EPIKUR z Samos LIST DO MENOIKEUSA

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

EPIKUR z Samos

LIST DO MENOIKEUSA

przeł. Kazimierz Le

niak.

Epikur pozdrawia Menoikeusa

Niechaj młodzieniec nie zaniedbuje filozofii, a i starzec niech si

nie czuje niezdolny do

dalszego jej studiowania. Dla nikogo bowiem nie jest ani za wcze

nie, ani za pó

zacz

ąć

troszczy

o zdrowie swej duszy. Kto zatem twierdzi,

e pora do filozofowania

jeszcze dla niego nie nadeszła, albo,

e ju

min

ła, podobny jest do tego, kto twierdzi,

pora do szcz

ęś

cia jeszcze nie nadeszła albo,

e ju

przemin

ła. Powinni przeto

filozofowa

zarówno młodzi, jak i starzy; ci - aby starzej

c si

czuli si

młodzi,

przypominaj

c sobie dobra, jakimi obdarzył ich w przeszło

ci los, tamci znów - by

pomimo swej młodo

ci czuli si

nieustraszeni wobec przyszło

ci, jak ludzie starsi. A

zatem bezustannie nale

y zabiega

o to, co nam mo

e przysporzy

szcz

ęś

cia; kto

bowiem posiadł szcz

ęś

cie, ma wszystko, co w ogóle mie

na, kogo za

szcz

ęś

cie

omin

ło, ten robi wszystko, by je zdoby

Staraj si

post

powa

w my

l tego, co ci bezustannie doradzałem, i my

l ci

gle o tym,

pami

taj

e to s

podstawowe zasady chwalebnego

ycia. Przede wszystkim uwa

bóstwo za istot

niezniszczaln

i szcz

ęś

liw

zgodnie z powszechnym wyobra

eniem

bóstwa i nie przypisuj mu cech, które by si

sprzeciwiały jego nie

miertelno

ci albo były

niezgodne z jego szcz

ęś

ciem. Dołó

stara

, aby twoje poj

cie bóstwa obejmowało to

wszystko, co

wiadczy o jego nie

miertelno

ci i szcz

ęś

liwo

ci. Bogowie wszak

e istniej

i wiedza o tym jest oczywista; nie istniej

jednak w ten sposób, jak to sobie tłum

wyobra

a; wyobra

enia tłumu s

zmienne. Bezbo

ny nie jest ten, kto odrzuca bogów

czczonych przez tłum, lecz ten, kto podziela mniemanie tłumu o bogach. Wszak s

tłumu nie opieraj

bynajmniej na wyobra

eniach poj

ciowych, lecz na fałszywych

domysłach. St

d te

wywodzi si

przekonanie,

e bogowie zsyłaj

na złych najwi

ksze

nieszcz

ęś

cia, a dobrym

wiadcz

najwi

ksze dobrodziejstwa. Ludzie zapatrzeni bez

reszty we własne zalety, uwa

bogów za podobnych do siebie, a to, co jest od nich

ró

ne - za obce.

Staraj si

oswoi

z my

mier

jest dla nas niczym, albowiem wszelkie dobro i zło

ąŜ

e si

z czuciem; a

mier

jest niczym innym, jak wła

nie całkowitym pozbawieniem

czucia. Przeto owo niezbite prze

wiadczenie,

mier

jest dla nas niczym, sprawia,

lepiej doceniamy

miertelny

ywot, a przy tym nie dodaje bezkresnego czasu, lecz wybija

nam z głowy pragnienie nie

miertelno

ci. W istocie bowiem nie ma nic strasznego w

yciu dla tego, kto sobie dobrze u

wiadomił,

e przesta

nie jest niczym strasznym.

Głupcem jest atoli ten, kto mówi,

e l

kamy si

mierci nie dlatego,

e sprawia nam ból,

gdy nadejdzie, lecz

e trapi nas jej oczekiwanie. Bo zaiste, je

li jaka

rzecz nie m

ci nam

spokoju swoj

obecno

, to niepokój wywołany jej oczekiwaniem jest zupełnie

bezpodstawny. A zatem

mier

, najstraszniejsze z nieszcz

ęść

, wcale nas nie dotyczy, bo

gdy my istniejemy,

mier

jest nieobecna, a gdy tylko

mier

pojawi, wtedy nas ju

nie ma. Wobec tego

mier

nie ma

adnego zwi

zku ani z

ywymi, ani z umarłymi;

tamtych nie dotyczy, a ci ju

nie istniej

. Jednak

e tłum raz stroni od

mierci jako od

najwi

kszego zła, to znowu pragnie jej jako kresu n

dzy

ycia. Atoli m

drzec, przeciwnie,

ani si

ycia nie wyrzeka, ani si

mierci nie boi, albowiem

ycie nie jest mu ci

ęŜ

arem, a

nieistnienia nie uwa

a wcale za zło. Podobnie jak nie wybiera po

ywienia obfitszego,

lecz smaczniejsze, tak te

nie chodzi mu bynajmniej o trwanie najdłu

sze, lecz

Strona 1 z 3

Bez tytułu 1

2009-10-20

najprzyjemniejsze. A ten, kto nawołuje, by młodzieniec

ył. pi

knie, a starzec pi

knie

ycie zako

czył, jest naiwny nie tylko dlatego,

ycie jest zawsze po

Ŝą

dane zarówno

przez jednych, jak i drugich, lecz raczej dlatego,

e troska o

ycie pi

kne nie ró

ni si

niczym od troski o jego pi

kny koniec. Znacznie gorszy jest jednak ten, kto powiedział,

lepiej jest si

nie urodzi

, "Albo po urodzeniu jak najspieszniej przekroczy

bram

Hadesu".

li bowiem powa

nie to mówi, to dlaczego sam z

ycia nie odchodzi? A przyszło by mu

to łatwo, gdyby stanowczo powzi

ł taki zamiar. Je

eli jednak chce za

artowa

, to zaiste

art jest nie na miejscu, gdy

z takich rzeczy si

nie

artuje.

Nale

y o tym pami

e przyszło

ść

ani nie jest całkowicie w naszej mocy, ani te

nie

jest bynajmniej zupełnie od nas niezale

na; maj

c to na uwadze ani nie b

dziemy

oczekiwa

jej niezawodnego ziszczenia, ani te

nie stracimy nadziei co do mo

liwo

ci jej

ziszczenia si

Trzeba sobie równie

zdawa

spraw

z tego,

e w

ród naszych pragnie

jedne s

naturalne, a inne urojone, a w

ród naturalnych jedne s

ponadto konieczne, a inne tylko

naturalne. W

ród koniecznych mo

na wyró

takie, które s

konieczne do szcz

ęś

cia,

nast

pnie pragnienia konieczne dla spokoju ciała i wreszcie konieczne dla samego

ycia.

Jasno sprecyzowany pogl

d na te sprawy pozwoli skierowa

wszelki wybór i wszelkie

unikanie na korzy

ść

zdrowia ciała i spokoju duszy, a to wła

nie jest celem szcz

ęś

liwego

ycia. Wszak cała nasza działalno

ść

ąŜ

a do tego, aby si

uwolni

od cierpienia i

niepokoju. A gdy raz zdołamy to wszystko osi

ąć

, wnet zniknie niepokój duszy; istota

ywa nie odczuwa ju

bowiem potrzeby zabiegania o cokolwiek, czego by jej brakowało,

ani te

nie b

dzie szuka

czego innego do dopełnienia dobra duszy i ciała. Bo zaiste

wtedy tylko odczuwamy potrzeb

przyjemno

ci, gdy z jej braku doznajemy bólu; gdy

jednak ból nam nie dokucza, nie potrzebujemy wtedy

adnej przyjemno

ci. Dlatego

wła

nie twierdzimy,

e przyjemno

ść

jest pocz

tkiem i celem

ycia szcz

ęś

liwego. Ona to

bowiem, według nas, stanowi pierwsze i przyrodzone dobro oraz punkt wyj

cia

wszelkiego wyboru i unikania; do niej w ko

cu powracamy, gdy odwołujemy si

do czucia

jako" kryterium wszelkiego dobra. I wła

nie dlatego,

e jest ona dobrem pierwszym i

przyrodzonym, nie uganiamy si

bynajmniej za wszelk

przyjemno

, lecz nieraz

rezygnujemy z wielu; post

pujemy tak zwłaszcza wtedy, gdy spodziewamy si

z ich

powodu dozna

cej przykro

ci. A bywa i tak,

e wiele przykro

ci stawiamy wy

ej od

przyjemno

ci, co zachodzi wówczas, gdy po prze

yciu długotrwałych bole

spodziewamy si

dozna

kszej przyjemno

ci. Dlatego te

wszelka przyjemno

ść

wzgl

du na swoj

natur

jest dobra, ale nie ka

da jest godna wyboru; i podobnie, wszelki

ból jest złem, ale nie ka

dego bólu nale

y unika

. W ka

dym wypadku trzeba wszystko

dokładnie zbada

pod k

tem po

yteczno

ci i szkodliwo

ci, bo zdarza si

czasem,

dobro bierzemy za zło i, na odwrót, zło za dobro. Umiarkowanie uwa

amy za najwi

ksze

dobro nie dlatego,

eby

my w ogóle mieli poprzestawa

na małym, ale dlatego, aby

nauczyli obywa

byle czym, gdy nas bieda nawiedzi, w prze

wiadczeniu,

e najlepiej

korzystaj

z obfito

ci dobra ci, którzy jej najmniej po

Ŝą

daj

, i

e to, co jest naturalne, jest

łatwe do zdobycia, a to, co urojone, z trudem trzeba zdobywa

. Proste potrawy

sprawiaj

nam tyle

przyjemno

ci, co wystawne uczty, gdy tylko bolesne uczucie głodu

zostanie usuni

te. J

czmienny chleb i woda sprawiaj

najwi

ksz

rozkosz, je

li je spo

ył

głodny. Z tego wi

c wzgl

du przyzwyczajenie do

ycia prostego i mało kosztownego

zapewnia dobre zdrowie i uaktywnia wobec ró

nych potrzeb

yciowych, a kiedy si

dłu

szej przerwie zasi

dzie przy suto zastawionym stole, wówczas si

lepiej korzysta z

tych przyjemno

ci; wreszcie czyni nas ono nieustraszonymi wobec igraszek losu.

Gdy przeto twierdzimy,

e przyjemno

ść

jest naszym celem najwy

szym, to bynajmniej

nie mamy na my

li przyjemno

ci płyn

cej z rozpusty ani przyjemno

ci zmysłowych, jak

twierdz

ci, którzy nie znaj

naszej nauki albo si

z ni

nie zgadzaj

, czy wreszcie

le j

Strona 2 z 3

Bez tytułu 1

2009-10-20

interpretuj

. Przyjemno

ść

, któr

mamy na my

li, charakteryzuje nieobecno

ść

cierpie

fizycznych i brak niepokojów duszy. Nie pijatyki i hulanki, nie obcowanie z pi

knymi

chłopcami i kobietami; nie ryby i inne smakołyki, jakich dostarcza zbytkowny stół, czyni

ycie przyjemnym, ale trze

wy rozum, dociekaj

cy przyczyn wszelkiego wyboru i

unikania, odrzucaj

cy czcze domysły, owo

ródło najwi

kszych utrapie

duszy. Z tego

wszystkiego m

dro

ść

jest pocz

tkiem wszelkiego dobra i dobrem najwy

szym, a wskutek

tego jest cenniejsza nawet od filozofii, jako

ródło wszystkich innych cnót. Ona nas uczy,

e nie mo

przyjemnie, je

li si

nie

yje m

drze, pi

knie i sprawiedliwie, i na

odwrót,

e nie mo

drze, pi

knie i sprawiedliwie, je

li si

nie

yje przyjemnie.

Wszak cnoty tworz

wraz z przyjemnym

yciem naturaln

jedno

ść

ycie przyjemne jest

od nich nieodł

czne.

Kogó

mógłby

ej ceni

od m

drca, co zbo

nie wielbi bogów,

mierci si

w ogóle nie

ka, poj

ł cel ostateczny przyrody, zrozumiał,

e najwy

sze dobro mo

na łatwo osi

ąć

i bez trudu zdoby

, a najwi

ksze zło albo trwa krótko, albo sprawia lekki tylko ból?

drca, co

mieje si

z wszechmocnego przeznaczenia, które pewni filozofowie

wprowadzaj

jako władz

naczeln

nad wszystkim, dowodz

e jedne rzeczy powstały

z konieczno

ci, inne przez przypadek, a jeszcze inne dzi

ki nam samym; poniewa

konieczno

ść

wyklucza wszelk

odpowiedzialno

ść

, a przypadek jest zmienny, nasza za

wola nie zale

y od

adnego autorytetu zewn

trznego, wobec tego post

pkom jej

towarzysz

zarówno pochwały, jak i nagany. Zaiste, lepiej m by było uzna

mitologiczne

bajki o bogach, ni

sta

niewolnikiem przeznaczenia przyrodników. Mitologia

dopuszcza bowiem przynajmniej mo

liwo

ść

przebłagania bogów przez oddawanie im

czci, przeznaczenie natomiast jest nieubłagane. Przypadku m

drzec nie uwa

a równie

za bóstwo, na wzór upodoba

pospólstwa (bo w działaniu bóstwa nie ma miejsca na

chaotyczny nieład), ani za zmienn

przyczyn

. Nie s

dzi, by przypadek obdarzał ludzi

dobrem lub złem, aby zapewni

im szcz

ęś

liwe

ycie; uwa

a tylko,

e dostarcza im

składników wielkich dóbr albo wielkiego zła. Wierzy, i

lepiej by

nieszcz

ęś

liwym z

rozumem ni

szcz

ęś

liwym bez rozumu. Lepiej oczywi

cie, gdy rzetelny s

d nie b

dzie w

działaniu oczekiwał pomocy ze strony przypadku.

Przemy

l wi

c dokładnie te sprawy a tak

e zagadnienia pokrewne. Rozmy

laj dzie

noc, sam i z kim

, kto podobnie my

li, a nie zaznasz niepokoju ani we

nie, ani na jawie i

dziesz

ył w

ród ludzi jak bóg. Albowiem człowiek

cy w sferze dóbr

niezniszczalnych jest zgoła niepodobny do

adnej

miertelnej istoty.

Strona 3 z 3

Bez tytułu 1

2009-10-20