I.

Funkcje partii politycznych

Funkcje   partii   politycznych   (Marek   Sobolewski)   -   to 
zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnienia w 
systemie politycznym danego państwa. Wyróżnia się:

−

funkcje   założone:   przewidziane   do 
wypełnienia   według   danego   modelu 
normatywnego czy teorii socjologicznej,

−

funkcje wykonywane w praktyce

Partie   polityczne   od   ich   powstania   do   dziś   przeszły 
znacząca   ewolucję.   Uległy   zmianie   zasady   ich 
wewnętrznej  organizacji,  zmieniła  się  ich  rola   w  życiu 
politycznym   poszczególnych   państw,   nastąpiło   znaczne 
zróżnicowanie ich charakteru i ich związków z aparatem 
państwowym.   Partie   występują   jako   siła   napędowa   i 
motor działania zarówno społeczeństwa jak i państwa.

Klaus von Beyme
Podstawowe funkcje spełniane przez partie polityczne:

−

określenie   celów   przez   tworzenie   programów 
politycznych

−

artykułowanie   i   agregowanie   interesów 
społecznych

−

mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństwa w 
ramach istniejącego systemu politycznego

−

rekrutowanie elity politycznej i tworzenie rządu

Sigmund Neumann
Cztery podstawowe funkcje partii politycznych:

−

organizowanie chaotycznych żądań społecznych

−

wychowywanie

 

ludzi

 

w

 

duchu 

odpowiedzialności politycznej

−

spełnianie roli  ogniwa łączącego rząd z opinią 
publiczną

−

selekcja przywódców

Marek Sobolewski
Trzy podstawowe funkcje partii:

−

kształtowanie opinii i postaw politycznych

−

funkcja   wyborcza   (a   w   niej   tworzenie 
programów politycznych i selekcja kandydatów)

−

funkcja rządzenia (a w niej kierowanie organami 
państwowymi i kontrola rządu)

Ryszard Herbut
Partie mają wiele komplementarnych funkcji, z których 
trzy wydaja się szczególnie istotne:

−

funkcja   społeczna   (partia   jest   ogniwem 
pośredniczącym

 

pomiędzy

 

struktura 

społeczeństwa a państwa. Partia oferuje wyborcy 
określoną   tożsamość   wyborczą,   tylko   w   ten 
sposób może spełniać funkcje mobilizacyjną)

−

funkcja państwowo-publiczna

−

funkcja organizacyjna

S. M. Lipset i S. Rokkana
Wyróżniają następujące funkcje partii politycznych:

−

funkcje   ekspresyjne   (wytwarzają   retorykę 
służącą   do   przekładania   sprzecznych   potrzeb   i 
interesów w strukturze społecznej  na  postulaty 

działań oraz wywiera naciski w tej materii)

−

funkcje instrumentalne

−

funkcje reprezentacyjne

Funkcja   artykulacji   i   agregacji   potrzeb   i   interesów 
społecznych   -   proces   artykulacji   potrzeb   i   interesów 
społecznych   wiąże   się   z   ujawnianiem,   formułowaniem, 
hierarchizowaniem   i   reprezentowaniem   w   procesie 
decyzyjnym   przez   partie   polityczne   preferencji 
odpowiednich grup społecznych, będących zwolennikami 
tych ugrupowań. 

−

Funkcja ekspresyjna

−

Funkcja kształtowania opinii społecznej

Funkcja   wyborcza   –   odgrywa   doniosła   rolę   w 
funkcjonowaniu demokratycznego systemu politycznego. 
Przez   te   funkcję   uzyskują   społeczną   legitymizację 
zarówno zwycięskie ugrupowania, wywodzące się z nich 
elity polityczne, jak i cały system polityczny. Sobolewski 
wyróżnia dwa jej składniki:

−

selekcje kandydatów na wybieralne stanowiska

−

formułowanie programu wyborczego

Wybory   są   zatem   decyzja   w   sprawach   zarówno 
programowych, jak i personalnych, aczkolwiek obydwa 
elementy mogą odgrywać różne role. 

Selekcja kandydatów
Cztery (idealne) typy procesu nominacji kandydatów:

−

nieuregulowany, żywiołowy

−

nominacje przez organy lokalne

−

nominacje przez organy centralne

−

wybór przez członków partii

Sześć   najczęściej   występujących   typów   procesu 
nominacji kandydatów:

−

władze centralne partii politycznych całkowicie 
kontrolują wybór kandydatów

−

władze   lokalne   partii   proponują   zestaw 
kandydatów, lecz ostateczną decyzję podejmują 
organy centralne partii

−

władze centralne partii dostarczają listę nazwisk 
kandydatów, z której organa lokalne partii mogą 
wybrać listę ostateczną

−

władze   lokalne   partii   decydują,   za   zgodą 
organów   centralnych   partii,   włączając   w   to 
prawo   dodawania   oraz   usuwania   nazwisk 
kandydatów według ustalonych warunków

−

organa   lokalne   partii   całkowicie   kontrolują 
proces   selekcji   kandydatów   i   podejmują 
ostateczna decyzję

−

proces   selekcji   kandydatów   dokonywany   jest 
przez   członków   (wyborców)   poszczególnych 
partii   politycznych   lub   nawet   przez 
bezpartyjnych w drodze glosowania

Formułowanie programu
Wyróżnia się dwa zasadnicze modele procedur układania 
programu (platformy wyborcze):

−

opracowanie   programu   wyłącznie   lub   w   dużej 
mierze przez indywidualnych kandydatów

−

powierzenie   redakcji   programu   wyborczego 

władzom partyjnym i nadanie temu programowi 
charakteru powszechnie wiążącego

Przez   glosowanie   na   kandydatów   danej   partii   wyborcy 
wyrażają   tym   samym   poparcie   dla   jej   programu   i 
propozycji   politycznych.   W   ten   sposób   realizuje   się 
funkcja   polegająca   na   współdziałaniu   w   tworzeniu 
politycznej woli narodu. Wyborcy mogą jedynie poprzeć 
lub odrzucić
  formułę   zaproponowana   przez   kierownictwo   partyjne, 
dlatego partie wykazują tendencje do kształtowania opinii 
publicznej niż do jej ujawniania.

Koalicje wyborcze
Podział koalicji partyjnych:

−

dwupartyjne

−

wielopartyjne

Biorąc pod uwagę wielkość partii wyróżnia się:

−

koalicje z udziałem wielkich partii

−

koalicje małych partii

−

koalicje pośrednie

Ze względu na wynik wyborczy koalicje dzielą się na:

−

koalicje   addytywne   (poparcie   uzyskane   w 
wyborach   jest   równe   poparciu   tworzących   je 
partii politycznych)

−

koalicje   subaddytywne   (poparcie   uzyskane   w 
wyborach   jest   niższe   od   sumy   poparcia 
tworzących dana koalicje partii)

−

koalicje superaddytywne (poparcie uzyskane w 
wyborach   jest   wyższe   od   sumy   poparcia 
tworzących dana koalicje partii)

Biorąc   pod   uwagę   kryterium   prawne,   wyróżnia   się 
koalicje zarejestrowane jako:

−

koalicje partyjne

−

listy zblokowane

−

pojedyncze partie

Funkcja   rządzenia   –   jest   realizowana   przez   partie   w 
dwojaki   sposób:   przez   objęcie   kierownictwa   państwa 
samodzielnie lub w koalicji oraz przez kontrolę rządów w 
roli opozycji politycznej.

II. Klasyfikacja partii

Duverger

−

partie   kadrowe   (tworzone   przez   elitarne   grupy 
aktywistów,   stanowiły   przykład   organizacji   o 
charakterze   lokalnym,   koalicji   grup   notabli 
tworzących   układ   powiązań   nieformalnych   i 
interpersonalnych,   nie   było   potrzeby   istnienia 
zhierarchizowanych   i   rozbudowanych   struktur 
organizacyjnych, niewielka cześć społeczeństwa 
posiadała prawa wyborcze)

−

partie   masowe   (bardziej   rozbudowane, 
reprezentowały   dużą   część   społeczeństwa, 
występowały w imieniu obywateli, członkostwo 
formalne)

CATCH-ALL – liczy się już liczba członków, ważniejszą 
role odgrywają eksperci  z rożnych dziedzin, kierowane 
przez fachowców od wizerunku, większe znaczenie ma 
finansowanie zewnętrzne niż ze składek członkowskich.

Struktura   socjalna   członków   stanowi   podstawę   do 
wyróżnienia:

−

partii klasowych reprezentujących wyłącznie lub 
głównie interesy określonych klas społecznych

−

partie ludowe to typ partii o otwartej platformie 
programowej,   mobilizującej   członków   i 
wyborców z rożnych warstw społecznych

Marek Sobolewski
Ze względu na kryterium członkostwa:

−

partie   bezpośrednie   czyli   takie,   w   których 
członkiem zostaje się poprzez przystąpienie do 
jednej z jej lokalnych komórek organizacyjnych

−

partie  pośrednie  mają   postać  federacji   różnego 
rodzaju organizacji

Ze   względu   na   poziom   uregulowania   kwestii 
organizacyjnych

−

partie o słabej artykulacji

−

partie o silnej artykulacji

B. Banaszak i A Preisner

−

partie   oparte   na   zasadzie   wewnętrznej 
demokracji

−

partie scentralizowane

−

partie światopoglądowe

−

partie o motywacji programowej

−

partie   o   motywacji   kratycznej   (jedyny   cel   to 
zdobycie stanowisk publicznych)

Ze względu na stosunek partii do reguł konstytucyjnych 
państwa wyróżnia się:

−

partie antysystemowe

−

partie prosystemowe

−

partie antysteablishmentowe

Daniel L. Seiler
Biorąc pod uwagę zasadnicze konflikty wyróżnił:

−

partie burżuazyjne i robotnicze

−

partie klerykalne i antyklerykalne

−

partie centralistyczne i regionalne

−

partie agrarne

Rodziny partii ideologicznych według Sobolewskiego:

−

komunistyczne

−

socjalistyczne

−

chadeckie

−

liberalne

−

konserwatywne

−

faszystowskie

Klaus von Beyme

−

partie liberalne

−

partie konserwatywne

−

partie robotnicze i socjalistyczne

−

partie agrarne

−

partie regionalne

−

partie chrześcijańskie

−

partie komunistyczne

−

partie faszystowskie

−

partie drobnej burżuazji

−

partie ekologiczne

 

III. Systemy partyjne

M. Sobolewski i B. Banaszak
System partyjny to układ legalnie działających w danym 
państwie partii politycznych.
W. Zakrzewski
System partyjny jest to mechanizm współdziałania bądź 
rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i w 
jej sprawowaniu.

W   skład   systemu   partyjnego   będą   wchodzić 

wszystkie   funkcjonalne   w   stosunku   do   systemu   i 
istniejące   w   danym   państwie   partie   polityczne,   z 
pominięciem   innych   różnego   rodzaju   organizacji 
społecznych, których oddziaływanie nie stwarza nowych 
jakościowo   treści   i   programów   politycznych,   zwiększa 
zaś   jedynie   zakres   i   intensywność   oddziaływania   na 
państwo   tej   czy   innej   partii   politycznej.   W   systemie 
partyjnym zawierają się te partie, które działają legalnie 
opierając   swoją   wewnętrzna   strukturę   oraz   metody 
działania   na   zasadach   demokratycznych.   Wymogami 
podstawowymi   dla   takiej   kwalifikacji   są:   udział   w 
wyborach oraz oddziaływanie na programową działalność 
zarówno organów władzy państwowej jak i innych partii 
politycznych.

W skład systemu partyjnego zalicza się również:

−

normy   na   podstawie,   których   działają   partie 
polityczne

−

relacje pomiędzy nimi

−

funkcje wypełniane przez nie wobec otoczenia

Funkcje systemu politycznego:

a) funkcje polityczne

−

stanowi   forum   legalnej   walki   o   władzę 
polityczną

−

jest   mechanizmem   umożliwiającym 
organizowanie wyborów

−

integruje   i   aktywizuje   politycznie 
społeczeństwo

−

umożliwia formowanie ośrodków władzy i 
wyłanianie ekipy rządzącej

b) funkcje kulturowe

−

jest forum kształtowania opinii publicznej

−

rozwija kulturę polityczna społeczeństwa

−

wpływa   na   kulturę   polityczną   klasy 
politycznej

Podział systemów partyjnych ze względu na liczbę partii:

−

jednopartyjne

−

dwupartyjne

−

wielopartyjne

Podział oparty na zasadzie konkurencyjności partii:

−

partie oparte na zasadzie konkurencyjności

−

partie niedopuszczające konkurencyjności

Ograniczenie   konkurencyjności   występuje   na   trzech 
płaszczyznach:

−

delegalizacja jakiejś partii w systemie

−

niedopuszczenie   jakiejś   partii   do   udziału   w 

wyborach   lub   taka   manipulacja   ordynacja 
wyborcza,   która   obniża   szanse   niektórych 
ugrupowań

−

trwale wykluczenie partii z udziału w rządach, 
pomimo iż jest reprezentowana w parlamencie

La Palombara i Weiner

−

system hegemoniczny (jedna partia rządzi przez 
długi czas)

−

system   partyjny   zmienny   (częsta   i   niejako 
regularna zmiana partii u steru rządów)

Biorąc   pod   uwagę   kryterium   przedmiotu   rywalizacji 
pomiędzy partiami wyróżnia się:

−

systemy   pragmatyczne   (partie   walczą   między 
sobą

 

przy

 

pomocy

 

argumentów 

nieideologicznych,  co nie wyklucza  posiadaniu 
przez partie własnych ideologii)

−

zideologizowane   (konkurencja   opiera   się   na 
rożnych ideologiach)

G. Smith i M. Wheaton

−

system   rozproszony   (dużo   partii   bez 
dominującej)

−

system   równowagi   (duża   polaryzacja   sił 
politycznych ale jeden główny typ konfliktu)

−

system nierównowagi (w systemie istnieje partia, 
które   w   każdych   wyborach   otrzymuje   spore 
poparcie   i   niemożliwe   staje   się   sformowanie 
stabilnego gabinetu bez jej udziału)

G. Sartori
Partie relewantne – to znaczy istotne dla funkcjonowania 
całego   systemu   partyjnego,   mogące   zmienić   jego 
charakter   i   kierunek   ewolucji.   Sartori   wyznaczył   dwa 
testy relewantności:

−

potencjał koalicyjny partii

−

potencjał   możliwości   użycia   szantażu 
politycznego

Systemu partyjne:

−

system wielkich partii

−

system małych partii

−

system partii pośrednich

−

przejściowe systemy partyjne

J. Blondel
Ze względu na liczbę partii oraz ich rozmiar w ramach 
systemu partyjnego:

−

system dwupartyjny

−

system dwuipółpartyjny

−

system wielopartyjny oparty na dominacji jednej 
partii

−

system wielopartyjny bez partii dominującej

G. Sartori
Ze   względu   na   liczbę   partii   oraz   ideologiczny   i 
światopoglądowy dystans między nimi:

−

systemy dwupartyjne

−

systemy umiarkowanego pluralizmu

−

systemy   ekstremalnego   (spolaryzowanego) 
pluralizmu

−

systemy  partii   predominującej   (hegemonicznej) 

w spolaryzowanym pluralizmie

M. Sobolewski
Rywalizacyjne systemy wielopartyjne dzielą się na:

−

system rozbicia wielopartyjnego

−

system   wielopartyjny   ustabilizowany   (system 
dwublokowy)

−

system kooperacji partii

−

system partii dominującej

A Siaroff

−

system dwupartyjny

−

dwuipółpartyjny

−

umiarkowanie   wielopartyjny   z   jedna   partią 
dominującą

−

umiarkowanie   wielopartyjny   z   dwiema 
głównymi partiami

−

umiarkowany   system   wielopartyjny   z 
równowaga pomiędzy partiami

−

ekstremalnie   wielopartyjny   z   jedną   partią 
dominującą

−

ekstremalnie wielopartyjny z dwiema głównymi 
partiami

−

ekstremalnie   wielopartyjny   z   równowagą 
pomiędzy partiami

IV. Partie w systemach politycznych

Jerzy Kowalski
System   polityczny   –   to   aparat   państwowy,   partie 
polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i 
nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w 
obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i 
norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki.

Na system polityczny składają się trzy grupy elementów:

−

idee i wartości polityczne

−

organizacje   i   instytucje   uczestniczące   w   życiu 
politycznym kraju i organizujące to życie

−

normy   regulujące   i   organizujące   wcielanie   w 
życie   idei   i   wartości   politycznych   oraz 
regulujące   strukturę   i   funkcjonowanie 
organizacji i instytucji społecznych

Podsystemy

−

instytucjonalny (są to partie polityczne istniejące 
obok   innych   organizacji   społecznych,   grup 
interesu   i   przede   wszystkim   organów   władzy 
państwowej,   organów   administracji   rządowej, 
instytucji samorządowych itp.)

−

regulacyjny   (obejmuje   ogół   norm,   za   których 
pośrednictwem   są   regulowane   stosunki 
społeczno-polityczne)

−

komunikacyjny (są to relacje pomiędzy partiami 
politycznymi   oraz   między   nimi   a   aparatem 
państwowym i grupami interesu)

−

funkcjonalny   (składa   się   z   ról   wypełnianych 
przez   poszczególne   elementy   strukturalne   oraz 
przez system polityczny w całości)

Partie polityczne w demokracji

R. Katz Idea rządów partii:

−

w   ramach   wspólnoty   politycznej   istnieje 
rywalizacyjny   system   partyjny,   co   jest 
konsekwencją   zasady   dopuszczającej   swobodę 
tworzenia partii politycznych.

−

system   ten   instytucjonalizuje   wolność 
politycznego wyboru dokonywanego w ramach 
społeczeństwa   oraz   prawa   opozycji   do 
proponowania alternatywnych rozwiązań

−

efektem   rywalizacji   partii   jest   to,   że 
wygrywająca przejmuje całkowitą kontrolę nad 
procesem rządzenia (czasami w koalicji)

−

w   ten   sposób   wyłoniona   władza   państwowa 
posiada   demokratyczną   legitymizację,   partia 
realizuje   bowiem   w   praktyce   wolę   suwerena 
wyrażoną w akcie wyborczym

−

władza   państwowa   odpowiedzialna   jest   przed 
społeczeństwem,   gdyż   została   powierzona 
jednostkom   zorganizowanym   w   partie 
zawdzięczające   swoją   pozycję   wyborczej 
aprobacie

−

istnieje grupa polityków lojalnych wobec partii i 
odpowiedzialnych   przed   elektoratem,   która 
zajmuje szczególna role w procesie społeczno-
politycznych przetargów i negocjacji

Modele rządów:

−

parlamentarno gabinetowy

−

model prezydencki 

−

półprezydencki

−

model konwentu

Celem   fazy   instytucjonalizacji   partii   politycznych   jest 
osiągnięcie statusu stabilnego i pełnoprawnego uczestnika 
gier politycznych, zarówno na poziomie wyborczym jak i 
parlamentarno gabinetowym. Wyróżnia się trzy fazy tego 
procesu:

−

fazę identyfikacji (wypracowanie przez liderów 
określonej   formuły   nowej   partii   politycznej   i 
wyznaczenie   jej   miejsca   w   rywalizacji   między 
partyjnej)

−

formuła   organizacji   (wypracowanie   efektywnej 
struktury organizacyjnej)

−

formula   stabilizacji   (maksymalizacja   wyników 
wyborczych)

Przejście   tych   trzech   faz   rozwojowych   wydaje   się 
warunkiem   realizacji   głównego   celu   istnienia   partii 
politycznych czyli funkcji rządzenia.

Partie w systemie autorytarnym
Ernest Nolte - Autorytarną można nazwać każdą formę 
ustrojową, w której przyznaje się wyższą pozycję innemu 
składnikowi władzy centralnej niż parlament.

J. Linz - Autorytarne reżimy są systemami politycznymi z 
ograniczonym,   nie   opartym   na   odpowiedzialności 
pluralizmie   politycznym,   bez   staranie   wypracowanej 
kierowniczej ideologii, bez ekstensywnej czy intensywnej 
mobilizacji   politycznej,   w   których   przywódca   pełni 
władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w 
rzeczywistości dobrze przewidywalnych ograniczeń.
Cechą systemu autorytarnego w odróżnieniu od systemu 

totalitarnego, w którym występuję ujednolicenie systemu 
politycznego i państwa, jest występowanie ograniczonego 
pluralizmu politycznego, gospodarczego, kulturowego itp.

Dysfunkcje   rywalizacji   partii   według   zwolenników 
autorytaryzmu:

−

demagogia   partii   politycznych   walczących   o 
władze

−

partie   nie   są   depozytariuszami   najcenniejszych 
wartości społecznych

−

walki międzypartyjne są groźbą dla bytu państwa

Propozycje modyfikacji prawa wyborczego:

−

wyzwolenie wyborów z walki międzypartyjnej

−

zindywidualizowanie wyborów

−

znieść   ograniczenia   partyjne   nakładane   na 
posłów i kluby partyjne w parlamencie

W   systemach   autorytarnych   partia   nie   jest   dobrze 
zorganizowania   ideologicznie   i   nie   monopolizuje 
wszystkich dróg dostępu do władzy. Członkostwo w partii 
przynosi niewielkie korzyści, i nakłada niewiele jeśli w 
ogóle, obowiązków. Partia jest tylko jednym z elementów 
pluralizmu   władzy,   brak   jest   spójnej   legitymacji 
ideologicznej.

Partia w systemie totalitarnym
Zdaniem   C.   J.   Fredricha   trwałe   cechy   systemu 
totalitarnego to:

−

oficjalna wszechogarniająca ideologia o cechach 
chilialistycznych

−

jedna   masowa   partia   kontrolowana   przez 
oligarchie

−

system   terrory   czy   to   psychologicznego,   czy 
fizycznego

−

prawie kompletny monopol środków przekazu

−

monopol państwa na broń

−

scentralizowane zarządzanie gospodarką

Partia w systemie komunistycznym:

−

nomenklatura   i   scentralizowany   aparat   wraz   z 
osobami   przywódców   były   środkiem   do   celu, 
jakim była kierownicza rola partii

−

rola   partii   to  konieczny  środek  do  celu,  jakim 
miało być państwo dyktatury proletariatu

−

taka   treść   i   forma   państwa   wzbogacona   o 
odpowiednie instytucje i procedury, to konieczny 
środek budowy ustroju socjalistycznego

−

tworzenie   i   utrwalanie   tego   ustroju 
gospodarczego to też tylko środek do osiągnięcia 
misji historycznej proletariatu jako wyzwoliciela 
całej ludzkości

−

owa misja miała być środkiem do ostatecznego 
celu do koniecznego przejścia od kapitalizmu do 
komunizmu

W   systemie   komunistycznym   występowały   dwa   typy 
systemu partyjnego:

−

system ściśle jednopartyjny

−

system z partia hegemoniczną

Funkcje partii:

−

partia   reprezentuje   i   wyraża   ideologię 
socjalistyczną stojąca u podstaw całego systemu

−

przez   aktywność   swoich   członków   w 
instytucjach   państwowych   i   organizacjach 
społecznych   partia   uzgadnia   funkcjonowanie 
tych instytucji z podstawowymi celami systemu

−

partia   określa   ogólne   dyrektywy   polityczne 
działalności instytucji państwowych

−

partia   mobilizuje   pewna   liczbę   obywateli   do 
udziału   w   podejmowaniu   decyzji   politycznych 
na różnych szczeblach zarządzania

−

partia rekrutuje i wychowuje kadry przywódców 
politycznych działających wewnątrz partii bądź 
w instytucjach państwowych

Partia w systemie nazistowskim

Istnieje   tylko   jedna   partia,   która   zostaje 

konstytucyjnie   włączona   w   państwo   w   ten   sposób,   iż 
każdorazowo wódz partii jest z tytułu swojego stanowiska 
głową   państwa,   względnie   szefem   rządu;   następuje 
podobna   unia   szeregu   innych   stanowisk   w   aparacie 
partyjnym   i   państwowym.   Partia   chroniona   jest   tymi 
samymi normami co państwo i jego urządzenia. 

Partia   staje   się   częścią   aparatu   państwowego. 

Droga do awansu politycznego wiedzie tylko i wyłącznie 
przez   partię.   Partia   wykonuje   tez   funkcję   będące 
odpowiednikami   funkcji   integracyjnej   i   kształtowania 
opinii   społecznej,   stawiając   sobie   za   cel   uformowanie 
nowego człowieka i społeczeństwa.