instytucjami w zakresie hodowli roślin i nasiennictwa

−−−−

wykonywanie innych zadań wynikających z ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r.
o nasiennictwie (Dz.U. 2003, Nr 137, poz. 1299; Dz.U. 2004, Nr 96, poz. 959; Dz.U.
2004, Nr 173, poz. 1808; Dz.U. 2004, Nr 273, poz. 2703; Dz.U. 2005, Nr 175, poz. 1462;
Dz.U. 2006, Nr 92, poz. 639; Dz.U. 2006, Nr 126, poz. 877) i ustawy z dnia 26 czerwca
2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. 2003, Nr 137, poz. 1300; Dz.U. 2006,
Nr 126, poz. 877).

Badania  odrębności,  wyrównania  i  trwałości  (OWT)  prowadzone  są  według  metodyk
opracowanych  przez  COBORU  na  podstawie  wytycznych  Międzynarodowego  Związku
Ochrony  Nowych  Odmian  Roślin  (UPOV)  oraz  Wspólnotowego  Biura  Odmian  Roślin
(CPVO).  Wytyczne  te  stanowią  podstawę  w  zakresie  prowadzenia  obserwacji  i  oceny
badanych cech oraz tworzenia opisu botanicznego odmiany w ujednoliconej formie. Przyjęcie
ogólnych zasad zakładania i prowadzenia doświadczeń oraz uwzględniania w badaniach cech
uznanych  za  waŜne  przy  ocenie  odrębności  i  wyrównania,  pozwala  na  uzyskanie
porównywalnych wyników i wzajemne korzystanie z badań w oparciu o umowy).

Badania  wartości  gospodarczej  odmian  (WGO).  Zadowalająca  wartość  gospodarcza  jest
warunkiem  wpisania  odmiany  do  krajowego  rejestru.  Wykazanie  zadowalającej  wartości
gospodarczej,  i  wpisanie  odmiany  do  krajowego  rejestru,  daje  moŜliwość  wprowadzenia
materiału  siewnego  takiej  odmiany  do  obrotu  w  Polsce,  a  po  wpisaniu  do  wspólnotowego
katalogu, takŜe w pozostałych krajach Unii Europejskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krajowy  rejestr  (KR)  jest  urzędowym  wykazem  odmian  roślin  rolniczych,  warzywnych
i sadowniczych,  których  materiał  szkółkarski  CAC  (Conformitas  agrgria  communitatis)  –
oznacza  materiał  rozmnoŜeniowy  i  nasadzeniowy  roślin  sadowniczych  inny  niŜ  materiał
siewny  kategorii  elitarny  i  kategorii  kwalifikowany  moŜe  być  wytwarzany  i  znajdować  się
w obrocie  w  Polsce,  jak  i  na  obszarze  Wspólnoty  Europejskiej,  po  ich  wpisaniu  do
Wspólnotowego Katalogu. Obecnie do krajowego rejestru mogą być wpisywane odmiany 141
gatunków  roślin  uprawnych,  w  tym  66  gatunków  roślin  rolniczych,  47  gatunków  roślin
warzywnych  i  28  gatunków  roślin  sadowniczych.  Odmiany  genetycznie  zmodyfikowane  nie
są wpisywane do krajowego rejestru.

Wspólnotowy  Katalog  Komisja  Europejska  opracowuje,  na  bazie  krajowych  rejestrów
państw  członkowskich,  Wspólnotowy  Katalog  Odmian  Roślin  Rolniczych  (CCA)  oraz
Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Warzywnych (CCV). Odmiany znajdujące się w CCA
/CCV są dopuszczone do obrotu na terytorium Unii Europejskiej. Wspólnotowe katalogi wraz
z suplementami publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Ochrona prawna odmian

Księga  ochrony  wyłącznego  prawa  (KO)  jest  urzędowym  wykazem  chronionych  odmian
i ich  hodowców  oraz  licencjobiorców,  którzy  otrzymali  licencję  przymusową.  Wyłączne
prawo  hodowcy  do  odmiany,  przyznawane  przez  dyrektora  COBORU,  obowiązuje  tylko  na
terytorium  Polski.  Wyłączne  prawo  odnosi  się  do  odmian  wszystkich  rodzajów  i  gatunków
roślin.

Wspólnotowe Wyłączne Prawo

−−−−

CPVR (ochrona na poziomie unijnym) przyznawane jest

przez  Wspólnotowy  Urząd  Odmian  Roślin  (CPVO).  Odmiana  chroniona  prawem
wspólnotowym  korzysta  z  pełnego  zakresu  ochrony  prawnej  na  terytorium  całej  Unii
Europejskiej.  JeŜeli  hodowca  odmiany  chronionej  wyłącznym  prawem  w  Polsce  uzyska
wspólnotowe  wyłączne  prawo  do  odmiany,  to  ochrona  na  poziomie  krajowym  zostanie
zawieszona na okres, przez który będzie on korzystał z ochrony unijnej, nie dłuŜej jednak niŜ
na czas trwania wyłącznego prawa w Polsce.

Warunki konieczne dla przyznania wyłącznego prawa

Wyłączne prawo hodowcy do odmiany przyznaje się na wniosek hodowcy albo jego

pełnomocnika, jeŜeli odmiana:
a)

jest odrębna, wyrównana i trwała,

odpowiada kryterium nowości,

posiada nazwę odpowiadającą obowiązującym wymogom,

spełnia wymogi formalno-prawne, a hodowca uiścił odpowiednie opłaty,

Wyłącznego prawa nie przyznaje się, jeŜeli odmiana została zgłoszona do ochrony albo

jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

Wyłączne prawo obowiązuje od dnia wydania decyzji o jego przyznaniu i trwa: 30 lat

w odniesieniu do odmian winorośli, drzew oraz ziemniaka 25 lat

−

w odniesieniu do odmian

pozostałych gatunków.

Hodowcy posiadającego wyłączne prawo mają prawo do: wytwarzania i rozmnaŜania,

przygotowania do rozmnaŜania, oferowania do sprzedaŜy, sprzedaŜy lub inne formy
zbywania, eksportu, importu, przechowywania.

Wyłączne prawo obejmuje równieŜ:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

materiał ze zbioru lub produkty wytworzone bezpośrednio z tego materiału, jeŜeli
hodowca nie miał moŜliwości wykonywania wyłącznego prawa w odniesieniu do
materiału siewnego odmiany chronionej,

materiał siewny roślin ozdobnych i sadowniczych, jeŜeli jest on ponownie uŜywany
w celach zarobkowych jako: materiał rozmnoŜeniowy do produkcji roślin ozdobnych,
kwiat cięty, materiał siewny drzew, krzewów i bylin,

odmiany:  pochodne,  odkryte  lub  wytworzone  z  chronionej  odmiany  macierzystej  nie
będącej  odmianą  pochodną,  które  nie  róŜnią  się  wyraźnie  od  odmiany  chronionej,
przypadku  których  wytworzenie  materiału  siewnego  wymaga  powtarzalnego  uŜywania
odmiany chronionej wyłącznym prawem.

W ramach swej działalności i wykonywania zadań statutowych Centralny Ośrodek

Badania Odmian Roślin Uprawnych współpracuje z wieloma krajowymi i zagranicznymi
instytucjami.

Oto wykazy najwaŜniejszych krajowych, zagranicznych i międzynarodowych organizacji

i instytucji z którymi współpracuje Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych:

Współpraca COBORU na poziomie krajowym:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Urzędy Marszałkowskie,
Izby Rolnicze,
Ośrodki Doradztwa Rolniczego,
Polska Izba Nasienna,
Jednostki Badawczo-Rozwojowe,
Uczelnie Rolnicze,
Związki plantatorów i producentów rolnych.

Współpraca COBORU na poziomie międzynarodowym:
Komisja Europejska,
Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO),
Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV),
Instytucje zajmujące się rejestracją i ochroną prawną odmian krajów UE,
Instytucje zajmujące się rejestracją i ochroną prawną odmian „krajów trzecich”,
Międzynarodowe organizacje nasienne.

W maju 1999 roku z inicjatywy sadowników regionu grójeckiego został powołany do

ycia Związek Sadowników Mazowsza z siedzibą w Grójcu. Związek jest organizacją

apolityczną, dobrowolną, działającą na rzecz i w interesie sadowników.

W styczniu 2002 odbyło się Nadzwyczajne Walne Zebranie Delegatów, na którym

wybrano nowego prezesa Zarządu Głównego i zmieniono nazwę stowarzyszenia na Związek
Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej.

Cele i zadania Związku:

−−−−

reprezentowanie potrzeb i interesów zawodowych sadowników Prowadzenie doradztwa
w zakresie produkcji sadowniczej,

−−−−

kształtowanie opinii i ocen na temat produkcji sadowniczej,

−−−−

opiniowanie i wypowiadanie się w sprawach dotyczących sadowników,

−−−−

organizowanie Ŝycia koleŜeńskiego i samopomocy koleŜeńskiej.
Związek realizuje swoje cele poprzez:

−−−−

współpracę z organami administracji rządowej, terenowej i samorządowej,

−−−−

gromadzenie, utrwalanie i upowszechnianie wiedzy sadowniczej,

−−−−

organizowanie wystaw, odczytów, seminariów, imprez kulturalno – oświatowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

obronę interesów zawodowych sadowników,

−−−−

współpracę z pokrewnymi organizacjami krajowymi i zagranicznymi,

−−−−

organizowanie róŜnych form samopomocy koleŜeńskiej.

Związek Szkółkarzy Polskich jest największą organizacją szkółkarską w Polsce. Istnieje

od 1991 roku i zrzesza najlepszych i największych producentów drzew, krzewów i bylin.
Głównym celem Związku jest:
a)

reprezentowanie problemów szkółkarzy na forum krajowym i zagranicznym,

opiniowanie i konsultowanie prac ustawodawczych,

unowocześnianie technologii produkcji materiału szkółkarskiego,

ułatwianie kontaktów między producentami i odbiorcami roślin,

popularyzacja wiedzy o drzewach i krzewach, ze szczególnym uwzględnieniem ich
funkcji zdrowotnej i ekologicznej w bezpośrednim otoczeniu człowieka,

współpraca z placówkami naukowo-badawczymi.

Dla realizacji tych celów powołana została agenda Związku

−

Agencja Promocji Zieleni

sp. z o.o.

Związek realizując swoją działalność statutową organizuje z Agencją Promocji Zieleni

coroczną Międzynarodową Wystawę „Zieleń to Ŝycie”, poświeconą szkółkarstwu,
wyposaŜeniu ogrodów, placów zabaw, technice ogrodniczej. W wystawie biorą udział
producenci i goście z całej Europy.

Dokumentacja szkółkarska i kwalifikacje szkółek

Podstawowym dokumentem w kaŜdej szkółce jest ksiąŜka szkółkarska, w której zapisuje

się wszystkie dane dotyczące produkowanego materiału. W zaleŜności od typu produkcji czy
specjalizacji szkółka powinna posiadać następujące ksiąŜki szkółkarskie:

−−−−

ksiąŜka szkółkarska drzew owocowych,

−−−−

ksiąŜka szkółkarska krzewów owocowych: porzeczki czarnej, kolorowej, agrestu,
winorośli,

−−−−

ksiąŜka szkółkarska podkładek generatywnych 1-rocznych i 2-letnich oraz podkładek
wegetatywnych 2-letnich.

−−−−

ksiąŜka mateczników: porzeczki, malin, podkładek wegetatywnych i truskawek,

−−−−

ksiąŜka szkółkarska zraźników drzew owocowych.

Dla kaŜdego cyklu produkcyjnego zakłada się nowa ksiąŜkę, wyjątek stanowią ksiąŜka

mateczników  i  ksiąŜka  zraźników  drzew  owocowych,  które  słuŜą  przez  kilka  lat.  Karty
produkcyjne  materiału  szkółkarskiego  słuŜą  do  wyceny  produkcji  w  toku  i  oceny  stanu
ilościowego  materiału  roślinnego.  Istnieje  teŜ  obowiązek  prowadzenia  ksiąŜki  ochrony
szkółek  i  plantacji  matecznych,  w  której  zapisuje  się  terminy  oprysków,  uŜyte  preparaty,
zwalczane choroby i szkodniki.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa zobowiązuje producentów roślin sadowniczych do

corocznego zgłaszania materiału szkółkarskiego do kwalifikacji. Kwalifikacja szkółek oparta
jest na ocenie polowej plantacji przeprowadzonej według określonych zasad, a dokonana jest
przez  komisję  kwalifikacyjną.  Ocena  polowa  polega  na  sprawdzeniu,  czy  uprawy
odpowiadają  wymaganiom  obowiązującym  w  produkcji  materiału  szkółkarskiego.  Podstawy
prawne oceny polowej zawarte są w ustawie o nasiennictwie z 26 czerwca 2003 roku. Zasady
i  wymagania  w  zakresie  jakości  i  zdrowotności  materiału  szkółkarskiego  ustalane  są  na
podstawie  rozporządzeń  Minister  Rolnictwa  i  Rozwoju  Wsi.  Obowiązkiem  szkółkarzy
zgłaszających  materiał  roślinny  do  kwalifikacji  jest  przygotowanie  szkółek  i  plantacji
matecznych. NaleŜy sporządzić szczegółowy wykaz stanu ilościowego:
a)

skompletować dokumenty szkółkarskie,

oznaczyć kwatery i rzędy roślin trwałymi etykietami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mateczników krzewów jagodowych, matecznych drzew do pozyskiwania zrazów,
materiału szkółkarskiego z podziałem na wybór I i II, podkładek drzewek owocowych
według gatunków, odmian i typów,

usunąć ze szkółki drzewa i krzewy uszkodzone, chore lub z innych względów nie
nadające się do sprzedaŜy.

Komisję kwalifikacyjną powołuje Okręgowy Inspektorat Inspekcji Nasiennej. W jej skład

wchodzą: przedstawiciel Okręgowej Inspekcji Nasiennej jako przewodniczący, rzeczoznawca
pomolog rekomendowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, oraz przedstawiciel
inspektoratu wojewódzkiego Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin.

Do zadań komisji naleŜy:

ocenienie przydatności gospodarstwa do produkcji szkółkarskiej,

sprawdzenie dokumentacji źródłowej,

ustalenie ilościowego i jakościowego stanu mateczników i materiału szkółkarskiego
we wszystkich fazach produkcji,

lustracja sadów i kwater,

sprawdzenie stanu ilościowego z zapisem w ksiąŜce szkółkarskiej,

ocena jakości materiału szkółkarskiego – określenie udziału wyboru I i II.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaką rolę pełni COBORU?

Jakie naleŜy spełnić warunki dla przyznania wyłącznego prawa do odmiany?

Jakie instytucje krajowe współpracują z COBORU?

Jaki jest główny cel działalności Związku Szkółkarzy Polskich?

Jakie ksiąŜki szkółkarskie zobowiązany jest prowadzić właściciel szkółki?

Jakie dane wpisuje się do dokumentacji?

Które ksiąŜki szkółkarskie zakłada się dla kaŜdego cyklu produkcji?

W jakim celu prowadzi się ksiąŜki ochrony szkółek i plantacji matecznych?

Kto wchodzi w skład komisji kwalifikacyjnej?

10.

Kto ustala wymagania w zakresie jakości i zdrowotności materiału szkółkarskiego?

4.4.3

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij wniosek do COBORU o rejestrację odmiany rośliny sadowniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy z komputerem,

określić cechy rejestrowanej odmiany,

określić jej właściwości,

wyszukać odpowiedni wniosek na stronie internetowej COBORU,

wypełnić wniosek,

przedstawić pracę,

określić dalszą procedurę postępowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z podłączeniem do Internetu,

–

opis linii hodowlanej przyszłej odmiany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj prace związane z przygotowaniem szkółki i mateczników do kwalifikacji.

Przygotuj określoną przez nauczyciela szkółkę i mateczniki do kwalifikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

przygotować dokumenty szkółkarskie,

oznaczyć etykietami kwatery i rzędy,

wykonać odchwaszczanie,

z plantacji matecznych usunąć rośliny zamieszane lub o nietypowym wyglądzie,

wyjaśnić wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z podłączeniem do Internetu,

–

dokumenty szkółkarskie,

–

etykiety,

–

narzędzia ogrodnicze.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy części składowych dokumentacji szkółkarskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,

zapisać nazwy składników tworzących poszczególne ksiąŜki szkółkarskie,

zapisać nazwy dokumentów szkółkarskich,

scharakteryzować poszczególne dokumenty wchodzące w skład dokumentacji
szkółkarskiej,

zaprezentować pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja szkółkarska.

4.4.3.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wypełnić wniosek o wpis odmiany do krajowego rejestru?

wymienić organizacje i instytucje z którymi współpracuje COBORU
na poziomie międzynarodowym?

przygotować szkółkę do kwalifikacji?

wypełnić ksiąŜkę szkółkarską dla mateczników?

wyjaśnić zadania komisji kwalifikacyjnej?

określić szkodniki, które dyskwalifikują szkółkę?

wymienić i scharakteryzować róŜne rodzaje ksiąŜek szkółkarskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

SprzedaŜ i przechowywanie materiału szkółkarskiego

4.5.1.

Materiał nauczania

Przed wykopaniem drzewek naleŜy wykonać ich defoliację. Jest to pozbawienie roślin

liści, aby w czasie transportu, przechowywania i sprzedaŜy nie następował zbyt intensywnie
proces  parowania  wody  z  rośliny.  Defoliację  moŜna  wykonać  ręcznie,  uwaŜając  aby  nie
połamać pędów. Coraz częściej stosuje się defoliację chemiczną polegającą na opryskiwaniu
drzewek mieszanką: chlorku miedziowego − 2% + Humus 334 − 2%.
Przepisem  obowiązującym  szkółkarzy  jest  etykietowanie  drzewek  w  szkółce.  Głównymi
celami  tej  decyzji,  wydanej  przez  Stowarzyszenie  Producentów  Wysokiej  Jakości  Materiału
Szkółkarskiego jest:
–

likwidacja produkcji z uŜyciem niewiadomego materiału wyjściowego,

–

zapobieŜenie produkcji szkółkarskiej bez zezwolenia Inspekcji Nasiennej,

–

zagwarantowanie sadownikowi oryginalności odmiany i zdrowotności roślin,

–

kontrola ilości produkowanych roślin zgodnej ze świadectwem kwalifikacji,

–

wykluczenie nielegalnego obrotu materiałem szkółkarskim,

–

zbliŜenie form obrotu tym materiałem do najlepszych wzorów zagranicznych.
Etykiety dostarczane są przez Inspekcję Nasienną w ilości zamówionej przez szkółkarza.

powinny być zakładane na drzewka bezpośrednio przed wykopaniem lub podczas
przygotowania ich do sprzedaŜy i zachowana na drzewku podczas odbioru, transportu
i przechowywania przez hurtownika.

Wykopywanie drzewek moŜna przeprowadzać ręcznie lub specjalnymi wyorywaczami

ciągnikowymi. Podcięte rośliny wyjmuje się z gleby, następnie sortuje, paczkuje po 10 sztuk
i dołuje w dołowniku w bruzdy uprzednio wyorane pługiem.

Transport małej liczby drzewek moŜemy zorganizować pakując je po 10 pęczków w tzw.

baloty. W celu utrzymania wilgotności między korzenie drzew wkłada się mokry mech, torf
czy trociny. Między gałązki umieszcza się materiał chroniący przed złamaniem. Balot okłada
się z zewnątrz słomą, trzciną i wiąŜe.

JeŜeli transportuje się większe partie drzewek, wówczas moŜemy ich nie pakować

w baloty,  a  jedynie  układać  warstwami  pamiętając,  by  dno  przyczepy  było  wyścielane
wilgotną  słomą.  Co  trzecią  warstwę  ułoŜonych  drzewek  przekładamy  równieŜ  wilgotną
słomą.  Na  wierzch  układamy  takŜe  taką  warstwę,  co  zabezpiecza  drzewka  przed  utratą
wilgoci. Aby transport odbywał się bez uszkodzeń drzewek musi odbywać się w temperaturze
poniŜej  0

C. W przypadku wyŜszej temperatury transport powinien odbywać się

w samochodach

−

chłodniach. W Polsce produkuje się rocznie ponad 11mln drzewek

owocowych  oraz  prawie  50  mln  podkładek  wegetatywnych  i  generatywnych.  Materiał  ten
wykopywany  jest  w  szkółkach  jesienią,  następnie  przez  zimę  przechowywany
w dołownikach,  piwnicach  szkółkarskich,  a  takŜe  coraz  częściej  w  przeznaczonych  do  tego
celu chłodniach.

Prawidłowo załoŜony dołownik powinien być zlokalizowany w miejscu zacienionym,

najlepiej  od  północnej  strony  budynku  (unika  się  wtedy  duŜych  wahań  temperatury  między
dniem  i  nocą).  Teren  nie  powinien  być  zagłębiony,  gdyŜ  na  takim  istnieje  zagroŜenie
powstania  zastoiska  mrozowego,  poza  tym  przy  okresowych  odwilŜach  korzenie  mogą  być
zalewane  wodą  i  wtedy  szybko  przemarzną.  Bardzo  waŜna  jest  głębokość  bruzdy  (powinna
ona  wynosić  40–50  cm),  w  której  ustawiamy  drzewka  prawie  pionowo,  lekko  pochylając  je
w kierunku  południowym.  Takie  ich  ułoŜenie  ogranicza  zbyt  intensywne  nagrzewanie  się
części  nadziemnych  roślin.  Drzewka  powinny  być  przykryte  ziemią  do  wysokości  ponad
10 cm  nad  miejsce  okulizacji.  WaŜne  jest  równieŜ  odpowiednie  rozplanowanie  ustawienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drzewek  w  dołowniku.  W  zewnętrznych  rzędach  powinno  się  umieścić  rośliny  odmian
bardziej  wytrzymałych  na  mróz,  gdyŜ  one  w  pierwszej  kolejności  wystawione  będą  na
oddziaływanie  ostrych  i  mroźnych  wiatrów.  NaleŜy  pamiętać  takŜe  o  zabezpieczeniu
dołownika przed gryzoniami.

Coraz częściej szkółkarze korzystają z chłodni, w których nie tylko przechowują zrazy

i podkładki  przeznaczone  do  szczepienia,  ale  takŜe  drzewka.  W  nowoczesnych  chłodniach
parametry pracy układu chłodniczego sterowane i  nadzorowane są komputerowo. Komora do
przechowywania  materiału  szkółkarskiego  wyposaŜona  jest  w  odśrodkowy  nawilŜacz
powietrza umoŜliwiający utrzymanie do 98% wilgotności względnej. Izolacją termiczną ścian
są  płyty  ułoŜone  warstwowo  z  rdzeniem  styropianowym.  Posadzka  jest  betonowa,  pokryta
durbetonem i izolowana styropianem. Taka komora spełnia wszelkie wymagania techniczno-
technologiczne odnośnie utrzymania:

−

stabilnej temperatury,

−

właściwej cyrkulacji powietrza w komorze,

−

wysokiej i stabilnej wilgotności powietrza,

−

wydajności chłodniczej.

Rys. 19. Chłodnia z zainstalowanym nawilŜaczem powietrza [11]

Drzewka po wykopaniu ze szkółki, posortowaniu, zaopatrzeniu w etykiety, powiązaniu

w pęczki przewozi się do pakowni. W celu zabezpieczenia przed chorobami korzenie drzewek
naleŜy zamoczyć w roztworze fungicydów. Tak przygotowany materiał układa się w chłodni
na paletach sadowniczych, przykrywając kaŜdą warstwę wilgotnymi trocinami. Większe
drzewka naleŜy układać na spodzie, co zapewnia stabilność pryzmy. W chłodni utrzymuje się
temperaturę około 0

C. Bardzo waŜne jest utrzymanie wilgotności względnej na poziomie

co najmniej 95%.

Podkładki przeznaczone do szczepienia wiąŜe się po przesortowaniu w pęczki,

a następnie  zanurza  w  roztworze,  jakiego  uŜywa  się  do  zabezpieczania  drzewek  przed
chorobami.  Następnie  układa  się  je  poziomo  (kaŜdą  warstwę  przesypując  trocinami)
w skrzyniopalecie, wyłoŜonej perforowaną folią, która zabezpiecza materiał szkółkarski przed
nadmierną  transpiracją

(parowanie wody z pędów roślin, głównie liści), a równocześnie

powoduje, Ŝe na dnie skrzyniopalety nie gromadzi się woda. Tak przygotowane podkładki
przechowuje się w chłodni w temperaturze 0–0,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Posortowane podkładki ułoŜone w skrzyniopalecie [11]

Zrazy podbierane na przełomie listopada i grudnia przechowywane są w chłodni

w workach foliowych lub skrzyniopaletach bez bocznych ścian.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest defoliacja?

Jakie znasz sposoby defoliacji drzewek?

Jaki cel ma wprowadzenie zasady etykietowania kaŜdego drzewka osobno?

Jakie znasz zasady wykopywania drzewek?

W jaki sposób przechowujemy drzewka przez zimę?

Jak transportujemy małe partie drzewek, a jak większą ilość?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podziel według aktualnych norm szkółkarskich jednoroczne okulanty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić liczbę korzeni,

określić długość korzeni,

określić grubość szyjki korzeniowej,

określić wysokość okulanta,

zakwalifikować okulanty na podstawie obowiązujących przepisów,

związać okulanty w wiązki po 10 sztuk.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

okulanty,

–

sznurek,

–

nóŜ,

–

normy materiału szkółkarskiego,

–

miara centymetrowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj projekt realizacji prac związanych z wykopywaniem drzewek ze szkółki

w kwaterze jabłoniowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zaplanować tok postępowania,

dobrać narzędzia, materiały i odpowiednie środki chemiczne,

zaplanować sposób defoliacji,

wybrać sposób wykopywania drzewek,

umieścić na drzewkach etykiety,

omówić wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rodki chemiczne do defoliacji,

–

etykiety.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj i wykonaj prace związane z sortowaniem i ekspedycją materiału szkółkarskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zaplanować tok postępowania,

przygotować materiał chroniący drzewka przed złamaniem i utratą wilgotności,

przygotować baloty,

wyjąć drzewka z dołownika,

zapakować drzewka chroniąc je przed złamaniem i utratą wilgotności,

obłoŜyć balot trzciną lub słomą i obwiązać drutem,

opakować balot zgodnie z przepisami transportowymi,

10)

załadować baloty na samochód,

11)

zaprezentować pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

drzewka,

–

słoma, mokry mech, torf lub trociny; trzcina,

–

sznurek, drut,

–

nóŜ,

–

noŜyce do cięcia drutu,

–

papier lub worki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wykonać defoliację?

wykopać drzewka?

zadołować drzewka?

posortować drzewka?

przygotować materiał szkółkarski do zimowania?

przygotować większą partię drzewek do transportu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Brusznica to

drzewo owocowe.

krzew owocowy.

pnącze.

krzewinka.

Najwłaściwszym okresem okulizacji dla czereśni jest
a)

druga dekada maja.

wrzesień.

trzecia dekada lipca.

pierwsza dekada czerwca.

Sadzonki zdrewniałe uzyskuje się tnąc
a) dolną część pod kątem 45

, a górną nad oczkiem pod kątem 90

b) dolną część pod kątem 90

, a górną nad oczkiem pod kątem 45

c) dolną część pod kątem 45

, a górną nad oczkiem pod kątem 45

dolną część pod kątem 90

, a górną nad oczkiem pod kątem 90

Kultury in vitro rozmnaŜa się

pod

szkłem.

b)  w inspektach.
c)  w szklarniach.
d)  w tunelach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rysunku przedstawiono

szczepienie w szparę boczną.

szczepienie w klin.

okulizację na przystawkę.

okulizację w literę T.

Podkładką wegetatywną dla gruszy jest
a)

pigwa.

grusza kaukaska.

antypka.

ałycza.

Krajowy rejestr odmian prowadzi
a)

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

COBORU.

Izba Rolnicza.

Polska Izba Nasienna.

Karłową podkładką dla jabłoni jest
a)

M 9.

MM 106.

M 7.

P 2.

Szkodnikiem kwarantannowym roślin sadowniczych jest
a)

mszyca śliwowo-chmielowa.

opuchlak.

tarcznik niszczyciel.

bawełnica korówka.

10.

Krioprezerwacja to
a)

rozmnaŜanie roślin z nasion.

pozbawienie roślin liści.

zamraŜanie i przechowywanie materiału bez utraty jego właściwości.

proces odkaŜania.

11.

Izolacja przestrzenna matecznika truskawek powinna wynosić
a)

5 m.

50 m.

100 m.

500 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Rysunek przedstawia

zwójka koróweczka.

toczyk gruszowiaczek

przędziorek chmielowiec.

mszycę śliwowo-chmielową.

13.

Przez kilka lat prowadzi się
a)

ksiąŜkę szkółkarską drzew owocowych.

ksiąŜkę szkółkarską mateczników.

ksiąŜkę szkółkarską podkładek generatywnych.

ksiąŜkę szkółkarską krzewów owocowych.

14.

Wilgotność względna w chłodni do przechowywania materiału szkólkarskiego powinna
wynosić
a)

90%.

85%.

95%.

70%.

Autoklaw to
a)

regulator wzrostu.

sole mineralne.

sterylizator.

nóŜ do okulizacji.

16.

Maliny rozmnaŜa się z
a)

sadzonek zdrewniałych.

odrostów korzeniowych.

odkładów poziomych.

odkładów pionowych.

17.

Pienną formę agrestu otrzymuje się w wyniku szczepienia odmian uprawnych na
a)

porzeczce czerwonej.

pigwie.

porzeczce czarnej.

porzeczce złotej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Stratyfikacja to
a)

choroba drzew owocowych.

przesypywanie nasion warstwą wilgotnego piasku lub torfu.

rodzaj szczepienia.

niszczenie chwastów.

19.

Podkładka Common Mussel dobrze rozmnaŜa się z
a)

odkładów poziomych.

sadzonek zielnych.

odkładów pionowych.

sadzonek zdrewniałych.

20.

Wstawka skarlająca powinna wynosić
a)

25–30 cm.

50–100 cm.

40–50 cm.

5–10 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Zakładanie i prowadzenie szkółki

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Choroby roślin w uprawach ogrodniczych. SGGW, Warszawa 2003

Gensler A., Łukasiewicz G.,Świderska M.: Produkcja ogrodnicza. FORMAT-AB,
Warszawa 1999

Gładych J.: Sadownictwo i szkółkarstwo – ćwiczenia. Hortpress, Warszawa 1999

Klimek G.: Sadownictwo. WSiP, Warszawa,1997

McHoy P.: Praktyczna encyklopedia ogrodnictwa. DELTA W-Z, Warszawa 2002

Miki A. (red.): Sadownictwo. Hortpress, Warszawa 1997

Ogród. Encyklopedyczny poradnik na cały rok. Firma Księgarska J. Olesiejuk, 2004

Pesty J.P.: Cięcie roślin ogrodniczych. Wiedza i śycie, Warszawa 2002

Rejman A., Ścibisz K, Czarnecki B.: Szkółkarstwo roślin sadowniczych. PWRiL,
Warszawa 2002

10.

www.rgabrysz.konin.lm.pl

11.

www.szkolkarstwo.pl

12.

www.ogrody.cvd.pl

13.

www.sadownictwo.net

14.

www.ho.haslo.pl

15.

www.wikipedia.pl

16.

www.szkolki.com

17.

www.drzewa.net

Czasopisma:
–    Szkółkarstwo,
–    Dom i ogród,
–    Ogrody,
–    Działkowiec

Ustawy i rozporządzenia:

−

Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie

−

Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 stycznia 2007 r. w sprawie
szczegółowego sposobu oraz zakresu etykietowania i plombowania materiału, rodzajów
opakowań materiału siewnego oraz sposobów ich zabezpieczania

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2006 r. w sprawie
nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Badania Odmian Roślin Uprawnych

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie
terminów składania wniosków o wpis odmiany do krajowego rejestru, wzoru wniosku
o wpis odmiany do krajowego rejestru oraz wzoru kwestionariusza technicznego