PdO_2006_AKTUALIZACJA

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Spis treści

STRESZCZENIE ___________________________________________________________ 4

Cel Programu dla Odry – 2006 ____________________________________________ 9

Zasoby Odrzańskiego Systemu Wodnego ___________________________________ 10

2.1. Ogólna charakterystyka dorzecza _________________________________________ 10

2.2. Wody powierzchniowe __________________________________________________ 11

2.3. Wody podziemne _______________________________________________________ 12

Efekty realizacji Programu w latach 2001 – 2008 ____________________________ 16

3.1. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu Odry ______________________________ 18

3.1.1.

Górna i środkowa Odra _____________________________________________ 18

3.1.2.

Dolna Odra _______________________________________________________ 20

3.1.3.

Warta____________________________________________________________ 21

3.2. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa ______ 21

3.3. Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych____________________ 23

3.3.1.

Ochrona przyrody i krajobrazu _______________________________________ 23

3.3.2.

Jakość wód _______________________________________________________ 24

3.3.3.

Zalesienia i zwiększanie retencji ______________________________________ 26

3.4. Wykorzystanie Odry dla rozwoju gospodarczego _____________________________ 26

3.4.1.

egluga śródlądowa ________________________________________________ 27

3.4.2.

Turystyka ________________________________________________________ 27

3.4.3.

Energetyka _______________________________________________________ 28

3.5. Dotychczasowe nakłady _________________________________________________ 29

Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu ___________________________________ 31

4.1. Górna i środkowa Odra _________________________________________________ 31

4.2. Dolna Odra ___________________________________________________________ 38

4.3. Warta________________________________________________________________ 41

Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa – ład

przestrzenny w dorzeczu _________________________________________________ 44

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych w dorzeczu Odry _____ 54

6.1. Ochrona przyrody i krajobrazu ___________________________________________ 54

6.2. Ochrona wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem _____________________ 65

6.2.1.

Gospodarka ściekowa w dorzeczu Odry - stan aktualny ___________________ 65

6.2.2.

Krajowe dokumenty programowe dotyczące ochrony wód przed

zanieczyszczeniem______________________________________________________ 69

6.2.3.

Cel strategiczny ochrony wód płynących przed zanieczyszczeniem w dorzeczu

Odry_________________________________________________________________ 76

6.2.4.

Gospodarka ściekowa, a koszty pośrednie w gospodarce wodnej _____________ 79

6.3. Działania w zakresie zalesiania i zwiększania retencji na obszarach leśnych _______ 80

6.3.1.

Stan lasów w dorzeczu Odry__________________________________________ 80

6.3.3.

Ogólny zakres projektowanych działań _________________________________ 81

Wykorzystanie Odry dla rozwoju gospodarczego regionu nadodrzańskiego ________ 83

7.1. Odbudowa Ŝeglowności Odry jako drogi wodnej i w celu ochrony przed powodziami

zimowymi ____________________________________________________________ 83

7.1.1.

Ogólne uwarunkowania planowanych działań ___________________________ 83

7.1.2.

Potrzeby inwestycyjne Odrzańskiej Drogi Wodnej ________________________ 84

7.1.3.

Ochrona przed powodziami zimowymi _________________________________ 89

7.2. Wykorzystanie walorów Odry i jej dopływów dla rozwoju turystyki _______________ 91

7.3. Rozwój społeczno-ekonomiczny miast odrzańskich i ich zwrot ku rzece ___________ 97

7.3.1.

Rozwój społeczno-ekonomiczny miast dorzecza Odry w Programie dla Odry –

2006 _________________________________________________________________ 97

7.3.2.

Potencjał miast dorzecza Odry oraz jego stymulowanie poprzez rozwój

odrzańskiego systemu wodnego ___________________________________________ 98

7.3.3.

Dowartościowanie nadrzecznego połoŜenia miast _______________________ 100

7.3.4.

Cel działań ______________________________________________________ 103

7.4. Energetyczne wykorzystanie Odry i jej dopływów ____________________________ 104

7.4.1.

Zasoby energetyczne Odry i jej głównych dopływów _____________________ 104

7.4.2.

MoŜliwe do uzyskania efekty budowy elektrowni wodnych ________________ 108

Znaczenie międzynarodowe, gospodarcze oraz inne korzyści wynikające z podjęcia

realizacji programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego _____________ 110

8.1. Europejskie uwarunkowania aktualizacji Programu dla Odry - 2006____________ 110

8.2. Zagospodarowanie Nadodrza jako problem międzynarodowy __________________ 114

8.3. Europeizacja problemu Nadodrza ________________________________________ 116

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

8.4. Europejska TVA ______________________________________________________ 119

8.5. Współpraca społeczna i kulturowa _______________________________________ 120

Lista priorytetowych projektów i zadań ____________________________________ 123

9.1. Kryteria identyfikacji priorytetowych zadań ________________________________ 123

9.2. Lista projektów kluczowych _____________________________________________ 124

9.2.1.

Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu ______________________________ 124

9.2.2.

Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa _ 126

9.2.3.

Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych_______________ 127

9.2.4.

Rozwój gospodarczy regionu nadodrzańskiego__________________________ 129

9.2.5.

Współpraca transgraniczna _________________________________________ 130

9.2.6.

Lista projektów kluczowych _________________________________________ 130

9.3. Opisy zadań__________________________________________________________ 133

9.4. Zestawienie szacunkowych kosztów dalszej realizacji Programu dla Odry – 2006 __ 156

9.54.

Scenariusze finansowania Programu _________________________________ 164

10. Monitorowanie realizacji programu ______________________________________ 166

11. Podsumowanie i wnioski końcowe________________________________________ 180

Załącznik 1. Główne zadania inwestycyjne _____________________________________ 183

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

STRESZCZENIE

Powódź, która w lipcu 1997 roku nawiedziła południowo-zachodnią Polskę nazwano

powodzią tysiąclecia. Wezbranie to bez wątpienia określać moŜna kataklizmem. Lipcowa

powódź pochłonęła 54 ofiary śmiertelne oraz spowodowała olbrzymie straty gospodarcze,

społeczne i moralne. W całej Polsce pod wodą znalazło się wówczas ok. 672 tys. ha ziemi,

zalanych lub podtopionych zostało 1358 miejscowości, z miejsc zamieszkania ewakuowano

162 tys. osób. W zasięgu oddziaływania wód powodziowych znalazło się ok. 1,2 mln ludzi.

Bezpośrednie straty ocenia się na ok. 14 mld złotych

(a wg poziomu cen z 2008 r. – ok. 19,5

mld zł). Jest to wartość szacunkowa, nie uwzględniająca m.in. kosztów społecznych

i moralnych. W róŜnych źródłach literaturowych

moŜna spotkać zbliŜone, choć

niekoniecznie identyczne wartości, co wynika przede wszystkim z róŜnic metodyki

szacowania strat, uwzględnienia tylko niektórych składników, jak i przyjętego poziomu

odniesienia cen.

Te tragiczne w skutkach wydarzenia zwróciły uwagę opinii publicznej i środowisk

politycznych na problemy zagospodarowania Odry i jej dorzecza, zwłaszcza w aspekcie

zmniejszenia ryzyka powodziowego. Stworzyły przychylny klimat do podjęcia strategicznych

działań w całym dorzeczu. Efektem było opracowanie Programu dla Odry – 2006

. Jego

zasadniczym celem jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza

Odry,

uwzględniającej

zarówno

potrzeby

zabezpieczenia

przeciwpowodziowego,

sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości

wody i środowiska przyrodniczego, jak równieŜ potrzeby transportowe, ogólnogospodarcze

oraz konsumpcyjne. ChociaŜ zaplanowano działania, które wprowadzą trwałe zmiany

z punktu widzenia środowiska, to priorytetem Programu było zapewnienie skutecznej ochrony

przeciwpowodziowej zarówno duŜych skupisk ludzkich, majątku, jak i maksymalnie

moŜliwej ochrony cennych siedlisk przyrodniczych. Pomimo braku w okresie opracowywania

Programu pełnej implementacji dyrektyw Unii Europejskiej, zwrócona została szczególna

uwaga na ochronę przyrody, zarówno w ramach poszczególnych komponentów programu, jak

Programme for the Oder 2006 Pre-feasibility Study, Final Report, Roche Int. – CFoRT – WARR, 2001, s. 4.75.

Dorzecze Odry. Powódź 1997, MKOOpZ, Wrocław 1999.

Dokument Oceny Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza rzeki Odry (PAD), Raport nr 31771 PL,
Bank Światowy, Waszyngton 2007.

J. Zaleski, J. Winter, Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Program dla Odry 2006, PWN,

Warszawa-Wrocław 2000.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

teŜ poprzez wydzielenie odrębnych obszarów, jak: ochrona przyrody, oczyszczalnie ścieków

czy lasy. Zapewnienie sprzyjających warunków dla rozwoju transportu wodnego Odrzańską

Drogą Wodną ma ograniczać presję na środowisko bardziej uciąŜliwych systemów

transportowych, w tym przede wszystkim transportu drogowego, który stanowi istotne źródło

zanieczyszczeń atmosfery i hałasu.

Program dla Odry – 2006 jest średniookresową strategią modernizacji Odrzańskiego

Systemu Wodnego. W Programie przyjęto, Ŝe aby uzyskać zaplanowane efekty, jego

realizacja powinna doprowadzić co najmniej do odbudowy zniszczeń powodziowych,

zrealizowania nowego programu ochrony przeciwpowodziowej (uwzględniającego zarówno

rozwój nauki i wiedzy jak i doświadczenia zdobyte podczas powodzi 1997 r.), trwałą poprawę

jakości wody, zachowanie i poprawę ekosystemów wodnych i bezpośrednio od wody

zaleŜnych oraz stworzenia warunków dla stabilnej Ŝeglugi długotrasowej na odcinku Gliwice

– Szczecin. Celem nadrzędnym Programu dla Odry – 2006 jest zagwarantowanie warunków

zrównowaŜonego rozwoju dla całego dorzecza, z poszanowaniem bogatych na tych terenach

zasobów przyrody i walorów środowiskowych. W tym aspekcie Program łączy zarówno

inicjatywy wewnątrzkrajowe, jak i międzynarodowe oraz uwzględnia bilateralną współpracę

transgraniczną.

Oceniając dotychczasowy okres wdraŜania Programu dla Odry – 2006 naleŜy uznać,

e w tym czasie dokonano juŜ szeregu usprawnień systemu gospodarki wodnej w dorzeczu

Odry, w tym zwłaszcza powyŜej Wrocławia. ZauwaŜalne efekty moŜna wskazać

w działaniach dotyczących ochrony środowiska i przyrody. Budowa nowych lub

modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków wpłynęła na ogólną poprawę jakości wód.

Systematyczna realizacja zadań w lasach i na terenach leśnych przyczyniła się do poprawy ich

stanu i zwiększenia retencji wody na tych terenach. Zrealizowano szereg projektów, które

poprawiły bezpieczeństwo przeciwpowodziowe w najbardziej zagroŜonych miejscach, a takŜe

zapewniły integrowanie róŜnego rodzaju działań podejmowanych w ramach całego dorzecza

Odry. Powstało wiele inicjatyw dotyczących prowadzenia właściwej gospodarki

przestrzennej, z uwzględnieniem ochrony przeciwpowodziowej i ochrony przyrody.

Pomimo widocznych juŜ teraz efektów, cel Programu nie został jeszcze osiągnięty.

Poniesione w jego ramach do końca 2008 roku nakłady stanowią zaledwie 36 % środków

zaplanowanych w ustawie

o jego ustanowieniu. Na taką sytuację wpłynęło wiele czynników.

NaleŜy mieć na uwadze, Ŝe Program przygotowywany był od 1998 roku, a koszty jego

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006”

(Dz.U.01.98.1067 z późn. zm.)

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

realizacji ostatecznie zdefiniowano według poziomu cen z roku 2001. Ustalone w ustawie

nakłady stanowiły kompromis pomiędzy skalą potrzeb, a ograniczonymi moŜliwościami

budŜetu państwa.

W ostatnich latach jesteśmy świadkami powaŜnego wzrostu kosztów realizacji

inwestycji. Nastąpiły zmiany w systemie prawa krajowego wymuszone wejściem Polski do

Unii Europejskiej. Ze względu na coraz wyŜsze standardy, zwiększają się podczas realizacji

inwestycji infrastrukturalnych koszty dotyczące bezpośredniej ochrony środowiska.

Zwiększony popyt spowodował dynamiczny wzrost kosztów robót budowlanych

i materiałów. Ze względu teŜ na niewystarczające moŜliwości budŜetu państwa, finansowanie

zadań Programu nie mogło być w pełni skuteczne. Potencjał, jaki od 2004 r. dała moŜliwość

korzystania z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności tylko w ograniczonym zakresie

został spoŜytkowany na realizację Programu dla Odry – 2006.

W okresie 8 lat realizacji Programu nastąpiły równieŜ zmiany o charakterze politycznym

i ustrojowym, zarówno spowodowane wejściem Polski do Unii Europejskiej, jak

i powstaniem w międzyczasie nowych regulacji prawnych, planów i strategii, nie tylko

polskich ale i europejskich, mających istotny wpływ na Odrzański System Wodny.

Mając te wszystkie aspekty na uwadze, Komitet Sterujący Programu dla Odry – 2006

podjął w 2008 roku decyzję o konieczności dokonania aktualizacji Programu. Jej celem jest

dostosowanie kierunków realizacji Programu dla Odry – 2006 do obecnych uwarunkowań

i nadanie takiego tempa wykonania, by moŜliwe były do osiągnięcia zarówno cele

krótkookresowe, jak i strategiczne. Aktualizacja Programu stanowić ma teŜ podstawę

dla dokonania nowelizacji ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry

– 2006”.

Przygotowana aktualizacja przewiduje między innymi, Ŝe:

•

w zakresie bezpieczeństwa powodziowego, Program dla Odry – 2006 w szczególny

sposób zajmuje się ochroną przed powodzią duŜych skupisk ludności połoŜonych w

dolinie Odry. Ochroną objęte są przede wszystkim miasta: Racibórz, Kędzierzyn-Koźle,

Opole, Wrocław i Słubice. Koncepcja ochrony uwzględnia teŜ zapewnienie

bezpieczeństwa terenom, gdzie powodzie są częste i charakteryzują się gwałtownym

przebiegiem (Kotlina Kłodzka oraz dorzecza pozostałych lewobrzeŜnych dopływów

Odry). Istotnym elementem Programu jest równieŜ dorzecze Warty. W tym całym

kontekście najwaŜniejsze obecnie zadania do realizacji to budowa Zbiornika

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

przeciwpowodziowego Racibórz Dolny oraz modernizacja Wrocławskiego Węzła

Wodnego;

•

w zakresie działań proekologicznych Program, realizowany w skali całej zlewni Odry,

będzie wspierał osiągnięcie dwóch najistotniejszych obecnie celów stawianych przed

gospodarką wodną i ochroną środowiska przyrodniczego, tj. osiągnięcie dobrego stanu

wód i ekosystemów od wód zaleŜnych (zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy

Wodnej

) oraz zachowanie korzystnego stanu ochronnego siedlisk i gatunków

stanowiących przedmiot ochrony dyrektywy siedliskowej

i dyrektywy ptasiej

;

•

w odniesieniu do funkcji transportowej rzeki, zakłada się osiągnięcie dla całej

Odrzańskiej Drogi Wodnej parametrów klasy III, z moŜliwością w późniejszym okresie

jej rozbudowy i modernizacji w celu osiągnięcia klasy IV. Stworzy to szansę dla

ograniczenia oddziaływania na środowisko transportu drogowego i wzrostu przewozu

ładunków drogą wodną w komunikacji wewnątrz krajowej oraz umoŜliwi efektywne

wykorzystanie połączenia Odry z zachodnioeuropejskim systemem dróg wodnych przez

kanał Odra – Szprewa i kanał Odra – Hawela, a w późniejszej perspektywie Odra – Dunaj.

Niezbędna w tym zakresie jest kontynuacja modernizacji Kanału Gliwickiego, jazów i

luz, dostosowanie do potrzeb Ŝeglugi koryta Odry swobodnie płynącej, a przede

wszystkim szybkie zakończenie budowy stopnia wodnego Malczyce;

•

utrzymanie planowania przestrzennego i właściwego poprzez to zagospodarowania

terenu jako skutecznego instrumentu zarządzania ryzykiem powodziowym w ujęciu

długofalowym. Pozwoli to na efektywne wykorzystanie obszarów zalewowych w oparciu

o zrównowaŜone modele rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego;

•

dalszą aktywizację współpracy na rzecz popularyzacji Odry jako turystycznej drogi

wodnej. Działania te mają istotny wymiar gospodarczy, historyczny i edukacyjny;

•

wykorzystanie niezagospodarowanego jeszcze energetycznego potencjału rzek

w dorzeczu oraz modernizację istniejących juŜ elektrowni, traktując te działania jako

wkład Programu dla Odry – 2006 w rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

Dyrektywa nr 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca

ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej

fauny i flory

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (z późn. zm.)

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Aktualizacja Programu dla Odry – 2006 uwzględnia takŜe Plan Gospodarowania Wodami

dla dorzecza Odry

, zatwierdzony na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 22 lutego 2011 r.

Plan ten stanowi podstawowe narzędzie zintegrowanej polityki wodnej prowadzonej w całym

dorzeczu..

Realizacja pełnego zakresu Programu pozwoli zmniejszyć zagroŜenie katastrofalnymi

skutkami powodzi w dorzeczu Odry. Planowane działania zapewnią zarówno bezpieczeństwo

jak i zrównowaŜony rozwój całego dorzecza, gwarantujący wzrost gospodarczy, zachowanie

walorów środowiska i racjonalną gospodarkę wodną oraz uzyskać odbudowaną i

zmodernizowaną drogę wodną o zróŜnicowanej wprawdzie zabudowie poszczególnych

odcinków, ale umoŜliwiającą przewóz około 20 mln ton ładunków rocznie.

Objęte aktualizacją zamierzenia oszacowano na kwotę 10,759 mld złotych, przy czym

zamierzenia, które zostały zaplanowane do realizacji do końca 2015 r. oszacowano na kwotę

2,559 mld złotych (wraz z listą zadań rezerwowych). Ich realizację rozłoŜono na lata 2010 –

2015 zgodnie z załoŜeniami i horyzontem czasowym Strategii Rozwoju Kraju. Wskazano

jednak równieŜ zadania, których data realizacji jest duŜo późniejsza (do 2030 r.). Ze względu

na koszt wszystkich zaplanowanych inwestycji i harmonogram prac nie jest moŜliwe ich

zakończenie do końca 2015 r. Ponadto wymagają one długiego okresu przygotowań, licznych

uzgodnień, a przede wszystkim starannego przeprowadzenia procedur środowiskowych i

wyboru optymalnego wariantu technicznego.

Przewidywany model finansowania przedsięwzięć wpisanych do Programu zakłada

zaangaŜowanie budŜetu państwa na poziomie około 70 % (dotychczas 61,5 %), wskazując

przy tym takŜe inne potencjalne źródła pozyskiwania środków.

Zaktualizowany Program dla Odry – 2006 obejmuje pełny zakres rozwiązań ochrony

przed powodzią, bazując na ustawie Prawo wodne oraz Dyrektywie w sprawie oceny ryzyka

powodziowego i zarządzania nim

. Obok zagadnienia podstawowego, jakim jest ochrona

przeciwpowodziowa, uwzględnia on równieŜ skorelowane z nim aspekty ochrony środowiska

przyrodniczego i czystości wód, turystyki i gospodarki, realizując tym samym zasady zawarte

w Ramowej Dyrektywy Wodnej i Ustawie Prawo Wodne

Plan gospodarowania wodami dorzecza Odry, KZGW, Warszawa 2011. Monitor Polski 40,2011 poz. 452.

Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny

ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Dz.U. Unii Europejskiej 6.11.2997.PL [Dyrektywa Powodziowa]

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne [Dz.U.05.239.2019 z późn zm.]

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

1. Cel Programu dla Odry – 2006

Program dla Odry – 2006, który został w roku 2001 przyjęty do realizacji ustawą sejmową

jest średniookresową strategią modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Strategicznym

celem Programu jest wzrost bezpieczeństwa przeciwpowodziowego z zachowaniem zasady

zrównowaŜonego rozwoju terenu całego dorzecza oraz poszanowaniem bogatych na tym

obszarze zasobów przyrody i niepogarszania stanu środowiska. Cel ten zostanie

zrealizowany poprzez zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry,

uwzględniającej potrzeby minimalizacji ryzyka powodziowego, ochrony czystości wody i

rodowiska przyrodniczego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania

przestrzennego, z zachowaniem i poprawą funkcji transportowych rzeki oraz jej znaczenia

gospodarczego, w tym wykorzystania energetycznego.

Osiągnięciu celu strategicznego sprzyjać mają instrumenty prawno-finansowe oraz

przedsięwzięcia opisane w ustawie z dnia 6 lipca 2001 roku o ustanowieniu Programu

wieloletniego „Program dla Odry – 2006”

oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia

12 marca 2002 roku w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla

Odry – 2006

. Podstawowe cele szczegółowe Programu wymienione w art. 2 Ustawy to:

- zbudowanie systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego;

- ochrona środowiska przyrodniczego i czystości wód;

- usuwanie szkód powodziowych;

- prewencyjne zagospodarowanie przestrzenne oraz renaturyzacja ekosystemów;

- zwiększenie lesistości;

- utrzymanie i rozwój Ŝeglugi śródlądowej;

- energetyczne wykorzystanie rzek.

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006”

[Dz.U.01.98.1067, z późniejszymi zmianami].

cyt. wyŜej

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do

Spraw Programu dla Odry-2006 [Dz.U.02.31.278].

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

2. Zasoby Odrza

skiego Systemu Wodnego

2.1.

Ogólna charakterystyka dorzecza

Szczegółowa charakterystyka Odrzańskiego Systemu Wodnego wraz z opisem cech

charakterystycznych obszaru dorzecza, określeniem i odwzorowaniem obszarów chronionych,

mapą sieci monitoringu oraz analizami jego wyników zawarta została w Planie

gospodarowania wodami dla dorzecza Odry

. Odra jest szóstą co do wielkości rzeką zlewiska

Morza Bałtyckiego i drugą pod względem długości rzeką w Polsce. Jej długość wynosi

854,3 km, z czego w granicach Polski 741,9 km. Obszar źródliskowy rzeki połoŜony jest w

ląsko-Morawskiej strefie Sudetów na wysokości 400-700 m n.p.m.

Odra jest rzeką transgraniczną, z dorzeczem połoŜonym na terytorium Czech, Polski

i Niemiec. Obejmuje ono powierzchnię 119 093 km

, w tym 105 966 km

w granicach Polski

(89% pow. dorzecza), 6 453 km

na terytorium Czech (6% pow. dorzecza) oraz 5 587 km

(5% pow. dorzecza) na obszarze Niemiec

Obszary źródłowe zlewni niektórych lewostronnych dopływów (Nysa Kłodzka, Bóbr)

znajdują się na wysokości powyŜej 1000 m n.p.m. Tylko około 21% powierzchni zlewni

znajduje się na wysokości powyŜej 300 m n.p.m., około 55% na wysokości 100-300, i około

24% na wysokości poniŜej 100 m n.p.m.

Pod względem hydrograficzno-fizjograficznym Odra dzieli się na 3 odcinki:

Odra Górna

–

od źródeł do Kędzierzyna – Koźla długości 198,3 km (w tym 70

km w Polsce) i spadkach od 7,2‰ (strona czeska) do 0,33‰ po

stronie polskiej;

Odra Środkowa –

od Kędzierzyna – Koźla do ujścia Warty, o spadkach od 0,28‰

do 0,19‰ i długości 510 km. Odra Środkowa na 151 km

odcinku od Kędzierzyna-Koźla do Wrocławia jest mocno

przekształcona dla potrzeb Ŝeglugi;

Odra Dolna

–

od ujścia Warty do Zalewu Szczecińskiego, długości 146 km o

spadkach od 0,16‰ do 0,001‰.

Plan gospodarowania wodami dorzecza Odry, KZGW, Warszawa 2011. [M.P.11.40.452].

Projekt. Prognoza oddziaływania na środowisko planu gospodarowania wodami dorzecza Odry, KZGW,
NFOŚiGW, Kraków 2009, (opracowana przez zespół pod kierownictwem A. Hobot).

Mapy podziału hydrograficznego Polski [MPHP] 2007.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Z uwagi na cechy fizyczno-geograficzne, dorzecze Odry charakteryzuje się wyraźną

asymetrycznością. Lewostronne dopływy w jego części górnej i środkowej to rzeki

o charakterze górsko-nizinnym, zaś pozostałe mają charakter nizinny. Gęstość sieci rzecznej,

w zaleŜności do regionu, waha się od 2,45 km/km

do 0,7 km/km

Na przewaŜającym obszarze dorzecza Odry występują opady roczne rzędu 600-700 mm.

WyŜsze wartości opadów (1000-1400 mm) są tylko w obszarze górskim i podgórskim

(zlewnia górnej Odry i lewostronnych dopływów po Nysę ŁuŜycką). W zlewni Warty oraz

dolnej Odry roczne sumy opadów są najmniejsze (lokalnie nawet poniŜej 500 mm).

Obszar dorzecza, w tym sama dolina Odry, cechuje się cennymi wartościami przyrodniczymi

i kulturowymi. Są one objęte róŜnymi formami ochrony przyrody. Najliczniejszą formą

zabezpieczającą najwyŜsze wartości zasobów przyrodniczych w dorzeczu Odry są obszary

Natura 2000, których w końcu roku 2010 było 327. Wartości przyrodnicze i kulturowe w

dolinie Odry chronione są takŜe w formie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków

krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu.

2.2.

Wody powierzchniowe

Od ponad 5 lat w Polsce trwa proces wdraŜania Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Jej

pełna realizacja ma przyczynić się do przywrócenia zasobom wodnym dobrej jakości, co

w konsekwencji powinno doprowadzić do zabezpieczenia zaopatrzenia w wodę w ilości

i o jakości niezbędnej do zrównowaŜonego gospodarowania zasobami wodnymi. Nowelizacja

ustawy Prawo wodne z lipca 2005 r. w praktyce dokonuje ostatecznego dostosowania

polskiego prawa do zapisów i regulacji RDW. Obecnie dokonywana ocena ilościowo-

jakościowa wód jest przeprowadzana w oparciu o wymagania i standardy Unii Europejskiej.

Według publikowanych danych statystycznych

, w 2007 r. odpływ ogółem dla dorzecza

Odry wynosił 15 995 mln m

, w tym z terenu Polski 12 887 mln m

. Bilans odpływu

redniego w dorzeczu Odry, na podstawie wieloletnich badań specjalistycznych

(z okresu

1951-1970), szacuje się na:

•

dorzecze górnej i środkowej Odry:
odpływ całkowity 295 m

−

9 300 mln m

, z tego z terytorium Polski

205 m

−

6 500 mln m

(2 800 mln m

dopływ z Czech),

Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008.

Bilans wodnogospodarczy Odry granicznej – IMGW o/Wrocław, Wrocław, listopad 2000.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

dorzecze Warty:

odpływ całkowity 205 m

−

6 400 mln m

•

dorzecze dolnej Odry:

odpływ całkowity 60 m

/s – 1 800 mln m

, w tym z terytorium Polski 40 m

/s –

1 200 mln m

oraz 600 mln m

z obszaru Niemiec.

Dane te ilustrują wielkość zasilania Odry z polskiej części dorzecza. Udział średniego

przepływu z polskiego dorzecza Odry w stosunku do wieloletniego przepływu średniego

w przekroju Widuchowa (zamykającym obliczenia bilansowe) wynosi około 85%.

Pod względem jakościowym wody te generalnie mieszczą się w klasach II-V

. Na terenie

województwa śląskiego dominują wody w klasie IV i V, podobnie jak na odcinku

województwa opolskiego. Wpływ na taki stan mają równieŜ zanieczyszczone wody

wpływające ze strony czeskiej. Na dolnośląskim odcinku rzeki jedynie BZT

w swoich

wartościach miarodajnych zbliŜają się do klasy II, zaś pozostałe parametry kwalifikują je do

klasy IV i V. Podobne wyniki dotyczą wód Odry na terenie województwa lubuskiego

i zachodniopomorskiego.

Nadal więc głównie jakość zasobów wód powierzchniowych w dorzeczu determinuje ich

ograniczone

moŜliwości

wykorzystania

zarówno

dla

celów

komunalnych,

jak

i przemysłowych.

2.3.

Wody podziemne

W ramach nowego podziału hydrogeologicznego Polski, na obszarze prowincji Odry

wydzielono 4 regiony wodne

•

region górnej Odry – obejmuje górną część dorzecza, od granicy państwa do ujścia

Kłodnicy. W regionie jest 5 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). W

jednym GZWP moduł zasobów dyspozycyjnych wynosi od 69 do 138 m

/d km

, w

pozostałych wynosi od 190 do 300 m

/d km

;

•

region środkowej Odry – obejmuje środkową część dorzecza od ujścia Kłodnicy

do ujścia Warty, bez zlewni Warty. W regionie jest 32 GZWP, w czterech z nich

moduł zasobów dyspozycyjnych jest w przedziale 500-1400, w dwudziestu

czterech 100-500, a w czterech 40-100 m

/d km

;

zgodnie z aktualnie obowiązującymi normami dla wód powierzchniowych (WIOŚ).

Hydrogeologia regionalna Polski, t.I - wody słodkie, pod redakcją B. Paczyńskiego i A. Sadurskiego, PIG

Warszawa 2007. Rozdział opracowano na podstawie tej publikacji.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

region Warty – obejmuje zlewnię Warty. W regionie jest 19 GZWP, w pięciu z

nich moduł zasobów dyspozycyjnych mieści się w przedziale 27-100, w

pozostałych 100-500 m

/d km

;

•

region dolnej Odry i Zalewu Szczecińskiego – obejmuje zlewnię Odry na północ

od ujścia Warty i zlewnię Zalewu Szczecińskiego bez wysp Uznam i Wolin. W

regionie są 4 GZWP, w trzech z nich moduł zasobów dyspozycyjnych jest w

przedziale 38-100, a w jednym przekracza 100 (182) m

/d km

Na obszarze prowincji Odry wydzielono w całości lub w części główne zbiorniki wód

(GZWP). Ich zestawienie przedstawia tabela 2.1.

Tabela 2.1.

Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) na obszarze prowincji Odry

Numer i nazwa zbiornika

Stratygrafia

Powierzchnia

[km

]

Moduł zasobów

dyspozycyjnych

/(d km

)]

REGION GÓRNEJ ODRY

329 Bytom*

Trias środkowy i dolny

250

285-380

330 Gliwice*

Trias środkowy i dolny

392

190-294

331 Dolina kopalna rzeki górna Kłodnica*

Plejstocen

278-328

332 Subniecka kędzierzyńsko- głubczycka*

NiŜszy neogen, plejstocen

1350

69-138

345 Rybnik*

Plejstocen

216-278

REGION ŚRODKOWEJ ODRY

317 Bolesławiec

Kreda górna

1000

339 ŚnieŜnik – Góry Bialskie

Paleozoik

1438

258

340 Dolina rzeki Nysa Kłodzka (Kłodzko)

Czwartorzęd

1389

341 Kudowa Zdrój – Bystrzyca Kłodzka

Kreda górna

168

297

342 Krzeszów

Kreda górna

181

343 Dolina rzeki Bóbr

Czwartorzęd

833

301 Pradolina Zasiek (Nowa Sól)

Czwartorzęd

213

250

315 Chocianów – Gozdnica

Czwartorzęd

1052

277

316 Lubin

Neogen

296

318 Słup – Legnica

Czwartorzęd

214

319 Prochowice – Środa Śląska

Neogen

645

320 Pradolina Odry (Wrocław)

Czwartorzęd

231

107

322 Oleśnica

Czwartorzęd

231

259

327 Lubliniec – Myszków*

Trias środkowy i dolny

2111

105

328 Dolina kopalna rzeki Mała Panew

Czwartorzęd

158

984

333 Opole – Zawadzkie

Trias środkowy

750

268

334 Dolina kopalna rzeki Mała Panew

Czwartorzęd

1250

335 Krapkowice – Strzelce Opolskie*

Trias dolny

2050

181

337 Dolina kopalna Lasy Niemodlińskie*

Czwartorzęd

160

156

338 Paczków – Niemodlin

Neogen

735

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

144 Dolina kopalna wielkopolska

Czwartorzęd

900

120

148 Sandr rzeki Pliszki

Czwartorzęd

506

480

149 Sandr Krosno – Gubin

Czwartorzęd

434

432

150 Pradolina Warszawsko-Berlińska (Koło – Odra)

Czwartorzęd

250

239

301 Pradolina Zasieki – Nowa Sól

Czwartorzęd

236

384

302 Pradolina bartycko-głogowska (W)

Czwartorzęd

435

136

303 Pradolina bartycko-głogowska (E)

Czwartorzęd

1620

123

304 Zbiornik międzymorenowy Zbąszyń

Czwartorzęd

164

116

305 Zbiornik międzymorenowy Leszno

Czwartorzęd

130

116

306 Zbiornik (SM) Wschowa

Czwartorzęd

200

110

309 Zbiornik międzymorenowy Smoszew-Chwaliszew-Sulmierzyce

Czwartorzęd

187

314 Pradolina rzeki Odra (Głogów)

Czwartorzęd

347

231

REGION WARTY

120 Bobolice

Czwartorzęd

309

367

125 Wałcz – Piła

Czwartorzęd

1712

126 Szczecinek

Czwartorzęd, paleogen-neogen

1753

127 Subzbiornik Złotów – Piła – Strzelce Krajeńskie

Paleogen-neogen

3876

135 Barlinek

Czwartorzęd

170

303

136 Dobiegniew

Czwartorzęd, paleogen-neogen

180

288

138 Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka (Noteć)

Czwartorzęd

986

195

139 Dolina kopalna Smogulec – Margonin

Czwartorzęd

250

120

142 Inowrocław – Dąbrowa

Czwartorzęd

252

104

143 Subzbiornik Inowrocław – Gniezno

Paleogen-neogen

2000

144 Wielkopolska dolina kopalna

Czwartorzęd

4000

118

145 Dolina kopalna Szamotuły – Duszniki

Czwartorzęd

200

180

146 Subzbiornik Jez. Bytyńskie-Wronki-Trzciel

Paleogen-neogen

750

147 Dolina rzeki Warty (Sieraków-Międzychód)

Czwartorzęd

199

150 Pradolina Warszawsko-Berlińska (Koło-Odra)

Czwartorzęd

1904

239

308 Zbiornik międzymorenowy rzeki Kania

Czwartorzęd

140

100

310 Dolina kopalna rzeki Ołobok

Czwartorzęd

420

311 Zbiornik rzeki Prosna

Czwartorzęd

535

230

325 Częstochowa W

Jura środkowa

326 Częstochowa E

Jura górna

327 Lubliniec – Myszków

Trias

408 Niecka Miechowska

Kreda górna

REGION DOLNEJ ODRY I ZALEWU SZCZECIŃSKIEGO

122 Dolina kopalna Szczecina

Czwartorzęd

151

123 Zbiornik Stargard – Goleniów

Czwartorzęd

378

134 Zbiornik Dębno

Czwartorzęd

242

135 Zbiornik Barlinek

Czwartorzęd

170

182

*- powierzchnia całego GZWP

(na podstawie:

Hydrogeologia regionalna Polski, t.I - Wody słodkie, pod redakcją B. Paczyńskiego i A. Sadurskiego, PIG Warszawa 2007)

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

3. Efekty realizacji Programu w latach 2001 – 2010

Program dla Odry – 2006 został opracowany w 1999 roku. W jego przygotowaniu

uczestniczyli specjaliści wielu dziedzin, nadając mu charakter zintegrowanego programu

działań podejmowanych w dorzeczu, których priorytetem jest ochrona przeciwpowodziowa.

W 2001 r. przygotowane zostało wstępne studium wykonalności

. 6 lipca 2001 r. Program

dla Odry – 2006 został przyjęty do realizacji w drodze ustawy sejmowej jako wieloletni

program rządowy realizowany przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry –

2006. Oceniając okres 14 lat po powodzi 1997 r. i 9 lat realizacji Programu dla Odry – 2006

moŜna uogólnić, Ŝe w tym czasie przede wszystkim dokonano wielu usprawnień systemu

gospodarki wodnej w dorzeczu Odry powyŜej Wrocławia. Natomiast Wrocław (miasto, które

w 1997 r. znalazło się praktycznie w 30% pod wodą i w którym straty wywołane jej skutkami

stanowiły ok. 40% całkowitych odnotowanych wówczas strat) dysponuje praktycznie tym

samym systemem zabezpieczeń, jaki był przed powodzią.

Zrealizowano jednak szereg projektów, które poprawiły juŜ sytuację w wielu

zagroŜonych miejscach, a takŜe zapewniły integrowanie róŜnego typu działań

podejmowanych w ramach całego dorzecza Odry. Działania te wychodzą naprzeciw

wymaganiom wynikającym zarówno z Ramowej Dyrektywy Wodnej

, jak i Dyrektywy

Powodziowej

Kalendarium dotychczasowej realizacji Programu

2001: Ustanowienie programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006” ustawą sejmową

[Dz.U.01.98.1076]

2002: Zakończenie budowy zbiorników Kozielno i Topola na Nysie Kłodzkiej. Zakończenie budowy

polderu Buków.

2003: Zakończenie budowy jazu Lipki na Odrze. Zakończenie modernizacji systemu ochrony od

powodzi Raciborza i Koźla. Wykonanie regulacji 150 km rzek i potoków, modernizacja 30 km

Programme for the Oder 2006, Pre-feasibility Study. Final Report, ROCHE, WARR, CFoRT, 2001.

Dyrektywa nr 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca

ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej.

Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny

ryzyka powodziowego i zarządzania nim.

Opracowane na podstawie Informacji o realizacji zadań „Programu dla Odry – 2006” za lata 2002-2010,

składanych przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry – 2009.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

wałów, zalesienie 3565 ha nieuŜytków porolnych, przebudowa 7929 ha drzewostanów.

zbudowanie 18 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 42,6 km melioracji leśnych.

2004: Wykonanie zbiornika retencyjnego Stara Woda na Lubszy i Stara Morawa na Morawce.

Zakończenie podwyŜszania wału Polderu Majdany i Zakole Santockie w zlewni Warty.

Regulacja 300 km rzek i potoków, wybudowanie 13,11 km i modernizacja 34,9 km wałów.

Zalesienie 4359 ha nieuŜytków porolnych, przebudowa 10915 ha drzewostanów. Zakończenie

budowy 30 i zakończenie modernizacji 25 oczyszczalni ścieków komunalnych. Zbudowanie

125 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 118,6 km melioracji leśnych.

2005: Regulacja 35,33 km rzek i potoków, wybudowanie 1 km i modernizacja 24 km wałów.

Zalesienie 2062 ha nieuŜytków porolnych, przebudowa 2935 ha drzewostanów. Zakończenie

budowy 6 oczyszczalni ścieków komunalnych. Zbudowanie 92 zbiorników małej retencji

leśnej, wykonanie 170,2 km melioracji leśnych.

2006: Zakończenie budowy zbiornika Krynka w zlewni Oławy. Regulacja 63,4 km rzek i potoków,

wybudowanie 1,3 km wałów. Zalesienie 1394 ha nieuŜytków porolnych, przebudowa 4702 ha

drzewostanów. Zakończenie budowy 14 i modernizacji 15 oczyszczalni ścieków komunalnych.

Zbudowanie 62 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 137,2 km melioracji leśnych.

2007: Sporządzenie studium lokalizacyjnego i studium wykonalności zbiornika Grobla na rzece Nysa

Mała. Wykonanie koncepcji zagospodarowania obszaru Polderu Golina w dolinie rzeki Warty.

Zakończenie modernizacji Polderu Kotwice. Regulacja 127,5 km rzek i potoków, modernizacja

13,6 km wałów. Zalesienie 933 ha nieuŜytków porolnych, przebudowa 4949 ha drzewostanów.

Zbudowanie 42 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 101,2 km melioracji leśnych.

Wykonanie czterech opracowań studialnych z zakresu ochrony przed powodzią, z określeniem

obszarów zagroŜenia powodzią oraz programu przedsięwzięć modernizacyjno-inwestycyjnych

ochrony przeciwpowodziowej dla: zlewni rzeki Nysy Kłodzkiej poniŜej wodowskazu Bardo;

zlewni rzeki Bystrzycy; zlewni rzeki Kaczawy i zlewni rzeki Górny Bóbr.

2008: Remont jazów KrzyŜ, Lipica i Walkowice na Noteci oraz Krzepice na Liswarcie. Regulacja 97,2

km rzek i potoków, wybudowanie 2,1 km i modernizacja 19,3 km wałów. Podjęcie decyzji o

nowelizacji Programu dla Odry – 2006.

2009: Wykonano „Studium wykonalności dla przedsięwzięcia rewitalizacja zbiornika retencyjnego

Turawa na rzece Mała Panew”. Zakończenie remontów 4 jazów, 4 stopni wodnych i 2 śluz.

Regulacja 26,5 km rzek i potoków, budowa 12,9 km wałów. Zakończono projekt nowelizacji

Programu „Program dla Odry – 2006 – aktualizacja”.

2010: Regulacja 49,1 km rzek i potoków. Remont 7 śluz, 4 stopni wodnych i 4 jazów. Budowa 18,4

km wałów. Budowa 3 zbiorników małej retencji. Odtworzenie 8,9 ha pokrywy leśnej, zalesienie

20,2 ha gruntów porolnych. Wystąpienie powodzi w zlewni górnej i środkowej Odry i w zlewni

Warty.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

3.1.

Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu Odry

Po powodzi w 1997 r., w celu poprawy warunków ochrony przeciwpowodziowej ludzi

mieszkających w dorzeczu Odry, działania inwestycyjne zostały skoncentrowane na dwóch

zasadniczych kierunkach: usuwaniu szkód w zabudowie regulacyjnej rzek i potoków oraz

wałów przeciwpowodziowych, a takŜe na działaniach inwestycyjnych wpływających

w szerokim zakresie na poprawę bezpieczeństwa ludności mieszkającej w dolinach rzek.

3.1.1.

Górna i

rodkowa Odra

Brak środków finansowych na roboty mające na celu utrzymanie we właściwym stanie

technicznym zabudowy regulacyjnej i wałów przeciwpowodziowych od wielu lat wywołuje

duŜe niezadowolenie społeczności lokalnych. Do RZGW i WZMiUW wpływa co roku

kilkaset interwencji ze strony samorządów. Dotyczą one konieczności naprawy uszkodzonych

w wyniku powodzi, nie tylko tej z 1997 r., skarp, koryt rzecznych, murów oporowych

i innych urządzeń zabezpieczających przed wodami mienie komunalne miast i wsi regionu

wodnego górnej i środkowej Odry.

Szacuje się, Ŝe do tej pory, w zakresie zabudowy regulacyjnej obiektów Regionalnego

Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu usunięto tylko 35% strat powstałych w wyniku

powodzi 1997 r. Będące w zarządzie wojewódzkich zarządów melioracji i urządzeń wodnych

(WZMiUW) wały zostały natomiast naprawione w 100%.

W ramach nowych inwestycji lub modernizacji duŜych obiektów hydrotechnicznych

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach w 2002 r. zakończył budowę suchego

zbiornika Buków (na Odrze). Jego obszar obejmuje 830 ha, z czego powierzchnia zalewu

w okresie napełnienia wynosi 710 ha.

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu m.in. zrealizował budowę zbiorników

retencyjnych Topola i Kozielno na Nysie Kłodzkiej. Zwiększono teŜ przepustowość węzła

wodnego w Kędzierzynie – Koźlu, wykonano kanał ulgi w Opolu oraz zmodernizowano

Młynówkę w Opolu. We Wrocławiu zmodernizowano jaz Szczytniki i jaz Bartoszowice.

Zbiorniki Topola i Kozielno wraz ze zbiornikami Otmuchów i Nysa, na których to

zbiornikach po powodzi w 1997 r. zwiększono rezerwy powodziowe o 70 mln m

, pozwalają

na znaczne zredukowanie przepływu nie tylko na Nysie Kłodzkiej, ale takŜe na Odrze.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

NaleŜy stwierdzić, Ŝe dzięki wymienionym działaniom inwestycyjnym, wszystkie wezbrania,

które zdarzały się po 1997 r., zostały zredukowane na Nysie Kłodzkiej do przepływu

dozwolonego poniŜej zbiornika Nysa.

Kędzierzyn-Koźle po latach oczekiwań doczekał się rozwiązania problemu zabezpieczenia

przed skutkami powodzi. Budowa nowych i modernizacja istniejących obwałowań dokonana

w latach 1998-2001 pozwoliła na zwiększenie przepustowości powodziowej Odry. Przyjęte

rozwiązania zapewniają ochronę przeciwpowodziową dla wielkości przepływu do 2.300 m

/s,

która odpowiada powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na 300 lat.

Podstawowym elementem ochrony przeciwpowodziowej miasta Opole jest kanał ulgi.

Zgodnie z programem poprawy ochrony przeciwpowodziowej Opola, opracowanym jeszcze

w 1998 r., za najwaŜniejsze przedsięwzięcie inwestycyjne uznano kompleksowe dokończenie

budowy kanału wraz z przebudową koryta Odry z międzywalem poniŜej jego wylotu.

Inwestycja została zrealizowana w latach 1999-2002. Ostatnie przedsięwzięcie dotyczące

Opola polega na całkowitym odcięciu Młynówki od przepływów powodziowych, w celu

zabezpieczenia przed wielkimi wodami wyspy Pasieka wraz z centrum miasta. W ramach

tego zadania wykonano budowlę wlotową, modernizację jazu sektorowego na Odrze, bramę

przeciwpowodziową na wylocie z Młynówki, przebudowę i udroŜnienie koryta Odry

z międzywalem oraz remont śluzy i jazu stałego na Młynówce. Wszystkie te prace zostały

zakończone w 2007 r.

celu

poprawy

ochrony

przeciwpowodziowej

miasta

Wrocławia,

dotychczas

zmodernizowano jedynie jaz Bartoszowice oraz zniszczony w czasie powodzi w 1997 r. jaz

Szczytniki. Wykonano teŜ remont śluzy Mieszczańskiej, zmodernizowano wał okręŜny

Mokry Dwór (zabezpieczający przed powodzią Zakład Produkcji Wody dla Wrocławia) oraz

wały na rzece Bystrzyca na Praczach Odrzańskich. Zostały teŜ przygotowane ogólne

załoŜenia modernizacji całego Wrocławskiego Węzła Wodnego (studium wykonalności).

W latach 2001-2008 w ramach Programu dla Odry – 2006 zrealizowano przede wszystkim

budowę systemów ochrony przed powodzią dla Raciborza, Kędzierzyna-Koźla i Opola.

Poprawia to sytuację tych miast, równocześnie jednak zwiększa zagroŜenie dla terenów w

dalszym biegu rzeki. Nowe zabezpieczenia chronią bowiem przed rozlaniem się wezbranych

wód, kierując je w dół koryta. Mając to na względzie zlecono takŜe wykonanie koncepcji

programowo-przestrzennej ochrony przeciwpowodziowej Słubic wraz ze studium

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

wykonalności planowanej inwestycji, jako pierwszy element przygotowania zadania do

realizacji. Wykonano teŜ remont opaski brzegowej w rejonie mostu granicznego Słubice-

Frankfurt, a w 2006 r. w ramach ochrony przed powodzią Słubic wykonano ubezpieczenie

brzegu Odry przy stopie wału przeciwpowodziowego.

W trakcie wdraŜania Programu dla Odry – 2006 wykonano teŜ szereg mniejszych zadań,

zwiększających bezpieczeństwo powodziowe w skali lokalnej, m.in.: zabezpieczenie

przeciwpowodziowe miasta Wleń (na rzece Bóbr), zbiornik polderowy Krynka-Przeworno.

Do zadań nadal kontynuowanych zaliczyć naleŜy budowę stopnia wodnego Malczyce.

W ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) trwają

przygotowania do rozpoczęcia robót budowlano-montaŜowych związanych z budową

zbiornika Racibórz Dolny na rzece Odrze oraz do modernizacji systemu ochrony przed

powodzią miasta Wrocławia (modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego).

W 2008 r. zlecone zostało przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej wykonanie studiów

wykonalności dla modernizacji zbiornika Nysa, poprawy stanu ochrony przeciwpowodziowej

Lewina Brzeskiego oraz ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej.

W ramach Systemu Monitoringu i Osłony Kraju (SMOK) wybudowany został przez Instytut

Meteorologii i Gospodarki Wodnej system monitorowania i ostrzegania przed powodzią,

który obejmuje swym zasięgiem równieŜ dorzecze Odry. Zapewnia on bardzo szybkie

przekazywanie szczegółowych prognoz i danych słuŜbom odpowiedzialnym za gospodarkę

wodną i bezpieczeństwo. Projekt ten finansowany był ze środków poŜyczki Banku

wiatowego.

3.1.2.

Dolna Odra

Od 2003 r., w ramach Programu dla Odry – 2006, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

w Szczecinie systematycznie pozyskiwał i wydatkował środki finansowe na przygotowanie

dokumentacji i realizację zadań inwestycyjnych na Odrze. W latach 2003

−

2008 prowadzono

m.in. remonty i modernizacje zabudowy regulacyjnej, wykonano remont opaski brzegowej

Odry na odcinku Krajnik Dolny – Zatoń Dolna, jazu na Odrze Zachodniej, remont zabudowy

regulacyjnej na rozwidleniu rzeki Odry na Odrę Zachodnią i Wschodnią. W 2007 r.

wykonano przebudowę wschodniego przejścia Ŝeglugowego pod mostem kolejowym na

Odrze Zachodniej. W 2008 r. przebudowano zachodnie przejście Ŝeglugowe. Podkreślić

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

trzeba, Ŝe prace realizowane przez RZGW Szczecin w ramach środków pochodzących z

Programu dla Odry – 2006 miały charakter wyłącznie interwencyjny. Ze względu na

ograniczone środki, wykonywano tylko te zamierzenia, które uznano za niezbędnie konieczne

ze względu na wystąpienie bezpośredniego zagroŜenia (np. likwidacja podmycia stopy wału,

remont jazu w Widuchowej, czy teŜ prace zabezpieczające drogę gminną Krajnik Dolny –

Zatoń Dolna).

3.1.3.

Warta

W latach 2002-2008 w dorzeczu Warty, m.in. w ramach środków Programu dla

Odry – 2006, zrealizowano szereg działań, spośród których szczególnie istotne były prace

modernizacyjne obwałowań oraz kontynuacja wykupów gruntów pod zbiornik Wielowieś

Klasztorna na rzece Prośnie. Wykonano równieŜ prace regulacyjne oraz zlecano opracowanie

dokumentacji. Zadania te zainicjowały działanie na rzecz wzrostu bezpieczeństwa terenów

dorzecza Warty.

3.2.

Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna

ochrona przeciwpowodziowa

Jeszcze przed formalnym ustanowieniem programu wieloletniego Program dla Odry – 2006

zaczęto poświęcać coraz więcej uwagi zagadnieniom związanym z prewencyjnym

zagospodarowaniem przestrzennym. Znalazło to odzwierciedlenie m.in. w inicjatywach

i programach

prowadzonych

poziomie

lokalnym

regionalnym,

nawet

ponadregionalnym, obejmującym obszar dorzecza Odry. Powstały opracowania o charakterze

strategicznym i planistycznym, które oceniają uwarunkowania oraz formułują załoŜenia

i wytyczne do podejmowanych w przyszłości działań w dorzeczu Odry. Do najbardziej

znaczących projektów, podnoszących zagadnienia prewencyjnego zagospodarowania

przestrzennego, naleŜą m.in.:

1) Synteza studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry. Prace nad nią

zainicjowało w 2000 r. porozumienie pięciu województw nadodrzańskich (śląskie,

opolskie, dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie) z Urzędem Mieszkalnictwa

i Rozwoju Miast. Ukończone w 2001 r. opracowanie ma charakter studium obszaru

funkcjonalnego i wyznacza kierunki polityki przestrzennej dla obszaru leŜącego wzdłuŜ

doliny Odry. Obejmuje problematykę: bezpieczeństwa powodziowego, ochrony

przyrodniczych i kulturowych wartości obszaru oraz wykorzystania ich dla rozwoju

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

turystyki i rekreacji, rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem walorów środowiska,

utrzymania funkcji transportowej rzeki Odry oraz rozwoju energetyki wodnej.

2) Projekt „OderRegio I - Transnarodowa koncepcja prewencji przeciwpowodziowej

w dorzeczu Odry z uwzględnieniem działań z zakresu zagospodarowania

przestrzennego” realizowany był w ramach inicjatywy INTERREG II C w latach

1999

−

2001. Objął swym zasięgiem dorzecze Odry (wraz z dorzeczem Warty),

a opracowanie współtworzyli partnerzy z Niemiec, Czech i Polski. Celem głównym było

wypracowanie metod oraz zdefiniowanie głównych kierunków działań dla zapobiegania

powodzi z uwzględnieniem działań z zakresu gospodarki przestrzennej dla całego

dorzecza Odry.

3) Projekt „OderRegio II - Prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa z uwzględnieniem

działań z zakresu gospodarki przestrzennej w dorzeczu Odry” był kontynuacją

opracowania OderRegio I. Zrealizowany został w ramach INTERREG III B w latach

2003-2006. Stanowi rozszerzenie opracowanej podczas realizacji wcześniejszego

projektu koncepcji prewencji przeciwpowodziowej o program działań uzgodniony na

płaszczyźnie transnarodowej, obejmujący m.in. odpowiednie instrumenty prawne

i planistyczne oraz aktywną politykę informacyjną. Jego celem było aktywne wsparcie

realizacji strategii ochrony przed powodzią, sporządzenie map zagroŜenia powodziowego

i oszacowanie potencjalnych szkód.

4) Projekt „OdraRegion - Program prewencyjnego zapobiegania powodzi w dorzeczu

Odry ze szczególnym uwzględnieniem dorzecza Warty i Zalewu Szczecińskiego”

zrealizowany został w latach 2005-2006 na zlecenie Pełnomocnika Rządu do Spraw

Programu dla Odry – 2006. Był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

(PHARE CBC POLSKA – NIEMCY 2003). Stworzony został jako komplementarna

część projektów OderRegio I i II, a celem jego realizacji było osiągnięcie ochrony

przeciwpowodziowej poprzez działania z zakresu planowania przestrzennego, gospodarki

wodnej oraz rozwoju regionalnego oparte m.in. na transgranicznej współpracy

w obszarze dorzecza Odry.

5) Projekt „Bezpieczna Gmina nad Odrą” był kampanią informacyjną przeprowadzoną

w latach 2006-2007 przez WWF Polska i RZGW we Wrocławiu, w celu jak najszerszego

udostępnienie wszystkim zainteresowanym, a w szczególności samorządom gmin

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

nadodrzańskich, informacji o obszarach zagroŜenia powodziowego w dolinie Odry.

Rezultatem były m.in. mapy z wizualizacją moŜliwego zagroŜenia powodziowego

w dolinie Odry (w granicach województwa dolnośląskiego).

Zbudowany równieŜ został system informacji przestrzennej (SIPDO). Jest to system

informatyczny wspomagający zarządzanie realizacją zadań Programu dla Odry – 2006. Ma

teŜ integrować i usprawniać wymianę informacji pomiędzy podmiotami i instytucjami

związanymi z dorzeczem Odry. Od 2004 r. funkcjonował wyłącznie autoryzowany dostęp do

SIPDO (dostęp taki uzyskali m.in.: IMGW w Warszawie, Centralny Ośrodek Dokumentacji

Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie, RZGW we Wrocławiu, Dolnośląski Zarząd

Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry

przed Zanieczyszczeniem). W dniu 20 grudnia 2007 r. System Informacji Przestrzennej

Dorzecza Odry został upubliczniony wszystkim uŜytkownikom internetu.

3.3.

Ochrona

rodowiska naturalnego i warto

przyrodniczych

Działania z zakresu ochrony środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych stanowią

integralną część Programu. Przyczyniać się mają przede wszystkim do zwiększenia ochrony

i wartości cennych oraz wraŜliwych siedlisk ekosystemów wodnych i lądowych, poprawy

ogólnej jakości i zasobności tych siedlisk w dorzeczu Odry, ochrony i powiększenia

bioróŜnorodności ekosystemów, wzmocnienia aktualnych moŜliwości instytucjonalnych do

prowadzenia badań stosowanych i zintegrowanej ochrony ekosystemów wodnych i lądowych

oraz złagodzenia potencjalnych negatywnych skutków oddziaływania realizacji Programu dla

Odry – 2006 poprzez zapewnienie oceny i monitorowania stanu środowiska w dorzeczu Odry.

3.3.1.

Ochrona przyrody i krajobrazu

W latach 2001-2010 w ramach realizacji Programu dla Odry – 2006 nie przeprowadzano

bezpośrednich działań w zakresie renaturyzacji ekosystemów wodnych i lądowych, ochrony i

odtwarzania ekosystemów lądowych, odbudowy starorzeczy, odbudowy tarlisk i miejsc

reprodukcji organizmów wodnych, zarybiania/wzmacniania populacji i reintrodukcji

wskazanych gatunków ryb. W projektach realizacji wielu przedsięwzięć (m.in. Wrocławski

Węzeł Wodny, stopień Malczyce, jaz Oława) zaplanowano nowoczesne przepławki dla ryb na

obiektach pozbawionych przepławek lub zastępujące słabo funkcjonujące przepławki

komorowe.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Inne działania, podejmowane lokalnie przez róŜne instytucje i podmioty, ze względu na brak

powiązań instytucjonalnych i brak przepływu informacji są trudne do określenia i

Pełnomocnik Rządu do Spraw Programu dla Odry – 2006 nie dysponuje pełną wiedzą na ten

temat.

Na poprawę warunków przyrodniczych w dorzeczu Odry pozytywny wpływ miała realizacja

inwestycji, których celem była poprawa jakości wód (oczyszczalnie ścieków, sieci

kanalizacyjne itp.). DuŜy pozytywny efekt przyniosły takŜe działania podejmowane w ramach

zalesiania i zwiększania małej retencji.

Odbudowa nabrzeŜy rzecznych rozumiana jako stabilizacja brzegu rzeki dotyczy natomiast

pojedynczych zadań dotyczących inwestycji hydrotechnicznych. W ramach prac naukowo-

badawczych, w latach 2003-2004 zlecone zostało wykonanie opracowania poświęconego

ocenie stanu ekologicznego Jeziora Turawskiego. Podstawowym jego celem było wskazanie

działań niezbędnych dla poprawy tego stanu.

Zaznaczyć naleŜy, Ŝe dla Programu dla Odry – 2006 nie była przeprowadzona strategiczna

ocena oddziaływania na środowisko. Wynikało to z przepisów prawnych obowiązujących w

okresie jego ustanawiania. Raporty oddziaływania na środowisko były natomiast

wykonywane dla poszczególnych zadań inwestycyjnych przygotowywanych do realizacji. W

trakcie opracowywania dokumentacji i uzyskiwania niezbędnych decyzji administracyjnych,

dla kaŜdego z zadań szczegółowo analizowano środowiskowe uwarunkowania realizacji

inwestycji i uwzględniano wszystkie, niezbędne z punktu widzenia prawa, działania

ochronne. Podczas tworzenia załoŜeń dla Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza

Odry przeprowadzona została ocena oddziaływania tego projektu na środowisko wg zasad

wymaganych przez Bank Światowy, z uwzględnieniem równieŜ zapewnienia niezbędnych

konsultacji społecznych

3.3.2.

Jako

ść

wód

Nakreślone w Programie dla Odry – 2006 działania o charakterze krótkoterminowym

w zakresie poprawy jakości wód zostały w zdecydowanej mierze zrealizowane. Były to

przede wszystkim inwestycje, które w trakcie opracowywania Programu zostały zgłoszone

przez ankietowane jednostki. Ze względu na duŜe zaawansowanie przygotowań lub realizacji

Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Doliny Odry. Studium Ogólne Oddziaływania na Środowisko. Raport

główny, Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo
Ś

rodowiska, RZGW Wrocław, RZGW Gliwice, DZMiUW, Wrocław sierpień 2005.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

tych zadań w ówczesnym okresie, miały one duŜe szanse na pozytywne sfinalizowanie

jeszcze przed 2006 r. Powstały m.in. największe oczyszczalnie ścieków w dorzeczu Odry

(w całości lub najistotniejsze ich etapy), takie jak: oczyszczalnia ścieków Wrocław-Janówek,

oczyszczalnia „Zdroje” w Szczecinie, oczyszczalnia ścieków dla miasta Poznania oraz

oczyszczalnia dla aglomeracji łódzkiej. Zbudowano równieŜ lub zmodernizowano

oczyszczalnie ścieków w mniejszych miastach i miejscowościach oraz rozbudowano sieci

kanalizacyjne. Analizując dane statystyczne naleŜy podkreślić, Ŝe w odniesieniu do wartości

wskaźników z 1995 r. wszystkie wskaźniki ładunków zanieczyszczeń w ściekach

oczyszczonych uległy obniŜeniu. Wynika to przede wszystkim z zastosowania coraz

nowocześniejszych technologii oczyszczania, a w przypadku fosforu – z rozbudowy wielu

oczyszczalni o wysokosprawne instalacje strącania fosforanów oraz budowy nowych

oczyszczalni z podwyŜszonym usuwaniem biogenów.

W efekcie modernizacji całej polskiej gospodarki po 1990 r., zwiększania jej efektywności

ekonomicznej, konkurencyjności oraz poprawy wizerunku poprzez proekologiczne

odniesienie do kwestii produkcji, zmniejszyła się teŜ zdecydowanie presja przemysłu na

rodowisko naturalne (spadły emisje odprowadzanych ścieków, wód chłodniczych oraz

zasolonych wód z odwadniania kopalń). Jednak po początkowo obserwowanym zmniejszeniu

poboru wód dla najbardziej wodochłonnych sektorów przemysłu, wraz z rozwojem

gospodarczym kraju, obserwowana jest obecnie niekorzystna tendencja wzrostu poboru wód

powierzchniowych. W ostatnich latach wzrosło teŜ w rolnictwie – po okresie stagnacji –

zuŜycie środków ochrony roślin i nawozów, co powoduje zwiększenie oddziaływania tego

sektora na zanieczyszczenie wód.

Osiągnięty efekt realizacji Programu dla Odry – 2006 wynika przede wszystkim

z podejmowania lokalnych inicjatyw, finansowania inwestycji z innych środków niŜ

planowane w budŜecie państwa na realizację Programu, w tym w duŜej mierze ze środków

funduszy przedakcesyjnych (np. Phare CBC, ISPA) oraz funduszy strukturalnych i Funduszu

Spójności. Taki mechanizm finansowania tych zadań mocno ogranicza moŜliwość ich

monitorowania i koordynacji z poziomu Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla

Odry – 2006.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

3.3.3.

Zalesienia i zwi

kszanie retencji

Lasy Państwowe realizowały w bardzo szerokim zakresie swoje zadania wynikające

z Programu dla Odry – 2006. Uczestniczyły w nich nadleśnictwa z regionalnych dyrekcji

Lasów Państwowych: Katowice, Łódź, Piła, Poznań, Szczecin, Toruń, Wrocław i Zielona

Góra. Ogółem, w ramach Programu, tylko do końca 2007 r. wybudowano 285 zbiorników

wody (małej retencji), przeprowadzono prace melioracyjne (uzupełniające i odtworzeniowe)

na 368 km cieków wodnych, wykonano przebudowę drzewostanów na powierzchni 27 tys. ha

lasów oraz zalesiono i odtworzono 11 tys. ha gruntów.

Ponadto w dorzeczu Odry w ramach zadań własnych i zleconych, Regionalne Dyrekcje

Lasów Państwowych prowadziły działania w zakresie wzrostu lesistości i poprawy retencji

lasów, m.in. zbudowano 2,6 tys. nowych punktów czerpania wody, wydatkowano ponad 0,2

mld zł na utrzymanie dróg leśnych, a 34 mln zł na utrzymanie obiektów wodno-

melioracyjnych. W celu uzupełniania i utrzymanie w dobrym stanie urządzeń melioracji

wodnych, średnio rocznie wykonuje się w Lasach Państwowych prace na około 650 ha, w

tym w ramach Programu dla Odry – 2006 na ok. 100 ha i na 70 ha zbiorników małej retencji.

Realizowane były modernizacje dróg poŜarowych, a w wyniku dokonanych inwestycji

nastąpiła teŜ poprawa parametrów dróg leśnych. Przebudowa drzewostanów w kierunku

zgodnym z siedliskiem i drzewostanów uszkodzonych przez emisję przemysłową,

transportową i komunalną prowadzona jest zgodnie z 10-letnimi planami urządzania

gospodarstw leśnych przez wszystkie regionalne dyrekcje Lasów Państwowych w dorzeczu

Odry. Średnioroczna powierzchnia prowadzonych przebudów obejmuje 5,5 tys. ha, w tym

około 800 ha drzewostanów uszkodzonych przez zanieczyszczenia atmosfery (przemysłowe,

komunalne i transportowe). Na terenach górskich, w ramach zadań dotyczących przebudowy

drzewostanów i działań doraźnych wykonywana była równieŜ zabudowa przeciwerozyjna

potoków.

Rekultywowano i zalesiano takŜe grunty postindustrialne. Rocznie rekultywowano

ok. 1 tys. ha. gruntów, w tym 1/3 z nich przeznaczono na cele leśne.

3.4.

Wykorzystanie Odry dla rozwoju gospodarczego

Znaczenie gospodarcze Odry i jej dopływów jest doceniane zarówno przez administrację

rządową, jak i władze regionalne oraz samorządy lokalne. Skala problemów

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

i skoncentrowanie uwagi przede wszystkim na minimalizacji ryzyka powodziowego znacząco

ograniczały bezpośrednie wspieranie tego kierunku rozwoju w ramach Programu dla Odry –

2006. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe wszystkie komponenty Programu stwarzają warunki dla

poprawy aktywności gospodarczej regionów połoŜonych w dorzeczu Odry, zarówno

w sposób bezpośredni, jaki i pośredni.

3.4.1.

egluga

ródl

dowa

W załoŜeniach Programu dla Odry – 2006 przewidziano odbudowę drogi wodnej po

zniszczeniach powodzi 1997 r., z równoczesną jej modernizacją. Przyjęto zróŜnicowanie

zabudowy poszczególnych odcinków, umoŜliwiające stabilną Ŝeglugę i osiągnięcie wielkości

przewozów rzędu 20 mln ton ładunków rocznie. Dotychczas, w ramach zadań realizowanych

między innymi w celu poprawienia Ŝeglowności Odry realizowany jest stopnień wodny

Malczyce. Stan zaawansowania projektu (pomimo niespotykanie długiego okresu realizacji)

moŜna szacować dopiero na ok. 50%. Modernizacja śluz na Odrze skanalizowanej znajduje

się dopiero w początkowej fazie. W 2002 r. zakończono modernizację jazu Lipki.

Modernizowane są śluzy: Kłodnica i Sławęcice.

W zasadzie nie prowadzi się planowych prac odtworzenia i modernizacji szlaku wodnego na

odcinku górnej i środkowej Odry. Tylko w bardzo ograniczonym zakresie prace takie są

prowadzone na dolnym odcinku Odry (od ujścia Warty). Ich celem jest uzyskanie minimalnej

głębokości tranzytowej 1,8 m, wymaganej z uwagi na prowadzenie skutecznej akcji kruszenia

lodu przez lodołamacze.

W ocenie armatorów dotychczasowa realizacja zadań Programu dla Odry – 2006 w zakresie

eglugi nie spowodowała na razie poprawy warunków nawigacyjnych. Newralgiczne

znaczenie ma zakończenie budowy stopnia wodnego Malczyce oraz prace odtworzeniowe na

Odrze swobodnie płynącej. Inwestycje te prowadzone są jednak w daleko niezadowalającym

tempie.

3.4.2.

Turystyka

Realizowane w ramach Programu dla Odry – 2006 projekty inwestycyjne sprzyjały

utrzymaniu lub poprawie Ŝeglowności rzeki, co sprzyja rozwojowi turystyki wodnej.

Obserwowany w latach 2002-2010 wzrost aktywności turystycznej na rzekach i w ich

dolinach opiera się przede wszystkim na inicjatywie samorządów lokalnych, organizacji

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

pozarządowych, podmiotów gospodarczych, a w niektórych przypadkach wspieraniu działań

przez samorządy wojewódzkie.

Gminy: Bytom Odrzański, Sulechów, Krosno Odrzańskie, Siedlisko, Zielona Góra i Nowa

Sól zawarły porozumienie, a efektem realizacji pierwszego etapu ich współpracy była budowa

przystani turystycznych w Cigacicach, Nowej Soli i Bytomiu Odrzańskim. Zrealizowano teŜ

port rzeczny nad Wartą w Kostrzyniu, przystań pasaŜerską w Krośnie Odrzańskim, przystań

turystyczną w Urazie oraz przystań promową w Mieszkowicach / Gozdowicach.

W latach 2002-2004 powstała „Koncepcja Turystycznego i Rekreacyjnego Zagospodarowania

Odry” oraz powołane zostało Stowarzyszenie na Rzecz Miast i Gmin Nadodrzańskich.

Wydawane są teŜ róŜne przewodniki i publikacje, których celem jest przybliŜenie walorów

turystycznych Odry i jej dopływów.

Aktywność wykazują takŜe samorządy gmin i regionów połoŜonych nad dopływami Odry, w

szczególności nad Wartą i Notecią. Gminy skupione w Stowarzyszeniu „Związek Miast i

Gmin Nadnoteckich” w swoich działaniach koncentrują się na szlakach: „Droga Wodna E-

70” i „Wielka Pętla Wielkopolska”. Dla potrzeb turystycznej aktywizacji gmin leŜących w

rejonie środkowego biegu Odry oraz nad Wartą i Notecią, współpracujących w projekcie

„Łączą nas rzeki” przygotowano w 2006 r. analizę potrzeb w zakresie moŜliwości

transgranicznego wykorzystania dróg wodnych w tych gminach. Jej następstwem jest m.in.

realizacja inwestycji w Gorzowie Wielkopolskim i Deszcznie.

3.4.3.

Energetyka

W dotychczasowej realizacji Programu dla Odry – 2006” nie podejmowano finansowego

wsparcia działań inwestycyjnych w zakresie budowy elektrowni wodnych. Natomiast

skutecznie je promowano. W 2003 r. Pełnomocnik Rządu do Spraw Programu dla Odry –

2006 powołał zespół doradczy do spraw energetycznego wykorzystania rzek dorzecza Odry.

W ramach prac tego zespołu przeprowadzono inwentaryzację i zestawienie historycznych

punktów wykorzystania energii wodnej w dorzeczu Odry, istniejących obiektów

hydroenergetycznych, nowych potencjalnych lokalizacji i moŜliwości inwestycyjnych oraz

ich uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego. Z informacji tych korzystali

inwestorzy.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Pomimo braku bezpośredniego wspierania inwestycji ze środków budŜetu państwa

przeznaczonych na realizację Programu dla Odry – 2006, w latach 2002-2008 wybudowano

w dorzeczu Odry, głównie na istniejących obiektach piętrzących, 22 elektrownie wodne o

łącznej mocy 18,6 MW, w tym na Odrze – 5 o łącznej mocy 6,82 MW, na Bobrze – 7 o

łącznej mocy 4,55 MW, na Kwisie – 2 o łącznej mocy 0,47 MW, na Nysie Kłodzkiej – 6

o łącznej mocy 5,57 MW i na Małej Panwi – 2 o łącznej mocy 1,16 MW. Przeprowadzono

takŜe modernizację kilkunastu istniejących elektrowni wodnych, zwiększając ich moc i

sprawność techniczną. Największym inwestorem i propagatorem budowy elektrowni

wodnych jest spółka Elektrownie Szczytowo-Pompowe (ESP SA), która poprzez podległe

spółki odtworzyła, zmodernizowała i uruchomiła w dorzeczu Odry, w latach 1993-2008,

kilkanaście elektrowni wodnych. Inwestycje zrealizowali teŜ prywatni inwestorzy oraz

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, który wybudował i aktualnie

eksploatuje elektrownie wodne przy zbiornikach Topola i Kozielno na rzece Nysie Kłodzkiej.

Dotychczas wykonane inwestycje pozwoliły na zagospodarowanie w wysokim stopniu

potencjału energetycznego Odry i jej dopływów. NaleŜy zatem uznać, Ŝe Program dla Odry –

2006 skutecznie spełnił tu swoją rolę.

3.5.

Dotychczasowe nakłady

Na zadania realizowane w ramach Programu dla Odry – 2006 w latach 2002-2010

wydatkowano łącznie 3.767.288.320 zł, z tego na poszczególne jego komponenty

odpowiednio:

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Tabela 3.1.

Wydatki na realizację Programu dla Odry – 2006 w latach 2002-2010

l.p.

Komponent

kwota wydatkowana,

zł

% udział

komponentu w

wydatkach

2002-2010

całkowitych

planowanych

nakładów

2002-2016

% udział

komponentu

w Planie

2002-2016

Lasy

218.735.762

5,81

73,28

3,30

Oczyszczalnie ścieków

1.791.267.913

47,55

50,24

39,40

Budowle regulacyjne

934.930.247

24,82

89,64

11,53

Budowle
przeciwpowodziowe

609.399.023

16,18

19,67

34,24

Zagospodarowanie
przestrzenne

5.611.165

0,15

15,83

0,39

Ochrona przyrody

1.945.742

0,05

0,81

2,67

Monitoring
przeciwpowodziowy

55.864.659

1,48

13,91

4,40

Odbudowa
i modernizacja wałów

149.533.809

3,97

41,02

4,03

Razem

3.767.288.320

100

41,63

100

Wykonanie zaplanowanego na lata 2002-2016 budŜetu Programu wynosi na koniec 2010 r.

juŜ 41,63% (bez uwzględnienia waloryzacji nakładów przewidzianych ustawą

), przy

upływie 60% okresu jego realizacji. Zestawienie w tabeli 3.1. wskazuje na komponenty

Programu, gdzie konieczna jest większa aktywizacja działań i szersze zaangaŜowanie

jednostek i instytucji odpowiedzialnych za ich realizację. Skuteczność realizacji

komponentów „Lasy” oraz „Oczyszczalnie ścieków” wynika z duŜego angaŜowania środków

własnych lub samodzielnego ich pozyskiwanie ze źródeł zewnętrznych przez instytucje i

jednostki odpowiedzialne za ich realizację. Poziom finansowej realizacji Programu na koniec

2010 r. wyniósł zaledwie 63,89% zaplanowanych na lata 2002-2010 nakładów. Taki stan

uzasadnia zatem potrzebę aktualizacji Programu dla Odry – 2006, tak aby moŜna było

zapewnić osiągnięcie zaplanowanych w nim celów. NaleŜy mieć równieŜ na względzie, Ŝe

wraz z upływem czasu bardziej szczegółowe przygotowanie zadań do realizacji pozwala na

dokładniejsze oszacowanie ich kosztów, z uwzględnieniem równieŜ zmian cen robót, jakie

nastąpiły w ostatnich latach.

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006”

[Dz.U.01.98. 1067, z późniejszymi zmianami].

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

4. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu

4.1.

Górna i

rodkowa Odra

Zgodnie z ustawą Prawo wodne,

ochrona przeciwpowodziowa jest realizowana zarówno

przez jednostki administracji rządowej, jak i samorządowej.

Podstawowe znaczenie dla ograniczenia skutków powodzi ma odpowiednie utrzymanie koryt

rzecznych, ograniczenie zabudowy na terenach zalewowych, właściwe prognozowanie

zjawisk hydro-meteorologicznych, odpowiednio wczesne ostrzeganie prewencyjne,

przywracanie naturalnych obszarów zalewowych rzek, budowa zbiorników małej retencji,

zwiększanie lesistości w zlewni cieków oraz właściwa agrotechnika. Jednak w warunkach

dorzecza Odry, w którym w dolinach rzek są zlokalizowane liczne aglomeracje, dla realnego

zmniejszenia zagroŜenia i ograniczenia strat trzeba zagroŜenie powodziowe zmniejszać takŜe

poprzez

budowę

utrzymanie

urządzeń

hydrotechnicznych,

którymi

są

wały

przeciwpowodziowe,

zbiorniki

wodne

wielozadaniowe

(retencyjne),

zbiorniki

przeciwpowodziowe jednozadaniowe (suche), kanały ulgi, poldery, przepompownie itp.

Bardzo waŜne są równieŜ odpowiednie uregulowania prawne i finansowe.

Docelowo przyjęto, Ŝe w wyniku realizacji Programu zbudowany zostanie system gospodarki

wodnej minimalizujący ryzyko powodziowe. System ten umoŜliwiać będzie zatrzymanie ok.

500 mln m

wody. Dla osiągnięcia tego celu naleŜy zrealizować następujące zadania:

•

budowa zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze;

•

modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego oraz związanych z nim budowli

hydrotechnicznych;

•

modernizacja wielozadaniowego zbiornika retencyjnego Nysa na Nysie Kłodzkiej;

•

zmniejszenie ryzyka powodziowego miast Lewin Brzeski i Skorogoszcz na Nysie

Kłodzkiej;

•

zmniejszenie

ryzyka

powodziowego

Kotlinie

Kłodzkiej

szczególnym

uwzględnieniem miasta Kłodzka;

•

zmniejszenie ryzyka powodziowego Miasta Słubice,

•

odbudowa i modernizacja wałów na odcinku Górzyca – Kostrzyn,

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [Dz.U.05.239.2019 z późniejszymi zmianami].

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

przebudowa i remont zabudowy regulacyjnej na Odrze granicznej do ujścia Warty

•

modernizacja

systemu

monitorowania

programowania

zjawisk

hydro-

meteorologicznych.

Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny. Zbiornik o pojemności 185 mln m

powierzchni 26,3 km

zajmie tereny po obu stronach rzeki Odry, pomiędzy miastem Racibórz

a granicą czeską. W pierwszym etapie będzie to przeciwpowodziowy zbiornik

jednozadaniowy, pusty w normalnych okresach hydrologicznych, a napełniany jedynie w

okresach wezbrań powodziowych. Dzięki pojemności powodziowej zbiornika zostanie

znacznie zredukowana wysokość fali powodziowej (w stosunku do wartości obserwowanej w

trakcie powodzi w 1997 r.) na całym odcinku Racibórz-Wrocław, jak równieŜ opóźni się czas

wystąpienia kulminacji fali odrzańskiej przy ujściu Nysy Kłodzkiej do Odry, zmniejszając

prawdopodobieństwo nałoŜenia się fal powodziowych Odry i Nysy Kłodzkiej. Według

opracowanych ocen redukcja ta będzie następująca:

−

w Miedoni z 3 120 m

/s do 1 538 m

/s,

−

w Opolu z 3 170 m

/s do 2 270 m

/s,

−

we Wrocławiu z 3 640 m

/s do 3 100 m

/s.

Wszystkie dotychczas wykonane prace zabezpieczające realizowane po powodzi w 1997 r.

(kanały ulgi w Raciborzu, Kędzierzynie-Koźlu i Opolu oraz obwałowanie wzdłuŜ Odry)

zostały wykonane z załoŜeniem, Ŝe będzie wybudowany zbiornik Racibórz Dolny.

Wrocławski Węzeł Wodny był zrealizowany po powodzi w 1903 r. Zabezpieczał miasto

przed przepływami o kulminacji 2.400 m

/s. Obecna jego przepustowość oceniana jest tylko

na około 1.850 m

/s. Realizacja zbiornika Racibórz Dolny wraz z gospodarką wodną

sterowaną na zbiornikach kaskady Nysy Kłodzkiej pozwoli na zredukowanie fali

dopływającej do Wrocławia (przy wezbraniu odpowiadającym skalą lipcowej powodzi w

1997 r.), do wartości 3100 m

/s. Przeprowadzenie takiej kulminacji w sposób bezpieczny

przez Wrocław wymaga gruntownej modernizacji istniejącego systemu ochrony miasta przed

powodzią. Zasadniczymi elementami systemu ochrony przeciwpowodziowej Wrocławia są:

–

kanał powodziowy,

–

przerzut wód rzeki Odry do rzeki Widawy,

–

koryta rzeki Odry: Starej, Miejskiej, Północnej i Południowej,

–

jazy odrzańskie,

–

system obwałowań i bulwarów,

–

poldery przepływowe, tj. polder Oławka o powierzchni 1070 ha i pojemności

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

12 mln m

wraz z ujęciem wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi dla Wrocławia

oraz polder Blizanowice-Trestno o powierzchni 210 ha i pojemności 3,8 mln m

System ten nie był w stanie zabezpieczyć Wrocławia i jego okolic przed katastrofalną

powodzią z lipca 1997 r. (o kulminacji wg IMGW Q = 3640 m

/s), co skutkowało zalaniem

około 30% intensywnie zagospodarowanych terenów miasta.

Planowana Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego obejmuje następujące zadania

–

modernizację istniejącego systemu obwałowań i bulwarów w dolinie Odry,

–

przebudowę istniejących koryt i kanałów oraz związanych z nimi budowli

hydrotechnicznych,

–

przebudowę kanału przerzutowego Odra-Widawa.

Inwestycje dotyczące istniejącego systemu obwałowań i bulwarów w dolinie Odry

obejmować będą: zabezpieczenie przeciw sufozji, podwyŜszenie wałów, podwyŜszenie

i przebudowę istniejących bulwarów. Przebudowa istniejących koryt Odry pozwoli

na zwiększenie przepustowości hydraulicznej Odry, Starej Odry, Kanału Powodziowego oraz

Kanału Miejskiego. Przebudowa kanału przerzutowego Odra-Widawa i zwiększenie

przepustowości doliny Widawy pozwoli na skierowanie wód powodziowych z Odry do doliny

Widawy.

Budowa zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze oraz modernizacja

Wrocławskiego Węzła Wodnego stanowią dwa najistotniejsze elementy Projektu Ochrony

Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO).

Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry

W 2007 r. zostały podpisane przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej umowy: z Bankiem

wiatowym i Bankiem Rozwoju Rady Europy na finansowanie i realizację Projektu Ochrony

Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO). Projekt ten ma na celu ochronę

przeciwpowodziową gęsto zaludnionych okolic doliny górnej i środkowej Odry, poczynając

od Raciborza aŜ do Wrocławia. W wyniku jego realizacji oczekuje się zmniejszenia

częstotliwości i zasięgu wylewów na całym tym obszarze. Na kluczowe elementy Projektu

A. Tiukało, B. Nowak, Organizacja procesu inwestycyjnego przy realizacji Projektu Ochrony

Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry, Gospodarka Wodna, 2006, 56, nr 2.

Dokument Oceny Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza rzeki Odry (PAD), Raport nr 31771 PL,

Bank Światowy, Waszyngton 2007.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

składają się: (a) budowa suchego polderu na górnej Odrze w pobliŜu Raciborza;

(b) przebudowa istniejących budowli przeciwpowodziowych na terenie Wrocławia i wokół

miasta, w tym przebudowa polderów przepływowych i kanału przerzutowego do Widawy;

oraz zwiększenie przepustowości koryta Odry do zbiegu Odry i Widawy, a takŜe

(d) zapewnienie wparcia dla wybranych instytucji w zakresie kontroli przepływów i wezbrań

powodziowych Odry oraz w opracowaniu i zarządzaniu systemami ostrzegania przed

powodzią. Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry składa się z czterech

zasadniczych komponentów:

Komponent A: Budowa suchego polderu Racibórz;

Komponent B: Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (WWW);

Komponent C: Poprawa osłony przeciwpowodziowej, monitorowanie i ocena, nadzór nad

planem zarządzania środowiskiem i planem przesiedlenia;

Komponent D: Zarządzanie projektem, pomoc techniczna i szkolenie.

Celem realizacji komponentu A jest redukcja szczytowego przepływu Odry poniŜej zbiornika

Racibórz, dzięki czemu znacznie poprawi się efektywność istniejącego systemu ochrony

przeciwpowodziowej. Efektem będzie teŜ opóźnienie momentu wystąpienia szczytowych fal

powodziowych przy ujściu rzeki Nysy Kłodzkiej do Odry, aby zmniejszyć w przyszłości

prawdopodobieństwo niekorzystnego nakładania się dwóch fal powodziowych (co było m.in.

przyczyną powstania tak wielkich zniszczeń w 1997 r.). Polder będzie słuŜył jako „suchy”

zbiornik, a podczas normalnych przepływów zasuwy zrzutowe będą otwarte. W czasie

wezbrań powodziowych zasuwy zostaną uŜyte do ograniczenia odpływu do moŜliwego

minimum. Ochrona przeciwpowodziowa Wrocławia będzie zapewniona, w połączeniu z

polderem Racibórz, dzięki modernizacji i unowocześnieniu systemu zabezpieczeń wzdłuŜ

koryt Odry przecinających miasto (komponent B). Niezbędne prace w ramach modernizacji

WWW składają się z trzech zadań: (B1) przebudowa obwałowań i wałów Odry;

(B2) przebudowa koryt i kanałów Odry oraz (B3) kanał przerzutowy wód powodziowych do

Widawy. W ramach komponentu C planowany jest natomiast szereg działań

wspomagających.

Aby

zapewnić

poprawę

przygotowania

wypadek

sytuacji

nadzwyczajnych oraz ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry mają zostać m.in.

przeanalizowane i unowocześnione istniejące plany ochrony przeciwpowodziowej.

Opracowane zostaną teŜ plany operacyjne dla potrzeb zintegrowanej eksploatacji

i zarządzania głównymi przeciwpowodziowymi zbiornikami retencyjnymi i innymi obiektami

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

infrastruktury hydrotechnicznej w dorzeczu Odry. Komponent ten przyczyniać się ma do

bardziej efektywnego wykorzystania istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej oraz

infrastruktury zbudowanej lub zmodernizowanej w ramach POPDO. W celu wsparcia działań

zmierzających do udoskonalenia systemu prognozowania powodzi zostanie teŜ udoskonalony

System Monitoringu i Osłony Kraju (podkomponent C2). Ponadto przewiduje się

opracowanie strategii osłony i ochrony przeciwpowodziowej, wraz ze wskazaniem projektów

priorytetowych i ustaleniem ich kolejności według waŜności, opracowanie wstępnych studiów

wykonalności dla przynajmniej trzech projektów o duŜym priorytecie i studium wykonalności

dla projektu o najwyŜszym priorytecie. Niezwykle waŜnym składnikiem Projektu Ochrony

Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry jest teŜ monitorowanie i ocena oddziaływania Projektu,

w tym realizacja i monitorowanie planu zarządzania środowiskiem oraz planu przesiedlenia

(RAP). Ma ono zapewniać ocenę skuteczności realizacji Projektu w kategoriach osiągnięcia

jego celów i oszacowanie jego wpływu fizycznego, hydrologicznego, środowiskowego,

społecznego i ekonomicznego. Działania w ramach monitorowania i oceny zapewnią bieŜącą

informację na temat realizacji Projektu i jego wpływu na róŜne komponenty, tak aby moŜna

było podjąć ewentualne działania zaradcze z odpowiednim wyprzedzeniem. W szczególności

wnikliwie będzie monitorowana realizacja planu zarządzania środowiskiem i planu

przesiedlenia. W ramach komponentu C przewidziana jest teŜ realizacja prac związanych

z planem zarządzania środowiskiem (w tym stworzenie korytarza ekologicznego w dolinie

Odry) bądź teŜ inne projekty realizowane na terenie kraju.

Koszt realizacji Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry wyceniono w oparciu

o wstępne szacunki na ok. 505 mln euro, w tym

- Fundusz Spójności 130 mln euro,

- Bank Rozwoju Rady Europy 204,9 mln euro,

- Bank Światowy 140,1 mln euro,

- budŜet państwa 30 mln euro.

ZałoŜono, Ŝe Projekt będzie realizowany przez okres 6 lat. Umowa poŜyczki z Bankiem

wiatowym zakłada, Ŝe ukończenie wszystkich prac nastąpić ma do 31 maja 2014 r.,

a terminem zamknięcia poŜyczki będzie dzień 30 listopada 2014 r. Ze względu jednak na

opóźnienia w uruchamianiu Projektu, moŜe okazać się niemoŜliwe, aby w tym czasie

Project Appraisal Document on A Proposed Loan in an Amount Equal to Euro 140.1 Million to The Republic

of Poland for the Odra River Basin Flood Protection Project, February 21, 2007, Report No: 31771-PL,
Document of The World Bank.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

zakończyć wszystkie zaplanowane przedsięwzięcia.

Biorąc pod uwagę koszt inwestycji, skalę zamierzeń oraz planowane efekty Projekt Ochrony

Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry naleŜy uznać za kluczowy element realizacji Programu

dla Odry – 2006 w zakresie ochrony przeciwpowodziowej dorzecza.

Graniczny odcinek Odry od ujścia Nysy ŁuŜyckiej do ujścia Warty stanowi obszar

zagroŜony spływem wód powodziowych z górnego i środkowego biegu rzeki, a takŜe

wskutek wysokich stanów wody spowodowanych zatorami lodowymi po zlodzeniu rzeki.

Zakres robót wykonanych dotychczas w ramach Programu dla Odry – 2006 na górnej Odrze,

a takŜe rekonstrukcja obwałowań przeprowadzona po stronie niemieckiej, pomimo

rekompensaty w postaci zwiększonej retencji zbiornikowej i polderowej, w znacznym stopniu

zwiększają potencjalne zagroŜenie dla terenów środkowej Odry.

Za najbardziej konieczne działania na tym odcinku Odry naleŜy uznać:

•

ochronę przeciwpowodziową miasta Słubice – wykonanie obwałowania okręŜnego
z budowlami wałowymi oraz modernizację i wzmocnienie istniejącego wału na długości
6,5 km,

•

odbudowę i modernizację wałów na odcinku Górzyca – Kostrzyn o łącznej długości
10,8 km,

•

przebudowę i remont zabudowy regulacyjnej na Odrze granicznej do ujścia Warty.

Inne zadania. Zmniejszenie kulminacji fali powodziowej w rejonie Wrocławia uzaleŜnione

jest nie tylko od budowy zbiornika Racibórz Dolny, lecz równieŜ od odpowiedniej gospodarki

wodnej na zbiornikach zlokalizowanych na Nysie Kłodzkiej. Podstawowym elementem

ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Nysy Kłodzkiej jest zbiornik Nysa, zamykający

kaskadę zbiorników retencyjnych wielozadaniowych – Topoli, Kozielna i Otmuchowa.

Obecny stan techniczny zbiornika Nysa oraz jego wadliwe rozwiązania konstrukcyjne, a w

szczególności brak upustów dennych i przelewu powodziowego, nie gwarantują pełnego

bezpieczeństwa tego obiektu. Wymagana jest gruntowna modernizacja zbiornika Nysa,

uwzględniająca wykonanie upustów dennych, przelewu powierzchniowego oraz zapewnienie

pełnej szczelności zapory czołowej i bocznej z uwzględnieniem aspektów przyrodniczych.

Niezbędne jest równieŜ wykonanie skutecznego systemu alarmowania ludności mieszkającej

poniŜej zbiornika na wypadek szczególnych zagroŜeń oraz poprawienia warunków

przepływu wód wezbraniowych w rejonie Lewina Brzeskiego i Skorogoszczy na Nysie

Kłodzkiej, tj. miejscowości połoŜonych poniŜej zbiornika Nysa. W obecnych warunkach

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

zrzut wody ze zbiornika Nysa większy niŜ 150 m

/s zagraŜa w rejonie Lewina Brzeskiego

zabudowie miejskiej zarówno na lewym, jak i na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej.

Poprawienie warunków przepływu na tym obszarze do wartości 600 m

/s dałoby moŜliwość

zapewnienia znacznej redukcji fali na Nysie Kłodzkiej, jak równieŜ przyczyniłoby się, we

współpracy z projektowanym zbiornikiem Racibórz Dolny, do moŜliwości zapewnienia

redukcji fali powodziowej w rejonie Wrocławia. Obliczenia symulacyjne gospodarki wodnej

na zbiornikach Otmuchów i Nysa wykazały, Ŝe stosując opracowane przez RZGW we

Wrocławiu zasady sterowania zbiornikami i zwiększając o 70 mln m

rezerwy stałe na

zbiornikach w okresie od 15 czerwca do 15 września, moŜna zredukować katastrofalne

wezbranie o prawdopodobieństwie p ~ 0,1% do wartości ok. 600 m

/s.

W zakresie minimalizacji ryzyka powodziowego w Kotlinie Kłodzkiej, ze szczególnym

uwzględnieniem miasta Kłodzka, przewiduje się m.in. wykonanie 4 zbiorników

przeciwpowodziowych o łącznej pojemności 11,6 mln m

WyŜej wymienione inwestycje przyczynią się w znacznym stopniu do zmniejszenia ryzyka

powodziowego w dolinie rzeki Odry oraz w Kotlinie Kłodzkiej. Przy realizacji przedsięwzięć

będą podjęte wszystkie niezbędne działania wynikające z przepisów ochrony środowiska i

przyrody.

W kolejnym etapie działań podejmowanych w ramach Programu dla Odry – 2006 naleŜy teŜ

rozwiązać problem dolin pozostałych lewobrzeŜnych dopływów Odry – Bobru, Kwisy,

Kaczawy i Bystrzycy, dla których obecnie prowadzone są prace studialne.

Wszystkie elementy ochrony przeciwpowodziowej potrzebują niezbędnej osłony hydro-

meteorologicznej. W ramach Programu dla Odry – 2006 przewiduje się zatem równieŜ

modernizację tej osłony, szczególnie w zakresie systemu radarów meteorologicznych.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

4.2.

Dolna Odra

Dolny odcinek Odry stanowi obszar naraŜony na niebezpieczeństwo powodzi związane ze

spływem wód powodziowych z górnego i środkowego biegu rzeki, a takŜe na skutek

wysokich stanów wody spowodowanych zatorami lodowymi po zlodzeniu rzeki.

Najpilniejszymi działaniami na tym odcinku Odry jest zatem przebudowa i remont

zabudowy regulacyjnej.

Dolny odcinek Odry, liczony od ujścia Warty, poprzez jezioro Dąbie, Roztokę Odrzańską,

Zalew Szczeciński i połączony z morzem Bałtyckim poprzez rzeki: Pianę, Dziwnę i Świnę,

stanowi system hydrauliczny podlegający wpływom zarówno wód płynących z górnego

i środkowego biegu rzeki Odry i Warty, jak i morza. ZagroŜenia powodziowe w dolnym

biegu rzeki Odry mają odmienną i specyficzną dla tego rejonu genezę, a takŜe czas

występowania. Prawie zawsze mają one związek ze stanem Morza Bałtyckiego. Występuje

więc przede wszystkim oddziaływanie bardzo częstych powodzi sztormowych (tzw. cofka

morska) oraz zimowych powodzi zatorowych. Dość częstym i groźnym zjawiskiem jest

nakładanie się powodzi sztormowych z powodziami roztopowymi i opadowymi,

w mniejszym stopniu ten odcinek rzeki podlega letnim powodziom opadowym.

Urządzenia ochrony przeciwpowodziowej usytuowane w ujściowym odcinku rzeki tworzą

zamknięty system, począwszy od ujścia Warty. PoniŜej przekroju wodowskazowego

,,Widuchowa” następuje rozdział przepływów na Odrę Wschodnią i Odrę Zachodnią. Obie

gałęzie rzeki obejmują polskie obszary polderowe (5 200 ha) ,,Międzyodrza”, które wraz

z wyŜej połoŜonymi polderami po stronie niemieckiej, stanowią zbiorniki retencji

powodziowej. Cały system powiązany jest z ochroną przed powodzią terenów połoŜonych po

obu stronach granicy. W wyniku przeprowadzonej w ostatnich latach po stronie niemieckiej

rekonstrukcji wałów, wzrasta potencjalnie zagroŜenie terenu po stronie polskiej. Aktualny

stan techniczny urządzeń ochrony przeciwpowodziowej wraz z korytem rzecznym do

przeprowadzenia wody brzegowej i wielkiej wody miarodajnej jest zły i nie gwarantuje

bezpiecznego przeprowadzenia tych wód i pochodu lodów. Podstawową przyczyną takiego

stanu technicznego urządzeń biernej ochrony przed powodzią jest rodzaj gruntu, z jakiego te

urządzenia wykonano. Większość wykonana została w okresie międzywojennym technologią,

która nie gwarantowała odpowiednich zagęszczeń podłoŜa i korpusu wałów. Ponadto,

w okresie kilkudziesięcioletniej eksploatacji po kaŜdym wezbraniu powodziowym ulegały

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

one systematycznemu osłabianiu. Bezpieczeństwo budowli wałowych uwarunkowane jest

takŜe stanem koryta wody brzegowej oraz koryta wód wielkich. Dla zapewnienia stateczności

wałów nieodzowne jest zabezpieczenie brzegów rzeki za pomocą budowli regulacyjnych.

Poza tym konieczne jest oczyszczenie i utrzymanie międzywala w stanie technicznym

zapewniającym wymaganą przepustowość obwałowanego koryta wód katastrofalnych.

Zadania minimalizacji ryzyka powodziowego w tym rejonie powinny być ukierunkowane na:

modernizację i przebudowę wałów przeciwpowodziowych, udroŜnienie przekrojów

przepływu wielkiej wody terenów obwałowanych i nieobwałowanych, udroŜnienie nurtu

jeziora Dąbie w celu swobodnego przepuszczenia połamanej kry lodowej oraz utrzymanie

odpowiednich głębokości szlaku Ŝeglownego do ruchu lodołamaczy.

Stan zagospodarowania terenu, a w szczególności wiąŜące się z tym ryzyko zagroŜenia Ŝycia

ludzi i mienia, nakazuje wyznaczyć priorytetowe obszary szczególnego zagroŜenia powodzią.

Do nich naleŜy zaliczyć przede wszystkim:

•

Polder Cedyński – chroniony wałem o długości około 10 km, który po powodzi 1997 r.

został zrekonstruowany tylko na długości 0,5 km. Jedyny obszar w województwie

zachodniopomorskim naraŜony - w przypadku przerwania wału - na niszczące działanie

kilkumetrowej fali. Wał przeciwpowodziowy jest naraŜony na długotrwałe oddziaływanie

wysokich stanów wód zarówno latem, jak i zimą. Po stronie polskiej aktualny jego stan

jest wysoce nierównowaŜny z ochroną brzegu niemieckiego;

•

Gryfino – południowa część miasta chroniona jest wałem w ujściowym odcinku Tywy

i od Odry;

•

Szczecin – Wyspa Pucka – chroniona wałem o długości 8,9 km, przebudowanym po

1997 r. tylko na długości 1,6 km;

•

Wał Brzeziny – Łąki Nowogardzkie – o długości 8,3 km, którego stan w 20% ocenia się

jako zły, a zaledwie w 50% jako dostateczny;

•

Wał Miroszewo – Brzózki – o długości około 8 km, w rejonie Warnołęki, naraŜony na

niszczące działanie falowania na Zalewie Szczecińskim;

•

Wał Płocin – o długości 0,9 km naraŜony na niszczące działanie falowania na Zalewie

Szczecińskim;

•

Świnoujście – wał Wydrzany – o łącznej długości 5,05 km, chroniący miasto od strony

Kanału Torfowego i Zalewu Szczecińskiego. Na Kanale Torfowym przebiega granica

państwowa.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Podstawowym działaniem w ochronie przeciwlodowej na Odrze są prace regulacyjne, które

poprzez ujednolicanie warunków przepływu i ruchu rumowiska ograniczają moŜliwość

wystąpienia zatoru lodowego, tworzącego się wszędzie tam, gdzie te warunki zostają

zachwiane. To właśnie zły stan techniczny zabudowy regulacyjnej sprawia, Ŝe Odra z roku na

rok staje się coraz bardziej zatorogenna. Warunki nawigacyjne na Odrze są waŜnym aspektem

ochrony przeciwlodowej, poniewaŜ z chwilą, kiedy zatory lodowe juŜ się utworzą, jedynym

narzędziem zdolnym skutecznie przeciwdziałać tym zagroŜeniom staje się lodołamacz, pod

warunkiem, Ŝe parametry drogi wodnej pozwolą mu na dotarcie do miejsca zagroŜonego

zatorem lodowym. KaŜda akcja lodołamania na Odrze oraz na Warcie i Noteci, niezaleŜnie od

miejsca wystąpienia zagroŜenia, musi rozpoczynać się w Szczecińskim Węźle Wodnym i w

ten rejon, tzn. na jezioro Dąbie musi zostać odprowadzona połamana kra lodowa z całej rzeki.

Jeśli nie występują szczególne zagroŜenia, to dziennie łamie się tyle lodu, ile bez

niebezpieczeństwa zsuwu moŜe odpłynąć poniŜej km 717,3, tj. w rejon odcinka rzeki

znajdującego się pod wpływem podgrzanych wód z Elektrowni „Dolna Odra SA” w Gryfinie.

W efekcie realizacji najbardziej niezbędnych do wykonania zadań inwestycyjnych na Odrze

granicznej i dolnej oraz na jeziorze Dąbie naleŜy zagwarantować następujące efekty

w zakresie ochrony przeciwpowodziowej:

1. uzyskanie minimalnej głębokości gwarantowanej 1,80 m, niezbędnej dla pracy polskich

i niemieckich lodołamaczy, na odcinku:

•

od ujścia Nysy ŁuŜyckiej (km 542,4) do ujścia Warty (km 617,6) –

z prawdopodobieństwem przekroczenia tej głębokości 80% w roku,

•

od ujścia Warty (km 617,6) do miejscowości Widuchowa (km 704,1) –

z prawdopodobieństwem przekroczenia tej głębokości 90% w roku;

2. poprawa i ujednolicenie warunków przepływu wód na Odrze granicznej, a w ten sposób

zmniejszenie liczby potencjalnych miejsc zatorogennych w okresie zalodzenia;

3. pogłębienie toru przez jezioro Dąbie w celu ułatwienia skutecznej pracy lodołamaczy na

jeziorze i sprawnego odprowadzanie kry lodowej na Zalew Szczeciński (zwiększenie

zdolności odbioru przez jezioro kry lodowej spływającej rzeką z rejonu objętego

lodołamaniem).

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

W celu przeprowadzenia efektywnej akcji lodołamania naleŜy uwzględnić:

•

konieczność posiadania i utrzymania w pełni dyspozycyjnej floty lodołamaczy, jako

czynnej ochrony przeciwpowodziowej,

•

potrzebę sukcesywnego odtworzenia zuŜytych technicznie i technologicznie lodołamaczy,

•

kontynuację zagęszczenia i wymiany dotychczasowych łat wodowskazowych na

zautomatyzowane stacje pomiarowe i nieograniczony dostęp dla administracji rzeki Odry

do nowych stacji wodowskazowych wzdłuŜ granicznego i dolnego odcinka Odry, zgodnie

z potrzebami sprawnego przeprowadzania akcji lodołamania i utrzymania drogi wodnej.

Budowa flotylli lodołamaczy jest konieczna dla zapewnienia niezbędnych narzędzi do

wykonywania czynnej ochrony przeciwlodowej poprzez odprowadzenie z rzeki lodu

w okresie zimowym, co stanowi zadanie ministra właściwego ds. gospodarki wodnej,

a którego wykonaniem zajmuje się na odcinku granicznym rzeki Odry RZGW Szczecin

(z uwagi na graniczny charakter rzeki Odry stanowi to zobowiązanie międzynarodowe).

Opóźnianie rozpoczęcia wieloletniego procesu budowy nowej floty lodołamaczy spowoduje,

e na skutek wycofywania w najbliŜszych latach najstarszych lodołamaczy przez ich

armatorów RZGW nie będzie mógł skompletować odpowiedniej pod względem ilościowym i

jakościowym floty lodołamaczy.

4.3.

Warta

W zlewni Warty istnieje zdecydowanie zbyt mała retencja zbiornikowa. Przecenia się efekty

zbiornika Jeziorsko, który w okresie czerwiec – wrzesień posiada w zasadzie stałą retencję

powodziową wynoszącą tylko 61,3 mln m

. Jest to zdecydowanie za mało, aby zakładać, Ŝe

zbiornik zredukuje kaŜde znaczne wezbranie. Ponadto, zlewnia poniŜej zbiornika jest na tyle

duŜa, Ŝe generuje duŜy wzrost wielkości wezbrania. Dlatego jednym z pilniejszych zadań

ochrony przeciwpowodziowej w zlewni powinna być budowa zbiornika Wielowieś

Klasztorna na rzece Prośnie oraz zwiększenie retencji polderowej i naturalnej. Retencja

polderowa w zlewni Warty praktycznie nie istnieje. Poldery zostały zabudowane

i zagospodarowane, nie dając moŜliwości obniŜania kulminacji wezbrań. Priorytetowym

zadaniem ochrony przeciwpowodziowej powinno stać się odzyskanie retencji w Dolinie

Konińsko-Pyzderskiej.

Wały

przeciwpowodziowe

stanowią

podstawowe

zabezpieczenie

dla

terenów

zagospodarowanych leŜących poza wałami. Ich stan techniczny ulega ciągłej poprawie,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

jednak w dalszym ciągu około 40% obwałowań wymaga modernizacji. NaleŜy teŜ

rozpoznawać moŜliwość powiększania ich rozstawy, zwiększając przepustowość międzywala.

Wały przeciwpowodziowe, ze względu na swoje powszechne zastosowanie, muszą stanowić

przedmiot szczególnej troski administratorów oraz samorządów.

System ochrony przeciwpowodziowej w zlewni Warty wymaga modernizacji – głównie

obwałowań i budowli hydrotechnicznych oraz inwestycji – w retencję zbiornikową

i polderową. WaŜnym kierunkiem działań muszą stać się nietechniczne sposoby ograniczania

strat i zagroŜeń, głównie poprzez opracowanie map zagroŜenia powodziowego i map ryzyka

powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym.

Do najwaŜniejszych zadań naleŜy zaliczyć:

•

UdroŜnienie koryta rzeki Warty w cofce zbiornika Jeziorsko. Istnienie rezerwatu

ptaków na zbiorniku Jeziorsko spowodowało brak moŜliwości wykonywania prac

konserwacyjnych części cofkowej zbiornika (wlot Warty do zbiornika). Zbiornik i koryto

Warty w tej części jest całkowicie zarośnięty i zamulony, a dno podniosło się o ponad

2 m. Nadejście duŜego wezbrania spowodować moŜe przerwanie wałów cofkowych,

zmianę koryta Warty, a w efekcie bardzo duŜe straty. Zadanie to jest skomplikowane do

przygotowania i realizacji ze względu na rezerwat ptaków i obszar Natura 2000, ale

konieczne do realizacji.

•

Budowa zbiornika Wielowieś Klasztorna. Zbiornik ma dla zlewni Warty zasadnicze

znaczenie o charakterze przeciwpowodziowym – zwiększa retencję powodziową

w zbiornikach i bezpośrednio będzie wpływać na propagację wezbrań. Zabezpiecza

bezpośrednio Kalisz (brak zbiornika uniemoŜliwia obwałowywanie Swędrni w Kaliszu)

oraz jest elementem zwiększającym bezpieczeństwo dla miast w dolinie Warty – Śremu

i Poznania.

•

Odtworzenie retencji na polderze Golina w Dolinie Konińsko – Pyzderskiej. Zadanie

posiada takie samo znaczenie, jak budowa nowego zbiornika. W efekcie jego realizacji

istnieje moŜliwość odzyskania około 60 mln m

retencji w pełni sterowalnej. Jest teŜ

niemal gotowe do realizacji. Polder zwiększy bezpieczeństwo dla miast w dolinie Warty –

remu i Poznania i jest waŜnym elementem w systemie przeciwpowodziowym zlewni

Warty, mającym bezpośredni wpływ na propagację wezbrań.

•

Odtworzenie retencji na polderach w Dolinie Konińsko – Pyzderskiej. Jest to kolejny

etap odzyskiwania retencji dolinowej dla wezbrań powodziowych w obwałowanej

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

5. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna

ochrona przeciwpowodziowa – ład przestrzenny w
dorzeczu

Planowanie przestrzenne i zagospodarowanie terenu zgodnie z Dyrektywą Powodziową

Prawem Wodnym

są traktowane jako kluczowy, a przy tym rzeczywisty i skuteczny

instrument zarządzania ryzykiem powodziowym

. Procesy przestrzenne ulegają jednak

powolnym zmianom i cechuje je znaczna bezwładność. Wynika to z nakładania się efektów

działalności człowieka na struktury przestrzenne juŜ wcześniej powstałe

. W dłuŜszym

okresie czasu systematyczne wdraŜanie przestrzennej prewencji przeciwpowodziowej

przynosi jednak trwałe korzyści w ograniczaniu szkód i strat powodziowych. Wymaga to

konsekwencji w działaniach prawnych i organizacyjnych, a takŜe umiejętności i moŜliwości

oceny wpływu tych działań na ograniczanie skutków powodziowych.

Podstawowym kierunkiem działań prowadzących do minimalizacji negatywnych skutków

powodzi jest przyjęcie polityki aktywnego, długofalowego planowania przestrzennego.

Pozwoli to na efektywne wykorzystanie obszarów zalewowych w oparciu o zrównowaŜone

modele rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego. Realizacja tego kierunku

moŜe nastąpić poprzez wzmocnienie roli prewencji przestrzennej na obszarach naraŜonych na

niebezpieczeństwo powodzi, obejmującej w szczególności takie działania, jak:

−

uwzględnianie na kaŜdym poziomie planowania przestrzennego obszarów naraŜonych na

niebezpieczeństwo powodzi oraz dostosowanie intensywności zagospodarowania tych

terenów do scenariusza zagroŜenia powodziowego,

−

ograniczenie aktywnego zagospodarowania obszarów naraŜonych na niebezpieczeństwo

powodzi (unikanie rozwoju infrastruktury i osadnictwa), a tam gdzie to moŜliwe – ich

retencyjne wykorzystanie poprzez działania planistyczne oraz organizacyjno-prawne i

finansowe, np. ubezpieczenia, rekompensaty i odszkodowania za obniŜenie wartości tych

obszarów,

Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny

ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Dz.U. Unii Europejskiej 6.11.2997.PL [Dyrektywa Powodziowa]

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne [Dz.U.05.239.2019 z późn zm.]

O.McIntyre, Ekspertyza nr 25: Dyrektywa 2000/60/WE ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w zakresie

polityki wodnej i jej znaczenia dla ochrony przeciwpowodziowej, ECO, EFICOM oraz Hogan&Hartson,
EuropeAid/113506/D/SV/PL.

G. Gorzelak, Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, W poszukiwaniu dobrych

kierunków, Materiały do dyskusji nad Projektem Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-
2033, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

−

uwzględnienie w prewencyjnym zagospodarowaniu przestrzennym specyfiki rzeki,

rodowiska i terenu, przez który przepływa (obszar górski, podgórski, nizinny, ujściowy,

intensywnej urbanizacji),

−

opracowanie i wdraŜanie warunków zabudowy oraz zasad uŜytkowania obszarów

naraŜonych na niebezpieczeństwo powodzi,

−

podjęcie działań zatrzymujących wody deszczowe w miejscach ich opadu, poprzez:

zwiększenie powierzchni lasów (zwłaszcza w górskiej i podgórskiej części

dorzecza Odry), które pozytywnie wpływają na retencyjność terenu i ograniczają

spływ powierzchniowy,

przekształcanie gruntów ornych w uŜytki zielone oraz stosowanie odpowiednich

czynności agrotechnicznych zwiększających retencję glebową i zmniejszających

spływ powierzchniowy,

racjonalną gospodarkę wodami opadowymi na terenach silnie zurbanizowanych,

−

utrzymanie istniejących oraz tworzenie, powiększanie i zabezpieczanie przestrzenne

nowych obszarów retencyjnych,

−

podnoszenie stopnia świadomości zagroŜenia powodziowego oraz zwiększenie gotowości

regionów odrzańskich do współdziałania w zarządzaniu przestrzenią,

−

scalenie dostępnych w poszczególnych regionach dorzecza Odry informacji i danych,

w celu ujednolicenia ich i wykorzystania na poziomie międzynarodowym m.in. w ramach

współpracy i wymiany informacji przy tworzeniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego,

map zagroŜenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania

ryzykiem powodziowym,

−

wykorzystanie uspołecznienia procesu planowania przestrzennego do poszerzania

wiadomości społecznej o istniejącym zagroŜeniu powodziowym.

Terenami wymagającymi zdefiniowania odrębnych kierunków działań mających na celu

minimalizowanie ryzyka powodziowego są ośrodki miejskie, głównie ze względu na duŜe

zagęszczenie ludności, wielkość zgromadzonego majątku, urządzenia przemysłowe

o wysokim potencjale zagroŜenia, wartość kulturową oraz lokalizację strategicznych

elementów warunkujących funkcjonowanie terenów zurbanizowanych. W rejonach miast

występuje szczególne zagroŜenie powodziowe wynikające z wąskiego rozstawienia wałów

i przewęŜenia koryta wielkiej wody, spotęgowanego często przez przyczółki mostowe i

budowle hydrotechniczne. Ponadto w miastach duŜa część naturalnej powierzchni gruntu

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

takie jak: ulice, parkingi i budynki przekształcona jest na powierzchnie nieprzepuszczalne .

Takie podłoŜe traci swoje naturalne zdolności do wchłaniania wody.

Do miast szczególnie naraŜonych na zagroŜenie powodziowe w dorzeczu Odry naleŜy

zaliczyć m.in: Racibórz, Gliwice, Kędzierzyn-Koźle, Krapkowice, Opole, Wrocław, Kłodzko,

Kamieniec Ząbkowicki, Nysę, w mniejszym stopniu Knurów, Rudę Śląską, Zabrze, Nową

Sól, Słubice i Kostrzyń. Dla historycznie ukształtowanych miast, obiektów kultury narodowej

i aglomeracji miejsko-przemysłowych, gdzie niemoŜliwa jest zasadnicza zmiana istniejącej

zabudowy tkanki miejskiej, minimalizacja ryzyka powodziowego w duŜej mierze musi

opierać się, choć nie tylko, na zastosowaniu środków technicznych, takich jak: obwałowania,

zbiorniki retencyjne, kanały ulgi itp. Dla tych terenów będzie sporządzona wstępna ocena

ryzyka powodziowego, mapy zagroŜenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego oraz

plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Na mapach zagroŜenia powodziowego będą

przedstawiane m.in. obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi

0,2%

lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego. Dla

ośrodków miejskich, w zakresie prewencyjnego planowania przestrzennego, niezbędne jest:

−

zmniejszanie podatności na straty powodziowe poprzez ograniczenie zabudowy na

obszarach naraŜonych na niebezpieczeństwo powodzi,

−

opracowanie i uwzględnienie w dokumentach planistycznych wstępnej oceny ryzyka

powodziowego, map zagroŜenia powodziowego, map ryzyka powodziowego, planów

zarządzania ryzykiem powodziowym,

−

wskazanie terenów zastępczych dla inwestorów zamierzających budować w obszarach

zagroŜonych oraz dla uŜytkowników i właścicieli obiektów skłonnych przenieść się z tych

obszarów,

−

zwiększenie obszarów retencji terenowej pozwalającej na zatrzymanie większej ilości

wody w miejscu jej opadu (obszary zielone, otwarte akweny, nawierzchnie umoŜliwiające

wsiąkanie wody, urządzenia i instalacje do retencjonowania),

−

zapewnienie w miastach przepustowości koryt rzecznych na przepływ wody miarodajnej.

Planując skuteczne zabezpieczenie przeciwpowodziowe miast, działania naleŜy rozpocząć

daleko powyŜej (patrząc zgodnie z nurtem rzeki) jego granic administracyjnych. Wysoką

efektywność w powstrzymywaniu wód powodziowych i zmniejszeniu ryzyka poniesienia strat

wykazuje zastosowanie tymczasowych zapór przeciwpowodziowych w postaci ruchomych

zapór wypełnianych wodą, barier zapadkowych czy innowacyjnych produktów, w których

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

moŜliwe jest „uŜycie wody do zatrzymania wody”. Pamiętać przy tym naleŜy, Ŝe po pierwsze:

działania te zawsze oznaczają zaostrzenie sytuacji w dalszym biegu rzeki - dlatego naleŜy je

przewidywać tylko w nieuniknionych przypadkach, a po drugie: kompletna ochrona za

pomocą środków technicznych jest niemoŜliwa. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest zbyt

mała retencja ogólna zlewni (dolinowa, zbiornikowa i terenowa). Wybudowane

wielozadaniowe zbiorniki nie równowaŜą zlikwidowanej przez obwałowania retencji

dolinowej i nie dają dostatecznej gwarancji redukcji fal wezbraniowych.

Podstawą do prowadzenia wszelkich działań planistycznych w zakresie minimalizowania

negatywnych skutków powodzi jest rzetelna informacja o realnym zasięgu zagroŜenia

powodziowego. Takie informacje zawierają, opracowywane obecnie przez regionalne zarządy

gospodarki wodnej dla poszczególnych zlewni rzek, studia ochrony przed powodzią. Zgodnie

z dyrektywą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, państwa członkowskie zostały

zobowiązane do opracowywania planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Plany te będą

oparte na mapach zagroŜenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego. Przygotowane

mapy i plany, w zakresie obszarów naraŜonych na niebezpieczeństwo powodzi, stanowić będą

podstawę do sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego województw, studiów

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i miast, miejscowych

planów zagospodarowania przestrzennego oraz do wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji

inwestycji celu publicznego i warunkach zabudowy, jak równieŜ decyzji o środowiskowych

uwarunkowaniach. Znajomość zasięgu oddziaływania powodzi jest niezbędne do

racjonalnego przeciwdziałania jej skutkom. Mapy zagroŜenia powodziowego i mapy ryzyka

powodziowego powinny być czytelne i wskazywać róŜne scenariusze zagroŜenia.

Dla Odry, jako rzeki transgranicznej, muszą być stosowane specjalne działania podejmowane

zarówno na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym, jak i międzynarodowym. Aby

współpraca w ramach międzynarodowego dorzecza była efektywna, konieczne jest

ujednolicenie sposobów przedstawiania zagadnień przeciwpowodziowych i prewencji

przestrzennej w planach zagospodarowania przestrzennego województw i ich zagranicznych

odpowiedników. Konieczne jest równieŜ prawidłowe definiowanie terminu obszary naraŜone

na niebezpieczeństwo powodzi oraz wyróŜnienie terminu obszary szczególnego zagroŜenia

powodzią.

WdroŜenie postanowień Dyrektywy Powodziowej, m.in. konieczność sporządzenia wstępnej

oceny ryzyka powodziowego, map zagroŜenia powodziowego, map ryzyka powodziowego

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym wpłynie na poprawę koordynacji działań

na obszarze dorzeczy międzynarodowych, w tym dorzecza Odry. Wtedy teŜ będzie moŜliwy

duŜo łatwiejszy proces uzgadniania, tworzenia wspólnych strategii zarządzania ryzykiem

powodziowym, a przede wszystkim koordynowania działań przestrzennych na poziomie

transgranicznym i ponadregionalnym.

Polityka przestrzenna uwzględniająca problematykę zagroŜeń i ochrony przed powodzią

powinna mieć na poziomie regionalnym odzwierciedlenie w planach zagospodarowania

przestrzennego województwa, w strategii województwa, w programach wojewódzkich

słuŜących realizacji ponadlokalnych celów publicznych oraz w rejestrze wojewódzkim. Ze

względu na specyfikę powodzi musi być rozpatrywana w skali zlewni bądź regionów

wodnych.

Ustalone w planie zagospodarowania przestrzennego województwa ogólne zasady i wytyczne

w zakresie prewencyjnego planowania przestrzennego muszą ściśle odpowiadać

wyznaczonym obszarom i strefom zagroŜenia powodziowego. Finalnie powinny teŜ być

zbiorem informacji i czytelnych ustaleń do weryfikacji w miejscowych planach

zagospodarowania przestrzennego, głównie w zakresie wyłączenia terenów zagroŜonych

powodzią spod trwałej zabudowy i lokalizacji obiektów oraz urządzeń niesłuŜących

gospodarce wodnej i ochronie przeciwpowodziowej bądź dopuszczenia lokalizacji pod

określonymi warunkami. Proponuje się, by w planach zagospodarowania przestrzennego

województw ująć następujące zagadnienia

−

uwzględnienie obszarów zagroŜenia powodziowego, ze szczególną analizą terenów

o wyjątkowym znaczeniu społecznym, gospodarczym lub kulturowym,

−

wyznaczenie bądź uściślenie zasięgu zagroŜenia odpowiadającego katastrofalnemu

przepływowi powodziowemu o ustalonym prawdopodobieństwie Q

na terenach

zabytkowych miast uznanych za pomniki historii,

−

wyznaczenie

historycznie

udokumentowanych

zasięgów

katastrofalnych

wód

powodziowych i podtopień,

−

określenie ogólnych zasad w zakresie przeznaczenia obszarów zagroŜenia powodziowego

wraz z uwarunkowaniami dla zabudowy mieszkaniowej i innych obiektów

zlokalizowanych bądź projektowanych na obszarach zagroŜenia powodziowego,

K. Pawłowska, K. Słysz, ZagroŜenia i ochrona przed powodzią w planowaniu przestrzennym – poradnik

metodyczny, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, oddział w Krakowie, Kraków 2002.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

−

uzgodnienia w zakresie projektowanej ochrony przed powodzią z sąsiednimi krajami

i województwami połoŜonymi w granicach tego samego dorzecza,

−

uwzględnienie ustaleń planów zarządzania ryzykiem powodziowym, a w szczególności:

programu zabezpieczeń hydrotechnicznych umoŜliwiających sterowanie falą

powodziową w ramach tzw. duŜej retencji (zbiorniki retencyjne o funkcji

przeciwpowodziowej),

planów budowy nowych przestrzeni retencyjnych (zbiorniki retencyjne, suche

zbiorniki przeciwpowodziowe, poldery) oraz kanałów ulgi (rezerwy terenów),

wszelkich działań modernizacyjnych (w tym podwyŜszenia, przesunięcia)

urządzeń ochronnych obejmujących obwałowania,

programu zwiększenia retencyjności dorzecza, tj. budowy zbiorników małej

retencji, realizacji programu zalesień, propagowania odpowiedniej agrotechniki,

określenia stref i obiektów najbardziej zagroŜonych niebezpieczeństwem powodzi,

terenów szczególnie zagroŜonych w przypadku przerwania obwałowań,

propozycji w zakresie rozwiązań wymagających działań na większym obszarze,

np. w skali powiatu czy regionu, w tym sformułowanie programów i ich sposobów

realizacji,

−

ewidencja obiektów, których lokalizacja w przypadku wystąpienia powodzi moŜe

stworzyć wtórne zagroŜenie.

Planowanie lokalne powinno być natomiast „wiąŜącą podstawą” indywidualnych decyzji

dotyczących planowania inwestycji. Kluczowe znaczenie mają informacje dotyczące

potencjalnych zagroŜeń. JeŜeli prawo miejscowe, stanowione w formie miejscowego planu

zagospodarowania przestrzennego, a wykonywane w formie róŜnego typu decyzji

administracyjnych określających warunki zabudowy lub zagospodarowanie terenu, ma

skutecznie chronić środowisko, zdrowie ludzi i mienie, to jego konstrukcja w odniesieniu do

zagroŜeń powodziowych musi być oparta na dokładnym rozpoznaniu uwarunkowań

fizjograficzno-przyrodniczych charakteryzujących podatność danego terenu na zagroŜenie

powodziowe. Celowe jest zatem określenie zasad rozwoju terenów zalewowych w połączeniu

z polityką przestrzenną miasta czy gminy (studia uwarunkowań i kierunki zagospodarowania

przestrzennego) oraz ich uwzględnianie w dokumentach planistycznych. Niezwykle istotny

jest przy tym aktywny udział społeczeństwa, gdyŜ wpłynie to korzystnie na świadomość

o istniejącym niebezpieczeństwie.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (MPZP) naleŜy

pamiętać, Ŝe zjawiska powodziowe obejmują duŜo większe obszary od analizowanych w

ramach planów. Konieczna jest zatem współpraca na poziomie międzygminnym. MPZP

muszą uwzględniać ustalenia nadrzędnych opracowań planistycznych (studium uwarunkowań

i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, strategii rozwoju województwa, planu

zagospodarowania

przestrzennego

województwa

oraz

programów

ochrony

przeciwpowodziowej).

Zapisy dotyczące przestrzennej prewencji przeciwpowodziowej zawarte w MPZP muszą

wynikać ze skali zagroŜenia i powierzchni terenów naraŜonych na niebezpieczeństwo

powodzi, częstotliwości historycznych zalewów i podtopień oraz projektowanych

zabezpieczeń przeciwpowodziowych, w tym rezerwowanie terenów, które pełnią lub mogą

w przyszłości pełnić funkcje retencyjne. Brak odpowiedniego, prawnego zabezpieczenia

takich terenów moŜe prowadzić do ich zagospodarowania w sposób, który utrudni lub

uniemoŜliwi realizację inwestycji słuŜącej zwiększeniu retencji dolinowej, słuŜącej poprawie

bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców terenów nadrzecznych poprzez odsunięcie

obwałowań od rzeki, budowę polderów przeciwpowodziowych itd. W efekcie końcowym

istotna jest optymalizacja kryteriów gospodarczych, społecznych i ekologicznych,

ze szczególnym uwzględnieniem interesów ludności naraŜonej na niebezpieczeństwo

powodzi.

MPZP ustalają zasady zabudowy i zagospodarowania terenu. Stąd niezwykle waŜne są takie

ustalenia, jak:

−

lokalizacje obiektów i urządzeń istniejących i planowanych, związanych z ochroną

przeciwpowodziową, w tym terenów, które pełnią lub mogą w przyszłości pełnić funkcje

retencyjne oraz strefy ich oddziaływań,

−

zasięg prawdopodobnych zalewów z określeniem prawdopodobieństwa ich pojawienia,

−

nakazy i zakazy dotyczące form zagospodarowania przestrzennego, w tym: rolnictwa,

leśnictwa, osadnictwa, infrastruktury technicznej, obiektów specjalnych (np. cmentarzy,

składowisk odpadów itp.), zawierające, m.in.:

wykluczenia lokalizacyjne zabudowy,

uściślenie funkcji oraz warunków technicznych dozwolonej zabudowy (specjalne

rozwiązania lokalizacyjne, np. lokalizacja obiektu względem ewentualnego

nadejścia fali powodziowej, sposób posadowienia – najniŜsza kondygnacja

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

powyŜej poziomu wody dla powodzi stuletniej, uŜycie odpowiednich materiałów

budowlanych odpornych na działanie wody itp.),

−

nakazy i zakazy dotyczące zagospodarowania zlewni chronionych ze względu na

uwarunkowania ochrony przeciwpowodziowej, jeśli chociaŜ częściowo pokrywają się

z przedmiotowy obszarem MPZP,

−

wszelkie inne zakazy i nakazy wynikające z dokumentów prawnych (m.in. ustawa Prawo

wodne), a takŜe z rządowych i wojewódzkich programów ochrony przeciwpowodziowej.

Problematyka zagroŜenia i ochrony przeciwpowodziowej powinna być takŜe uwzględniona

we wszystkich elementach Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennego gmin (SUiKZP). Punktem wyjścia dla kierunków i polityki rozwoju

zawartych w SUiKZP powinna być decyzja o stopniu zaangaŜowania gminy w ochronę ludzi

i mienia przed powodzią. Jest to szczególnie istotne w przypadku, kiedy tereny gminy nie są i

w najbliŜszym czasie nie będą naraŜone na niebezpieczeństwo powodzi (przyjęte rozwiązania

muszą mieć pozytywną opinię RZGW).

Część diagnostyczna SUiKZP powinna obejmować kompleksową charakterystykę systemu

ochrony przed powodzią, w tym stopnie zabezpieczeń przeciwpowodziowych oraz

identyfikację głównych problemów i wynikających z nich potrzeb oraz ograniczeń

rozwojowych. W szczególnych przypadkach mogą być potrzebne następujące informacje:

−

wykaz i charakterystyka technicznych obiektów ochrony przeciwpowodziowej,

−

ocena stanu technicznego zabezpieczeń przeciwpowodziowych,

−

dane o obiektach wymagających szczególnej ochrony,

−

dane dotyczące terenów chronionych na podstawie przepisów szczególnych,

−

charakterystyka hydrologiczna rzek,

−

charakterystyka wezbrań, w tym przepływów ekstremalnych wezbrania, czasu

trwania itp.,

−

charakterystyka dotychczasowych powodzi, ustalenie zasięgu zalewów powodziowych

oraz ich skutki,

−

powiązanie zewnętrzne gminy w zakresie systemu ochrony przeciwpowodziowej

w ramach tego samego dorzecza,

−

dane dotyczące retencji i obiegu wody w zlewniach,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

−

koncepcje,

projekty,

programy

inne

opracowania

dotyczące

ochrony

przeciwpowodziowej.

Rzetelność diagnozy warunkuje prawidłowość dalszych ocen i kierunków działań.

Wymagania wynikające z zagroŜeń i ochrony przeciwpowodziowej mogą być istotnym

uwarunkowaniem dla rozwoju gminy. WaŜnym elementem jest teŜ zajęcie stanowiska

w sprawie zagospodarowywania obszarów zagroŜenia powodziowego naraŜonych na

zatopienie w przypadku katastrof obiektów przeciwpowodziowych.

Ze względu na odpowiedzialność, równieŜ finansową gminy za ewentualne szkody

poniesione przez mieszkańców w wyniku powodzi, niezwykle istotne jest dostosowanie

intensywności zagospodarowania przestrzennego terenów naraŜonych na niebezpieczeństwo

powodzi do scenariusza zagroŜenia powodziowego. Dlatego wskazane jest opracowywanie

odrębnych

planów

zagospodarowania

przestrzennego

dla

obszarów

zagroŜonych

wystąpieniem

powodzi,

uwzględniających

równieŜ

zagadnienia

ubezpieczeniowo-

odszkodowawcze. Aby wszelkie ustalenia prewencyjnego planowania przestrzennego były

efektywne, konieczne jest zapewnienie pełnej współpracy i zrozumienia pomiędzy

poszczególnymi szczeblami zarządzania na styku planowania przestrzennego i gospodarki

wodnej.

Wzmocnienie roli prewencji przestrzennej w zarządzaniu ryzykiem powodziowym wymaga

zdefiniowania konkretnych działań i przyporządkowania im odpowiednich wskaźników.

SłuŜyć to ma przede wszystkim monitoringowi oraz kontroli realizacji poszczególnych zadań,

jak równieŜ ustaleniu ich hierarchii. NaleŜy zadbać przede wszystkim o:

•

wyznaczenie i uwzględnienia w dokumentach planistycznych obszarów naraŜonych na

niebezpieczeństwo powodzi, w tym obszarów przedstawionych na mapach zagroŜenia

powodziowego;

•

zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej zwłaszcza na terenach zurbanizowanych;

•

ujednolicenie działań i metod gospodarowania przestrzenią w dorzeczu Odry oraz system

aktualizacji i wymiany informacji;

•

aktualizację i rozbudowę systemu informacji przestrzennej;

•

monitoring działań przestrzennych prowadzonych na terenach zagroŜonych zalaniem

i skuteczne uwzględnienie tej problematyki w miejscowych planach zagospodarowania

przestrzennego;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

koordynację i uzgadnianie działań przestrzennych, w szczególności tych, które

zwiększają ryzyko powodziowe w górę lub w dół biegu rzeki (poprzez przestrzenny

rejestr działań inwestycyjnych na terenach zagroŜonych zalaniem, prowadzony

w obszarze dorzecza, uwzględniający obiekty mogące w wyniku powodzi stworzyć

wtórne zagroŜenie);

•

zwiększenie retencji wód poprzez działania przestrzenne;

•

prowadzenie działań przestrzennych zatrzymujących wody deszczowe w miejscach ich

opadu;

•

wspieranie inicjatyw oraz współpracy międzynarodowej i regionalnej w zakresie

przestrzennej prewencji przeciwpowodziowej (zwłaszcza wymiana informacji –

szczególnie waŜna w przypadku transgranicznego obszaru dorzecza Odry);

•

działania

informacyjne

edukacyjne

zakresie

przestrzennej

prewencji

przeciwpowodziowej wśród społeczności zagroŜonych powodzią.

Głównymi beneficjentami realizacji takich działań będą przede wszystkim, samorządy

wojewódzkie, zwłaszcza zajmujące się tą tematyką wydziały urzędów marszałkowskich

i jednostki samorządu terytorialnego odpowiedzialne za planowanie przestrzenne, samorządy

lokalne, regionalne zarządy gospodarki wodnej, wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń

wodnych, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych i inne instytucje.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

6. Ochrona

rodowiska naturalnego i warto

przyrodniczych w dorzeczu Odry

6.1.

Ochrona przyrody i krajobrazu

Pierwotnie Odra (poza górnym biegiem) była rzeką płynącą szerokimi pradolinami o małym

spadku i płaskich brzegach z nielicznymi dolinami przełomowymi. Prowadzone od XVIII

wieku regulacje skróciły bieg rzeki o 187 km, a budowa obwałowań znacząco zredukowała

pierwotne powierzchnie obszarów zalewowych. Obecnie dno Odry tylko w górnym biegu

tworzą kamienie i gruboziarniste Ŝwiry. W biegu środkowym i dolnym dominują frakcje

piaszczyste. Kamieniste lub zbudowane z grubych Ŝwirów dno mają górne biegi większości

lewostronnych dopływów Odry do Nysy ŁuŜyckiej (włącznie). W zlewni Warty Ŝwirowe dno

mają tylko prawostronne dopływy Warty i Noteci spływające z wałów morenowych

Pojezierza Zachodniopomorskiego (Drawa, Gwda). Na odcinku od połączenia z Kanałem

Gliwickim (Kędzierzyn-Koźle) do Zalewu Szczecińskiego, Odra jest wykorzystywana jako

droga wodna. Jako szlak Ŝeglugowy uŜytkowana jest takŜe Warta.

Około 46,4% powierzchni zlewni Odry zajmują grunty orne. Obszary zurbanizowane

stanowią 4,8%, lasy 32,0%, uŜytki zielone i uprawy wieloletnie 15,1%, wody około 1,5%,

a tereny podmokłe 0,2% powierzchni zlewni. Ponad 50% powierzchni zlewni ma strukturę

najmniej korzystną dla retencjonowania wody – jest zajęte przez obszary zurbanizowane

i grunty orne. Najwięcej gruntów ornych – prawie 50% jest w zlewni Warty i dolnej Odry,

najwięcej lasów występuje w zlewniach górnej i środkowej Odry (odpowiednio 33,1 i 34,9%).

Około 60% wód podziemnych w zlewni Odry znajduje się w płytkich warstwach

czwartorzędowych i trzeciorzędowych. W północnej i środkowej części zlewni Odry

występują wyłącznie warstwy wodonośne w luźnych utworach kenozoiku (trzecio-

i czwartorzędowych) o pochodzeniu rzecznym lub glacjalnym. Na stan ilościowy zasobów

wód podziemnych znacząco oddziaływują odwadniania kopalni, pobory wody przeznaczonej

do spoŜycia przez ludzi oraz drenujące oddziaływanie rzek, będące skutkiem obniŜenia się

dna.

Rocznie, z aglomeracji o równowaŜnej liczbie mieszkańców (RLM) powyŜej 2 000, do rzek

zlewni Odry jest odprowadzanych ponad 600 mln m

ścieków. Znaczącymi źródłami

zanieczyszczenia wód jest takŜe depozycja atmosferyczna, zanieczyszczenia z rolnictwa oraz

erozja. Pomimo realizowanych licznych programów naprawczych, jakość wód Odry nadal

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

jest niezadowalająca. Wyniki klasyfikacji jakości wód w sieci monitoringu diagnostycznego,

przeprowadzone w roku 2006

wskazują, Ŝe tylko w trzech punktach pomiarowo-kontrolnych

(ppk) jakość wód była dobra, a w 217 umiarkowana. W pozostałych 407 punktach była słaba

(251 ppk) i zła (143 ppk). Akceptowaną przez Ramową Dyrektywę Wodną jakość (stan

bardzo dobry lub dobry) mają wody tylko w 0,5% ppk, szansę na osiągnięcia akceptowanej

jakości około 35% ppk.

Na zły stan jakości wód nakłada się niewłaściwy stan struktur hydro-morfologicznych rzek

w dorzeczu Odry. Tylko w górnym i środkowym biegu Odry jest ponad 400 przeszkód

poprzecznych na Odrze i jej głównych dopływach. W zasadzie w całym dorzeczu brak jest

rzek o powierzchni zlewni powyŜej 1 000 km

, które w całym biegu zapewniałyby swobodną

migrację organizmów wodnych. Nie zachowują droŜności nawet rzeki istotne dla

dwuśrodowiskowych ryb łososiowatych: lewostronne dopływy Odry, Drawa oraz Gwda.

Dlatego, oprócz działań na rzecz poprawy jakości chemicznej wód dorzecza Odry, niezbędne

jest takŜe podjęcie zabiegów przywrócenia ciągłości Odry i jej dopływów.

Skrócenie koryt rzek i będąca jego efektem erozja denna spowodowała zmniejszenie

obszarów podmokłych oraz zagroŜenie przesuszeniem ekosystemów lądowych w dolinach

rzek. ObniŜanie stanów wody w Odrze poniŜej ostatniej przegrody w Brzegu Dolnym wpływa

na głębokość zalegania wód podziemnych na odległość około 1 000 metrów od koryta rzeki,

zagraŜając przesuszeniem i tak juŜ szczątkowych terenów podmokłych, a spowodowane

regulacjami przepływów wód zmiany dynamiki poziomów wód takŜe lasom łęgowym.

Mimo opisanych powyŜej zagroŜeń dla integralności przyrodniczej, zlewnia Odry zachowała

duŜe walory przyrodnicze. DuŜy stopień naturalności, przynajmniej na krótszych lub

dłuŜszych odcinkach zachowały równieŜ doliny rzeczne dopływów w jej zlewni oraz dolina

samej Odry. Na obszarze zlewni występuje około 390 gatunków kręgowców (ssaki – około

60, ptaki lęgowe i nielęgowe – około 250, gady – 6, płazy – 16, ryby i minogi – 54 gatunki).

DuŜa liczba spośród nich to gatunki z załącznika II i IV

Dyrektywy Siedliskowej lub objęte

ochroną na mocy Dyrektywy Ptasiej

. W zlewni ustanowiono 327 obszarów Natura 2000, w

GIOŚ: http://www.gios.gov.pl/index7.php?temat=18.

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej

fauny i flory. Dz.U. Wspólnot Europejskich 22.7.1992.PL [Dyrektywa Siedliskowa]. Załącznik II Dyrektywy
Siedliskowej wymienia gatunki roślin i zwierząt, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów
ochrony, natomiast załącznik IV wymienia gatunki roślin i zwierząt, które wymagają ścisłej ochrony.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony

dzikiego ptactwa. Dz.U. Unii Europejskiej 26.1.2010.PL.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

tym na terenie objętym Programem 33 obszary (11 Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków, 19

Obszarów Specjalnej Ochrony Siedlisk, 1 Obszar Ochrony Ptaków i Siedlisk Przyrodniczych

oraz 2 Obszary zaproponowane w wyniku Seminarium Biogeograficznego 2010). Oprócz

obszarów Natura 2000, na terenie objętym Programem są takŜe inne wielkoobszarowe formy

ochrony przyrody (tab. 6.1). Wśród nich jest 1 Park Narodowy, 7 Parków Krajobrazowych, 7

Rezerwatów Przyrody i 10 Obszarów Chronionego Krajobrazu.

Tabela 6.1.

Obszary Natura 2000 oraz Krajowego Systemu Obszarów Chronionych na terenie

objętym Programem

L.p.

Nazwa obszaru

Lokalizacja

OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW I SIEDLISK PRZYRODNICZYCH

PLC080001 Ujście Warty

Powierzchnia 33 297,4 ha. Obejmuje terasę zalewową Warty przy jej ujściu do Odry
wraz z Kostrzyńskim Zbiornikiem Retencyjnym i fragmentem doliny Odry, z licznymi
odnogami cieków, starorzeczami i kanałami. Obszar jest ostoja ptasią o randze
europejskiej E 32 (Rozlewiska Warty Słońsk). Park Narodowy Ujście Warty,
połoŜony na części tego obszaru objęty jest dodatkowo Konwencją Ramsar.

OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW

PLB020002 Grądy
Odrzańskie

Powierzchnia obszaru: 19 999,3 ha. Obejmuje 70. km odcinek doliny Odry między
Narokiem a Wrocławiem z licznymi ciekami, starorzeczami, pozostałościami
rozlewisk i stawami oraz drzewostanami dębowo-grabowymi. Ostoja ptasia o randze
europejskiej E 57.

PLB020005 Bory
Dolnośląskie

Powierzchnia obszaru: 172 093,4 ha. Obejmuje jeden z największych kompleksów
leśnych Polski w dorzeczu Odry. Główną rzeką obszaru jest Bóbr.

PLB020008 Łęgi
Odrzańskie

Powierzchnia obszaru: 17 999,4 ha. Obejmuje 101. km odcinek doliny Odry od
Brzegu Dolnego do Głogowa w granicach aktualnego terenu zalewowego rzeki, z
licznymi starorzeczami, pozostałościami rozlewisk i stawami oraz lasami, głównie
łęgami jesionowymi i dębowymi. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 57

PLB080004 Dolina
Ś

rodkowej Odry

Powierzchnia obszaru: 33 677,8 ha. Obejmuje fragment doliny Odry od Nowej Soli do
Nysy ŁuŜyckiej z doliną dolnego biegu Obrzycy

PLB100002 Zbiornik
Jeziorsko

Powierzchnia obszaru: 10 186,1 ha. Obejmuje zbiornik zaporowy w dolinie Warty
między miejscowościami Skęczniew i Warta. Ptaki wodno - błotne występują w
koncentracjach powyŜej 20 000 osobników.

PLB160002 Zbiornik
Nyski

Powierzchnia obszaru: 2 127,8 ha. Obejmuje zbiornik zaporowy Nysa (Głębinów) na
Nysie Kłodzkiej. W zachodniej części są utworzone podczas eksploatacji Ŝwiru
wyspy. Zbiornik ma duŜe wahania stanu wody, przy niskich stanach tworzą się liczne
zatoki, wysepki i wypłycenia.

PLB160003 Zbiornik
Otmuchowski

Powierzchnia obszaru: 2 027,0 ha. Obejmuje zbiornik zaporowy Otmuchów na Nysie
Kłodzkiej. Zbiornik ma duŜe wahania stanu wody, przy niskich stanach tworzą się
liczne zatoki, wysepki i wypłycenia. Ostoja ptasia o randze europejskiej E59.

PLB240003 Stawy
Wielikąt i Las
Tworkowski

Powierzchnia 914,5 ha. Obejmuje fragment doliny Odry na południe od Raciborza z
kompleksem stawowym Wielikąt na prawym i Lasem Ligota Tworkowska lewym
brzegu Odry

PLB300002 Dolina

Powierzchnia obszaru: 57 104,4 ha. Obejmuje dolinę Warty między Uniejowem a

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

rodkowej Warty

Nowym Miastem, z ujściami Prosny i Kiełbaski

PLB320003 Dolina Dolnej
Odry

Powierzchnia obszaru: 61 648,4 ha. Obejmuje dolinę Odry między Kostrzynem a
Zalewem Szczecińskim o długości około 150 km wraz z jeziorem Dąbie. Ptaki wodno
- błotne występują w koncentracjach >20 000 osobników. Najcenniejsze tereny
obszaru Doliny Odry wraz z niemieckim Parkiem Narodowym Dolina Dolnej Odry w
ustaleniach polsko - niemieckich mają tworzyć w przyszłości jeden transgraniczny
obszar chroniony – Międzynarodowy Park Dolina Dolnej Odry

PLB320017 Ostoja
Cedyńska

Powierzchnia obszaru: 20 871,2 ha. Obejmuje kompleks leśny na północ od Cedyni z
jeziorami Moryński, Mętnem i Ostrowem. W okresie wędrówki jesiennej zlotowisko
Ŝ

urawi (do 12 000! ptaków).

OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY SIEDLISK

PLH020017 Grądy w
Dolinie Odry

Powierzchnia obszaru: 8 348,9 ha. Obejmuje dolinę Odry między Oławą a
Wrocławiem.

PLH020018 Łęgi
Odrzańskie

Powierzchnia obszaru: 20 233,0 ha. Obejmuje 101. km odcinek doliny Odry od
Brzegu Dolnego do Głogowa w granicach aktualnego terenu zalewowego rzeki, z
licznymi starorzeczami, pozostałościami rozlewisk i stawami oraz lasami, głównie
łęgami jesionowymi i dębowymi. W znacznym stopniu pokrywa się z PLB020008
Łęgi Odrzańskie.

PLH020036 Dolina
Widawy

Powierzchnia obszaru: 1 310,2 ha. Obejmuje dolinę dolnego biegu Widawy i 8. km
odcinek doliny Odry poniŜej ujścia Widawy.

PLH020043 Przełom
Nysy Kłodzkiej kolo
Morzyszowa

Powierzchnia obszaru: 330,7 ha. Obejmuje głęboki wąwóz Nysy Kłodzkiej na północ
od Kłodzka, między Młynowem a Opolnicą.

PLH020049 świrownie w
Starej Olesznej

Powierzchnia obszaru: 41,8 ha. Obejmuje kilka Ŝwirowni i hałd piaskowych na lewym
brzegu Bobru koło Starej Olesznej.

PLH020050 Dolina
Dolnej Kwisy

Powierzchnia obszaru: 5 972,2 ha. Obejmuje fragment doliny dolnego biegu Kwisy

PLH020054 Ostoja nad
Bobrem

Powierzchnia obszaru: 15 373,0 ha. Obejmuje przełomowa dolinę Bobru miedzy
Pogórzem Kaczawski a Izerskim, od Siedlęcina po Wleń.

PLH020069 Las Pilczycki

Powierzchnia obszaru: 119,6 ha. Obejmuje północno-zachodnie peryferia Wrocławia
u zbiegu Odry i Ślęzy. Jest kluczowym dla zachowania na Dolnym Śląsku duŜych
populacji bezkręgowców związanych z martwym drewnem drzew liściastych:
pachnicy dębowej i kozioroga dębosza, którego główny ośrodek występowania w
kraju przypada właśnie na dolinę Odry

PLH020072 Uroczyska
Borów Dolnośląskich

Powierzchnia obszaru: 8 067,2 ha. Obejmuje fragment Borów Dolnośląskich

PLH020077 śerkowice-
Skała

Powierzchnia obszaru: 84,8 ha. Krawędź piaskowcowej kwesty z wychodniami
skalnymi w okolicach wsi Skała i śerkowice.

PLH080013 Łęgi
Słubickie

Powierzchnia obszaru: 825,1 ha. Obejmuje tereny zalewowe Odry na północ i na
południe od Słubic

PLH080014 Nowosolska
Dolina Odry

Powierzchnia obszaru: 6 040,3 ha. Obejmuje dolinę Odry od Dobrzejowic do mostu
między Zaborem a Bojadłami. Jeden z lepiej zachowanych i bardziej naturalnych
fragmentów doliny Odry.

PLH080046 Małomickie
Łęgi

Powierzchnia obszaru: 993,0 ha. Obejmuje dolinę środkowego Bobru od Szprotawy
do śagania

PLH080068 Dolina
Dolnego Bobru

Powierzchnia obszaru: 1 730,1 ha. Obejmuje dolinę dolnego Bobru od śagania do
Dychowa

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

PLH160014 Opolska
Dolina Nysy Kłodzkiej

Powierzchnia obszaru: 1 439,6 ha. Obejmuje dolinę Nysy Kłodzkiej od Michałowa do
Ptakowic.

PLH240040 Las koło
Tworkowa

Powierzchnia obszaru: 115,1 ha. Obejmuje kompleks leśny połoŜony wśród pól
uprawnych na prawym brzegu Odry na południe od Raciborza.

PLH300009 Ostoja
Nadwarciańska

Powierzchnia obszaru: 26 653,1 ha. Obejmuje fragment doliny środkowej Warty w
obszarze Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej wraz z jej powiększeniem – wg.
Transition Facility TFPL2004/016-829.03.03.

PLH320020 Wzgórza
Bukowe

Powierzchnia obszaru: 11 971,2 ha. Obejmuje kompleks leśny wzdłuŜ południowo-
wschodnich dzielnic Szczecina na wzgórzach morenowych (do 147 m n.p.m.), z
dolinami, obszarami bezodpływowymi i strumieniami

PLH320037 Dolna Odra

Powierzchnia obszaru: 29 536 ha. Obejmuje dolinę Odry z dwiema odnogami
(wschodnią i zachodnią) na odcinku około 90 km. Międzyodrze, tzn. wyspa torfowa
połoŜona pomiędzy Odrą Wschodnią i Odrą Zachodnią to obszar największego w
Europie torfowiska fluwiogenicznego o miąŜszości do 10 m, poprzecinanego siecią
kanałów, starorzeczy, rowów i rozlewisk o długości łącznej ok. 200 km. Ostoja ptasia
o randze europejskiej E006, waŜna dla migrujących i zimujących gatunków ptaków
wodno-błotnych, szczególnie Rozlewisko Kostrzyneckie, uŜytek ekologiczny w
obrębie Cedyńskiego PK – miejsce zimowania i odpoczynku dla kilkudziesięciu
tysięcy róŜnych gatunków ptaków

OBSZARY SEMINARIUM BIOGEOGRAFICZNEGO 2010

Ujście Nysy i Stobrawy

Powierzchnia obszaru: około 500,0 ha. Obejmuje 24. km odcinek doliny Odry
zaczynający się powyŜej ujścia Nysy Kłodzkiej a kończący poniŜej ujścia Stobrawy
wraz z dolinami przyujściowych odcinków Nysy Kłodzkiej i Stobrawy.

Krośnieńska Dolina Odry

Powierzchnia obszaru: 19 528,3 ha. Obejmuje fragment doliny Odry od Cigacic do
granicy Polsko-Niemieckiej

KRAJOWY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH

PARKI NARODOWE

Park Narodowy Ujście
Warty

Park Narodowy Ujście Warty to jeden z najcenniejszych pod względem
ornitologicznym obszarów w kraju. Unikalne tereny podmokłe, rozległe łąki i
pastwiska są jedną z najwaŜniejszych w Polsce ostoi ptaków wodnych i błotnych. Na
obszarze Parku występuje ponad 260

gatunków ptaków, z czego stwierdzono lęgi u

ponad 170 gatunków. 69 gatunków ptaków występujących na terenie Parku to gatunki
"specjalnej troski" wg Dyrektywy Ptasiej (31 z nich są tu gatunkami lęgowymi)
Obszar Parku odgrywa waŜną rolę dla ptaków takŜe poza sezonem lęgowym. W
miesiącach letnich bardzo licznie pierzą się na tym terenie ptaki wodne. Podczas
wędrówek zatrzymują się tutaj olbrzymie ilości ptaków. Późną jesienią Park staje się
królestwem arktycznych gęsi (zboŜowych i białoczelnych), których koncentracje
sięgają ok. 80 tys. osobników, a w niektóre lata mogą dochodzić nawet do 200 tys.
osobników. Obszar ten jest takŜe waŜnym zimowiskiem dla ptaków.

PARKI KRAJOBRAZOWE

Nadwarciański Park
Krajobrazowy

Park utworzono w celu ochrony krajobrazu polodowcowego szerokiej pradoliny
Warty oraz licznych miejsc lęgowych ptaków wodno-błotnych. Cennymi
zbiorowiskami leśnymi są tu łęgi wierzbowe i aluwialne łęgi z topolą białą oraz olsy
porzeczkowe. Stwierdzono występowanie ponad 100 gatunków roślin rzadkich i
zagroŜonych wyginięciem w Polsce. Ostoja ptaków o międzynarodowej randze.
WaŜna ostoją płazów.

Park Krajobrazowy
Chełmy

Obszar obejmuje pasmo wzniesień mających formę kopulastych pagórków
pochodzenia wulkanicznego, zwanych Chełmami. Znajdują się tu najlepiej zachowane
lasy liściaste w rejonie Sudetów. Osobliwością jest tu występowanie lasu klonowo -
lipowego oraz paproci – języcznika zwyczajnego. Stwierdzono obecność rzadkich
gatunków roślin ciepłolubnych. Wyjątkowo liczna na tym terenie jest równieŜ

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

populacja salamandry plamistej.

Park Krajobrazowy Ujście
Warty

Park utworzono w celu zachowania walorów przyrodniczych i krajobrazowych
typowych dla dolin duŜych rzek nizinnych. Mokradłowy charakter obszaru stwarza
doskonałe warunki dla bytowania ptaków nie tylko brodzących. Największą wartością
przyrodniczą Parku jest ornitofauna, jest to jedna z cenniejszych ostoi ptaków w
Polsce.

Park Krajobrazowy Dolina
Bobru

Przedmiotem ochrony jest dolina rzeki Bóbr, wyróŜniającej się bogactwem
ś

rodowiska przyrodniczego. Krajobraz stanowią tu dobrze zachowane drzewostany, z

wyróŜniającym się udziałem cisa. Występuje ok. 110 gatunków lęgowych ptaków,
wśród nich: puchacz, włochatka, sóweczka, samotnik, nurogęś, brodziec piskliwy,
derkacz

Cedyński Park
Krajobrazowy

Park utworzono w celu ochrony przełomowej doliny Odry, jej strefy krawędziowej i
duŜych obszarów leśnych. Rzadkością w skali Pomorza jest występowanie
podgórskiego łęgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum.

Występują tu równieŜ

zbiorowiska szuwarowe, torfowiskowe, wodne. Występują tu cenne zbiorowiska
muraw kserotermicznych i kontynentalnych muraw stepowych. Jedyne stanowisko w
kraju ma tu dąb omszony. Cennymi roślinami na tym obszarze są oman niemiecki,
nawrot czerwono błękitny. Z wodami tego rejonu są związane bóbr i wydra.
Stwierdzono występowanie bielika, gadoŜera, rybołowa, kani czarnej i rudej, błotniaka
zboŜowego, dudka, kraski, zimorodka, Ŝurawia, ostrygojada. W Parku stwierdzono
równieŜ występowanie Ŝółwia błotnego.

Stobrawski Park
Krajobrazowy

Obszar objęto ochroną w celu zachowania cennych obszarów leśnych i wodno-
błotnych Opolszczyzny. Bardzo urozmaicona jest tu system hydrologiczny – liczne są
tu starorzecza, stawy, oczka wodne, torfowiska, terasy zalewowe warunkujące bardzo
dobre warunki dla siedlisk licznych rzadkich gatunków ptaków (143 gatunki lęgowe).

PK Cysterskie
Kompozycje
Krajobrazowe Rud
Wielkich

LeŜy w Kotlinie Raciborskiej nad Odrą. Utworzono go w celu ochrony kompleksu
Lasów Rudzkich i doliny rzeki Rudy z Suminą (dopływy Odry), które stanowią waŜny
korytarz ekologiczny łączący dolinę górnej Odry z doliną górnej Wisły. Na terenie
Parku znajduje się rezerwat ŁęŜczok chroniący stawy rybne i starorzecza Odry, a
takŜe większy zbiornik - Zalew Rybnicki na Rudzie. W dolinach rzek (Odry, Rudy,
Bierawki) i w lokalnych obniŜeniach terenu występują łęgi olszowe i wiązowo-
jesionowe. Do najbardziej wartościowych elementów szaty roślinnej Parku naleŜą
zbiorowiska roślinności wodnej i szuwarowej z rzadkimi i chronionymi gatunkami –
kotewka orzech wodny, salwinia pływająca, aldrowanda pęcherzykowata, sitowie
korzenioczepne, grzybienie północne. Bardzo bogata jest ornitofauna. Występuje tu
Ŝ

ółw błotny.

REZERWATY

Rezerwat Zwierzyniec

Rezerwat jest usytuowany na Nizinie Śląskiej, w pobliŜu Oławy, w granicach ostoi
PLB020002 Grądy Odrzańskie. Chroni lasy liściaste przy wale przeciwpowodziowym
nad Odrą..

Rezerwat Łęgi koło Słubic

Rezerwat jest połoŜony nad Odrą, przy granicy państwowej z Niemcami. Obejmuje
dwie odrębne enklawy leśne połoŜone w bezpośrednim sąsiedztwie Słubic, na północ i
na południe od miasta. Przedmiotem ochrony jest zachowanie kompleksu naturalnych
i półnaturalnych ekosystemów lasów w dolinie Odry.

Rezerwat Kokorycz

Rezerwat (ok. 40 ha) jest połoŜony nad Nysą Kłodzką w powiecie brzeskim, kilkaset
metrów na północny-wschód od wsi Głębocko. Obejmuje on fragment lasu o
charakterze naturalnym, z dorodnym starodrzewem dębowym w wieku ponad 130 lat.

Rezerwat Dębina IV

Rezerwat (ok. 50 ha) jest połoŜony nad Nysą Kłodzką w powiecie brzeskim, kilkaset
metrów na południe od wsi Głębocko. Obejmuje fragment starodrzewu liściastego o
charakterze naturalnym.

Rezerwat Jeziorsko

Zbiornik Jeziorsko naleŜy do największych w centralnej Polsce zbiorników
retencyjnych. Najcenniejszym dla awifauny lęgowej fragmentem ostoi jest
południowa tzw. cofkowa część zbiornika zaporowego objęta ochroną rezerwatową
jako Rezerwat Jeziorsko.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

Pyzderski OChK

Obszar Chronionego Krajobrazu powstał w celu ochrony unikalnych walorów
przyrodniczych doliny Warty. Na bazie tego obszaru utworzono Nadwarciański Park
Krajobrazowy.

OChK Meandry rzeki
Odry

Graniczny odcinek Odry z licznymi meandrami między mostem Bohumin-Chałupki a
ujściem Olzy oraz przylegające do rzeki grunty nadrzeczne, w tym łąki i fragmenty
lasów zalewowych o bardzo wysokiej wartości przyrodniczej. Występuje tu kilka
rzadkich zbiorowisk roślinnych chronionych w skali europejskiej. Są to między
innymi lasy nadrzeczne z olszą czarną i jesionem, łęgi wierzbowo - topolowe i
fragmenty wilgotnych łąk.

OChK Góry Bystrzyckie i
Orlickie

Obszar Chronionego Krajobrazu Góry Bystrzyckie i Orlickie

Sudetach Środkowych

(powierzchnia 22 500 ha) obejmują zalesione obszary masywów Gór Bystrzyckich
tworzących wspólny blok prekambryjski z Górami Orlickimi. Są to równoległe pasma,
opadające tektonicznym stopniem do Kotliny Kłodzkiej. Na stokach i płaskich
wierzchowinach występują lasy piętra regla dolnego, łąki górskie i polany. Na dziale
wodnym Orlicy i Bystrzycy znajduje się rozległe torfowisko wysokie z reliktową
roślinnością tundrową (rezerwat Topieliska - Torfowisko pod Zieleńcem).

Otmuchowsko-Nyski
OChK

Najcenniejszymi walorami chronionego obszaru jest zespół ekosystemów Jeziora
Otmuchowskiego i Nyskiego wraz z terenami otaczającymi jako ostoja ptasia rangi
europejskiej. Obejmuje strefę korytarza ekologicznego o randze krajowej Doliny Nysy
Kłodzkiej wraz z dodatkowymi korytarzami ekologicznymi doliny rzek Widnej i Łozy
stanowiącymi ostoje przyrodnicze, w tym ostoje awifauny.

OChK Bory
Niemodlińskie

OChK Borów Niemodlińskich to największy w Polsce kompleks leśny w zachodniej
części górnej Odry, obejmujący powierzchnię 480 km² najcenniejszych przyrodniczo
lasów będących pozostałością dawniejszej Przesieki Śląskiej, z wciąŜ jeszcze
zachowanymi fragmentami typowych dla polskiego niŜu lasów mieszanych i
liściastych (grądów i łęgów).

OChK Wzniesienia
Zielonogórskie

Przedmiotem ochrony obszaru jest pas wzniesień morenowych. Wzniesienia te
rozciągają się między doliną dolnej Nysy ŁuŜyckiej a doliną Odry.

OChK Słubicka Dolina
Odry

Przedmiotem ochrony jest dolina Odry i tereny do niej przylegające. Powierzchnia
całkowita obszaru wynosi 14 075 ha.

Nadwarciański OChK

Cały obszar chroniony zajmuje powierzchnię około 27,5 tys. ha. Obszar ten głównie
obejmuje dolinę Warty, uroczyska Rudniki, KsięŜe Młyny, lasy Leśnictwa Reduchów
oraz cały zbiornik Jeziorsko wraz z rezerwatem ornitologicznym, który ma na celu
zachowanie ostoi ptaków wodno - błotnych.

Uniejowski OChK

Uniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu rozciąga się na południowy zachód od
Uniejowa. Zajmuje dolinę Warty, która w tym miejscu rozszerza się tworząc Kotlinę
Kolską, oraz południowy fragment Wysoczyzny Tureckiej. Sąsiedztwo obszaru
wysoczyznowego z duŜą doliną rzeczną wpływa na wartości przyrodnicze i
krajobrazowe okolic Uniejowa.

OChK Dolina Prosny i
Kotlina Grabowska

Obszar obejmuje wyróŜniające się krajobrazowo tereny o zróŜnicowanych typach
ekosystemów. Występuje tu duŜa rozmaitość zbiorowisk roślinnych (270), 9
rezerwatów przyrody, stanowiska 19 gatunków roślin chronionych, kilkadziesiąt
drzew pomnikowych, występuje 107 gat. ptaków w tym 48 chronionych, oraz wiele
zabytków kultury.

Program realizowany w skali całej zlewni Odry musi wspierać osiągnięcie dwóch

najistotniejszych obecnie celów stawianych przed gospodarką wodną i ochroną środowiska

przyrodniczego, tj. osiągnięcie dobrego stanu wód i ekosystemów od wód zaleŜnych (zgodnie

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej) oraz zachowanie korzystnego stanu

ochronnego siedlisk i gatunków stanowiących przedmiot ochrony wg dyrektywy siedliskowej

i dyrektywy ptasiej. Doświadczenia z realizacji Programu w latach 2002-2010 wskazują, Ŝe

konieczne jest włączenie konkretnych zadań w zakresie ochrony przyrody do planów

rzeczowo-finansowych i harmonogramu Programu w następnych latach. Temu powinno

słuŜyć teŜ przygotowanie niezbędnych prac studialnych w zakresie przywracania droŜności

korytarzy ekologicznych rzek i ich dolin, wzmacniania i odbudowy populacji ryb

dwuśrodowiskowych, zwiększania stopnia ochrony cennych i wraŜliwych siedlisk,

odtwarzania terenów podmokłych i zwiększania bioróŜnorodności w dorzeczu Odry. Zakres

tych prac musi uwzględniać obowiązujące przepisy ochrony przyrody oraz realizację celu,

jakim jest zachowanie korzystnego statusu ochrony siedlisk i gatunków będących

przedmiotem ochrony według dyrektywy siedliskowej oraz zachowania spójności sieci

obszarów chronionych NATURA 2000.

Działania, jakie w najbliŜszym czasie naleŜy podjąć w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu

w obszarze dorzecza Odry to przede wszystkim:

•

przywrócenie droŜności korytarzy ekologicznych rzek oraz

•

poprawa stanu i ochrony korytarza ekologicznego Odry.

Dla podjęcia dalszych prac w skali dorzecza Odry konieczna jest teŜ aktualizacja istniejących

planów i sporządzenie następujących prac studialnych:

W zakresie oceny wpływu planów i przedsięwzięć na środowisko przyrodnicze:

1.1. Wykonanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko zaktualizowanego

Programu dla Odry – 2006;

1.2. Wykonanie kompleksowej oceny dotychczasowej realizacji poszczególnych

komponentów Programu dla Odry – 2006 pod względem ich wpływu na

rodowisko w skali całego dorzecza Odry.

W zakresie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego w dorzeczu Odry:

2.1. Zebranie istniejących juŜ inwentaryzacji, uporządkowanie i uzupełnienie w celu

opracowania pełnej inwentaryzacji przyrodniczej doliny Odry i jej kluczowych

dopływów pod kątem siedlisk i gatunków zaleŜnych od wód wraz z mapami w skali

umoŜliwiającej przeniesienie warstw do miejscowych planów zagospodarowania

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

przestrzennego oraz do planów ochrony i zarządzania obszarów NATURA 2000;

stworzenie standardów wykonywania i udostępniania takich inwentaryzacji;

2.2. Opracowanie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego dla poszczególnych

zlewni cząstkowych wraz ze sprecyzowaniem niezbędnych działań ochronnych

i ich zintegrowanie z planem gospodarowania wodami dla całego dorzecza.

W zakresie przywracania droŜności ekologicznej rzek:

3.1. Wykonanie pełnej, szczegółowej inwentaryzacji barier migracyjnych w korytach

rzek i w dolinach rzecznych;

3.2. Opracowanie programu udraŜniania korytarzy ekologicznych ze zdefiniowaniem

i hierarchizacją konkretnych zadań, w tym budowy, modernizacji przepławek,

demontaŜu zbędnych jazów stanowiących bariery dla migracji organizmów

wodnych, rozwiązań zapewniających moŜliwość migracyjną w korytarzach

ekologicznych dolin rzecznych i poprawiających łączność i spójność sieci

NATURA 2000, wraz ze zdefiniowaniem konkretnych działań, kosztorysem

i harmonogramem ich realizacji;

3.3. Opracowanie programu ochrony tarlisk ryb i miejsc reprodukcji organizmów

wodnych ze wskazaniem obszarów szczególnie wraŜliwych i metod ich ochrony,

wraz z konkretnymi zadaniami ochronnymi, kosztorysem i harmonogramem ich

realizacji;

3.4. Wyznaczenia na podstawie powyŜszych opracowań rzek i potoków o specjalnym

znaczeniu dla ryb wędrownych, stanowiących kluczowe korytarze migracyjne,

tarliska i miejsca dorastania form młodocianych. Opracowanie dla tych rzek

programów udraŜniania istniejących przeszkód na trasie wędrówki ryb, objęcie ich

zakazem budowy nowych piętrzeń. Opracowanie zaleceń ochronnych dla odcinków

rzek i potoków istotnych dla rozrodu ryb i zadań słuŜących zachowaniu ich stanu

oraz ochronie przed niekorzystnymi zmianami hydromorfologicznymi;

3.5. Opracowanie wytycznych dla poszczególnych zlewni cząstkowych w zakresie

parametrów, jakie powinny spełniać urządzenia słuŜące dla migracji ryb

i organizmów wodnych, uwzględniające specyficzny dla danego dorzecza zestaw

gatunków.

W zakresie ochrony, zachowania i odtwarzania naturalnej retencji:

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

4.1. Sporządzenie pełnej inwentaryzacji i oceny efektywności środowiskowej oraz

przeciwpowodziowej istniejących i potencjalnych obszarów naturalnej retencji

dolinowej w skali całej zlewni Odry, z analizą struktury własności gruntów na

potencjalnych terenach retencyjnych oraz analizą efektów i kosztów dla gospodarki

i środowiska z ich wykorzystania do celów retencyjnych, a takŜe wskazaniem

konkretnych działań prowadzących do ich zachowania lub rewitalizacji,

hierarchizacją zadań pod względem kosztów i efektów wraz ze szczegółowym

kosztorysem i harmonogramem ich realizacji;

4.2. Opracowanie programu zachowania istniejącej i przywracania utraconej retencji

dolinowej i jego zintegrowanie z programem ochrony przeciwpowodziowej

dorzecza Odry.

W zakresie ochrony siedlisk i gatunków chronionych:

5.1. Opracowanie planów ochrony i zarządzania dla obszarów NATURA 2000

w dolinach rzecznych zlewni Odry;

5.2. Opracowanie i wdroŜenie do realizacji programu zarządzania środowiskiem

przyrodniczym wraz ze wskazaniem konkretnych działań ochronnych w skali całej

zlewni;

5.3. Opracowanie szczegółowej analizy poborów wody oraz pracy obiektów

hydrotechnicznych pod względem zakłócenia reŜimu przepływów rzek i jego

wpływu na utrzymanie korzystnego stanu ochrony siedlisk i gatunków będących

przedmiotem ochrony według dyrektywy siedliskowej;

5.4. Opracowanie szczegółowej koncepcji zapobiegania dalszej erozji wgłębnej Odry

i jej dopływów;

5.5. Opracowanie

wytycznych

norm

dla

zleceniodawców,

projektantów

i wykonawców prac hydrotechnicznych oraz mechanizmu kontroli moŜliwych

zmian jakościowych i ilościowych zasobów wodnych przed i po realizacji

inwestycji.

W zakresie uwzględniania potrzeb środowiska przyrodniczego w planowaniu

przestrzennym:

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

6.1. Opracowanie i udostępnienie w ramach SIPDO bazy danych i map z inwentaryzacji

przyrodniczej i inwentaryzacji barier migracyjnych rzek i dolin rzecznych

w dorzeczu Odry;

6.2. Opracowanie, druk i dystrybucja do samorządów szczegółowych map dolin

rzecznych zawierających dane z inwentaryzacji przyrodniczej, dane hydrologiczne,

dane o infrastrukturze ochrony przeciwpowodziowej, zasięgu obszarów

zalewowych, obszarach zagroŜenia i ryzyka powodziowego, obszarach

chronionych;

6.3. Opracowanie i dystrybucja zaleceń do aktualizacji miejscowych planów

zagospodarowania przestrzennego dla gmin połoŜonych wzdłuŜ doliny Odry i jej

dopływów II rzędu.

Wykonanie powyŜszych opracowań umoŜliwi przygotowanie w dalszym okresie

kompleksowego, wieloletniego programu czynnej ochrony przyrody w dorzeczu Odry

obejmującego projekty rewitalizacji ekosystemów wodnych i od wód zaleŜnych, a takŜe

odtwarzania naturalnej retencji dolinowej w dorzeczu Odry.

Celem tych wszystkich działań powinno być:

•

zwiększenie ochrony i wartości cennych i/lub wraŜliwych siedlisk ekosystemów

wodnych i lądowych;

•

poprawa ogólnej jakości i zasobności siedlisk dla organizmów wodnych i lądowych

w dorzeczu Odry;

•

ochrona i powiększenie bioróŜnorodności ekosystemów wodnych i lądowych w dorzeczu

Odry;

•

złagodzenie potencjalnych negatywnych skutków oddziaływania Programu dla

Odry – 2006 poprzez zapewnienie oceny i monitorowania stanu środowiska w dolinie

Odry.

Wymaga to opracowania odpowiednich zasad i wdroŜenia do realizacji wielu z ad ań

o charakterze planistycznym, konserwatorskim i praktycznym.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

6.2.

Ochrona wód powierzchniowych przed

zanieczyszczeniem

Uwzględniając uwarunkowania geograficzne, terenowe, gospodarcze i społeczne, znaczący

wpływ na jakość wód w dorzeczu Odry mają następujące czynniki:

Ładunki wprowadzanych do wód lub do gruntu ścieków nieoczyszczonych lub

oczyszczonych w stopniu niewystarczającym pochodzących z sektora komunalnego

i z przemysłu, w tym wód zasolonych pochodzących z kopalń węgla kamiennego.

Spływy powierzchniowe zanieczyszczeń organicznych, pojawiające się głównie w wyniku

presji rolnictwa.

Niekorzystne

zmiany

hydrologii

cieków

charakteryzujące

się

spadkami

redniorocznych przepływów, które są wynikiem niekorzystnych uwarunkowań

atmosferycznych (mniejsza ilość opadów lub ich gwałtowny charakter) oraz nadmiernego

poboru wód powierzchniowych na cele gospodarcze. Negatywny wpływ na warunki

hydrologiczne Odry i Nysy ŁuŜyckiej ma zjawisko odwadniania kopalń odkrywkowych w

Polsce i na terenie Niemiec, w tym stałe, wieloletnie osuszanie leja depresyjnego.

Od momentu przyjęcia Programu dla Odry – 2006 powyŜsze problemy zdiagnozowano

w sposób bardzo precyzyjny w wielu opracowaniach (m.in. w wyniku zobowiązań Polski

w kontekście akcesji do Unii Europejskiej oraz na bazie umów międzynarodowych

dotyczących ochrony wód Bałtyku przed zanieczyszczeniem).

Nakreślone w pierwotnej wersji dokumentu działania o charakterze krótkoterminowym

zostały w zdecydowanej mierze zrealizowane. Dyrektywy unijne i ustalenia przedakcesyjne

przybrały formę krajowych aktów prawnych oraz planów lub programów strategicznych

sygnowanych przez rząd, jak np. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych czy

będące inicjatywami międzynarodowymi, np. Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed

Zanieczyszczeniem oraz Nowa Konwencja nt. Ochrony Wód Morza Bałtyckiego z Helsinek

(HELCOM).

6.2.1.

Gospodarka

ciekowa w dorzeczu Odry

– stan aktualny

Do wód w dorzeczu Odry trafia blisko 40% ścieków odprowadzanych z terenu całego kraju.

W wartościach bezwzględnych najgorsza sytuacja w zakresie ilości odprowadzanych ścieków

nieczyszczonych występuje w regionie hydrograficznym od granicy z Czechami do ujścia

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Nysy Kłodzkiej, czyli w południowo-zachodniej części województwa śląskiego

i w południowym obszarze województwa opolskiego. Widać tu oczywisty wpływ mocno

zurbanizowanych i uprzemysłowionych regionów Polski (tab. 6.2.) .

Tabela 6.2.

Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania odprowadzone do wód

według regionów hydrograficznych w 2007 r.

Oczyszczane

Nieoczyszczane

Regiony hydrograficzne

łe

ła

ią

w hektometrach sześciennych

OGÓŁEM

2150,9 2000,4 571,1 109,0 487,2 833,0 150,6 59,1 91,4

DORZECZE ODRY

855,3

797,4

273,1

72,5

168,2 283,6

57,9

25,5 32,5

Odra od granicy Państwa do ujścia
Nysy Kłodzkiej

205,9

189,3

102,7

10,4

14,9

61,4

16,6

13,6

3,0

Dorzecze Nysy Kłodzkiej

13,1

11,8

0,3

0,1

4,2

7,2

1,3

1,2

0,1

Odra od ujścia Nysy Kłodzkiej do
ujścia Bobru

141,7

135,8

19,8

9,0

39,5

67,6

5,8

1,2

4,6

Dorzecze Bobru

26,5

21,1

1,7

0,6

11,1

7,7

5,4

4,4

1,0

Odra od ujścia Bobru do ujścia Warty

27,8

27,1

8,2

13,9

2,0

3,1

0,6

Warta od źródeł do ujścia Prosny

210,3

202,9

99,4

0,7

66,9

35,9

7,4

0,8

6,6

Dorzecze Prosny

12,7

12,4

0,3

1,2

10,9

0,3

0,1

0,2

Warta od ujścia Prosny do ujścia
Noteci

70,1

67,8

5,2

0,2

9,3

53,1

2,3

1,8

0,5

Dorzecze Noteci

56,1

53,5

25,5

0,1

10,1

17,7

2,6

1,6

1,0

Warta od ujścia Noteci do ujścia do
Odry

11,0

10,9

1,0

3,2

6,8

0,1

Odra od ujścia Warty do ujścia do
Zalewu Szczecińskiego

80,2

64,7

9,1

37,5

5,8

12,3

15,4

0,7

14,7

Zlewnia Zalewu Szczecińskiego (bez
dorzecza Odry)

3,9

2,8

0,1

0,5

2,3

1,1

0,0

1,0

(na podstawie danych GUS)

Jeszcze mniej korzystnie wygląda sytuacja w regionie dolnej Odry (od ujścia Warty do

Zalewu Szczecińskiego), gdzie ścieki nieczyszczone stanowią 19% wszystkich

odprowadzanych. W przypadku opisywanego wcześniej regionu górnej Odry relacja ta

wynosi 8%.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Problem ten w ujęciu aglomeracji obsługiwanych przez komunalne oczyszczalnie ścieków

jest zobrazowany tabelą 6.3. Z danych tych wynika, Ŝe najkorzystniej wygląda sytuacja w

regionach hydrologicznych:

•

Prosny, gdzie takie oczyszczalnie stanowią 70% wszystkich obsługujących miasta,

•

Nysy Kłodzkiej (60%),

•

Odry od granicy Państwa do ujścia Nysy Kłodzkiej (59%).

Tabela 6.3.

Liczba aglomeracji miejskich obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków w 2006 r.
w dorzeczu Odry według regionów hydrograficznych (opracowanie własne na podstawie
GUS)

Miasta

w tym obsługiwane przez

oczyszczalnie ścieków

Oczyszczalnie ścieków

obsługujące miasta

Regiony hydrograficzne

łe

DORZECZE ODRY

385

370

173

195

409

218

182

Odra od granicy Państwa do ujścia
Nysy Kłodzkiej

Dorzecze Nysy Kłodzkiej

Odra od ujścia Nysy Kłodzkiej do
ujścia Bobru

Dorzecze Bobru

Odra od ujścia Bobru do ujścia Warty

Warta od źródeł do ujścia Prosny

Dorzecze Prosny

Warta od ujścia Prosny do ujścia
Noteci

Dorzecze Noteci

Warta od ujścia Noteci do ujścia do
Odry

Odra od ujścia Warty do ujścia do
Zalewu Szczecińskiego

Zlewnia Zalewu Szczecińskiego (bez
dorzecza Odry)

Efektywność podejmowanych działań inwestycyjnych w zakresie oczyszczania ścieków

odprowadzanych systemami kanalizacyjnymi przedstawiono w tabeli 6.4. Wszystkie ładunki

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych uległy obniŜeniu w relacji do roku 1995, co

wynika przede wszystkim z zastosowania coraz bardziej nowoczesnych technologii

oczyszczania oraz budowy nowych oczyszczalni.

Tabela 6.3.

Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych odprowadzonych po oczyszczeniu do
wód lub do gleby w latach 1995-2007

BZT

ChZT

Zawiesina

Azot ogólny

Fosfor ogólny

Rok

w tys. ton na rok

1995

86,9

194,2

78,1

30,2

6,9

1996

82,4

187,5

72,8

36,4

5,8

1997

99,8

227,7

89,2

40,6

6,5

1998

74,3

177,6

63,3

39,4

5,3

1999

82,0

189,5

68,0

40,0

5,9

2000

57,7

149,9

61,0

36,8

5,1

2001

43,3

119,6

49,9

35,2

4,1

2002

33,0

99,9

44,7

30,5

3,4

2003

29,4

102,0

38,2

31,7

3,1

2004

26,8

101,1

37,2

30,2

2,9

2005

27,2

101,5

36,1

28,2

2,7

2006

24,2

97,7

31,2

27,9

2,4

2007

17,1

86,1

25,2

24,2

2,2

Spadek w relacji
do 1995 r. [%]

80,32

55,66

67,73

19,87

68,12

Przy obecnym tempie realizacji programu w aglomeracjach o równowaŜnej liczbie

mieszkańców (RLM) powyŜej 2 000 osób, do końca 2015 r. w obszarze dorzecza Odry

(średni roczny przyrost 2,36%) osiągnięta zostanie dostępność do sieci kanalizacyjnej na

poziomie 73% lub 91,29% (pomijając aglomeracje nowe o mniejszym wpływie na wielkość

RLM w całym dorzeczu). Tempo rocznego przyrostu (2,36%) uwzględnia nowe aglomeracje,

gdzie duŜo szybciej wzrasta procentowo dostęp do sieci kanalizacyjnej ze względu na ich

gorszy stan początkowy (w pierwszej kolejności kanalizuje się najlepiej dostępne i najbardziej

uzasadnione technicznie i ekonomicznie tereny, najczęściej połoŜone w bezpośrednim

otoczeniu oczyszczalni). Przy zastosowaniu takiego tempa w relacji do wszystkich

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

aglomeracji powyŜej 2 000 RLM oczywiste staje się zagroŜenie realizacji zobowiązań

akcesyjnych, gdyŜ samo wykonanie lub kompleksowa modernizacja oczyszczalni ścieków nie

stanowi o efekcie ekologicznym. Do oczyszczalni muszą teŜ zostać doprowadzone ścieki

obejmujące odpowiedni poziom RLM.

Obserwując sytuację formalno-prawną, jaka w poprzednich latach dotyczyła przedsięwzięć

inwestycyjnych z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, naleŜy wskazać na:

•

szereg rozbieŜności przepisów krajowych dotyczących m.in. ocen oddziaływania na

rodowisko dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko

z odpowiednikami unijnymi;

•

duŜą dynamikę zmian w zakresie wymagań stawianych przez jednostki wdraŜające

kolejne programy w zakresie wsparcia finansowego z Unii Europejskiej;

•

liczne perturbacje związane z długotrwałymi procedurami przetargowymi;

•

duŜą dynamikę zmian w zakresie samego zestawienia aglomeracji objętych Krajowym

Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który sukcesywnie jest

aktualizowany i zmieniany.

MoŜna zatem uznać, Ŝe opóźnienia w realizacji wielu inwestycji wynikają równieŜ ze złych

uwarunkowań systemowych.

6.2.2.

Krajowe dokumenty programowe dotycz

ochrony wód przed zanieczyszczeniem

Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Jest to strategiczny

dokument kształtujący politykę inwestycyjną w obszarze poprawy jakości środowiska

wodnego w kontekście zobowiązań Polski, podjętych w ramach Traktatu Akcesyjnego.

Program był kilka razy aktualizowany, ostatnia aktualizacja jest z roku 2010

. Dokument ten

wychodząc naprzeciw oczekiwaniom stawianym krajom członkowskim w Ramowej

Dyrektywie Wodnej określa m.in.:

aglomeracje, które powinny być wyposaŜone w systemy kanalizacji zbiorczej

i oczyszczalnie ścieków oraz wielkość ładunków zanieczyszczeń biodegradowalnych

koniecznych do usunięcia, z uwzględnieniem następujących terminów

Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych – AKPOŚK 2010. Ministerstwo

rodowiska – KZGW. Warszawa, grudzień 2010.

Określone terminy znalazły odzwierciedlenie w Traktacie Akcesyjnym.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

do 31 grudnia 2010 r. zgodność z Dyrektywą powinna być osiągnięta w 1069

aglomeracjach, których ładunki zanieczyszczeń im przypisywane stanowią 86%

całkowitego ładunku zanieczyszczeń pochodzącego z aglomeracji;

•

do 31 grudnia 2013 r. zgodność z Dyrektywą powinna być osiągnięta w 1165

aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 91%

całkowitego ładunku tego typu pochodzącego z aglomeracji;

listę przedsięwzięć w zakresie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych

oraz oczyszczalni ścieków komunalnych, a takŜe terminy ich realizacji.

Aglomeracje o równowaŜnej liczbie mieszkańców (RLM) powyŜej 2 000 powinny zostać

wyposaŜone w systemy kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych, zakończone

oczyszczalniami ścieków. W ramach aktualizacji KPOŚK dokonanej w 2010 r.

zidentyfikowano 126 aglomeracji ≥ 2 000 RLM, w których wystąpiły opóźnienia w realizacji

inwestycji w stosunku do roku 2010. W tej liczbie znalazło się 19 aglomeracji powyŜej

100 000 RLM o łącznym ładunku 6 864 708 RLM, w tym Wrocław i Poznań; 103

aglomeracje z przedziału 15 000 – 100 000 (łączny ładunek 3 285 273 RKM); 4 aglomeracje

z przedziału 2 000 – 15 000 (łączny ładunek 41 551 RLM). Dla 13 aglomeracji termin

zakończenia inwestycji przesunięto na rok 2011; dla 17 na rok 2012; dla 20 na rok 2013; dla 6

na rok 2014 i dla 63 aglomeracji na rok 2015.

Program wyposaŜenia aglomeracji poniŜej 2 000 RLM w oczyszczalnie ścieków

komunalnych i systemy kanalizacji sanitarnej. Program ten został opracowany przez

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej w celu wypełnienia przez Polskę zobowiązań

wynikających z art. 7 Dyrektywy Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków

komunalnych. Zgodnie z nim ścieki komunalne z aglomeracji mniejszych niŜ 2 000 RLM,

które były w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wyposaŜone w sieci

kanalizacyjne odprowadzające ścieki do śródlądowych wód powierzchniowych i estuariów,

powinny być przed zrzutem do tych wód poddane odpowiedniemu oczyszczaniu. Oznacza to,

e stopień oczyszczania powinien zapobiegać zanieczyszczeniu i degradacji wód odbiorników

oraz wód podziemnych, a takŜe chronić i poprawiać stan ekosystemów wodnych. W

programie tym, dla dorzecza Odry znajduje się 379 aglomeracji mniejszych niŜ 2 000 RLM,

w których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych odpowiada 444 273 RLM.

Zobowiązania Polski w tym zakresie powinny być wykonane do 2015 r.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Program wyposaŜenia zakładów przemysłu rolno-spoŜywczego o wielkości nie mniejszej

niŜ 4 000 RLM odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia

zapewniające wymagane przez polskie prawo oraz standardy ochrony wód. W ramach

tego programu zidentyfikowano zakłady przekraczające w róŜnym zakresie normatywy

odpływu z podziałem na branŜe (w nawiasie podano całkowitą liczbę zakładów). W

przemyśle mleczarskim – 24 (40), w przetwórstwie owocowo-warzywnym – 13 (29),

w przemyśle mięsnym – 11 (28), w przetwórstwie ziemniaków, produkcji napojów

bezalkoholowych, branŜy słodowniczej – po 1 zakładzie – razem 3 zakłady (12), w produkcji

napojów alkoholowych oraz browarów – 0 (5). Sumaryczne ilości ścieków z przemysłu rolno-

spoŜywczego, wynoszą ogółem 114 983 m

/d, w tym:

•

oczyszczanych biologiczne – 62 072 m

/d wraz z 1 350 m

/d wykorzystywanymi rolniczo;

•

oczyszczanych biologicznie, ze wspomaganiem chemicznym – 41 475 m

/d;

•

z wykorzystywanymi rolniczo – 10 086 m

/d.

Całkowity ładunek BZT

wytworzony w 114 analizowanych zakładach przemysłu rolno-

spoŜywczego wynosi 176 894 kg BZT

/d, co odpowiada RLM 2 932 090.

ZagroŜenie azotanami pochodzenia rolniczego w dorzeczu Odry. Intensywne technologie

rolnicze powodują nadmierne obciąŜenie gleby i wód rolniczych związkami i substancjami

pochodzącymi ze stosowanych w ramach prowadzenia upraw i hodowli środków

chemicznych i organicznych (nawozy, pestycydy, pasze, antybiotyki itp.) oraz nawozami

naturalnymi z produkcji hodowlanej (obornik, gnojówka, gnojowica itp.). W ogromnej

większości przypadków producenci rolni nadal nie posiadają urządzeń do właściwego

przechowywania i magazynowania odchodów zwierzęcych. Wpływ rolnictwa na środowisko

gruntowo-wodne potęguje często niska świadomość mieszkańców wsi na temat zagroŜeń dla

rodowiska wynikających z intensywnej oraz jednokierunkowej gospodarki rolnej

nastawionej głównie na zwiększenie areałów i powierzchni zasiewów w kontekście dopłat

unijnych do upraw. Ponadto obserwuje się:

•

bardzo duŜą ilość nielegalnych zrzutów ścieków bytowych i gospodarczych do pobliskich

rowów melioracyjnych i cieków,

•

brak jakichkolwiek zabezpieczeń gruntu i wody przed wpływem odcieków i ścieków

powstających w wyniku utrzymywania zwierząt gospodarskich (obornik, gnojowica,

kiszonki),

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

niewłaściwe gospodarowanie wszelkiego rodzaju odpadami, w tym opakowaniami po

rodkach toksycznych i truciznach,

•

niszczenie struktur glebowych poprzez wypalanie ściernisk i łąk; dewastacja zakrzaczeń

ródpolnych i naturalnych barier erozyjnych poprzez oranie miedzy i dróg polnych

w trakcie wielkoobszarowej uprawy pól.

Jak wynika z wykazu rozporządzeń dyrektorów RZGW w sprawie wprowadzenia programów

działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla wyznaczonych

obszarów szczególnie naraŜonych na azotany pochodzenia rolniczego w dorzeczu Odry,

uchwalono 12 takich programów ochrony. Uwzględniając podział terytorialny są to

odpowiednio:

na obszarze działania RZGW Poznań - 7 programów dotyczących rzek: Kopel,

Oszczynica, Samica Stęszewska, Mogilnica, Pogona, Dąbrówka, Sama, Olszynka i Rowu

Racockiego,

na obszarze działania RZGW Szczecin - 1 program dotyczący wód w zlewni rzeki Płoni,

na obszarze działania RZGW Wrocław - 3 programy dotyczące: rzeki Orli, zlewni Rowu

Polskiego oraz zlewni zbiornika Lubliniec-Myszków,

na obszarze działania RZGW Gliwice - 1 program dla wód podziemnych - w gminach:

Polska Cerekiew, Baborów, Kietrz - województwo opolskie.

W wyniku przestrzegania zasad obowiązujących na obszarach wraŜliwych na

zanieczyszczenie azotanami zmienia się przede wszystkim dotychczasowy model

gospodarowania nawozami naturalnymi w rolnictwie oraz metody prowadzenia upraw

polowych. Działania te wprowadzane są w rolnictwie w oparciu o stosowne przepisy oraz

specjalne opracowanie pn. "Wzorcowy program działań dla obszarów szczególnie naraŜonych

na azotany pochodzenia rolniczego z uwzględnieniem regionów Polski i występujących

problemów rolno-środowiskowych" przygotowane na zlecenie Departamentu Zasobów

Wodnych Ministerstwa Środowiska. Niestety, są one prowadzone zbyt opieszale, bez

zbytniego zrozumienia u samych rolników, ale takŜe w wyniku słabego zaangaŜowania

wskazanych do ich wdraŜania i koordynacji organów oraz instytucji.

Potwierdziła to niekorzystna dla całego systemu dotyczącego ustalonych w Polsce stref

wraŜliwych na zanieczyszczenie związkami azotu „Ocena wyznaczonych w Polsce stref

wraŜliwych na zanieczyszczenie związkami azotu” opracowana na zlecenie Komisji

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Europejskiej przez Alterra Nauki Przyrodnicze Uniwersytet i Ośrodek Badawczy Wageningen

w listopadzie 2007.

NajwaŜniejsze tezy i zalecenia wynikające z tej szczegółowej analizy na temat wyznaczenia i

monitorowania obszarów objętych Dyrektywa Azotanową wskazują m.in. na:

1. ZłoŜoność, a co za tym idzie brak przejrzystości i koordynacji w zakresie organizacji

monitoringu czystości wód w Polsce (brak czytelnych relacji pomiędzy Głównym

Inspektorem Ochrony Środowiska i niezaleŜnymi Regionalnymi Zarządami Gospodarki

Wodnej, pomijanie danych zgromadzonych przez uczelnie i ośrodki badawcze);

2. Konieczność dokonania ilościowej oceny znaczenia duŜych wycieków składników

pokarmowych z obór, składowisk obornika oraz podwórzy gospodarskich dla

zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych oraz opracowanie i wdroŜenie

działań na rzecz ograniczenia tych wycieków. Priorytetowo w duŜych gospodarstwach

hodowlanych (np. >15 ha na gospodarstwo i/lub > 15 DJP na gospodarstwo).

W ostatnich dwóch latach nastąpił pewien postęp w obszarze monitorowania w wyniku

wprowadzenia wspólnych, ogólnopolskich zasad prowadzenia badań na potrzeby Dyrektywy

Azotanowej. Z kolei ostatnie wyniki kontroli NajwyŜszej Izby Kontroli w wielkotowarowych

gospodarstwach hodowlanych potwierdziły duŜą skalę uchybień i zaniedbań w tym obszarze,

co bezpośrednio przekłada się na trudności w obniŜeniu ładunku azotanów pochodzących ze

ródeł rolniczych na wody powierzchniowe i gruntowe.

Oczyszczanie ścieków na terenach o zabudowie rozproszonej. Kryteria wyposaŜania w

zbiorcze sieci kanalizacyjne poszczególnych obszarów oparte o przesłanki techniczne,

technologiczne i ekonomiczne powodują, Ŝe spora część terenów wiejskich nie zostanie

objęta rozwiązaniami systemowymi. Pomijając fakt, iŜ udział ładunku zanieczyszczeń

wprowadzanych do środowiska w ściekach pochodzących z takich terenów jest procentowo

niewielki na tle całego bilansu ścieków w dorzeczu Odry, konieczne staje się wypracowanie

kompleksowych rozwiązań dotyczących oczyszczania ścieków dla zabudowy rozproszonej.

Istotne jest to zarówno ze względów ekologicznych (oddziaływania negatywne w skali

lokalnej), jak równieŜ z punktu widzenia standardu Ŝycia mieszkańców. Aktualnie dla gmin

borykających się z tym problemem proponowane są głównie trzy rodzaje rozwiązań. Objęcie

takich miejscowości lokalnymi – małymi oczyszczalniami ścieków, wyposaŜenie wszystkich

posesji w indywidualne, przydomowe oczyszczalnie ścieków lub teŜ stosowanie tych dwóch

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

rozwiązań w układzie kombinowanym (większe skupiska zabudowy podłączone do lokalnej

oczyszczalni, zabudowania oddalone od zwartej zabudowy wyposaŜone w oczyszczalnie

przydomowe).

Problemem dla rozwoju takich systemów jest brak prawnego umocowania do późniejszego

eksploatowania systemów, w których występują przydomowe oczyszczalnie ścieków, przez

gminne jednostki zajmujące się gospodarką komunalną lub inne przedsiębiorstwa z tego

sektora. To powoduje z kolei trudności we wdraŜaniu kompleksowych systemów, nieufność

mieszkańców oraz brak podstaw do sięgania po zewnętrzne środki finansowe na ten cel. W

wielu przypadkach inicjatywy samorządów nie są więc akceptowane przez lokalną

społeczność, która bojąc się samodzielnego nadzorowania oczyszczalni przydomowych woli

pozostać przy dotychczasowych rozwiązaniach opartych na zbiornikach bezodpływowych.

Niestety, szereg analiz prowadzonych przez przedsiębiorstwa wodciągowo-kanalizacyjne i

słuŜby ochrony środowiska wskazuje, iŜ tylko niewielki procent wody pobieranej na terenach

takich wsi powraca w postaci ścieków dowiezionych na stacje zlewne przy oczyszczalniach

cieków.

Wydaje się więc konieczne uzupełnianie dotychczasowych strategicznych dokumentów

krajowych o odrębną koncepcję (program) dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych na

terenach o zabudowie rozproszonej.

cieki te - w kontekście całości ładunku odprowadzanego do dorzecza Odry z aglomeracji -

nie mają znaczącego zagroŜenia dla naszych zobowiązań międzynarodowych dotyczących

ochrony wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami, ale mogą mieć istotny,

negatywny wpływ na ekosystemy lokalne np. na tereny objęte szczególnymi formami

ochrony, w tym obszary sieci Natura 2000.

Zagospodarowanie i utylizacja osadów ściekowych. Pod względem zapisów mogących

mieć związek z Programem dla Odry – 2006 w sektorze dotyczącym problematyki osadów

ciekowych, poddano analizie programy ochrony środowiska i plany gospodarki odpadami

szczebli gminnych (GPGO), powiatowych (PPGO) i wojewódzkich (WPGO).

ajczęstszym sposobem zagospodarowania osadów ściekowych z gospodarki komunalnej

nadal jest ich składowanie. Problemem najbliŜszych lat moŜe być takŜe bardzo duŜe

nagromadzenie osadów na oczyszczalniach, gdyŜ z punktu widzenia przepisów ustawy o

odpadach ich magazynowanie nie powinno przekroczyć 3 lat. Podejmowane w ostatnich

latach inne sposoby wykorzystania osadów dotyczą:

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

zwiększenia ich wykorzystania w rolnictwie,

•

licznego ich stosowania w ramach rekultywacji terenów zdegradowanych i

niekorzystnie przekształconych

•

stosowania w uprawach roślin przeznaczonych do wytwarzania kompostu,

•

unieszkodliwiania w procesach termicznych (spalanie i współspalanie),

Prognozę ilości osadów, jakie powstaną do 2015 r. w oczyszczalniach ścieków komunalnych

objętych KPOŚK, sporządzono przyjmując jednostkowy średni wskaźnik ilości osadów

ustabilizowanych powstających w krajowych oczyszczalniach ścieków komunalnych

w wysokości 0,247 kg s.m./m

oczyszczanych ścieków. Prognozowana w ramach Krajowego

Planu Gospodarki Odpadami na 2015 r. ilość osadów ustabilizowanych, które powstaną

w komunalnych oczyszczalniach ścieków, wyniesie około 642,4 tys. ton s.m. Będzie to ponad

100 tys. ton s.m. więcej niŜ osadów wytwarzanych w roku 2007. Z dokumentów

opracowanych w województwach w całości lub w części połoŜonych w dorzeczu Odry

wynika, Ŝe problem w pełni bezpiecznego dla środowiska zagospodarowania osadów

ciekowych jest dobrze rozpoznany i szeroko przeanalizowany. Niestety, w ślad za zapisami

strategicznymi nie idą konkretne rozwiązania. Od czasu uchwalenia treści WPGO

w większości województw sytuacja nie uległa jednak większym zmianom, szczególnie w

grupie instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania osadów (wyłączając nieliczne pozytywne

przypadki rozwiązań wykorzystanych przez pojedynczych operatorów duŜych oczyszczalni).

Metody utylizacji osadów ściekowych powstających w dorzeczu Odry, zapisane

w poszczególnych wojewódzkich planach gospodarki odpadami (WPGO), uwzględniają

lokalną specyfikę i przewidują moŜliwość spalania osadów w piecach obrotowych

w cementowniach. Dogodna lokalizacja tych zakładów (opolskie, częściowo dolnośląskie

i śląskie) moŜe stanowić szansę rozwiązania problemu osadów na drodze bezpiecznej

utylizacji, przy równocześnie ograniczonych nakładach inwestycyjnych. Dla niektórych

duŜych oczyszczalni najlepszym rozwiązaniem jest unieszkodliwianie osadów w procesach

fermentacji metanowej z energetycznym wykorzystaniem uzyskanego biogazu oraz

wykorzystywanie osadów do wytwarzania kompostu po odpowiedniej modyfikacji składu

docelowej mieszanki (z innymi odpadami np. z sektora energetycznego lub z ziemią)

w sposób eliminujący niepoŜądane zanieczyszczenia (w tym patogeny i metale cięŜkie) oraz

poprawiające ich strukturę. Najczęstszą metodą zagospodarowania osadów ściekowych jest

jednak ich wykorzystanie w procesach rekultywacji, co jest ściśle związane z występowaniem

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

licznych terenów po działalności przemysłowej i górniczej, które powinny zostać skutecznie

zagospodarowane. W związku ze wzrastającą ilością tworzących się osadów, prognozuje się

uzyskanie w perspektywie istotnego udziału metod termicznych. Jednak rozstrzygnięcia będą

wymagały problemy natury środowiskowej, prawnej (minimalizacja ryzyka braku dostaw

surowca w kolejnych latach – brakuje bowiem moŜliwości zaciągania przez jednostki

samorządowe zobowiązań dostaw osadów na okresy wieloletnie), logistycznej (transport

osadów o duŜym uwodnieniu do jednego centralnego zakładu ich unieszkodliwiania)

i organizacyjnej (brak woli porozumień róŜnych operatorów i samorządów w kwestii jednego

wspólnego systemu gospodarowania osadami dla kilku połoŜonych w regionie oczyszczalni).

6.2.3.

Cel strategiczny ochrony wód płyn

cych przed

zanieczyszczeniem w dorzeczu Odry

Podstawowym celem podejmowanych działań powinno być: osiągnięcie odpowiednich

efektów środowiskowych dla jednolitych części wód. Cel strategiczny osiągnięty moŜe zostać

przede wszystkim poprzez takie kierunki, jak:

1. Realizacja zadań inwestycyjnych w sektorze oczyszczania ścieków komunalnych, na

poziomie określonym w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych i

jego późniejszych aktualizacji, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej i

Dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych tj.:

•

osiągnięcie do 31 grudnia 2013 r. zgodności z Dyrektywą 91/271/EWG w 1.165

aglomeracjach o RLM > 2.000, z których ładunki zanieczyszczeń stanowią 91%

całkowitego ładunku tych zanieczyszczeń pochodzących z aglomeracji;

•

osiągniecie do końca 2015 r. poziomu 100% dla aglomeracji RLM > 2.000;

•

do końca 2015 r. wybudowanie oczyszczalni ścieków zapewniających odpowiedni

poziom oczyszczania we wszystkich aglomeracji o RLM < 2.000, które w chwili

wstąpienia Polski do Unii Europejskiej wyposaŜone były w sieci kanalizacyjne

odprowadzające ścieki do śródlądowych wód powierzchniowych i estuariów (ujść

rzecznych);

•

modernizacja i rozbudowa urządzeń zapewniających osiągnięcie wymaganych

standardów

ochrony

wód

zakładach

przemysłu

rolno-spoŜywczego

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

odprowadzających ścieki o wielkości nie mniejszej niŜ 4.000 RLM bezpośrednio do

wód powierzchniowych

2. Redukcja zrzutów zasolonych wód i ścieków pochodzących z odwodnienia zakładów

górniczych, które wnoszą do wód powierzchniowych duŜe ilości chlorków i siarczanów.

3. Zwiększenie udziału termicznych metod przekształcania osadów ściekowych lub innych

uzasadnionych ekologicznie metod ich unieszkodliwiania. Pilne zagospodarowanie

osadów ściekowych magazynowanych lub składowanych na poletkach osadowych

i lagunach. Zwiększenie nadzoru nad osadami ściekowymi przekazywanymi do

rekultywacji lub do wykorzystania rolniczego.

4. Zmiana dotychczasowego modelu kontroli w sektorze rolniczego nawoŜenia gruntów

osadami lub wzmocnienie personalne i sprzętowe WIOŚ na te potrzeby.

5. WdroŜenie w gospodarstwach hodowlanych rozwiązań technologicznych zapewniających

bezpieczne magazynowanie nawozów naturalnych (gnojowica, gnojówka, obornik),

w celu ograniczenia zanieczyszczeń azotanami.

6. WdroŜenie obligatoryjnych zasad kodeksu dobrych praktyk rolnych w ramach

wykorzystywania nawozów naturalnych i środków ochrony roślin oraz utrzymywania

dobrej kultury rolnej w czasie prowadzenia upraw, szczególnie na terenach połoŜonych

wzdłuŜ wód powierzchniowych i na obszarach zbiorników wód podziemnych (pasy

ochronne, zadrzewienia śródpolne, strefy buforowe).

7. Modyfikacja zbyt liberalnych, w relacji do hodowli innych niŜ trzody chlewnej, przepisów

ustawy o nawozach i nawoŜeniu. Obecnie gospodarstwa posiadające nawet tysiąc sztuk

bydła nie są objęte większością przepisów tej ustawy, m.in. nie obowiązuje ich posiadanie

planu nawozowego.

8. Pełna analiza i międzynarodowa koordynacja działań gospodarczych i inwestycyjnych

mogących mieć znaczący wpływ na zmiany w hydrologii przepływów, w tym odwodnień

kopalni (polskich i niemieckich) lub zalewania wyrobisk górniczych połoŜonych wzdłuŜ

rzek granicznych (Nysy ŁuŜyckiej i Odry).

Program wyposaŜenia zakładów przemysłu rolno-spoŜywczego o wielkości nie mniejszej niŜ 4.000 RLM,

odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo
standardy ochrony wód, Załącznik nr 1, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Warszawa, luty 2007.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

W celu realizacji zadań dotyczących oczyszczania ścieków komunalnych w ramach Programu

dla Odry – 2006 naleŜy równieŜ:

1. prowadzić monitorowanie efektów dotyczących redukcji zanieczyszczeń w ściekach

komunalnych (np. w formie zintegrowanej bazy danych w ramach systemu

informatycznego); powinno to umoŜliwiać szybkie generowanie informacji na temat

poszczególnych aspektów realizacji zobowiązań unijnych przez Polskę i poszczególne

regiony i konkretnych beneficjentów (aglomeracje, zakłady sektora rolno-spoŜywczego,

zakłady przemysłu cięŜkiego i chemicznego, kopalnie);

2. przyspieszać realizację inwestycji poprzez uruchamianie środków z poszczególnych

funduszy zewnętrznych;

3. upraszczać procedury formalno-prawne w procesach ocen oddziaływania na środowisko;

4. udzielać wsparcia np. w postaci dodatkowych punktów rankingowych w procedurach

naboru wniosków do PO IiŚ lub poszczególnych RPO dla zakładów lub komunalnych

oczyszczalni ścieków, których wykonanie jest szczególnie istotne dla kompleksowej

realizacji Programu dla Odry – 2006;

5. poprawić identyfikowanie Programu dla Odry – 2006 przez poszczególne regiony

i samorządy

wojewódzkie,

powinno

znaleźć

odniesienia

Programu

w poszczególnych strategiach województw;

6. ujednolicić rozwiązanie kwestii osadów ściekowych w wojewódzkich planach gospodarki

odpadami, szczególnie w kontekście małych i średnich oczyszczalni ścieków;

7. usprawnić współpracę odpowiednich słuŜb w zakresie działań prewencyjnych,

administracyjnych i kontrolnych obejmujących duŜe gospodarstwa hodowlane (chlewnie,

obory, fermy drobiu);

8. zlikwidować niekorzystne dla beneficjentów opóźnienia lub błędy we wdraŜaniu

stosownych przepisów unijnych związanych z poprawą stanu jakości wód (m.in. błędy

związane z poprawnym przeprowadzaniem procedur środowiskowych, przesunięcie

w ustawie o nawozach i nawoŜeniu – do 2011r. – obowiązku dotyczącego wyposaŜenia

niektórych gospodarstw rolnych w odpowiednie urządzenia do magazynowania nawozów

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

naturalnych); wprowadzić odpowiednie działania organizacyjne (działania karne

i kontrolne za naruszanie przepisów ustaw o odpadach, o nawozach i nawoŜeniu);

9. doprowadzić do spójności danych z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, ustalanych na

potrzeby statystyczne, monitoringowe i raportowe (róŜnice w wielkościach lub

przesunięcia w czasie).

6.2.4.

Gospodarka

ciekowa, a koszty po

rednie w

gospodarce wodnej

W wyniku odprowadzenia nieczyszczonych ścieków przemysłowych i komunalnych

z obszarów aglomeracji dotychczas nieskanalizowanych oraz z terenów o zabudowie

rozproszonej, a takŜe powierzchniowych spływów powierzchniowych z rolnictwa i zrzutów

wód zasolonych z odwadniania kopalń, cała gospodarka ponosi dodatkowe koszty

o charakterze pośrednim. ZauwaŜalne są one głównie w sektorze wodociągowym, gdzie

zdecydowanie wzrastają koszty uzdatniania wód powierzchniowych dla celów pitnych.

Szereg kosztów zazwyczaj nie łączonych wprost z czystością wód w dorzeczu powstaje

w ramach bieŜącego utrzymania i remontów urządzeń hydrotechnicznych oraz budowli

wodnych, które zdecydowanie szybciej ulegają korozji, szczególnie w wyniku oddziałania

wód zasolonych.

Zanieczyszczenia organiczne, w tym azotany i fosforany pochodzenia rolniczego powodują

wzrost problemów związanych z utrzymaniem zarastających intensywnie cieków wodnych o

mniejszych przepływach, co w konsekwencji tworzy problemy w egzystencji

dotychczasowych ekosystemów wodnych i ichtiofauny, a jednocześnie stwarza liczne

problemy powodziowe w czasie większych przepływów (powstawanie zatorów).

Wszystkie te koszty, wobec złoŜoności wzajemnych relacji pomiędzy zanieczyszczeniem wód

a konkretnym zdarzeniem nie są moŜliwe do oszacowania w ramach niniejszego dokumentu.

Zostały jednak wskazane, ze względu na znaczenie jakie mają dla całej gospodarki.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

6.3.

Działania w zakresie zalesiania i zwi

kszania retencji

na obszarach le

nych

6.3.1.

Stan lasów w dorzeczu Odry

Do podstawowych czynników osłabiających zbiorowiska leśne naleŜy zaliczyć:

1. Czynniki abiotyczne:

•

zmiany w klimacie – wzrost temperatur i obniŜenie opadów ze zmianami

jakościowymi (deszcze nawalne, gradobicia),

•

posuchy (w latach 1955-1980 częstość występowania raz na 5 lat; 1981-2007 częstość

występowania raz na 1-2 lata),

•

częstsze występowanie silnych i bardzo silnych wiatrów oraz śniegołomów,

•

wczesne i późne przymrozki,

•

powodzie i podtopienia o znaczeniu regionalnym i lokalnym; cofki w rzekach

i Zalewie Szczecińskim,

•

dłuŜsze okresy pozimia i przedwiośnia oraz ciepłe zimy powodują, Ŝe drzewa nie

wchodzą w stan głębokiego spoczynku, co obniŜa ich kondycję, a wartość temperatury

pomiędzy 0-5

C obniŜa odporność na ataki chorobotwórczych grzybów korzeniowych

(opieńki Armillaria mellea sensu lato, huby korzeniowej Heterobasidion annosum)

strzał (pni) – destrukcja konstrukcji kotwiczącej i nośnej drzewa,

2. Czynniki biotyczne:

•

w ostatnich 30 latach, częstsze i na większych powierzchniach występowanie

gradacyjnych foliofagów, łącznie z „nowymi” gatunkami, które do niedawna

występowały sporadycznie: brudnica mniszka Lymantria monacha, brudnica nieparka

L. dispar na sośnie, przypłaszczek granatek Phaenops cyanea na sosnie, jeśniak

czarny Hylesinus crenatus na jesionie, zasnuje świerkowe Cephalcia sp., wskaźnica

modrzewianeczka Zeiraphera grisenana, kuprówka rudnica Euproctis chrysorrhoea,

opiętki Agrilus sp. i inne,

•

grzybowe choroby infekcyjne, w tym mączniak dębów Microsphaera alphitoides

zabijający siewki i sadzonki oraz niszczący pędy i liście w koronach, fytoftorozy

Phytophthora sp. na jesionie, olszach, brzozach i innych gatunkach oraz wyŜej

wymienione w pkt. A ppkt. f,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

szkody od dzikich zwierząt łownych i chronionych, których populacja od kilku lat

gwałtownie wzrasta.

3. Czynniki wynikające z działalności człowieka:

•

zanieczyszczenie powietrza przez energetykę, transport samochodowy, gospodarkę

komunalną (kwaśne deszcze), co powoduje początkowo defoliację aparatu

asymilacyjnego, a potem zamieranie drzew (klęska ekologiczna w Sudetach 1979-

1989),

•

melioracje połączone z odwodnieniem terenów leśnych oraz pobór wody

przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi i dla przemysłu, zanieczyszczenia wód przez

cieki przemysłowe i komunalne,

•

rolnictwo, które stosuje w duŜych ilościach pestycydy i nawozy sztuczne,

•

górnictwo głębinowe i odkrywkowe powodujące obniŜenie zwierciadła wód

gruntowych i zanieczyszczanie wód powierzchniowych,

•

znaczna powierzchnia zalesień w I i II pokoleniu,

•

poŜary,

•

klęska ekologiczna z zamarciem około 13 tys. ha i negatywnym oddziaływaniem na

wszystkie lasy na Dolnym Śląsku,

•

wylesienia i przekształcenia zbiorowisk gatunków liściastych i mieszanych

w kierunku drzewostanów iglastych,

•

kradzieŜe, szkody w infrastrukturze liniowej i kubaturowej, wypas bydła na uprawach,

kłusownictwo, podpalenia itd.

6.3.2.

Ogólny zakres projektowanych działa

Celem realizacji komponentu LASY jest zwiększenie naturalnej retencji w zlewniach rzek

dorzecza Odry poprzez zalesiania i preferowanie gospodarki leśnej sprzyjającej

magazynowaniu wody w lasach i spowalnianie jej odpływu z obszarów leśnych. Aktualnie

Lasy Państwowe realizują załoŜenia dwu projektów, bezpośrednio mających przełoŜenie na

zmniejszenie ryzyka zagroŜenia powodzią: „Zwiększenie moŜliwości retencyjnych oraz

przeciwdziałanie

suszy

ekosystemach

leśnych

terenach

nizinnych”

oraz

„Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie

retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie”.

Preferowane działania dla komponentu LASY Programu w znacznym stopniu są zbieŜne z

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

wymienionymi wyŜej projektami i polegają na:

•

podniesienie stopnia lesistości, szczególnie na obszarach wododziałowych;

•

zapewnienie ciągłości i trwałości lasu;

•

przebudowa drzewostanów w kierunku zgodnym z siedliskiem;

•

budowa i utrzymanie systemu małej retencji w lasach;

•

promocja budowy małych zbiorników, w tym pojników dla zwierząt hodowlanych na

pastwiskach i łąkach;

•

ochrona ekosystemów leśnych przed czynnikami abiotycznymi i biotycznymi;

•

odtwarzanie górnej granicy lasu na terenach górskich;

•

zabudowa przeciwerozyjna potoków i odsłoniętych stoków górskich;

•

budowa dodatkowych obwałowań lub przesunięcie istniejących tak, by cenniejsze lasy

łęgowe nie były odcięte wałem od koryt rzecznych lub/oraz wykonanie systemu

regulacyjnego pozwalającego na przyjmowanie wód wezbraniowych przez lasy łęgowe;

•

przywrócenie warunków zalewowych lasom, które znalazły się poza obszarem

obwałowanym;

•

prowadzenie gospodarki leśnej z zachowaniem wymagań ochrony przeciwpowodziowej

na obszarach lasów łęgowych leŜących wewnątrz obwałowań;

•

uzgodnienie stosowania metod hodowli w lasach, zgodnie z potrzebami spełniania

funkcji przeciwpowodziowej polderów zalewowych (zapobieganie spiętrzeniu nurtu

przez zwarte zarośla w strefach terasy rzecznej);

•

utrzymanie i modernizacja dróg leśnych przeciwpoŜarowych i na terenach

powodziowych dla dostępu i ochrony wałów;

•

zabudowa przeciwerozyjna odkrytych powierzchni po klęskowych wylesieniach;

•

przywracanie zadrzewień produkcyjnych i promocja zadrzewień śródpolnych,

•

podjęcie działań na rzecz Parku Narodowego Ujścia Warty dla odtworzenia warunków do

utrzymania okresowych rozlewisk;

•

weryfikacja danych dotyczących występującego stepowienia (susz) oraz monitoringu

zagroŜenia poŜarowego lasów

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

7. Wykorzystanie Odry dla rozwoju gospodarczego

regionu nadodrza

skiego

7.1.

Odbudowa

eglowno

ci Odry jako drogi wodnej

i w celu ochrony przed powodziami zimowymi

7.1.1.

Ogólne uwarunkowania planowanych działa

W Unii Europejskiej, transport śródlądowy traktowany jest jako jeden z równorzędnych

systemów transportowych. Wiele dokumentów ogłoszonych przez Komisję Europejską

wskazuje na znaczenie rozwoju i konieczność wspierania transportu wodnego, który

korzystnie wpływa na środowisko naturalne. Polska, jako pełnoprawny członek UE, powinna

wdraŜać zalecenia odnośnie strategii rozwoju transportu. Jest to tym bardziej wskazane, Ŝe

polskie drogi wodne łączą centra przemysłowe z zespołami portów morskich. Odra poprzez

kanały Odra-Hawela i Odra-Szprewa jest powiązana z systemem dróg wodnych Europy.

Zakończenie realizacji niemieckiego projektu tzw. Projekt 17, bez realizacji prac

modernizacyjnych na Odrzańskiej Drodze Wodnej (ODW), oznacza marginalizację znaczenia

Polski w usługach transportowych w ramach Unii Europejskiej. Skutkami ubocznymi takiego

stanu są teŜ wzrost kosztów wytwarzania i transportu polskich towarów. Modernizacja

Odrzańskiej Drogi Wodnej stworzy równieŜ warunki dla rozwoju takich elementów

gospodarki ściśle związanych z Odrą jak: porty śródlądowe, centra logistyczne, transport

intermodalny, stocznie rzeczne itp.

Obecnie Odra wykorzystywana jest do transportu znaczących ilości ładunków nie tylko

masowych, ale teŜ niebezpiecznych i ponadgabarytowych. W odniesieniu do ładunków

niebezpiecznych, transport wodny traktowany jest jako system stwarzający najmniejsze

zagroŜenie. Modernizacja ODW oraz uzyskanie co najmniej III klasy na całej długości Odry

swobodnie płynącej oznacza wzrost znaczenia Polski w wymianie zagranicznej, pełną

integrację z systemem europejskich dróg wodnych, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do

rodowiska

naturalnego

związanej

z transportem,

wzrost

gospodarczy

regionów

nadodrzańskich oraz podtrzymanie historycznego znaczenia Odry w integracji regionów

przyległych do Odry. Zaleceniem organizacji międzynarodowych jest uzyskanie dla Odry IV

klasy, wg klasyfikacji ONZ. Odrzańska Droga Wodna jest i pozostanie bardzo niejednolita,

choć praktycznie jest jedyną w Polsce drogą wodną o znaczeniu transportowym.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Na Odrze, oprócz przewozów lokalnych, transport koncentruje się na odcinku Odry

skanalizowanej i Kanału Gliwickiego oraz w relacji Szczecin – drogi zachodnioeuropejskie.

Poza krótkimi okresami, po otwarciu sezonu nawigacyjnego na Odrze, warunki nawigacyjne

poniŜej Brzegu Dolnego uniemoŜliwiają uprawianie Ŝeglugi w relacji do Szczecina. Jest to

istotny czynnik ograniczający moŜliwości armatorów operujących na ODW. UniemoŜliwia to

realizowanie przewozu ładunków w relacji Śląsk – zespół portowy Szczecin – Świnoujście, a

przecieŜ ODW jest naturalnym zapleczem tego zespołu portowego.Uwzględniając wszystkie

aspekty, modernizacja ODW jest wskazana ze względu na:

•

gospodarkę - rozwój regionów, redukcja kosztów transportu;

•

politykę - pełna gospodarcza integracja Polski ze strukturami UE;

•

ekologię - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, w tym gazów cieplarnianych.

Wyznaczając cele długofalowe naleŜy zmierzać teŜ do utworzenia paneuropejskiego

odrzańskiego korytarza transportowego, którego jednym z podstawowych elementów będzie

ODW, a w dalszej perspektywie kanał Odra-Łaba-Dunaj.

7.1.2.

Potrzeby inwestycyjne Odrza

skiej Drogi Wodnej

Zgodnie z opisem zawartym w suplemencie transportowym Programu dla Odry – 2006,

za priorytetowe przedsięwzięcia mające na celu poprawę Ŝeglowności Odrzańskiej Drogi

Wodnej (ODW) uwaŜa się następujące przedsięwzięcia:

•

dokończenie budowy stopnia wodnego Malczyce oraz w dalszej przyszłości

ewentualna budowa stopnia LubiąŜ;

•

przebudowa jazów Chróścice, Ujście Nysy i Oława;

•

odtworzenie i modernizacja regulacji szlaku Ŝeglugowego na Odrze swobodnie

płynącej;

oraz wykonanie kapitalnych remontów i modernizacji:

•

luz oraz szlaku Ŝeglugowego na kanale Gliwickim;

•

długich śluz pociągowych na odcinku skanalizowanym Odry.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Realizacja takiego zakresu prac miała na celu odbudowanie i modernizację drogi wodnej

o zróŜnicowanej zabudowie poszczególnych odcinków, ale umoŜliwiającej stabilne warunki

eglugowe i przewozy Odrą rzędu 20 mln ton ładunków rocznie. Dotychczasowa realizacja

zadań Programu w zakresie „utrzymania i rozwoju Ŝeglugi śródlądowej” nie spowodowała jak

na razie poprawy warunków nawigacyjnych. Obecnie moŜna transportować maksymalnie do

4 mln ton ładunków rocznie.

Odcinkiem ODW, który limituje i decyduje o transporcie jest odcinek pomiędzy Brzegiem

Dolnym a ujściem Nysy ŁuŜyckiej (dokładnie: odcinek Brzeg Dolny - ujście Kaczawy). Tu

występują najniŜsze głębokości tranzytowe, które wręcz uniemoŜliwiają eksploatację na całej

drodze wodnej. Te niewłaściwe warunki wynikają z:

•

erozji dna poniŜej stopnia wodnego Brzeg Dolny;

•

zaniedbania prac konserwacyjnych i degradacji zabudowań regulacyjnych;

•

braku planowanych prac pogłębiarskich na szlaku.

Obecnie odcinek pomiędzy Brzegiem Dolnym a ujściem Nysy ŁuŜyckiej spełnia wymagania

klasy II. Oprócz niskich głębokości tranzytowych, dodatkowo występują na tym odcinku

zakola o promieniach mniejszych niŜ 500 m.

W oparciu o dane RZGW Szczecin za okres 1982-2007, odpowiednio dla określonych

odcinków, głębokości tranzytowe, w stosunku sezonu nawigacyjnego liczonego od 1 stycznia

do 31 grudnia (sezon nawigacyjny nie uwzględnia okresu zalodzenia i zamknięcia Ŝeglugi),

wynosiły odpowiednio:

•

odcinek od ujścia Nysy ŁuŜyckiej do ujścia Warty: powyŜej 1,4 m – 52,8%, dopuszczalna

nawigacja – 85,6%;

•

odcinek od ujścia Warty do Hohensaten: powyŜej 1,4 m – 70%, dopuszczalna nawigacja –

87%.

Dla odcinka poniŜej Brzegu Dolnego głębokość tranzytowa powyŜej 1,4 m występuje tylko

w ok. 45% sezonu nawigacyjnego.

Zasadniczym celem wszelkich przedsięwzięć na ODW powinno być zapewnienie stabilnych

warunków eksploatacyjnych. UmoŜliwi to wykonywanie zadania transportowego

w odpowiednim czasie i terminie. Prace modernizacyjne muszą wpisywać się w ogólną

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

strategię rozwoju transportu wodnego Unii Europejskiej (dokumenty UE wskazują na

zasadnicze zadania do wykonania w ramach modernizacji dróg wodnych). Jeśli uznać,

e nadrzędnym celem realizacji Programu dla Odry – 2006 w zakresie utrzymania i rozwoju

eglugi śródlądowej jest poprawa warunków nawigacyjnych, to osiągnięcie tego celu

wymaga:

•

dokończenia budowy stopnia wodnego Malczyce;

•

odtworzenia i modernizacji regulacji szlaku Ŝeglownego na Odrze swobodnie płynącej

wraz z budową budowli regulacyjnych w miejscach limitujących;

•

zakończenia modernizacji i przebudowy jazów na Odrze;

•

wykonania kapitalnych remontów śluz na kanale Gliwickim i Odrze skanalizowanej;

•

opracowania i wdroŜenia systemu monitoringu minimalnych głębokości na Odrze

swobodnie płynącej;

•

opracowania zasad prowadzenia i finansowania prac pogłębiarskich na odcinkach

limitujących głębokości tranzytowe;

•

opracowania nowych proŜeglugowych zasad wykorzystania istniejących zbiorników

retencyjnych w dorzeczu Odry;

•

likwidacji zakoli o promieniach mniejszych niŜ 500 m lub alternatywnie poszerzenia

szlaku wodnego na łukach o mniejszych promieniach.

Z wymienionych powyŜej zadań, dwa pierwsze mają zasadnicze znaczenie dla poprawy

warunków nawigacyjnych na ODW. Realizacja tych zadań pozwoli jednak tylko na

odtworzenie warunków nawigacyjnych, jakie miały miejsce na Odrze w latach 50. i 60.

ubiegłego wieku.

Celem nadrzędnym, który powinien być uwzględniony przy planowaniu realizacji wszystkich

zadań dotyczących poprawy Ŝeglowności Odry jest osiągnięcie dla ODW parametrów klasy

III, z moŜliwością rozbudowy i modernizacji w celu osiągnięcia klasy IV.

Za niezbędne prace, które wraz z dokończeniem budowy stopnia wodnego Malczyce

zapewnią osiągnięcie klasy III dla ODW naleŜy uznać przede wszystkim:

•

modernizację Kanału Gliwickiego (śluz: Kłodnica, Rudzieniec, DzierŜno, Łabędy, Nowa

Wieś, Sławęcice oraz remont kanału Ŝeglugowego);

•

modernizację śluz odrzańskich: Bartoszowice, Rogów, Dobrzeń, Janowice;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

modernizację jazów odrzańskich: Wróblin, Zwanowice, Januszkowice, Janowice,

Opatowice;

•

modernizację stopnia Brzeg Dolny;

•

modernizację stopnia Chróścice;

•

odbudowę zabudowy regulacyjnej;

•

modernizację stopnia Ujście Nysy;

•

modernizację śluz odrzańskich: Zacisze, Janowice, Lipki, Brzeg, Wróblin, Groszowice,

Krapkowice, Krępa, Januszkowice;

•

modernizację jazów odrzańskich: Zawada, Dobrzeń, Groszowice, Kąty, Krępa,

Krapkowice, Oława.

Na odcinku Odry granicznej prace związane z przebudową i remontem powinny być

przeprowadzone przede wszystkim na odcinkach:

•

Reitwein (km 604-605);

•

Hohenwutzen (km 656-659);

•

Słubice (km 581,0-585,7);

•

Kostrzyn (km 613,5-614,7);

•

Gozdowice-Rudnica (km 645,5-654,0);

•

Rudnica – Osinów Dolny (km 654,0 – 663,0).

Miejsca te zostały uzgodnione ze stroną niemiecką, a termin zakończenia prac planowany jest

na 2015 r. Wymagają one podjęcia prac w róŜnym zakresie na obu brzegach rzeki (po stronie

polskiej i niemieckiej). Realizacja powyŜej wymienionych zadań inwestycyjnych na Odrze

granicznej jest dopiero pierwszym etapem działań na tym odcinku rzeki w zakresie

odtworzenia i modernizacji zabudowy regulacyjnej. Kolejny etap prac planowany jest na lata

2015-2025 na podstawie zaktualizowanej listy miejsc limitujących głębokość tranzytową.

Prace na Odrze granicznej są zgodne z ustaleniami wspólnej polsko-niemieckiej koncepcji

modyfikacji zabudowy regulacyjnej. Projekt tej modyfikacji obejmuje takie podstawowe

załoŜenia, jak:

•

zmianę szerokości trasy regulacyjnej z wyłączeniem odcinka Odry poniŜej 681 km;

•

modyfikacje zabudowy za pomocą mieszanego systemu zabudowy regulacyjnej;

•

dopasowanie projektowanej wysokości budowli regulacyjnej do stanów wody

regulacyjnej.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

W ramach planowanych wspólnych działań na Odrze granicznej zakończona ma zostać –

wykonywana przez stronę niemiecką, ale wymagająca pełnego uzgodnienia ze stroną polską –

koncepcja regulacji rzeki Odry (utrzymania zabudowy regulacyjnej), która ma być wykonana

zgodnie z przyjętymi załoŜeniami, wykorzystującymi mieszany sposób zabudowy

regulacyjnej (tamy poprzeczne, podłuŜne, opaski brzegowe). W oparciu o nią realizowane

będą sukcesywnie prace modernizacyjne istniejącej zabudowy regulacyjnej do czasu

uzyskania załoŜonych celów, tj. do roku 2025.

Odrzańskiej Drogi Wodnej nie moŜna traktować wybiórczo, tzn. zakładać, Ŝe pewne odcinki

osiągną wymaganą klasę, a inne nie. Odra będzie integralnym elementem systemu transportu

Polski i UE, jeśli na całej jej długości obowiązywać będą ustalone parametry eksploatacyjne.

Zgodnie z polityką transportową UE naleŜy dąŜyć do realizacji dodatkowych przedsięwzięć

na ODW. Są to:

•

przedłuŜenie śluz na kanale Gliwickim;

•

modernizacja śluz na Odrze skanalizowanej – poszerzenie śluz z 9,6 m do szerokości

standardowej 12 m;

•

zwiększenie prześwitu pod mostami do wartości min. 5,25 m, co umoŜliwi transport

dwóch warstw kontenerów;

•

lobbing na rzecz rozpoczęcia prac zmierzających do budowy kanału Odra-Łaba-Dunaj;

•

wsparcie w przekształceniu portów śródlądowych w centra logistyczne;

•

budowa stopnia wodnego LubiąŜ;

•

uzyskanie

dodatkowej

pojemności

roboczej

zbiornika

wodnego

Racibórz

z uwzględnieniem uwarunkowań ekologicznych (zanieczyszczenie Odry, obszar

Natura 2000) oraz konieczności utrzymania rezerwy powodziowej 185 mln m

;

•

wsparcie modernizacji obecnie eksploatowanej floty śródlądowej oraz promocja budowy

nowej generacji floty towarowej i pasaŜerskiej (jako zadania komplementarne do

Programu dla Odry – 2006, realizowane przez ministrów właściwych do spraw transportu

i gospodarki, a ujęte w przygotowanych przez nich programach);

•

rozwój portów odrzańskich umoŜliwiających nowoczesną obsługę przewozów

pasaŜerskich i towarowych.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

7.1.3.

Ochrona przed powodziami zimowymi

Istnieje ścisła współzaleŜność pomiędzy ochroną przeciwpowodziową a Ŝeglugą. Znaczna

część inwestycji hydrotechnicznych spełnia rolę ochrony przeciwpowodziowej, zapewniając

jednocześnie lepsze warunki dla Ŝeglugi. Te wspólne przedsięwzięcia to:

•

zbiorniki retencyjne, jako zbiorniki gromadzące nadmiar wody, a jednocześnie słuŜące do

zasilania szlaku wodnego;

•

droŜny szlak wodny zwiększa pole przepływu wielkiej wody. Wymaga to usuwania

lokalnych przewęŜeń, a tym samym powstawania lokalnych spiętrzeń poziomu wody;

•

przeprawy mostowe nad rzeką, która jest jednocześnie drogą wodną muszą mieć

odpowiednią wysokość. Zwiększa to bezpieczeństwo w przypadku zagroŜenia powodzią,

gdyŜ wówczas most nie jest elementem spiętrzającym wodę;

•

wymagania Ŝeglugi odnośnie stabilizacji głębokości tranzytowych są czynnikiem

sprzyjającym stabilizacji poziomu wód gruntowych, co pozytywnie wpływa na

rodowisko naturalne w dorzeczu;

•

rzeki uregulowane o odpowiedniej głębokości nurtu minimalizują powstawanie powodzi

zimowych - brak czynników sprzyjających powstawaniu zatorów;

•

utrzymanie odpowiedniej głębokości nurtu ułatwia prowadzenie akcji łamania lodu przy

uŜyciu lodołamaczy.

Wbrew panującej opinii o ociepleniu klimatu, okresy zamknięcia szlaku na Odrze z powodu

zalodzenia nie uległy w okresie ostatnich 27 lat zmniejszeniu. Obserwuje się raczej wzrost

liczby dni z występującym zalodzeniem. Okres zamknięcia nie musi się przy tym pokrywać z

okresem zalodzenia. Przedstawione dane wskazują, Ŝe naleŜy co roku liczyć się

z koniecznością łamania lodów na Odrze. Procentowo dla analizowanego czasu 27 lat, okres

zalodzenia wynosi 8,35%. NajdłuŜszy okres trwał przez 100 dni (1996 r.), a w przypadku 6 lat

(22%) zalodzenie na Odrze nie wystąpiło.

Powodzie zimowe mają ścisły związek z mechanizmem tworzenia się pokrywy lodowej oraz

z procesem spływu lodu w czasie topnienia pokrywy lodowej. Na zachodzące zjawiska

wpływ mają następujące czynniki:

•

gradienty zmian temperatury – spadki przy tworzeniu pokrywy, wzrosty w procesie

zaniku;

•

prędkość prądu rzeki;

•

głębokość nurtu;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

•

występujące przeszkody – miejscowe płycizny, powalane drzewa nie usunięte z nurtu itp.

Zjawisko zaniku zalodzenia związane jest ze spływem lodów. W polskich warunkach (rzeki

płynące z południa na północ) zawsze istnieje niebezpieczeństwo powstrzymania spływu

lodów. Jeśli płynąca kra napotyka przeszkodę, gromadzący się lód moŜe całkowicie

zahamować przepływ. Powstaje zator, który powoduje spiętrzenie wody, co moŜe grozić

wylewem. Samo przerwanie spiętrzenia, czego następstwem jest gwałtowny spływ duŜej

ilości wody, moŜe być równieŜ powodem wystąpienia strat w dolnym biegu rzeki.

Najskuteczniejszym środkiem odlodzenia powierzchni wody i zapewnienia swobodnego

spływu kry wraz z prądem, jest prowadzenie akcji kruszenia pokrywy przy uŜyciu

lodołamaczy. Niezbędna jest odpowiednia wielkość i moc napędu lodołamaczy. Lodołamacz

musi mieć odpowiednio mocną konstrukcję, duŜy cięŜar i układ napędowy wytwarzający

duŜą wartość siły naporu. Wszystkie te cechy moŜe spełniać lodołamacz o odpowiednim

zanurzeniu. Dla warunków Odry i Wisły są to wartości rzędu T = 1,5- 2,0 m.

Strategia przeciwpowodziowa zawarta w Programie dla Odry – 2006 powinna zawierać

ochronę przeciwlodową dolnego i środkowego odcinka Odry, a w jej ramach uwzględniać:

•

konieczność posiadania i utrzymania w pełni dyspozycyjnej floty lodołamaczy, jako

czynnej ochrony przeciwpowodziowej;

•

potrzebę sukcesywnego odtworzenia zuŜytych technicznie i technologicznie lodołamaczy;

•

kontynuację zagęszczenia i wymiany dotychczasowych łat wodowskazowych na

zautomatyzowane stacje pomiarowe i nieograniczony dostęp dla administracji rzeki Odry

do nowych stacji wodowskazowych wzdłuŜ granicznego i dolnego odcinka Odry, zgodnie

z potrzebami sprawnego przeprowadzania akcji lodołamania i utrzymania drogi wodnej.

Budowa flotylli lodołamaczy jest konieczna dla zapewnienia niezbędnych narzędzi do

wykonywania czynnej ochrony przeciwlodowej poprzez odprowadzenie z rzeki lodu

w okresie zimowym. Stanowi to zadanie ministra właściwego ds. gospodarki wodnej,

a którego wykonaniem na odcinku granicznym rzeki Odry zajmuje się RZGW Szczecin

(z uwagi na graniczny charakter rzeki Odry stanowi to zobowiązanie międzynarodowe).

Opóźnianie rozpoczęcia wieloletniego procesu budowy nowej floty lodołamaczy spowoduje,

e – wskutek wycofywania w najbliŜszych latach najstarszych lodołamaczy przez ich

armatorów – za pewien czas RZGW nie będzie mógł skompletować odpowiedniej pod

względem ilościowym i jakościowym floty lodołamaczy.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Od stopnia zorganizowania systemu łączności, zastosowanego sprzętu i zbudowania sieci,

zaleŜy przepływ informacji z poszczególnych jednostek lodołamaczy biorących udział w akcji

lodołamania. Odpowiedni system łączności umoŜliwia skuteczną ocenę aktualnej sytuacji na

rzece, łatwość określania pozycji jednostek, a więc i moŜliwość łatwego podejmowania

właściwych decyzji o charakterze globalnym, w skali całej rzeki wraz z dopływami. Aby cały

system działał prawidłowo, naleŜy zatem zapewnić niezawodną łączność dyspozytorską

(simpleksową) na całym obszarze działania. Obecnie stosowany system analogowej łączności

radiowej jest zawodny, ze względu na trudne ukształtowanie terenu, małe zagęszczenie

i niewielki zasięg poszczególnych radiostacji. W powiązaniu z utrudnioną łącznością za

pomocą telefonii komórkowej (obszary leśne, oddalenie stacji bazowych, granica państwa)

powoduje to zawodność łączności, która jest bardzo waŜnym elementem akcji lodołamania.

Konieczne staje się zatem jak najszybsze wyeliminowanie słabych punktów systemu, nie

tylko w skali obszarów działania poszczególnych RZGW. Łączność tę moŜna usprawnić

poprzez budowę takiego sytemu, który umoŜliwiałby zagwarantowanie jej podstawowej

zalety, czyli właściwej komunikacji wszystkich zainteresowanych. Aby ten efekt uzyskać,

naleŜy stworzyć sieć bazowych stacji przekaźnikowych (retransmisyjnych), pozwalających na

swobodną komunikację w paśmie UKF. Uwzględniając istniejące stacje i konfigurację terenu,

moŜna załoŜyć, Ŝe wymagać to będzie budowy 16 stacji bazowych.

7.2.

Wykorzystanie walorów Odry i jej dopływów

dla rozwoju turystyki

Tworzenie projektów rozwojowych dla turystyki w rejonie Odry, w decydującym stopniu

powinno odnosić się do istotnych warunków hydrologicznych i nawigacyjnych powiązanych

z przesłankami urbanistycznymi. Logikę aktywizacji turystycznej akwenu wyznaczają m.in.

następujące czynniki:

•

bieg i intensywność nurtu rzeki oraz jej spławność;

•

infrastruktura techniczna – obiekty hydrologiczne, mosty, przeprawy, przeszkody nurtu;

•

połoŜenie i potencjał miejscowości połoŜonych wzdłuŜ biegu rzeki oraz ich atrakcyjność.

W nawiązaniu do tych czynników kreowana jest polityka rozwoju gmin i województw

zlokalizowanych wzdłuŜ biegu rzeki. Zasadniczo naleŜy uznać, Ŝe istniejące zapisy ułatwiają

samorządom i inwestorom komercyjnym podjęcie decyzji dotyczących realizacji projektów

rozwojowych. Przy róŜnym stopniu zaangaŜowania w politykę rozwoju nadodrzańskiego

panuje względny konsensus odnośnie potrzeby wykorzystania potencjału krajobrazowo-

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

nawigacyjnego rzeki, co znajduje odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych. Dobrym

przykładem jest „Studium zagospodarowania turystycznego dolnośląskich odcinków szlaków

wodnych”, które określa koncepcje przestrzennego zagospodarowania szlaków wodnych

w skali regionalnej. Rzeczywistą i powszechną przeszkodą jest natomiast zgłaszany brak

rodków na tego rodzaju działania.

Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi jest transgraniczny aspekt funkcjonowania akwenu oraz

połoŜenie wszystkich województw w jego otoczeniu w obszarze oddziaływania

transgranicznych programów współpracy i finansowania inwestycji. Zasadnicze znaczenie ma

w tym względzie połączenie Odry z drogami wodnymi Europy i jej rola jako drogi wymiany

osób, towarów i idei. MoŜliwe i konieczne jest tworzenie jednakowych (na terenie Polski,

Czech i Niemiec) warunków do rozwoju turystyki na przygranicznym obszarze polsko-

niemieckim oraz polsko-czeskim. Na obecnym etapie rozwojowym i przy istniejącej skali

potrzeb wskazane jest podejmowanie wspólnych działań nie tylko na etapie planowania, ale

takŜe na etapie realizacji wspólnych przedsięwzięć proturystycznych, przede wszystkim na

rzecz rozbudowy infrastruktury turystycznej i paraturystycznej na obszarze okołoodrzańskim.

W dalszej kolejności naleŜy intensyfikować zagospodarowanie posiadanych walorów

turystycznych poprzez tworzenie wspólnych produktów turystycznych. Elementem tego

procesu mogłoby być opracowanie jednakowych i wspólnych polsko-niemieckich oraz

polsko-czeskich kryteriów oceny jakości i standardu usług turystycznych (np. bazy

noclegowej, gastronomicznej itp.).

Niemniej

istotne

jest

przeciwdziałanie

powstawaniu

barier

(np. językowych,

mentalnościowych, w zakresie przepływu informacji i wzajemnych kontaktów, granicznych)

oraz podjęcie działań w ich niwelowaniu i usuwaniu. Potencjał rozwojowy dorzecza Odry

moŜe stać się w skali Europy wyjątkowym przykładem wspólnego zagospodarowania

i wykorzystania turystycznego rzeki. Działania organizacyjne i inwestycyjne powinny

przewidywać podejmowanie współpracy w dziedzinie turystyki z innymi jednostkami

administracyjnymi z obszaru Unii Europejskiej.

Poza rozwijaniem potencjału turystyki wodnej niezbędne jest, by znajdował on uzupełnienie

w innych aspektach zagospodarowania turystycznego regionów połoŜonych nad Odrą i jej

dopływami. Dobrym i perspektywicznym produktem turystycznym w dolinach rzek są szlaki

rowerowe. Wiele szlaków prowadzonych jest wzdłuŜ rzek. Ich doliny, z racji optymalnych

spadków i bogactw kulturalnych, są wręcz wymarzone dla rowerzystów. Polski brzeg Odry i

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

jej otoczenie moŜe być przestrzenią dla dalszego aktywnego rozwoju turystyki rowerowej.

Nie brakuje koncepcji przedłuŜenia ciągu istniejących szlaków i połączenia ich w spójny

system, wykorzystując potencjał krajobrazowy i kulturowy doliny Odry. WaŜne jest w tym

przypadku zastosowanie rozwiązań sprawdzonych w inwestycjach z zakresu turystyki

wodnej, bowiem w wielu przypadkach budowę jednolitego systemu utrudniają

przedsięwzięcia planowane i realizowane wyłącznie w obrębie gminy lub powiatu, bez

perspektywy regionalnej. Rozwój potencjału turystycznego Odry i jej dopływów nie jest

sprzeczny z respektowaniem innych aspektów zagospodarowania i regulacji rzeki – ochroną

przeciwpowodziową, ochroną środowiska naturalnego oraz wykorzystaniem gospodarczym

rzeki. JednakŜe konieczne jest dostosowanie do występujących warunków wielkości ruchu

turystycznego. Właściwe i zrównowaŜone zagospodarowanie terenów moŜna uzyskać

poprzez wytyczenie szlaków, przygotowanie miejsc wypoczynku, punktów informacyjnych

i widokowych. Dobrym sposobem jest rozpraszanie ruchu na obszarach cennych i jego

koncentracja na terenach duŜo bardziej odpornych na działalność człowieka.

Bezpośrednio i pośrednio na gospodarcze i turystyczne zagospodarowanie rzek wpływają

instytucje i organizacje działające w ich otoczeniu. Istnieje jednak ogromna trudność

w konsolidacji ich pracy i uzgadnianiu postanowień. Przekłada się to na rozbieŜności

legislacyjne oraz zawiłości proceduralne. Jednym z najwaŜniejszych wyzwań jest zatem

kreowanie współpracy pomiędzy instytucjami wokół jasno wyznaczonych i wspólnie

respektowanych priorytetów rozwojowych.

Inicjatywy turystyczne i rozwojowe w otoczeniu Odry.

Specyfika akwenów zagospodarowywanych gospodarczo i turystycznie, właściwa takŜe

odrzańskiemu szlakowi wodnemu, polega na potrzebie kształtowania wokół nich sieci

współpracy. Wspólne interesy regionów, gmin i miast najlepiej determinują kierunki

podejmowanych działań i ujmują logikę sposobu funkcjonowania akwenu w przestrzeni

społecznej i gospodarczej. Wynika z tego rola inicjatyw podejmowanych przez instytucje

samorządowe i inne podmioty na rzecz nadania nowej jakości Ŝyciu mieszkańców terenów

połoŜonych nad Odrą. Funkcjonowanie tego rodzaju inicjatyw stanowi w przypadku Odry

właściwe tło dla definiowania bardziej ogólnych załoŜeń programowych.

W otoczeniu Odry funkcjonują róŜne podmioty, które mają na celu modernizację

i aktywizację tego obszaru poprzez współpracę partnerów, a takŜe kreowanie inicjatyw

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

rozwojowych. Charakter ich działań zaleŜy od istoty przedsięwzięć, uwarunkowań

regionalnych oraz potrzeb inwestycyjnych. Podmioty te to stowarzyszenia i związki gmin,

porozumienia gmin i ich partnerów, lokalne inicjatywy społeczności gminnych, a takŜe

organizacje pozarządowe.

Do realizacji wspólnych potrzeb powołano Związek Miast Nadodrzańskich, stowarzyszenie

propagujące walory turystyczne regionów nadodrzańskich oraz wspierające rozwój portów i

eglugi towarowo-pasaŜerskiej na Odrze

W 2002 r. w Ścinawie zostało zawiązane Partnerstwo Doliny Środkowej Odry - jako

porozumienie gmin, organizacji pozarządowych, biznesu i instytucji współpracujących na

rzecz rozwoju regionu. Członkami Partnerstwa Doliny Środkowej Odry są połoŜone na

odcinku Odry pomiędzy Wrocławiem a Głogowem gminy: Malczyce, Pęcław, Ścinawa,

Jemielno, Miękinia, Głogów, Środa Śląska, Rudna, Wińsko, Wołów, Brzeg Dolny,

Prochowice, Szlichtyngowa, Niechlów, starostwa powiatowe w Lubinie, Głogowie, Wołowie,

rodzie Śląskiej, a takŜe organy administracji leśnej, podmioty komercyjne i organizacje

pozarządowe. Partnerstwo ma charakter otwarty i tworzy płaszczyznę do podejmowania

wspólnych inicjatyw słuŜących zrównowaŜonemu rozwojowi tego obszaru. Współpraca

obejmuje kreowanie i realizację działań z zakresu rozwoju turystyki, produktów lokalnych,

lokalnej przedsiębiorczości, ochrony dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, przygotowania

bazy turystycznej, realizowania inwestycji ochrony środowiska. Ma teŜ na celu powołanie

Parku Krajobrazowego Doliny Odry oraz wspólną promocję całego regionu.

W dolnym biegu rzeki funkcjonuje Zachodniopomorski Szlak śeglarski – jest to model

współpracy gmin i organizacji pozarządowych ujścia Odry, rejonu Zalewu Szczecińskiego

i wybrzeŜa Morza Bałtyckiego.

We Wrocławiu przygotowywane jest Przestrzenne Muzeum Odry oraz Otwarte Muzeum

Techniki. W Szczecinie trwają prace nad rozbudową oddziału Muzeum Narodowego

i powołania Muzeum Morskiego dokumentującego takŜe związki miasta z Odrą i ich

gospodarczo-turystyczne znaczenie.

Inicjatywy dotyczące Odry powoływane są teŜ do Ŝycia w środowisku Uniwersytetu Viadrina

we Frankfurcie - powstał tam wspólny projekt uczelni oraz Biura Kopernikus, inicjatywy

Niemieckiej Fundacji Kultury. Projekt pod nazwą: „Odra-Oder”. Region nadodrzański

w Europie. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ma skierować uwagę na Odrę jako rzekę

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

europejską, na jej bogatą historię, która jest zarówno niemiecka, jak i polska. Zawarto w nim

wszystkie moŜliwe wymiary i aspekty rzeki: kulturowe, historyczne, polityczne, gospodarcze,

przyrodnicze, turystyczne i rekreacyjne oraz literackie. W projekcie znalazły się równieŜ

kwestie związane z Programem dla Odry – 2006 oraz analiza perspektywy regionu w Europie.

Inną, stworzoną koncepcją jest PlaŜOdraBar nawiązujący do dawnej praktyki, gdy Ŝycie

miast nadodrzańskich było duŜo bardziej związane z rzeką, niŜ jest to obecnie.

Pomysłodawcy (inicjatorem projektu jest równieŜ Instytut Historii Stosowanej Uniwersytetu

Viadrina) chcą, by funkcjonowały kąpieliska, punkty gastronomiczne, nadwodne centra

aktywności i wypoczynku. Planują stworzenie plaŜy z wyposaŜeniem gastronomicznym

w Słubicach na prawym brzegu Odry, na północ od mostu. Inwestycji ma towarzyszyć

wystawa

prezentująca

dawne

kąpieliska

kulturę

plaŜowania

wraz

z ekspozycją historycznych strojów kąpielowych.

Aktywizacja turystyczna obszarów chronionych i atrakcyjnych krajobrazowo

w otoczeniu Odry

Bez zachowania środowiska naturalnego Odry nie byłoby w jej otoczeniu turystyki. WaŜne

jest budowanie zrozumienia dla relacji odwrotnej i pozyskania współpracy samorządów,

operatorów ruchu turystycznego i samych turystów w udostępnianiu i świadomej trosce

o ekologiczne bogactwo rzeki. Koncepcja tej grupy projektów opiera się na przekonaniu

o skuteczności edukacji obywatelskiej powiązanej z bezpośrednim zaangaŜowaniem

w obserwację i ochronę przyrody. Odra widziana i odbierana z bliska, przy zachowaniu reguł

ochrony przyrody, ma się stać świadomie identyfikowanym dobrem wspólnym. Projekty mają

na celu wydobycie walorów środowiskowych szczególnie cennych przyrodniczo obszarów

rzeki, pozyskiwanie partnerów do ich aktywizacji i powiązania z działaniami rozwojowymi

w skali poszczególnych regionów.

Konsolidacja działań podmiotów zaangaŜowanych w rozwój turystyczny otoczenia Odry

Rozwój turystyki nadodrzańskiej naleŜy postrzegać w aspekcie wielopasmowych i sieciowych

procesów, rozbudowanych w wymiarze terytorialnym, tematycznym (powiązania turystyki

z innymi dziedzinami gospodarki) oraz organizacyjnym (relacje pomiędzy partnerami

o róŜnorodnym charakterze i zasiągu oddziaływania). Odra potrzebuje rzeczywistego

partnerstwa, ze zrozumieniem wspólnych wyzwań, pomimo oddalenia geograficznego czy tez

kompetencyjnego. Projekty mają na celu wspieranie podstawowego procesu budowy

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

współpracy, tworzenia narzędzi gromadzenia, przetwarzania i aplikowania wiedzy

o potrzebach rzeki i mieszkających nad nią ludzi, tworzenia rozwiązań adekwatnych do

rozległości zagadnienia i moŜliwości działania w dzisiejszym świecie. Poza współpracą na

granicy polsko-niemieckiej naleŜy teŜ dąŜyć do współpracy z Republiką Czeską w zakresie

wykorzystania turystycznego potencjału Odry od źródeł aŜ do Kędzierzyna-Koźla

Projekty inwestycyjne na rzecz budowy infrastruktury turystycznej w oparciu

o potencjał Odry

Celem projektów jest rozbudowa transgranicznych szlaków wodnych na Odrze oraz

przywrócenie dawnej Ŝeglugi turystycznej, uaktywnienia mieszkańców regionu objętego

inwestycją, stworzenia nowych miejsc pracy przy obsłudze ruchu turystyczno-rekreacyjnego.

Nowo wybudowane przystanie mogą być równieŜ bazą dla rozwoju transgranicznych

połączeń promowych oraz podstawą do aktywizacji turystyki śródlądowej na Odrze i jej

dopływach.

Promocja Odry i jej otoczenia jako obszaru atrakcyjnego turystycznie

Atrakcyjność turystyczna Odry nie jest toŜsama z jej rozpoznawalnością. Odnosi się to do

wszystkich potencjalnych grup odbiorców odrzańskiej oferty. W pierwszej kolejności do

szeroko rozumianej społeczności gmin i regionów nadodrzańskich, które znajdują się

w początkowym etapie tworzenia swej toŜsamości i rzeczywistych powiązań gospodarczo-

kulturowych z rzeką. Ten proces pozostaje w bezpośrednim związku z rozwojem oferty,

a w dalszej kolejności jej konsekwentnym promowaniem. Celem projektów będzie stworzenie

narzędzi dla skutecznego i kompleksowego wspierania tego procesu.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

7.3.

Rozwój społeczno-ekonomiczny miast odrza

skich

i ich zwrot ku rzece

7.3.1.

Rozwój społeczno-ekonomiczny miast dorzecza
Odry w Programie dla Odry – 2006

Zagadnienia rozwoju społeczno-ekonomicznego miast dorzecza Odry nie były w sposób

otwarty poruszane w Programie dla Odry – 2006. Doświadczenia dotychczasowej realizacji

Programu jednoznacznie wskazują na konieczność wzbogacenia go (w ramach aktualizacji)

o tę problematykę. Jednym z celów programu uporządkowania i rewitalizacji odrzańskiego

systemu wodnego powinno być nie tylko doprowadzenie do właściwego stanu, ale teŜ

zapewnienie trwałego utrzymania takiej sytuacji. Jest to głównym postulatem róŜnego typu

projektów zrównowaŜonego rozwoju. Warunek ten będzie spełniony, jeśli istniejące struktury

zarządzające całością Programu będą mogły przejąć odpowiedzialność za utrzymanie

i poŜądane (mające raczej ewolucyjny niŜ rewolucyjny charakter) modyfikacje systemu. Być

moŜe stanie się konieczne wykreowanie specyficznych struktur spełniających rolę

koordynującą, jednakŜe bardziej celowe wydaje się powierzenie tej funkcji strukturom juŜ

istniejącym. Wśród struktur organizacyjnych potencjalnie mogących podołać takiemu zadaniu

szczególne miejsce zajmują samorządy róŜnych szczebli i ich porozumienia. W tym świetle

niezbędne jest doprowadzenie do tego, by samorządy wszystkich szczebli stały się

współodpowiedzialne za stan i funkcjonowanie leŜącego w ich granicach fragmentu

odrzańskiego systemu wodnego. Bez takiego zaangaŜowania nie jest moŜliwe wykorzystanie

korzyści, jakie wynikają z nadodrzańskiego połoŜenia regionów dla stymulacji ich rozwoju

społeczno-gospodarczego. Podjęcie się takiej roli przez samorządy nie przyniesie naleŜytych

rezultatów, jeśli nie będą spełnione inne, równie waŜne warunki.

Jednostki samorządu terytorialnego odpowiedzialne za odpowiednie fragmenty odrzańskiego

systemu muszą być dostatecznie silne ekonomicznie i kompetencyjnie, by móc podołać

stojącym przed nimi zadaniom. Zadania te muszą być zrozumiałe i akceptowalne dla

społeczności wyłaniających organy wykonawcze w demokratycznych wyborach.

Prowadzi to do konkluzji, Ŝe rozwój społeczno-gospodarczy jednostek samorządu

terytorialnego i jego wyraźne powiązanie z rzekami dorzecza Odry powinien być jednym

z celów Programu dla Odry – 2006. Dodatkowo teŜ naleŜy uwzględnić kulturowe zadanie,

którym jest budowanie świadomości mieszkańców dorzecza, tak aby problemy dotyczące

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

rzek i dorzecza znalazły odpowiednie w niej odzwierciedlenie. Oba te postulaty szczególnie

silnie dotyczą miast dorzecza i ich mieszkańców, ze względu na to, Ŝe w ośrodkach miejskich

skupia się znacząca część potencjału społecznego.

7.3.2.

Potencjał miast dorzecza Odry oraz jego
stymulowanie poprzez rozwój odrza

skiego

systemu wodnego

Urbanistyczny potencjał dorzecza Odry jest znaczący i w pozytywny sposób odbiega od

typowego obrazu dla całej Polski. Wskaźnik urbanizacji wynosi dla niego ponad 70%, przy

wskaźniku dla Polski 61,8% (2005). Bliski jest więc wartości dla terenów Czech i Niemiec,

co zrozumiałe jest ze względów historycznych

. Na tym obszarze zlokalizowane są stolice aŜ

sześciu regionów Polski (województw śląskiego, opolskiego, dolnośląskiego, lubuskiego,

zachodniopomorskiego i wielkopolskiego). NaleŜy teŜ zauwaŜyć, Ŝe sieć ośrodków miejskich

ma wyjątkowo regularny kształt, zwłaszcza na Dolnym Śląsku i Śląsku Opolskim oraz

w Wielkopolsce (na Górnym Śląsku zaburzają ją procesy łączenia się miast w jedną wielką

konurbację).

W dobie integracji europejskiej waŜne miejsce zajmuje równieŜ Ostrawa - stolica czeskiego

Kraju Śląskiego. NaleŜy takŜe przypomnieć, Ŝe miastem dorzecza, i to z największym

i najsilniejszym potencjałem, jest de facto stolica Niemiec – Berlin, połączona z Odrą

kanałami Odra-Szprewa i Odra-Hawela. Wszystkie ośrodki miejskie dorzecza dysponują

bardzo powaŜnym kapitałem organizacyjnym i intelektualnym. Silne ośrodki akademickie

znajdują się we Wrocławiu, Poznaniu i Katowicach, słabsze, ale równieŜ rozwijające się

dynamicznie – w Szczecinie, Opolu i Zielonej Górze. Liczne są teŜ wyŜsze uczelnie (na ogół

szkoły prywatne bądź ich filie) w innych miastach. Ośrodki miejskie pełnią rolę centrów

ekonomicznych (przetwórstwa, dystrybucji, usług itp.) dla związanych z nimi obszarów.

Dotyczy to waŜnych gałęzi przemysłu, takich jak: przemysł wydobywczy (surowce

energetyczne, miedź, kruszywa), energetyczny oraz spoŜywczy. Ze względu na dogodne

połoŜenie i dobrą sieć komunikacyjną, tutaj lokowana jest znacząca część inwestycji

gospodarczych, mających na celu produkcję na rynek europejski. Górny Śląsk, aglomeracje

Wrocławia i Poznania czy legnicko-głogowski okręg wydobycia i przetwórstwa miedzi, to

jedne z najsilniejszych gospodarczo obszarów Polski.

A. Radzimski, Urbanizacja w Polsce na tle Unii Europejskiej, Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-

Ekonomicznej UAM, Nr 4, 2009, (http://www.rr.amu.edu.pl/files/RR_04_07.pdf).

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

Z kolei inne subregiony stanowią wyjątkowo atrakcyjne obszary dla rozwoju funkcji

turystycznych i rekreacyjnych, m.in. Sudety, Bory Dolnośląskie, Dolina Dolnej Warty, Zalew

Szczeciński. RównieŜ większe ośrodki miejskie, nie tylko Wrocław czy Poznań, są atrakcyjne

z tego punktu widzenia, ze względu na zabytki i wydarzenia kulturalne.

W dorzeczu Odry znajdują się zatem obszary o róŜnorodnych, komplementarnych walorach,

co potencjalnie stwarza warunki dla ich stymulującej dalszy rozwój kooperacji. Ośrodki

miejskie są naturalnymi węzłami takich sieci powiązań.

Dla Programu dla Odry – 2006 waŜna jest przede wszystkim ta część potencjału społeczno-

gospodarczego Nadodrza i jego miast, która jest organicznie związana z systemem wodnym.

Trudno jest tę kategorię wyrazić w obiektywnych miernikach, a więc i trudno jest

obserwować dynamikę jej zmian. Wszystko jednak wskazuje na to, Ŝe część ta ulegała

w ostatnich dziesięcioleciach degradacji wraz z upadkiem Ŝeglugi odrzańskiej. Jedynie

w przypadku Szczecina i Świnoujścia znaczący procent gospodarki miasta i rynku pracy jest

zaleŜny od Odry, choć kojarzony równieŜ z gospodarką morską i utrzymywał się w ostatnich

latach na stałym poziomie. JednakŜe tendencja ta naleŜy juŜ do przeszłości w związku

z kryzysem zarówno transportu morskiego, jak i przemysłu stoczniowego. Wprawdzie

w niektórych miejscowościach wzrosło znaczenie funkcji turystycznych, które w znacznym

stopniu zaleŜą od nadrzecznego ich połoŜenia, ale niemal nigdzie, z wyjątkiem klasycznych

miejscowości wypoczynkowych, nie odgrywają one roli decydującej.

Aby zwiększyć rolę Odry w rozwoju miast leŜących w jej dorzeczu, trzeba oczywiście

zwiększyć wykorzystanie roli rzek w Ŝyciu społecznym i gospodarczym. WaŜne jest jeszcze

i to, Ŝeby wokół kwestii właściwego wykorzystania rzeki skupiać aktywność róŜnych

ośrodków tak, by poprzez współpracę osiągać efekt synergii (osiąganie rezultatów istotnie

przekraczających sumę wyników poszczególnych współpracujących elementów). PoniewaŜ

w obecnej sytuacji kształt sieci współpracy w decydujący sposób zaleŜy od powiązań

transportowych i komunikacyjnych, w których rzeki i związane z nimi korytarze nie

odgrywają juŜ znaczącej roli, nie moŜna liczyć na samoistne tworzenie się wokół nich

inicjatyw dotyczących rzek (czy jakichś wyróŜnionych aspektów jego działania). Dlatego

procesy takie naleŜy pobudzać i wzmacniać. Naturalnymi sieciami mogą stać się np. związki

gmin i ewentualnie innych podmiotów, zainteresowanych kompleksowym oczyszczeniem

zlewni danej rzeki i/lub turystycznym jej wykorzystaniem (poprawa walorów

krajobrazowych, wytyczenie nadrzecznych tras spacerowych i rowerowych, systemowe

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

100

zagospodarowanie pod kątem turystyki wodnej - układ przystani, obozowisk, nadrzecznych

punktów sprzedaŜy i usług, system pomocy ratowniczej itd.). Naturalnymi liderami takich

poczynań mogą być największe ośrodki danego rzecznego podsystemu, np. Wrocław dla całej

Odry, Poznań dla Warty, Świdnica dla Bystrzycy. Gırlitz-Zgorzelec dla Nysy ŁuŜyckiej,

choć ze względu na aktywność działań równie skuteczną rolę mogą odgrywać mniejsze

ośrodki. Projekty o pilotaŜowym charakterze wprowadzone do Programu dla Odry – 2006,

poprzez moŜliwość pozyskania części środków na ich realizację mogłyby inicjować

spontanicznie pojawiające się tego typu inicjatywy

7.3.3.

Dowarto

ciowanie nadrzecznego poło

enia miast

Nadrzeczne połoŜenie było w historii autentycznym atutem miast i czynnikiem ich rozwoju.

Poza problemem zaopatrzenia ludności w wodę potrzebną w gospodarstwach domowych, a

później równieŜ w rozwijających się przedsiębiorstwach, waŜne było kontrolowanie

przepływu strumieni towarów przez rzeczne przeprawy, drogami połoŜonymi w nadrzecznych

korytarzach i, w przypadku spławnych rzek, równieŜ samymi rzekami. To krzyŜowanie się

róŜnych szlaków stwarzało szanse do czerpania korzyści z pośrednictwa handlowego,

pobierania myta (czasem wręcz z rozboju) oraz do rozwoju funkcji targowych. Warto dodać,

e przeszkoda, jaką jest rzeka, zwiększała bezpieczeństwo mieszkańców i ułatwiała prace

fortyfikacyjne. Te ostatnie funkcje straciły jednak znaczenie w czasach nowoŜytnych, ale ich

miejsce zajął problem duŜego wzrostu zapotrzebowania na wodę w okresie rewolucji

przemysłowej, a od XIX wieku, w związku z rozwojem kanalizacji,)równieŜ odprowadzania

cieków. Tak więc moŜna powiedzieć, Ŝe rozwój ośrodków miejskich był w znacznym

stopniu zdeterminowany i ograniczany wydajnością systemów rzecznych. Począwszy od

epoki romantyzmu, wielką rolę odgrywać zaczęły krajobrazowe walory rzek przecinających

miasta i kształtujących jego wizerunek

Fakt, Ŝe miasta powstawały w miejscach pozwalających na dogodne kontrolowanie przepraw

przez rzekę oraz obronne znaczenie rzek, powodował, Ŝe historycznie rozwijały się one

asymetrycznie – w zasadzie na jednym brzegu rzeki, brzeg przeciwny stanowiły zwykle osady

o podmiejskim charakterze, róŜnie nazywane np. zarzecza czy przedmościa, które na ogół

odstawały od cywilizacyjnych standardów zasadniczego miasta. Ślady tego widać do dziś, np.

J. Waszkiewicz, Two examples of stimulating social participation in strategic discussion and the growth of

regional social capital – the Lower Silesian case, [w:] P. Jakubowska, A. Kukliński, P. śuber (red.), The
Future of European Regions, Warszawa 2007, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

A. Piskozub, Rzeki w dziejach cywilizacji, Wyd. A. Marszałek, Katowice 2001.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

101

Zakaczawie w Legnicy, Zarzecze w Świdnicy, prawobrzeŜna część Głogowa czy Szczecina.

Wyrównanie warunków rozwoju części miast rozdzielonych przez rzekę oraz

zsymetralizowanie obszarów miejskich wymaga duŜego i planowego wysiłku inwestycyjnego

(mosty i prowadzące przez nie arterie, inwestycje w uzbrojenie terenów, przesunięcie

pewnych instytucji i funkcji) jest trudnym zadaniem, które powinno znaleźć swoje

odzwierciedlenie w aktualizowanym Programie dla Odry – 2006 w postaci programów

pilotaŜowych, prac studialnych, analiz dotychczasowych dokonań, wymiany doświadczeń

i idei, konkursów na najlepsze rozwiązania itp.. Szczególnie interesująco przedstawia się ten

problem w przypadku miast rozdzielonych nie tylko rzeką, ale biegnącą nią granicą,

np. Gırlitz i Zgorzelec, a obserwowane w nich procesy mogą być dobrym doświadczeniem

dla duŜo prostszych sytuacji.

Problem polega równieŜ na tym, Ŝe to nie tylko sama rzeka rozspaja miejską przestrzeń.

Zapotrzebowanie na wodę, jak teŜ, wszędzie gdzie to było moŜliwe, transportowe

i energetyczne wykorzystanie rzek, powodowało, Ŝe na terenach nadrzecznych chętnie

lokowano przedsiębiorstwa produkcyjne. W ostatnich dziesięcioleciach większość tych

przedsiębiorstw straciła ekonomiczną rację bytu, a ich nadrzeczne połoŜenie nie stanowi juŜ

szczególnego atutu. Nowe przedsiębiorstwa lokalizowane są raczej w obszarach

podmiejskich, w dobrym połoŜeniu względem obecnie waŜnych sieci transportowych. W tej

sytuacji

szczególnego

znaczenia

nabiera

rewitalizacja

nadrzecznych

obszarów

poprzemysłowych, połączona ze zmianą ich funkcji. RównieŜ w tym zakresie kaŜde z miast

musi samodzielnie zmierzyć się z problemem. Wspólne programy dotyczące wymiany

doświadczeń i inspiracji powinny zostać jednak uwzględnione w Programie dla Odry – 2006.

Degradacji w minionych dziesięcioleciach uległy nawet te obszary, które historycznie pełniły

funkcje rekreacyjne. Nadrzeczne kąpieliska są nieczynne ze względu na dramatyczne

pogorszenie się jakości wód w II. połowie XX wieku (obecnie jakość wód jest znacznie

lepsza, ale przywrócenie dawnych nawyków nie jest rzeczą łatwą). Ponadto w okresie

komunistycznym zlikwidowano nadbrzeŜne promenady, liczne nadrzeczne restauracje oraz

doprowadzono do dewastacji innych obiektów rekreacyjnych. Dodatkowo, zaniechanie

zabiegów pielęgnacyjnych w korycie rzeki i jego sąsiedztwie doprowadziło do krajobrazowej

degradacji tych obszarów. Tereny nadrzeczne bywają zaniedbane równieŜ ze względu na ich

zagroŜenie powodziowe lub rzeczywiste skutki wylewów rzeki czy powaŜnych wahań jej

poziomu. Zanieczyszczenia i śmieci naniesione przez przybór wody pozostają na brzegach

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

102

jeszcze długo po jej ustąpieniu. NaleŜałoby równieŜ uruchomić osobny program zmierzający

do wykorzenienia społecznego nawyku usuwania śmieci do koryt rzek i potoków.

Restytucja walorów obszarów nadrzecznych w miastach Nadodrza, aby okazała się skuteczna,

wymaga kompleksowych działań. W tej dziedzinie sporo dzieje się w ostatnich dwóch

dekadach zarówno w duŜych ośrodkach, np. we Wrocławiu, Poznaniu, ale teŜ i w ośrodkach

mniejszych (np. Bytom Odrzański, Głogów). Dla przyspieszenia efektów, działania takie

naleŜy jednak nasilić, a modelowe rozwiązania upowszechniać.

Przynajmniej od XIX wieku obserwować moŜna wzrost krajobrazowego znaczenia

przecinających miasto rzek. Sam fakt nadrzecznego połoŜenia odgrywa duŜą rolę w budowie

sentymentalnego obrazu miasta, który nosi w sobie kaŜdy z jego mieszkańców. Przy tym nie

tyle wielkość, ani znaczenie rzeki odgrywa zasadniczą rolę. WaŜniejsze są specyficzne

klimaty nadrzecznych obszarów, piękne widoki, wydarzenia mające miejsce nad rzeką

(generalnie – róŜne formy spędzania czasu wolnego w róŜnych okresach Ŝycia) itd. Wszystkie

te elementy waŜne są nie tylko dla stałych mieszkańców, ale równieŜ dla promocji miast

wśród turystów. Wystarczy odwołać się do przykładów miast takich, jak: Praga, Wiedeń,

Amsterdam czy Budapeszt, aby ukazać, jakie znaczenie ma odpowiednie wyeksponowanie

nadrzecznego połoŜenia, oczywiście po wcześniejszym faktycznym uczynieniu z rzeki

ozdoby i atrakcji dla miasta.

Ładny krajobraz ma teŜ bezpośrednie przełoŜenie na moŜliwości promocyjne miasta

(zainteresowanie potencjalnych turystów, inwestorów i ewentualnych nowych mieszkańców).

Sentymentalny obraz miasta ma duŜe znaczenie w kreowaniu patriotyzmu lokalnego

i regionalnego – kluczowego dla odwrócenia niekorzystnych obecnie tendencji migracyjnych.

Walory krajobrazowe miast nadodrzańskich trzeba zdecydowanie poprawić. Nie uzyska się

tego jednorazowym działaniem, dlatego naleŜy inicjować oddolne działania społeczności

lokalnych związane z pielęgnacją terenów nad rzeką. Program dla Odry – 2006 mógłby

wzmacniać takie działania poprzez pomoc w promocji miast, które najlepiej zadbają

o krajobrazowe walory swojego nadrzecznego połoŜenia.

Zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego, uregulowanie stosunków wodnych, dobra

jakość wody, moŜliwości transportowe rzeki, ale teŜ jej walory rekreacyjne – wszystko to

zwiększa inwestycyjną atrakcyjność miast i miejscowości połoŜonych w dorzeczu Odry.

Najpierw jednak musi nastąpić uporządkowanie terenów nadrzecznych. Dotyczy to zarówno

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

103

lokalizacji nowych przedsięwzięć, jak i (a moŜe przede wszystkim) lokalizacji budownictwa

mieszkaniowego. NaleŜy zatem mieć na względzie zarówno samą rewitalizację terenów

nadrzecznych (bulwary), jak równieŜ budownictwo mieszkaniowe w pobliŜu, czy wręcz na

samych rzekach (głównie na Odrze). Pływające domy są czymś dobrze znanym w Europie

Zachodniej, a ich pojawienie się na Odrze zwiększy jej atrakcyjność turystyczną oraz zwiąŜe

z rzeką nowe grupy społeczne.

Spośród wielu istotnych aspektów naleŜy zwrócić uwagę na zwiększenie liczby miejsc pracy

związanych z rekonstrukcją i utrzymaniem odrzańskiego systemu wodnego, mogących

znacząco wzbogacić rynek pracy. Są teŜ kulturowe i edukacyjne aspekty „odwrócenia miast

twarzą do rzek”. Ogromne znaczenie odegrać moŜe kryzys gospodarczy i wykorzystanie

kwestii odrzańskiej do poszukiwania metod przezwycięŜenia stagnacji. W dobie

zakwestionowania mechanizmów globalnych i globalnych sieci powiązań, swoją rangę mogą

odzyskać powiązania bliŜsze – rodzinne, sąsiedzkie, lokalne, regionalne. Będzie to miało

znaczenie dla oŜywienia gospodarczego całości, takich jak Nadodrze oraz dla rozwinięcia

lokalnego i regionalnego poczucia toŜsamości, waŜnego dla pielęgnacji złoŜonych układów

cywilizacyjnych o głębokich historycznych korzeniach.

7.3.4.

Cel działa

Opisane problemy i zagadnienia uzasadniają konieczność rozszerzenia Programu dla Odry –

2006, w ramach jego aktualizacji, równieŜ o aspekty społeczno-gospodarcze. WiąŜe się to

z wyodrębnieniem w nim pewnych środków (rzędu 3-5 mln zł, a zatem niewielkich

w porównaniu z kosztownymi działaniami inwestycyjnymi) na działania w powyŜej

omówionym zakresie. Podejmowane działania powinny być przede wszystkim odniesione do

ośrodków miejskich Nadodrza, jako naturalnych centrów rozpowszechniania dobrych praktyk

i koordynacji. Powinny zostać dofinansowane przede wszystkim projekty studialne

i pilotaŜowe oraz propagujące najlepsze rozwiązania. Szerokie działania w tym zakresie

powinny zostać ukierunkowane na:

•

zwiększenie liczby osób i środowisk związanych z zagospodarowaniem rzek i terenów
do nich przyległych, co w konsekwencji zwiększać będzie społeczną presję na
stymulowanie związanego z rzekami rozwoju;

•

wzmocnienie potencjału rozwojowego Wrocławia i Szczecina i wykreowania tych
miast jako centrów współpracy i koordynacji działań w skali Nadodrza;

•

zapewnienie Szczecinowi pozycji miasta portowego dla obsługi przewozów
towarowych i ruchu turystycznego Berlina;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

104

•

tworzenie sieci powiązań zainteresowanych osób i środowisk, a więc zwiększenie
kapitału społecznego dorzecza Odry;

•

zwiększenie lokalnego i regionalnego patriotyzmu oraz wygenerowanie poczucie
wspólnoty mieszkańców dorzecza, co moŜe mieć znaczenie dla realizacji
długofalowych planów rozwoju tego obszaru;

•

zwiększanie społecznych zasobów wiedzy o róŜnych aspektach systemu wodnego oraz
zrozumienie i akceptację dla przyjmowanych rozwiązań;

•

stabilizowanie demografii na tym waŜnym dla Polski obszarze.

Szybszy rozwój społeczno-gospodarczy dorzecza Odry i jego powiązanie z rzekami ma

bowiem podstawowe znaczenie dla kontynuacji i utrwalenia efektów Programu dla Odry –

2006.

7.4.

Energetyczne wykorzystanie Odry i jej dopływów

7.4.1.

Zasoby energetyczne Odry i jej głównych dopływów

W projekcie Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu

2015 r.) ocenia się Ŝe „...produkcja brutto energii elektrycznej w elektrowniach wodnych w

Polsce wyniosła w 2005 r. ok. 3,7 TWh (szczytowo-pompowe 1,5 TWh i przepływowe

2,2 TWh), co stanowi ok. 2,3% całkowitej produkcji energii, przy średniej w krajach UE

wynoszącej 11%. Potencjał energetyczny rzek w Polsce wykorzystywany jest w ok. 12%.

Ocenia się, Ŝe istnieje ponad 2.000 potencjalnych lokalizacji nowych elektrowni wodnych,

które mogłyby przyczynić się do poprawy udziału energii ze źródeł odnawialnych.

W praktyce moŜliwości rozwoju energetyki wodnej są jednak silnie ograniczane przez

uwarunkowania środowiskowe. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania

małą energetyką wodną (elektrownie, których moc nie przekracza 5 MW)”

Szacuje się, Ŝe potencjał energetyczny Odry i jej dopływów wynosi ok. 242 MW, w tym w

elektrowniach istniejących 193,5 MW. Potencjał energetyczny dopływów w układzie

istniejących stopni piętrzących został juŜ w wysokim stopniu zagospodarowany –

i w istniejącym układzie stopni wynosi odpowiednio:

•

Rzeka Bóbr – 134 MW;

•

Rzeka Nysa Kłodzka – 21 MW;

•

Rzeka Kwisa – 11 MW;

Narodowa Strategia Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015). Projekt, KZGW,

Warszawa 2008.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

105

•

Rzeka Mała Panew – 3,5 MW;

•

Rzeka Nysa ŁuŜycka – 8 MW.

Potencjał energetyczny Odry w istniejącym układzie stopni piętrzących wynosi 65 MW.

Aktualnie zainstalowana moc czynnych elektrowni na Odrze wynosi 26,2 MW, z czego:

•

5 elektrowni (o mocy 8,0 MW) uruchomiono jeszcze przed 1945 r.;

•

5 elektrowni (o mocy 11,4 MW) uruchomiono w latach 1959-2001;

•

5 elektrowni (o mocy 6,8 MW) uruchomiono w latach 2002-2008 (w tym 4 elektrownie

o mocy 5,5 MW uruchomione przez ESP SA).

Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe po wybudowaniu w latach 2002-2010 22 elektrowni

wodnych o łącznej mocy 18,6 MW, potencjał energetyczny rzeki Odry i jej dopływów został

juŜ w wysokim stopniu zagospodarowany. W praktyce moŜliwości rozwoju energetyki

wodnej są teŜ ograniczone przez uwarunkowania środowiskowe, np. związane z migracją ryb.

W ramach dalszej realizacji Programu dla Odry – 2006 powinny być zatem wspierane przede

wszystkim te działania, które dotyczyć będą odbudowy stopni piętrzących koniecznych ze

względów regulacyjnych, aby umoŜliwić równieŜ inwestorom budowę elektrowni wodnych i

kompleksowe wykorzystanie kaŜdego stopnia piętrzącego. Dla celów określonych w

Programie dla Odry – 2006 w regionie nadodrzańskim uwzględniono tylko te lokalizacje,

gdzie istnieją potencjalne moŜliwości budowy elektrowni wodnej o mocy większej od 150

kW. MoŜliwości takie jeszcze istnieją przede wszystkim na rzece Odrze, w mniejszym

stopniu na jej głównych dopływach: Warcie, Bobrze z Kwisą, Nysie Kłodzkiej, Nysie

ŁuŜyckiej i Małej Panwi.

Odra

Aktualnie Odra zabudowana jest 24 stopniami piętrzącymi, tworzącymi skanalizowany

odcinek rzeki od Koźla do Malczyc (stopień w budowie). Zdecydowana większość dawnych

jazów iglicowych została zastąpiona jazami sektorowymi lub klapowymi umoŜliwiającymi

stałe piętrzenie przez cały rok. Wszystkie stopnie charakteryzują się spadami w granicach

2-3 m. W tabeli 7.1. zestawiono stopnie piętrzące na rzece Odrze, które przewidziano do

wykorzystania energetycznego. Część z nich ma juŜ ustalonych uŜytkowników elektrowni.

W zestawieniu nie ujęto planowanego w dotychczasowych zestawieniach zbiornika Racibórz,

który ze względów ekologicznych będzie budowany jako suchy zbiornik przeciwpowodziowy

bez stałego piętrzenia, a tym samym bez moŜliwości jego energetycznego wykorzystania.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

106

Nie przesądzając, kto będzie inwestorem elektrowni przy pozostałych stopniach, naleŜy

zwrócić uwagę, Ŝe wybierane są kolejne stopnie najatrakcyjniejsze pod względem

ekonomicznym, co nie gwarantuje kompleksowego wykorzystania wszystkich stopni

Tabela 7.1.

Stopnie piętrzące na rzece Odrze, przewidziane do wykorzystania energetycznego

Lp.

Nazwa stopnia

km rzeki

Moc [MW]

Właściciel, uŜytkownik

elektrowni

Koźle

95,6

1,50

do wykorzystania

Kąty

137,5

1,23

do wykorzystania

Groszowice

144,76

1,10

prywatny

Wróblin

157,70

1,00

prywatny

Chróścice

168,1

1,00

do wykorzystania

Ujście Nysy

180,4

1,50

RZGW Wrocław

Zwanowice

185,1

1,00

JEW Sp. z o.o.

Lipki

206,8

1,30

do wykorzystania

Oława

213,3

3,20

ESP SA

10.

Ratowice

227,4

2,00

do wykorzystania

11.

Janowice

232,4

2,00

do wykorzystania

12.

Opatowie

245,03

1,60

RZGW Wrocław

13.

Rędzin

260,7

2,00

RZGW Wrocław

14.

Malczyce

300,0

9,00

RZGW Wrocław

15.

LubiąŜ

316,5

9,00

Łącznie

38,43 MW

Bóbr

Bóbr na długości 270 km (od zbiornika Bukówka do ujścia) zabudowana jest 36 stopniami

piętrzącymi, przy których istnieją lub mogą być wybudowane elektrownie wodne. Ze

względów regulacyjnych nie przewiduje się juŜ budowy na tym odcinku dalszych stopni

piętrzących. Nowe moŜliwości energetycznego wykorzystania zasobów wodnych rzeki mogą

powstać jedynie w przypadku zagospodarowania wyrobisk kruszyw.

Kilkanaście stopni piętrzących w górnym biegu rzeki o spadzie około 2 m przy przepływie 1-

5 m

/s mają potencjał energetyczny poniŜej 100 kW i nie są istotne dla energetyki zawodowej

ani dla celów planistycznych. Aktualnie w budowie są elektrownie w Lesznie Dolnym (0,42

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

107

MW), Dziećmierowicach (0,48 MW), Szprotawie-Iławie (0,4 MW) oraz przeprowadzana jest

modernizacja elektrowni Bobrowice III i IV (1,0 MW). Do wykorzystania pozostały jeszcze

lokalizacje w Bolesławcu o planowanej mocy 0,6 MW i Dębowym Gaju o planowanej mocy

0,25 MW.

Kwisa

Kwisa, lewy dopływ rzeki Bóbr, zabudowana jest 22 stopniami piętrzącymi. Większość

stopni, ze względu na małe spady i przepływy, moŜe umoŜliwiać uzyskanie mocy jedynie

w granicach 0,08-0,15 MW. Oprócz wykorzystywanych o największym spadzie stopni Leśna,

Złotniki i Kliczków, planuje się jedynie do wybudowania jaz Ławszowa z elektrownią

o moŜliwości uzyskania mocy 0,5 MW. Obiekt ten jest przedmiotem zainteresowania

ESP SA.

Nysa Kłodzka

Nysa Kłodzka zabudowana jest 4 zbiornikami retencyjnymi m.in. wykorzystywanymi

energetycznie oraz 14 stopniami. Do wykorzystania energetycznego planuje się piętrzenie na

jazach w Lewinie Brzeskim (elektrownia o mocy 0,78 MW), Michałowie (elektrownia

o mocy 0,6 MW), Nysie (elektrownia o mocy 0,5 MW) oraz na planowanym zbiorniku

Kamieniec Ząbkowicki (elektrownia o mocy 2,2 MW).

Mała Panew

Zasoby energetyczne rzeki Mała Panew zostały juŜ właściwie wykorzystane. Stopień Jedlice

(z elektrownią o mocy 0,23 MW) jest przedmiotem zainteresowania właściciela obiektu, czyli

RZGW Wrocław, a pozostałe dwa stopnie nie umoŜliwiają uzyskania nawet 0,1 MW mocy.

Nysa ŁuŜycka

Nysa ŁuŜycka zabudowana jest kilkunastoma stopniami piętrzącymi. Stopnie, przy których

elektrownie wodne usytuowane są na prawym brzegu, naleŜą do Polski. Przy siedmiu z nich

istnieją elektrownie wodne będące własnością PGE ZEW Dychów SA. Do wykorzystania

moŜliwe są dwa stopnie regulacyjne: Koźlice połoŜone w km 159,85 o spadzie 1,8 m (moc

elektrowni wodnej ok. 0,25 MW) i Krzewina połoŜona w km 173,965 o spadzie 2,5 m (moc

elektrowni ok. 0,25 MW).

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

108

Noteć

RZGW w Poznaniu zainteresowany jest realizacją w ramach Programu dla Odry – 2006

elektrowni wodnych przy trzech stopniach piętrzących na rzece Noteci (dopływie Warty):

•

na stopniu Drawsko o spadzie 1,8 m – moc elektrowni 0,6 MW;

•

na stopniu Nowe o spadzie 1,7 m – moc elektrowni 0,6 MW;

•

na stopniu Mikołajewo o spadzie 1,3 m – moc elektrowni 0,5 MW.

7.4.2.

liwe do uzyskania efekty budowy elektrowni

wodnych

Mając na względzie potrzebę, a nawet obowiązek wykorzystywania źródeł energii

odnawialnej, w tym wodnej, naleŜy nadal utrzymywać zasadę budowy elektrowni wodnych

przy wszystkich stopniach wodnych, gdzie tylko umoŜliwiają to uwarunkowania przyrodnicze

(ochrona ciągłości ekologicznej rzek dla ryb dwuśrodowiskowych, ochrona korytarzy

ekologicznych, obszary Natura 2000, w których podmiotem ochrony są siedliska lub gatunki

wodne) oraz pozwala na to rachunek ekonomiczny uwzględniający wzrost efektywności

wynikający ze wzrostu cen energii elektrycznej.

Opisane

propozycje

lokalizacji

budowy

elektrowni

wodnych

przy

istniejących

i projektowanych obiektach piętrzących pozwalają na dalsze wykorzystanie rzeki Odry i jej

dopływów takŜe jako źródła energii odnawialnej. Zdecydowana większość elektrowni

związana jest z istniejącymi stopniami. Jedynie elektrownia w LubiąŜu na Odrze, Ławszowa

na rzece Kwisie i Kamieniec Ząbkowicki na rzece Nysie Kłodzkiej powstałyby przy nowych

obiektach piętrzących, które spełniałyby równieŜ inne funkcje wodno-gospodarcze.

Ogółem do uruchomienia pozostaje jeszcze 26 stopni piętrzących, w tym:

•

na rzece Odra – 15, przy których mogą powstać elektrownie wodne o mocy 38,6 MW;

•

na rzece Bóbr – 2, przy których mogą powstać elektrownie wodne o mocy 0,85 MW;

•

na rzece Nysa Kłodzka – 4 z moŜliwością budowy elektrowni wodnych o mocy 4,08 MW;

•

na rzece Kwisa – 1 z moŜliwością budowy elektrowni wodnej o mocy 0,5 MW;

•

na rzece Mała Panew – 1 z moŜliwością budowy elektrowni wodnej o mocy 0,23 MW;

•

na rzece Noteć – 3 z moŜliwością budowy elektrowni wodnych o mocy 1,7 MW;

oraz kilkanaście bardzo małych elektrowni wodnych o mocach poniŜej 0,15 MW nie

będących przedmiotem energetyki zawodowej ani planowania.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

110

8. Znaczenie mi

dzynarodowe, gospodarcze oraz inne

korzy

ci wynikaj

ce z podj

cia realizacji programu

modernizacji Odrza

skiego Systemu Wodnego

8.1.

Europejskie uwarunkowania aktualizacji Programu dla

Odry - 2006

Odra od lat posiada status środkowoeuropejskiej rzeki międzynarodowej. Niestety ze względu

na jeszcze niedawne duŜe znaczenie polityczne jej ranga strategiczna była waŜniejsza od

znaczenia gospodarczego. Rzeka do dzisiaj nie ma jasno określonej europejskiej przyszłości.

Jest arterią komunikacyjną, której 80 kilometrowy odcinek przepływa przez Czechy, później

Polskę, a na odcinku 179 km stanowi granicę między Polską i Niemcami. Odra łączy ze sobą

liczne okręgi przemysłowe i krainy leŜące na terytoriach trzech państw: Zagłębie Ostrawsko-

Karwińskie, Zagłębie Górnośląskie, Dolny Śląsk, ŁuŜyce, Ziemia Lubuska, Brandenburgia i

Pomorze Zachodnie. Obszar ten nazywany jest umownie Nadodrzem. Polska część Nadodrza

na południu i północy charakteryzuje się bogatą infrastrukturą przemysłową, a w środkowym

biegu Odry – rolniczą. Teren ten jest wysoce zurbanizowany, a jego wskaźniki gospodarcze

były zawsze wyŜsze od średnich krajowych. Obszar ten obejmuje ok. 20 % powierzchni

kraju, zamieszkany jest przez ok. 30 % ludności, znajduje się tu ok. 25% miast polskich

Ranga rzeki diametralnie zmieniła się z dniem 1 maja 2004 r. po wejściu Polski do UE.

Obecnie Odra nie stanowi granic systemów politycznych czy gospodarczych. jest rzeką

wewnętrzną Unii wobec, której nadrzędnymi planami i strategiami są strategie Wspólnotowe.

Zgodnie z nową sytuacją Odry, która przepływa przez trzy państwa członkowskie UE,

działania podejmowane w dorzeczu Odry powinny mieć wymiar europejski, a transport

wodny na rzece, zgodnie z obowiązującą w Unii polityką powinien uzyskać odpowiednią,

europejską rangę.

Od momentu ustanowienia Programu dla Odry – 2006 przyjętych zostało wiele krajowych

strategii i planów, które mają bezpośredni wpływ na Odrzański System Wodny. Zaliczyć do

nich naleŜy m.in.:

•

Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r. o ogłoszeniu Koncepcji

polityki przestrzennego zagospodarowania kraju

W Koncepcji tej na temat Ŝeglugi

W wyniku opiniowania projektu aktualizacji Programu dla Odry - 2006 tekst tego podrozdziału został

przekazany przez Ministerstwo Infrastruktury z wnioskiem o zamieszczenie w dokumencie.

W. Jacher, Kierunki rozwoju Nadodrza a oczekiwania ludności, Studia Śląskie, Opole 1984, t XLIII, s. 129.

MP z 2001 nr 26 poz. 432.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

111

ródlądowej czytamy, Ŝe realizacja Dyrektywy UE nr 1692/96/WE z dnia 23 lipca 1996 r.

w sprawie rozwoju europejskiej sieci transportowej, wskazuje na konieczność

kontynuowania zabudowy hydrotechnicznej rzek w celu wprowadzenia w Polsce dróg

wodnych klasy europejskiej. Prognozy przewozów polskiej Ŝeglugi śródlądowej

w krajowym i europejskim systemie transportu przewidują wzrost wielkości ładunków

przewoŜonych Ŝeglugą śródlądową o 60 – 100%. WiąŜe się z tym zamiar modernizacji

urządzeń drogi wodnej Odry i powiązania jej z siecią wodną Niemiec oraz pozostałą

siecią wodną Polski (Warta – Noteć - Wisła), jak teŜ połączenie Odry i Łaby z Dunajem.

Przewiduje się kontynuację modernizacji Odry skanalizowanej na odcinku Koźle – Brzeg

Dolny. Utrzymanie warunków dla Ŝeglugi poniŜej stopnia Brzeg Dolny, z uwagi na

postępującą erozję zagraŜającą przerwaniem Ŝeglugi długotrasowej na Odrze, wymaga

pilnego zakończenia budowy stopnia wodnego Malczyce. W zakresie gospodarki wodnej

w Koncepcji ujęto m.in. sformułowanie, Ŝe charakter ponadregionalny będą mieć:

kontynuacja modernizacji drogi wodnej Odry, w celu jej dostosowania do europejskich

dróg wodnych.

•

Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 – 2025 Warszawa, 27 czerwca 2005 r. W

zatwierdzonym przez Rząd dokumencie Polityki Transportowej Państwa wskazane są

kierunki rozwoju transportu morskiego, transportu wodnego śródlądowego oraz

transportu intermodalnego.

•

Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności

przyjęcia i wdroŜenia strategii gospodarki wodnej w Polsce

. Uchwała Senatu

zobowiązuje autorów strategii gospodarki wodnej w Polsce do zwrócenia szczególnej

uwagi m.in. na zagadnienia dotyczące: rozwoju nowych sposobów korzystania z zasobów

wodnych, rozwiązywania problemów związanych z wodami transgranicznymi, obniŜenie

stopnia zagroŜenia powodziami i suszami, osiągnięcie pozytywnych skutków

gospodarczych, wskazując, Ŝe narzędzia wdraŜane w ramach strategii gospodarki wodnej

mogą przysłuŜyć się zmniejszeniu bezrobocia, a problemy gospodarki wodnej muszą być

ujmowane kompleksowo

•

Projekt Ministerstwa Gospodarki „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” z dnia

4 września 2008 r. Strategia energetyczna Polski wskazuje na cele jakie nasze państwo

powinno osiągnąć w zakresie odnawialnych źródeł energii (tzw. OZE). Zobowiązani

jesteśmy do wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii w bilansie energii

M.P. z 2007 r. nr 39 poz. 441.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

112

finalnej do 15% w roku 2020 i 20% w roku 2030. Jednym ze źródeł OZE jest energetyka

wodna. Zabudowa największych rzek elektrowniami wodnymi oraz budowa zbiorników

wodnych wykorzystujących potencjał energetyczny zgromadzonej wody sprzyja

transportowi rzecznemu.

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej strategie i plany unijne powinny być elementem

polskiej polityki i częścią naszego prawodawstwa. Do najwaŜniejszych unijnych

rozstrzygnięć mających bezpośredni wpływ na Odrzański System Wodny naleŜą m.in.:

•

Europejska polityka transportowa w horyzoncie do 2010 r.: czas wyborów tzw. Biała

Księga Transportu.

•

Dyrektywy nr 2000/60/EC wspólnotowe działania w dziedzinie polityki wodnej tzw.

dyrektywa wodna. Zapisy dyrektywy wpływające na zarządzanie dorzeczem Odry to

m.in.:

1) celem nr 16 zawartym w Preambule do Dyrektywy jest konieczność dalszego

integrowania ochrony i zrównowaŜonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami

polityk wspólnotowych, takimi jak energetyka, transport, rolnictwo, rybołówstwo,

polityka regionalna i turystyka. Niniejsza dyrektywa powinna tworzyć podstawę do

kontynuacji dialogu oraz rozwoju strategii dla dalszej integracji poszczególnych

obszarów polityk. Niniejsza dyrektywa moŜe takŜe mieć waŜny wkład w inne

dziedziny współpracy między Państwami Członkowskimi, między innymi w ramach

Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego (EPRP)

2) Art 5 analiza ekonomiczna korzystania z wód – istnieje wiele gospodarczych

podmiotów pragnących korzystać z Odry. Jednym z nich są armatorzy Ŝeglugi

ródlądowej.

3) Art. 9 Zwrot kosztów za usługi wodne (płacą wszyscy korzystający np. ochrona

przed powodzią, energetyka wodna, transport, turystyka, przemysł, rolnictwo,

aglomeracje)

4) Art. 13 Plany gospodarowania wodami w dorzeczu. W przypadku

międzynarodowego obszaru dorzecza wykraczającego poza granice Wspólnoty,

Państwa Członkowskie podejmują starania dla opracowania jednego planu

gospodarowania wodami w dorzeczu, a jeŜeli nie jest to moŜliwe, opracowują plan

obejmujący przynajmniej część międzynarodowego obszaru dorzecza, leŜącą na

terytorium danego Państwa Członkowskiego (np. Odra Polska, Niemcy, Czechy).

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

113

•

Decyzja nr 1692/96 wspólnotowe wytyczne dotyczące rozwoju transeuropejskiej sieci

transportowej. W art. 11 określone są parametry dróg wodnych naleŜących do sieci

transeuropejskiej. Minimalne wymagania techniczne dla dróg wodnych tworzących

część sieci muszą odpowiadać normom ustalonym dla drogi wodnej IV klasy, to znaczy

pozwalającej na przepłynięcie statku lub barki o długości 80-85 metrów i szerokości

9,5 m.

•

Decyzja 884/2004/WE zmieniająca decyzję nr 1692/96. Na str. 43 lub 296 decyzji

znajduje się mapa sieci TEN-T w UE, a na niej: Odra graniczna naleŜąca do sieci TEN-

T oraz planowana budowa kanału Odra-Łaba-Dunaj.

•

Zintegrowany Europejski Program Działań na Rzecz śeglugi Śródlądowej NAIADES.

Celem Programu jest podkreślenie zalet Ŝeglugi śródlądowej oraz stawienie czoła

przeszkodom, które mogą uniemoŜliwiać wykorzystanie oferowanych przez nią

moŜliwości. Jak wskazano powyŜej, Ŝegluga śródlądowa cieszy się znacznym

powodzeniem, jednak nadal istnieje wiele przeszkód, które naleŜy pokonać, aby móc

w pełni wykorzystać jej potencjał. Program skupia się na pięciu uzaleŜnionych od

siebie, strategicznych obszarach polityki w zakresie Ŝeglugi śródlądowej, które

obejmują: rynek, flotę, zatrudnienie i kwalifikacje, wizerunek oraz infrastrukturę.

Specyfiką tworzenia polityki gospodarczej Unii Europejskiej jest teŜ realizacja wytycznych

ustalanych

przez

Europejską

Komisję

Gospodarczą

przy

Organizacji

Narodów

Zjednoczonych. Komisja ta jest autorką wielu wytycznych, których przedmiotem jest

transport rzeczny w UE. Oto one:

•

Europejskie porozumienie w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych

o znaczeniu międzynarodowym (AGN). Zgodnie z Europejskim porozumieniem

w sprawie wielkich dróg Ŝeglugowych o międzynarodowym znaczeniu (AGN)

zawartym w Genewie w 1996 r., jedną z dróg międzynarodowych jest Odrzańska Droga

Wodna nazwana E 30 prowadząca ze Sztokholmu, wzdłuŜ wschodnich szwedzkich

wód przybrzeŜnych, w poprzek Bałtyku do Świnoujścia, Odrą, projektowanym

Kanałem Odra-Dunaj do Devina koło Bratysławy.

•

Niebieska Księga AGN, która zawiera opis techniczny śródlądowych dróg wodnych

i portów międzynarodowego znaczenia w Europie. Błękitna Księga to swoistego

rodzaju inwentarz aktualnie istniejących parametrów dróg wodnych o znaczeniu

międzynarodowym i cele jakie powinny wypełniać zgodnie z porozumieniem AGN.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

114

Jak zatem widać Odrzański System Wodny ma solidne podstawy aby traktować go nie tylko

w wymiarze krajowym, ale równieŜ w skali europejskiej.

8.2.

Zagospodarowanie Nadodrza jako problem

dzynarodowy

Nadodrze obejmuje obszary naleŜące do Republiki Czeskiej, Polski i Niemiec. Odra

w rozumieniu ustawy Prawo wodne zarówno jest rzeką graniczną pomiędzy Polską

a Niemcami, jak i Polską a Republiką Czeską. Rozwiązanie problemów rozwoju dorzecza

Odry wymaga więc współpracy tych trzech państw, ale teŜ współpracy niŜszych szczebli

organizacji Ŝycia publicznego regionów Polski, zwłaszcza województw śląskiego, opolskiego,

dolnośląskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego, niemieckich landów (Saksonii,

Brandenburgii, Berlina i Meklemburgii) oraz krajów czeskich (kraj śląski). PoŜądana jest

współpraca przygranicznych powiatów (i odpowiadających im struktur w krajach sąsiednich)

oraz współpraca na poziomie gmin. Od chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej równieŜ

struktury ponadnarodowe mogą i powinny być zaangaŜowane w problemy rozwoju Nadodrza.

Dodać trzeba równieŜ moŜliwość współpracy podmiotów innych niŜ administracje róŜnego

szczebla (organizacje pozarządowe, organizacje gospodarcze itd.) oraz konsorcjów

o mieszanym składzie. Trzeba wręcz stymulować powstawanie celowo zorientowanych

związków i stowarzyszeń oraz innych organizacji rozwiązujących konkretne problemy

dorzecza Odry.

Ponad 80% dorzecza leŜy w polskich granicach, a pozostałe to tereny leŜące w Czechach

i Niemczech. Dla całościowego uporządkowania problematyki odrzańskiej nie są to obszary

bez znaczenia. Czechy – to obszar źródliskowy i górny bieg rzeki mający wielkie znaczenie

dla sytuacji powodziowej po polskiej stronie. Na przemysłowych terenach czeskiego Śląska

istnieją zarówno problemy transportowe, jak i dotyczące zapewnienia odpowiedniej ilości

i jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi i dla przemysłu. Niemcy – to z jednej

strony aglomeracja berlińska

, jeden z najwaŜniejszych i najsilniej rozwijających się

miejskich systemów Europy, ale teŜ część estuarium Odry, gdzie szczególnie intensywnie

nakładają się na siebie interesy obu państw. Jeśli dodać do tego problematykę

niepodejmowanego przez Polskę powiązania Odry z Dunajem oraz kompleksowego

rozwiązania problemów transportowych w odrzańskim korytarzu transportowym, to

J. Waszkiewicz, Berlińskie wyzwanie, Odra nr 2/2004.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

115

moglibyśmy równieŜ liczyć na Ŝyczliwe zainteresowanie państw nie tylko leŜących na

południe od Polski (Czechy, Słowacja, Austria, Węgry), ale teŜ i Skandynawii.

Konieczność międzynarodowej współpracy dla rozwiązania problemów zagospodarowania

dorzecza Odry była wielokrotnie podejmowana w opracowaniach fachowych i publicystyce

politycznej. Spośród licznych publikacji na ten temat przytoczone zostaną tu jedynie dwa

cytaty wskazujące, Ŝe pomimo upływu lat sytuacja nie zmienia się w sposób zasadniczy.

Pierwszy pochodzi z przygotowanego jeszcze w 1990 r. „Memoriału w sprawie właściwego

gospodarczego wykorzystania Odry”

: „...Realizacja niezbędnych prac, a przynajmniej

szybkie podjecie rzeczowej dyskusji i przyjęcie wynikających z niej decyzji (…) moŜe mieć

kolosalne znaczenie w chwili, gdy na nowo ustalane są kierunki zaangaŜowania i ekspansji

gospodarczej w świecie. Albo potrafimy z Odry uczynić problem europejski, albo wraz z nią

zepchnięci zostaniemy na pobocze procesów zachodzących w naszym otoczeniu”. Drugi cytat

pochodzi z tekstu opublikowanego 4 lata później (1994 r.): „...Jak się wydaje, Odra i jej

zagospodarowanie, a nawet same studia nad projektem włączenia się z nią razem w

zintegrowany system europejskich dróg wodnych, mogła odegrać rolę zwornika konstrukcji

europejskiej. Mogliśmy ten zwornik zaproponować, wyeksponować i skorzystać na tym, Ŝe jest

on w naszych rękach. Nie uczyniliśmy tego i teraz jesteśmy świadkami, jak inicjatywę

przejmują inni. Bo Nadodrze na rolę zwornika jest skazane. MoŜna tylko powiedzieć (…), Ŝe

albo zostanie ono w ten sposób wykorzystane przez nas, dla naszych celów i na naszych

warunkach, albo zrobią to inni bez nas, albo i wbrew nam, dyktując swoje warunki i

przeprowadzając swoje cele”

. Trzeba sobie zdawać sprawę, Ŝe wobec pasywności strony

polskiej, to strona niemiecka jest inicjatorem większości dyskusji i projektów dotyczących

zagospodarowania polsko-niemieckiego pogranicza, a więc i toczących się w układzie

międzynarodowym debat o problematyce odrzańskiej

Zagospodarowanie dorzecza Odry jest problemem międzynarodowym wymagającym

szczególnej aktywności i inicjatywy ze strony Polski. Dlatego powinno nastąpić klarowne

diagnozowanie problemów oraz stymulowanie powstawania międzynarodowych układów

i struktur sprzyjających ich rozwiązaniu.

J. Bogdan, A. Dubicki, M. Miłkowski, J. Waszkiewicz, Memoriał w sprawie właściwego wykorzystania

gospodarczego rzeki Odry, Biuletyn Międzyregionalnej Agencji Dorzecza Odry, nr 1, luty 1991.

J. Waszkiewicz, Odra jako os integracji regionalnej i międzynarodowej, Rocznik Wrocławski 2, Towarzystwo

Przyjaciół Ossolineum, Wrocław 1995.

M. Guz-Vetter, Szanse i zagroŜenia polsko-niemieckiego pogranicza w perspektywie przyłączenia Polski do

Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

116

Istotne jest teŜ podejmowanie współpracy w ramach struktur instytucjonalnych

proponowanych przez innych partnerów. Polskie podmioty muszą być w takich inicjatywach

aktywnie obecne, wymieńmy choćby czeskie inicjatywy dotyczące budowy połączenia Odra-

Dunaj-Łaba czy niemiecką inicjatywę Partnerstwa Odry. Podchodzenie do nich z dystansem

powoduje jedynie pozostawianie pustego pola, zagospodarowywanego przez innych.

W Programie dla Odry – 2006 naleŜy przewidzieć środki, nawet gdy będą one niewielkie, na

stymulowanie i wspomaganie takiego uczestnictwa.

8.3.

Europeizacja problemu Nadodrza

Trzeba podkreślić moŜliwość wykorzystania struktur i środków Unii Europejskiej, z której

dyrektywami dotyczącymi zarówno ekologii, generowania energii ze źródeł odnawialnych,

jak i wykorzystania Ŝeglugi dla zmniejszenia problemów transportowych Unii, program

odrzański jest całkowicie zgodny. Kluczem do rozwiązania problemów Nadodrza powinna

stać się ich europeizacja. Wynika to choćby z oczywistej zasady, sformułowanej przez

amerykańskiego politologa Harveya Wheelera

, Ŝe problemy moŜna rozwiązywać jedynie

w skali, w jakiej one powstają. Problemy, z jakimi mamy do czynienia na terenie dorzecza

Odry, są w gruncie rzeczy problemami europejskimi. Muszą zatem być rozwiązywane

w takiej właśnie europejskiej skali. Odra jest i zawsze była znaczącym elementem

europejskiego systemu wodnego. II Wojna Światowa i powojenny ład spowodowały, Ŝe

system odrzański uległ degradacji i marginalizacji. Powiązania Odry z systemem dróg

wodnych Europy, prowadzące przez berliński węzeł, stały się wówczas czymś równie

nieistotnym, jak rola tego podzielonego murem berlińskim miasta. Odra została zepchnięta do

rangi symbolu – z jednej strony „granicy przyjaźni”, z drugiej strony – granicy polskiej racji

stanu. W kaŜdym rozumieniu – raczej czynnika bezpieczeństwa niŜ rozwoju. Powojenne

projekty E. Kwiatkowskiego uczynienia Odry międzynarodowym szlakiem transportowym

dla Europy Środkowej, czego wyrazem było np. przypisanie poszczególnych nabrzeŜy Portu

Szczecińskiego poszczególnym państwom, nie mogły być realizowane w stalinowskiej wizji

pozycji Polski i jej Ziem Odzyskanych w sowieckim bloku. Później juŜ do tych koncepcji nie

wracano, poza sentymentalnymi nawiązaniami do nich przez Szczecinian.

Pismo MSWiA do marszałków graniczących z Niemcami województw z dnia 14.01.2008 r. (DUEiWM-

4653/3/1942/08/OH) w sprawie uczestniczenia w Partnerstwie Odry.

H. Wheeler, Democracy in a revolutionary era, The political oreder today, The Center for the Study of

Democratic Institutions, Santa Barbara 1970.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

117

Warto wspomnieć o tym, Ŝe koncepcje E. Kwiatkowskiego bazowały na pamięci

wcześniejszych o ćwierćwiecze rozstrzygnięć Traktatu Wersalskiego, który Odrze nadał

status rzeki międzynarodowej, mającej zaspokajać transportowe potrzeby nie tylko Niemiec,

ale i innych środkowoeuropejskich państw, głównie odciętej od morza Czechosłowacji

Wprawdzie ustalenia te nigdy nie nabrały realnych instytucjonalnych kształtów, a później,

wraz z całym wersalskim porządkiem, zostały jednostronnie odrzucone przez hitlerowskie

Niemcy, ale był w nich element właściwego postawienia odrzańskich problemów w skali

europejskiej.

Powrót do tak daleko idącego programu nie jest obecnie ani moŜliwy, ani wskazany. JednakŜe

trzeba teŜ wspomnieć o konieczności odejścia od roli, jaką Nadodrze pełniło w II. połowie

XX wieku. Było ono wówczas postrzegane jako teatr działań wojennych i bezpośrednie

zaplecze przyszłego europejskiego konfliktu. Odbijało się to zarówno na sposobie

zagospodarowania (ogromne tereny poligonowe, miejsca ulokowania znacznych sił zbrojnych

Polski i ZSRR, postrzeganie Odry i terenów przyległych jako linii obrony i rubieŜy ataku), jak

i na zaniechaniach w tym względzie. W efekcie obecnie jest to teren dysproporcji

cywilizacyjnej pomiędzy Niemcami, w tym zrekonstruowanymi landami dawnej NRD

a Polską. W interesie nie tylko Polski, ale i Europy leŜy zbliŜenie standardów

zagospodarowania Nadodrza do standardów zachodnioeuropejskich. Powinno ono nie

oddzielać, a łączyć Polskę z pozostałą częścią Unii Europejskiej.

W chwili obecnej powstały przesłanki do tego, by pomyśleć o rozsądnej europeizacji

problemów Odry. Zarówno kwestie bezpieczeństwa powodziowego, jak i problemy ekologii

czy rozwoju transportu wodnego wymagają międzynarodowej koordynacji nie tylko na

poziomie planistycznym, ale teŜ w wielu kwestiach wykonawczych.

Jako pozytywny przykład międzynarodowej współpracy, której podstawę merytoryczną

tworzy tematyka odrzańska wskazać moŜna Międzynarodową Komisję Ochrony Odry przed

Zanieczyszczeniem

(MKOOpZ).

Jest

jedna

funkcjonujących

Europie

międzynarodowych komisji zajmujących się problematyką rzek i jezior, których zlewnie leŜą

na obszarze więcej niŜ jednego państwa. Została ona powołana na podstawie umowy

podpisanej we Wrocławiu pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej, Rządem Republiki

Czeskiej, Rządem Republiki Federalnej Niemiec i Wspólnotą Europejską w dniu 11 kwietnia

S. Kalina, Status prawny Odry – o potrzebach zmian, Gospodarcze wykorzystanie Odry, Regionalna

konferencja problemowa, Stowarzyszenie „Civitas Christiana, Ośrodek Myśli Zachodniej, Stowarzyszenie
„Civitas Christiana, Ośrodek Myśli Zachodniej, Szczecin 1997.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

118

1996 r. Umowa weszła w Ŝycie po ratyfikacji w dniu 26 kwietnia 1999 r. Sekretariat

MKOOpZ ma swą siedzibę we Wrocławiu. Do podstawowych celów MKOOpZ naleŜą

1) zapobieganie i trwałe obniŜanie zanieczyszczenia Odry i Bałtyku szkodliwymi

substancjami;

2) osiąganie ekosystemów wodnych i brzegowych, jak najbardziej zbliŜonych do naturalnych,

z właściwą im róŜnorodnością gatunków;

3) umoŜliwienie wykorzystania Odry przede wszystkim dla pozyskiwania wody

przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi z infiltracyjnych ujęć brzegowych, rolniczego

wykorzystania wody i osadów;

4) zapobieganie i trwałe obniŜanie ryzyka szkód powodziowych;

5) koordynacja wdraŜania Ramowej Dyrektywy Wodnej w dorzeczu Odry.

Główne decyzje MKOOpZ zapadają na szczeblu posiedzenia Komisji, w którym uczestniczą

delegacje stron umowy. Praca MKOOpZ odbywa się w grupach roboczych, złoŜonych ze

specjalistów, powołanych przez delegacje stron umowy. Grupy te opracowują programy

działań dla osiągnięcia określonych celów, które następnie Komisja przedkłada stronom

umowy w formie projektów i zaleceń. Analizując ponad 10-letnią historię działalności

MKOOpZ wyraźnie widać dostosowywanie jej do bieŜących wymagań i podejmowanie

nowych wyzwań. Powódź w 1997 r. stała się powodem powołania Grupy Roboczej

„Powódź”. W grudniu 2002 r. statut obserwatora nadano organizacjom WWF oraz Bund für

Umwelt und Naturschutz Deutschland, włączając w ten sposób w krąg podmiotów biorących

udział w pracy Komisji równieŜ organizacje pozarządowe. Komisja pełni rolę koordynującą

w procesie wdraŜania Ramowej Dyrektywy Wodnej na obszarze międzynarodowego dorzecza

Odry. Poza licznymi opracowaniami i raportami dotyczącymi ochrony wód, ochrony przed

powodzią i problemów ekologicznych Odry, MKOOpZ przygotowała projekt planu

gospodarowania wodami na międzynarodowym obszarze dorzecza Odry

. ChociaŜ

niewątpliwie moŜna wskazać jeszcze wiele obszarów, dla których nie podjęta została ścisła

współpraca międzynarodowa, postępująca ciągła ewolucja (poczynając od tematyki ochrony

Odry przed zanieczyszczeniami) i umacnianie instytucjonalne Komisji daje nadzieję na

wykorzystywanie tej platformy koordynowania działań do rozwiązywania kolejnych

wspólnych problemów całego dorzecza Odry.

www.mkoo.pl.

Międzynarodowy Obszar Dorzecza Odry. Projekt Planu Gospodarowania Wodami, koordynacja MKOOpZ,

grudzień 2008.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

119

8.4.

Europejska TVA

Tennessee Valley Authority (TVA) - jest to powołana w 1933 r. agencja federalnego rządu

USA zajmująca się kompleksowym zagospodarowaniem hydrotechnicznym dorzecza rzeki

Tennesee. Program TVA wykreowano jako odpowiedź na wielki kryzys 1929 r. Zakrojone na

duŜą skalę roboty publiczne miały oŜywić koniunkturę, jednocześnie rewitalizując obszary

szczególnie dotknięte depresją. Jest to przykład skutecznej interwencji rządu zarówno dla

oŜywienia gospodarki, jak i dla osiągnięcia zakładanych celów w obszarze podejmowanego

działania (uŜeglownienie rzeki Tenneesee, elektrownie wodne, kilkadziesiąt tam i zbiorników

wodnych, poprawa jakości środowiska, miejsca pracy, rewitalizacja regionu itd.). Nie

szukając zbyt daleko idących analogii, trzeba powiedzieć, Ŝe obecny okres przypomina pod

wieloma względami początkowy okres wielkiego kryzysu. Powszechnie mówi się teŜ o tym,

e niektóre z wypróbowanych wówczas środków zaradczych mogą być uŜyte w chwili

obecnej. Dotyczy to m.in. szerokiego zastosowania robót publicznych. Program odrzański

mógłby powtórzyć dokonania TVA. Uwzględniając zarówno skalę problemów, jak i z gruntu

międzynarodowy ich charakter naleŜy starać się zainteresować tą ideą struktury Unii

Europejskiej. Europejski program podobny do TVA byłby skutecznym narzędziem walki

z kryzysem, a juŜ sama dyskusja na jego temat mieć będzie pozytywne znaczenie dla

kreowania obrazu struktur europejskich jako tych, które aktywnie przeciwdziałają obecnej

niekorzystnej sytuacji gospodarczej. To samo dotyczy polskiego rządu jako inicjatora takiego

przedsięwzięcia.

Tak pomyślany program odrzański (na wzór TVA) powinien mieć charakter kompleksowy i

obejmować m.in.:

•

zakończenie i międzynarodowe skoordynowanie ochrony przeciwpowodziowej dorzecza;

•

przywrócenie i zachowanie współczesnych ekologicznych standardów (obecnie za

najwaŜniejszy uznać moŜna problem konieczności redukcji emisji CO

przez energetykę

opartą na spalaniu węgla kamiennego i brunatnego);

•

eglugowe wykorzystanie Odry i jej powiązanie z innymi systemami rzecznymi (Łaba,

Dunaj, Wisła i Niemen);

•

energetyczne wykorzystanie rzek i propagowanie innych form energii odnawialnych;

•

turystyczne dowartościowanie dorzecza Odry (nie tylko pod względem wykorzystania

rzek dla turystyki wodnej) oraz wykorzystanie potencjału demograficznego istniejących

tu aglomeracji;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

120

•

pomoc w konwersji problemowych obszarów trzech państw (demograficzne trudności

terenów byłej NRD, ciągłe zagroŜenie wysokim bezrobociem w zachodnich obszarach

Polski, konwersja przemysłowa Górnego Śląska i Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego);

•

kreowanie nowych miejsc pracy (w elastycznym sektorze rynku pracy) przy rekonstrukcji

i pielęgnacji systemu wodnego Odry oraz w związanych z nim usługach (turystyka);

•

zwiększenie turystycznej i inwestycyjnej atrakcyjności obszarów nadrzecznych.

8.5.

Współpraca społeczna i kulturowa

Osobną kwestią jest transgraniczna współpraca kulturalna, naukowa oraz społeczna,

sprzyjająca zbliŜaniu społeczeństw i likwidacji zagroŜeń związanych ze wzrostem nieufności,

niechęci czy wręcz wrogości. Tym bardziej, Ŝe po róŜnych stronach granic dzielących

Nadodrze zamieszkują społeczności wprawdzie podobnie silnie doświadczone przez historię,

ale teŜ bardzo róŜniące się pod względem kulturowym (inny stosunek do religii, tradycji,

toŜsamości narodowej, prawa, państwa, inny poziom urbanizacji oraz tradycji i wartości

mieszczańskich, inaczej rozłoŜone akcenty w systemach wartości itd.). W sprzyjających

warunkach róŜnice takie mogą wpływać wzbogacająco dla wszystkich stron, a Ŝycie na

pograniczu moŜe owocować szczególnie interesującymi dokonaniami. W mniej korzystnej

sytuacji, a kryzys moŜe być tu czynnikiem wnoszącym niepokój, jest to droga do konfliktów.

Z tego punktu widzenia szczególnie interesujące są procesy zachodzące w rozdzielonych

granicą miastach. Kilka historycznie zespolonych miast nadodrzańskich zostało podzielonych

przez szczelne powojenne granice (Gırlitz-Zgorzelec, Frankfurt-Słubice czy Guben-Gubin to

najbardziej znaczące przykłady, ale waŜne są teŜ mniejsze specyficzne ośrodki, jak:

Bad Muskau-Łęknica). Trwają procesy infrastrukturalnego łączenia tych ośrodków, w ślad za

którymi pójść muszą procesy zespolenia funkcjonalnego i instytucjonalnego. WaŜne jest teŜ

wspólne opracowywanie oferty promocyjnej skierowanej na zewnątrz (do potencjalnych

turystów, inwestorów, imigrantów), której elementem składowym powinny być wspólne

wydarzenia kulturalne, turystyczne, sportowe (dodatkowy związek ze sportami wodnymi

byłby wysoce poŜądany). NaleŜy oczekiwać, Ŝe realizacja Programu dla Odry – 2006 te

procesy istotnie przyspieszy, przyczyniając się jednocześnie do zwiększenia ich efektywności.

Sprawa ta ma jeszcze jeden istotny aspekt. Takie scalające się organizmy miejskie są

naturalnym polem obserwacji i miejscem eksperymentów waŜnych dla całego pogranicza.

WdroŜyć naleŜy zatem program monitorowania zachodzących zmian i wyciągania z nich

dalej idących wniosków. Trwała współpraca wymaga jednak świadomości wspólnoty losów,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

121

interesów i zagroŜeń. Kluczem do rozwoju gospodarczego Nadodrza jest wykreowanie

swoistej nadodrzańskiej toŜsamości i związanego z nią kapitału społecznego.

Zasygnalizowana została tu kwestia współpracy w zakresie prowadzenia badań społecznych i

kulturowych procesów zachodzących na pograniczu. Są one prowadzone przez niektóre

ośrodki akademickie (Uniwersytet w Ostrawie i Uniwersytet Śląski w Katowicach –

zwłaszcza jego cieszyński wydział, Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie, Uniwersytet

w Zielonej Górze). Proces ten naleŜy jednak nasilić i nadać mu bardziej uniwersalny

charakter. Odpowiednio ukierunkowane stypendia i nagrody, nakierowane na tę problematykę

granty, wyspecjalizowane placówki i stowarzyszenia (takie jak Polsko-Czeskie Towarzystwo

Naukowe), sympozja i konferencje naukowe – to tylko przykłady tego, co moŜna zrobić

i w czym pomóc moŜe takŜe realizacja Programu dla Odry – 2006.

Nacisk powinien być teŜ połoŜony na szerzenie wiedzy o bliskich geograficznie, ale

odległych kulturowo społeczeństwach. Edukacja dwujęzyczna, silna obecność w programach

historii i kultury partnerów oraz wspólnej historii podzielonych ziem mogą być skuteczną

formą budowy trwałych więzi i współpracy transgranicznej. Elementem tak przekazywanej

tradycji (którą najpierw trzeba odtworzyć czy wręcz skonstruować) moŜe teŜ być

umoŜliwienie młodemu pokoleniu dostępu do doświadczeń społeczności tradycyjnie

związanych z wodą. Jest to bardzo waŜne dla polskich regionów, zamieszkałych przez

ludność napływową, która wciąŜ jeszcze nie ma rzeki „we krwi”. Uprawa, rekultywacja

i ochrona terenów nadrzecznych, jak teŜ budowa, wykorzystanie i utrzymanie obiektów

infrastruktury wodnej wymaga szerokiego funkcjonowania takiej wiedzy w nadrzecznych

społecznościach.

Jako przykład takiego podejścia wymienić moŜna kilka inicjatyw:

festiwal kultury miast nadodrzańskich oraz transgraniczne festiwale regionów

nadodrzańskich; w perspektywie – festiwal o szerszej formule, nawiązujący
charakterem do festiwali ziem górskich; organizacja targów nadodrzańskich itp.;

związane z rzekami imprezy sportowe (w tym połączone ze stymulowaniem rozwoju

sportów wodnych); umiejętności pływania i Ŝeglowania wdraŜane w czasie zajęć
szkolnych; zawody i regaty organizowane przez miejscowości nadodrzańskie
w róŜnych konfiguracjach.

Omówiona została moŜliwość i konieczność umiędzynarodowienia Programu dla Odry –

2006. Nie zostały w tej krótkiej charakterystyce wyczerpane wszystkie moŜliwości i aspekty

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

123

9. Lista priorytetowych projektów i zada

9.1.

Kryteria identyfikacji priorytetowych zada

Ze względu na skuteczność wdraŜania bardzo istotnym elementem Programu jest lista

projektów priorytetowych, czyli takich, których realizacja umoŜliwia uzyskanie

zaplanowanych efektów, w najbliŜszym czasie i w planowanym horyzoncie czasowym, przy

właściwej relacji kosztów i uzyskiwanych rezultatów. Z uwagi na ograniczoność środków

finansowych, jakie moŜna przeznaczyć na realizację Programu, wskazana była rezygnacja

z tych zadań, które chociaŜ wydają się słuszne i potrzebne, to jednak moŜna je pominąć

i pozostawić na okres późniejszy.

Projekty priorytetowe zostały nazwane i wyodrębnione spośród tych, których identyfikacja

moŜe być dokonywana juŜ w trakcie realizacji Programu. W zakresie ochrony

przeciwpowodziowej podstawowym kryterium w wyborze zadań priorytetowych była

ochrona jak największej liczby mieszkańców z równoczesnym zabezpieczeniem ich mienia.

W efekcie chronione są tereny mocno zurbanizowane i wykorzystywane równieŜ do celów

gospodarczych. Istotne jest takŜe to, aby poprzez ochronę jednych obszarów nie było

stwarzane zagroŜenie dla terenów połoŜonych w dół biegu rzeki. Dlatego przy ustalaniu

kryteriów identyfikacji brano pod uwagę kompleksowość rozwiązywania problemu. WaŜne

teŜ jest to, aby był kontynuowany dotychczasowy kierunek działań i wykorzystane zostały

posiadane juŜ zasoby i infrastruktura. Przede wszystkim nacisk połoŜono na te inwestycje,

które zostały juŜ rozpoczęte lub są w duŜym stopniu przygotowane do realizacji. Poprzez

skumulowanie środków prowadzić to będzie do szybkiego zakończenia tych zadań

i uzyskania oczekiwanych efektów w jak najszybszym czasie. Równolegle prowadzone

powinny być prace przygotowawcze potrzebne do rozpoczęcia nowych zadań, tak aby

zapewnić ciągłość realizacji Programu. Kluczowa dla powodzenia podejmowanych zamierzeń

jest moŜliwość pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowania, takich jak: środki funduszy

strukturalnych i Funduszu Spójności, środki krajowych funduszy czy międzynarodowych

instytucji finansowych. Z tego powodu uwzględnione zostały zarówno cele programów

operacyjnych, w tym przede wszystkim Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

(POIiŚ), jak i kryteria kwalifikowania projektów, które mogą ubiegać się o dofinansowanie.

Do realizacji przewidziano takŜe te zadania, które zostały juŜ zakwalifikowane na listę

projektów indywidualnych POIiŚ.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

124

Przy wszystkich komponentach Programu dla Odry – 2006 realizowane powinny być przede

wszystkim te zamierzenia, które zapewniają kompleksowość działań, realizację celów

Programu, spójność i gwarantują uzyskanie ponad lokalnego efektu oddziaływania. Program

wdraŜa równieŜ podstawowe załoŜenia krajowych dokumentów strategicznych, koncentrując

ich cele na obszarze dorzecza Odry i zagadnieniach dotyczących gospodarki wodnej oraz

ochrony środowiska.

Nie oznacza to, Ŝe w obszarze zainteresowania Programu nie mogą znaleźć się teŜ projekty o

mniejszym zasięgu i skali. Przede wszystkim powinny to być wówczas działania pilotaŜowe,

pozwalające na zdobywanie nowych doświadczeń i ich propagowanie na większą skalę.

Istotne znaczenie mogą mieć zatem przedsięwzięcia budujące więzi współpracy w ramach

dorzecza, w tym równieŜ transgraniczne. Za wskazane naleŜy teŜ uznać dofinansowanie ze

rodków finansowych przeznaczonych na realizację Programu dla Odry – 2006 takich zadań,

dla których inwestor jest w stanie samodzielnie pozyskać finansowanie z innych źródeł (np.

budŜet własny, fundusze krajowe, unijne lub międzynarodowe), a potrzebuje wsparcia dla

przygotowania dokumentacji lub dla domknięcia budŜetu takiego projektu. Wskazane jest

równieŜ realizowanie modernizacji i rozbudowy istniejących juŜ urządzeń, w celu utrzymania

ich wartości uŜytkowych

9.2.

Lista projektów kluczowych

W ramach dokonanej we wcześniejszych rozdziałach analizy, na podstawie uwarunkowań

poszczególnych komponentów Programu dla Odry – 2006, kierując się zarówno

dotychczasowymi działaniami podejmowanymi w ramach realizacji Programu, jak

i potrzebami osiągnięcia jego celów w sposób jak najbardziej efektywny, stworzona została –

jako podsumowanie zamieszczonych opisów i rozwaŜań – lista projektów kluczowych,

z punktu widzenia aktualizowanego Programu dla Odry – 2006.

9.2.1.

Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu

NajwaŜniejszymi elementami dla systemu ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry są:

1) na odcinku górnej i środkowej Odry:

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

125

•

budowa zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze

woj. śląskie (polder) (realizowana w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej

Dorzecza Odry);

•

modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (realizowana w ramach Projektu

Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry);

•

ochrona przed powodzią Słubic;

•

modernizacja wielozadaniowego zbiornika retencyjnego Nysa na Nysie Kłodzkiej;

•

zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej miast Lewin Brzeski i Skorogoszcz na

Nysie Kłodzkiej;

•

ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem miasta

Kłodzka;

•

przebudowa i remont zabudowy regulacyjnej w celu zapewnienia Ŝeglowności szlaku

wodnego i prowadzenia zimowej akcji lodołamania;

•

modernizacja

systemu

monitorowania

programowania

zjawisk

hydro-

meteorologicznych;

2) na dolnej Odrze:

•

udroŜnienie nurtu Jeziora Dąbie;

•

przebudowa i remont zabudowy regulacyjnej na Odrze granicznej w celu

zapewnienia Ŝeglowności szlaku wodnego i prowadzenia zimowej akcji lodołamania;

3) na Warcie:

•

udroŜnienie koryta Warty w cofce zbiornika Jeziersko;

•

budowa zbiornika Wielowieś Klasztorna na rzece Prośnie;

•

odtworzenie retencji na polderach w Dolinie Konińsko-Pyzderskiej, w tym na

polderze Golina.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

126

9.2.2.

Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna
ochrona przeciwpowodziowa

Planowanie przestrzenne i właściwe zagospodarowanie terenu powinny być traktowane jako

kluczowy, a przy tym rzeczywisty i skuteczny instrument zarządzania ryzykiem

powodziowym. Inwestycjom mającym na celu ochronę przeciwpowodziową w dorzeczu

powinny towarzyszyć działania prowadzące do minimalizacji negatywnych skutków powodzi

poprzez przyjęcie polityki aktywnego, długofalowego planowania przestrzennego. Pozwoli to

na efektywne wykorzystanie obszarów zalewowych w oparciu o zrównowaŜone modele

rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego. W ramach realizacji Programu dla

Odry – 2006 naleŜy więc zadbać o:

•

wyznaczenie obszarów zalewowych oraz obszarów wymagających ochrony przed

zalaniem (opracowanie studiów ochrony przed powodzią oraz opracowań

wynikających z dyrektywy powodziowej po jej implementacji do Prawa Wodnego);

•

zwiększenie znaczenia ochrony przeciwpowodziowej zwłaszcza na terenach

zurbanizowanych oraz objętych eksploatacją górniczą przy opracowywaniu

miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studiów uwarunkowań

i kierunków zagospodarowania przestrzennego;

•

ujednolicenie działań i metod gospodarowania przestrzenią w dorzeczu Odry oraz

stworzenie systemu aktualizacji i wymiany informacji;

•

aktualizację i rozbudowę systemu informacji przestrzennej;

•

monitoring działań przestrzennych prowadzonych na terenach zagroŜonych

zalaniem i skuteczne uwzględnienie tej problematyki w miejscowych planach

zagospodarowania przestrzennego;

•

koordynację i uzgadnianie działań przestrzennych, w szczególności tych, które

zwiększają ryzyko powodziowe w górę lub w dół biegu rzeki (poprzez przestrzenny

rejestr działań inwestycyjnych na terenach zagroŜonych zalaniem, prowadzony

w obszarze dorzecza, uwzględniający obiekty mogące w wyniku powodzi stworzyć

wtórne zagroŜenie);

•

zwiększenie retencji wód poprzez działania przestrzenne;

•

prowadzenie działań przestrzennych zatrzymujących wody deszczowe w miejscach

ich opadu;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

127

wspieranie inicjatyw oraz współpracy międzynarodowej i regionalnej w zakresie

przestrzennej prewencji przeciwpowodziowej (zwłaszcza wymiana informacji –

szczególnie waŜna w przypadku transgranicznego obszaru dorzecza Odry);

•

działania informacyjne i edukacyjne, w zakresie przestrzennej prewencji

przeciwpowodziowej wśród społeczności zagroŜonych powodzią.

9.2.3.

Ochrona

rodowiska naturalnego i warto

przyrodniczych

Zaktualizowanie Programu dla Odry – 2006 ma na celu większą integrację wymagań rozwoju

społeczno-gospodarczego z potrzebami środowiska przyrodniczego, która to integracja

w świetle obowiązującej polityki wodnej i polityki ochrony środowiska jest podstawowym

wymogiem stawianym wszystkim planom i programom realizowanym w krajach

członkowskich Unii Europejskiej. Powinno nastąpić dalsze wzmocnienie celów stawianych

przed gospodarką wodną i ochroną środowiska przyrodniczego w zakresie osiągnięcia

dobrego stanu wód i ekosystemów od wód zaleŜnych oraz zachowania korzystnego stanu

ochronnego siedlisk i gatunków. Aby to uzyskać zaplanowano do realizacji w ramach

Programu:

1) działania ochronne w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu:

•

poprawa stanu i ochrony korytarza ekologicznego Odry;

•

przywracanie droŜności ekologicznej rzek,

•

wzmocnienie rangi i skuteczności ocen wpływu planów i przedsięwzięć na

środowisko przyrodnicze,

•

monitorowanie i diagnozowanie stanu środowiska przyrodniczego w dorzeczu Odry,

•

ochrona, zachowanie i odtwarzanie naturalnej retencji,

•

ochrona siedlisk i gatunków chronionych;

2) ochrona wód:

•

inwestycje w sektorze oczyszczania ścieków komunalnych,

•

redukcja zrzutów zasolonych wód i ścieków pochodzących z odwodnienia zakładów

górniczych,

•

uporządkowanie gospodarki osadami ściekowymi,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

128

•

wdraŜanie

gospodarstwach

hodowlanych

rozwiązań

technologicznych

zapewniających bezpieczne magazynowanie nawozów naturalnych (gnojowica,

gnojówka, obornik) oraz poprawa metod stosowania nawozów i środków ochrony

roślin w

rolnictwie,

szczególnie

terenach

połoŜonych wzdłuŜ wód

powierzchniowych dorzecza Odry i na obszarach zbiorników wód podziemnych,

•

wzmocnienie monitoringu i skuteczności wykorzystania zbieranych danych dla

poprawy skuteczności ochrony wód;

3) zalesienia i zwiększenia retencji na obszarach leśnych:

•

podniesienie stopnia lesistości, szczególnie na obszarach wododziałowych,

•

zapewnienie ciągłości i trwałości lasu,

•

przebudowa drzewostanów w kierunku zgodnym z siedliskiem,

•

budowa i utrzymanie systemu małej retencji w lasach,

•

promocja budowy małych zbiorników, w tym pojników dla zwierząt hodowlanych

na pastwiskach i łąkach,

•

ochrona ekosystemów leśnych przed czynnikami abiotycznymi i biotycznymi,

•

odtwarzanie górnej granicy lasu na terenach górskich,

•

zabudowa przeciwerozyjna potoków i odsłoniętych stoków górskich,

•

zachowanie zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych,

•

budowa dodatkowych obwałowań (lub przesunięcie istniejących) wokół cenniejszych

lasów łęgowych oraz wykonanie systemu regulacyjnego pozwalającego na

wpuszczanie

i wypuszczanie

wody,

aby

umoŜliwić

przyjmowanie

wód

wezbraniowych przez lasy łęgowe,

•

przywrócenie warunków zalewowych lasom, które znalazły się poza obszarem

obwałowanym,

•

prowadzenie

gospodarki

leśnej

zachowaniem

wymagań

ochrony

przeciwpowodziowej na obszarach lasów łęgowych leŜących wewnątrz obwałowań,

•

uzgodnienie stosowania metod hodowli w lasach, zgodnie z potrzebami spełniania

funkcji przeciwpowodziowej polderów zalewowych (zapobieganie spiętrzeniu nurtu

przez zwarte zarośla w strefach terasy rzecznej),

•

utrzymanie i modernizacja dróg leśnych przeciwpoŜarowych i na terenach

powodziowych dla dostępu i ochrony wałów,

•

zabudowa przeciwerozyjna odkrytych powierzchni po klęskowych wylesieniach,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

129

•

opracowanie gminnych map zlewni i wododziałów oraz wskaźnika zagroŜenia

powodziowego całego obszaru dorzecza Odry (na wzór opracowania IMGW dla

województwa dolnośląskiego),

•

przywracanie zadrzewień produkcyjnych i promocja zadrzewień śródpolnych,

•

podjęcie działań na rzecz Parku Narodowego Ujścia Warty dla odtworzenia

warunków do utrzymania okresowych rozlewisk,

•

weryfikacja danych dotyczących występującego stepowienia (susz) oraz monitoringu

zagroŜenia poŜarowego lasów.

9.2.4.

Rozwój gospodarczy regionu nadodrza

skiego

Odra i jej dopływy od wieków są osią rozwoju gospodarczego tej części Europy. Koszty

finansowe i społeczne, jakie są zaplanowane do poniesienia w ramach realizacji Programu dla

Odry – 2006 muszą zatem uwzględniać efekt gospodarczy, jaki zostanie osiągnięty po

wdroŜeniu Programu. Przede wszystkim będzie to ochrona przeciwpowodziowa terenów, na

których prowadzona jest działalność gospodarcza i uprawy rolne. Jako odrębne wydzielono

jednak równieŜ takie działania, w oparciu o walory Odry, które będą miały znaczenie dla

rozwoju dorzecza. Są to przede wszystkim:

1) odbudowa Ŝeglowności Odry jako drogi wodnej i w celu ochrony przed powodziami

zimowymi:

•

dokończenia budowy stopnia wodnego Malczyce,

•

odtworzenia i modernizacji regulacji szlaku Ŝeglownego na Odrze swobodnie

płynącej,

•

zakończenia modernizacji i przebudowy jazów na Odrze,

•

wykonania kapitalnych remontów śluz i szlaku Ŝeglownego na kanale Gliwickim

i Odrze skanalizowanej,

•

opracowania zasad prowadzenia i finansowania prac pogłębiarskich na odcinkach

limitujących głębokości tranzytowe,

•

opracowania nowych zasad wykorzystania istniejących zbiorników retencyjnych w

dorzeczu Odry uwzględniających potrzeby Ŝeglugi,

•

likwidacji zakoli o promieniach mniejszych niŜ 500 m lub alternatywnie poszerzenia

szlaku wodnego na łukach o mniejszych promieniach,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

130

•

modernizacja systemu monitoringu i łączności wzdłuŜ granicznego i dolnego

odcinka Odry, zgodnie z potrzebami sprawnego przeprowadzania akcji lodołamania

i utrzymania drogi wodnej,

•

rozwój infrastruktury portowej;

2) rozwój turystyki:

•

budowa infrastruktury turystycznej w oparciu o potencjał Odry,

•

aktywizacja turystyczna obszarów chronionych i atrakcyjnych krajobrazowo

dorzecza Odry,

•

konsolidacja działań podmiotów zaangaŜowanych w rozwój turystyczny otoczenia

Odry,

•

promocja Odry i jej otoczenia jako obszaru atrakcyjnego turystycznie;

3) rozwój społeczno-ekonomiczny miast dorzecza Odry:

•

zwiększenie społecznego zainteresowania zagospodarowaniem rzek i terenów do

nich przyległych, a w konsekwencji zwiększenie społecznej presji na stymulowanie

rozwoju związanego z rzekami,

•

wykreowanie Wrocławia i Szczecina jako dwóch głównych centrów rozwoju

i koordynacji;

•

tworzenie sieci powiązań i rozwój kapitału społecznego dorzecza Odry,

•

budowa lokalnego i regionalnego patriotyzmu oraz wygenerowanie poczucie

wspólnoty mieszkańców dorzecza,

•

poszerzanie społecznych zasobów wiedzy o róŜnych aspektach systemu wodnego

oraz inspirowanie zrozumienia i akceptacji dla przyjmowanych rozwiązań;

4) energetyczne wykorzystanie Odry i jej dopływów:

•

wykorzystanie niezagospodarowanego jeszcze potencjału energetycznego rzek

dorzecza Odry,

•

modernizacja istniejących elektrowni wodnych i poprawa ich efektywności.

9.2.5.

Współpraca transgraniczna

Rozwój całego Nadodrza jest zagadnieniem międzynarodowym. Odra jest rzeką graniczną

zarówno dla Polski i Niemiec, jak i Polski i Czech. Program dla Odry – 2006 powinien zatem

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

131

mieć na względzie równieŜ i ten aspekt. Przede wszystkim uznano, Ŝe naleŜy realizować lub

wspierać takie przedsięwzięcia, jak:

•

budowa pozycji Wrocławia i Szczecina jako centrów współpracy transgranicznej;

•

rozwój znaczenia i zakresu działań Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed

Zanieczyszczeniem;

•

podejmowanie i stymulowanie współpracy międzynarodowej w ramach inicjatyw

dotyczących dorzecza Odry;

•

skomunikowanie Szczecina z Berlinem w celu zapewnienia przewagi konkurencyjnej

portów Szczecin-Świnoujście;

•

wspólne rozwiązywanie problemów dorzecza Odry i ujednolicanie na tym obszarze

skali

międzynarodowej

warunków

społeczno-ekonomicznych

oraz

przyrodniczych;

•

wykorzystanie realizacji Programu dla Odry – 2006 dla aktywizacji dorzecza Odry

i konwersji obszarów problemowych Polski, Czech i Niemiec.

9.2.6.

Lista projektów kluczowych

W ramach dokonanej we wcześniejszych rozdziałach analizy, na podstawie uwarunkowań

poszczególnych komponentów Programu dla Odry – 2006, kierując się zarówno

dotychczasowymi działaniami podejmowanymi w ramach realizacji Programu, jak

i potrzebami osiągnięcia jego celów w sposób jak najbardziej efektywny i ekonomicznie

uzasadniony, stworzona została – jako podsumowanie zamieszczonych opisów i rozwaŜań –

lista projektów kluczowych, z punktu widzenia aktualizowanego Programu dla Odry – 2006.

NajwaŜniejszymi,

priorytetowymi

przedsięwzięciami

dla

systemu

ochrony

przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry są:

1.1. p.p. Budowa zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze

woj. śląskie (polder) (realizowana w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej

Dorzecza Odry);

1.2. p.p. Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (realizowana w ramach

Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry);

1.3. p.p. Modernizacja wielozadaniowego zbiornika retencyjnego Nysa na Nysie

Kłodzkiej I etap;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

132

1.4. p.p. Zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej miast Lewin Brzeski i Skorogoszcz

na Nysie Kłodzkiej;

1.5. p.p. Ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem

miasta Kłodzka, w tym budowa suchych zbiorników;

1.5.1. p.p. Boboszów na Nysie Kłodzkiej;

1.5.2. p.p. Roztoki Bystrzyckie na Goworówce;

1.5.3. p.p. Krosnowice na potoku Duna;

1.5.4. p.p. Szalejów na Bystrzycy Dusznickiej oraz;

1.5.5. Zwiększenie przepustowości Nysy Kłodzkiej i dopływów;

1.6. p.p. Dokończenie budowy stopnia wodnego Malczyce;

1.7. p.p. Ochrona od powodzi Lwówka Śląskiego w dolinie Bobru;

1.8.

p.p.

Modernizacja

systemu

monitorowania

prognozowania

zjawisk

meteorologicznych;

1.9. p.p. Ochrona przed powodzią Słubic;

1.10. p.p. Kanał ulgi w km 428,0 rzeki Odry – obejście miasta Nowa Sól;

1.11. p.p. Poprawa odpływu wód powodziowych z jeziora Dąbie w okresie zimowym;

1.12. p.p. UdroŜnienie koryta rzeki Warty w cofce zbiornika Jeziorsko;

1.13. p.p. Budowa zbiornika Wielowieś-Klasztorna;

1.14. p.p. Odtworzenie retencji na Polderze Golina w Dolinie Konińsko-Pyzderskiej;

1.15. p.p. Odtworzenie retencji na polderach w Dolinie Konińsko-Pyzderskiej;

1.16. p.p. Modernizacja szlaku Ŝeglownego na Odrze swobodnie płynącej w celu

zapewnienia zimowego lodołamania.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

133

9.3.

Opisy zada

Zadanie nr 1.1. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na rzece Odrze

Charakterystyka zadania

Zbiornik ten jest II etapem budowy zbiornika Racibórz o pojemności 185 mln m

i powierzchni 26,3 km

Etapem  I  była  realizacja  polderu  Buków  o  powierzchni  ok.  8  km²  i  pojemności  maksymalnej  50  mln  m³.
Etapem  III  (po  eksploatacji  Ŝwirów)  będzie  przekształcenie  suchego  zbiornika  w  zbiornik  wielofunkcyjny  o
pojemności  powodziowej  jak  w  etapie  II  oraz  pojemności  uŜytkowej  100-150  mln  m³  słuŜącej  głównie  do
wyrównania  przepływów  niŜówkowych,  poprawy  warunków  Ŝeglugowych    na  Odrze  Środkowej,
energetycznego wykorzystania stopnia wodnego i itp.

Zbiornik  mieści  się  w  granicach  województwa  śląskiego  na  terenach  naleŜących  do  miasta  Raciborza  oraz
gmin  KrzyŜanowice,  Korwaniec,  Lubomia  i  Gorzyce.  Ogółem  obiekt  ten  zajmie  powierzchnię  2626  ha,  na
której  znajdować  będzie  się  czasza  zbiornika,  obwałowania,  kanał  zrzutowy  oraz  urządzenia  melioracyjne
regulujące  stosunki  wodne  na  przyległym  terenie.  Zbiornik  zajmuje  tereny  od  mostu  drogowego  w
KrzyŜanowicach, aŜ za rozgałęzienie rzeki Odry na Odrę Miejską i Kanał Ulgi w Raciborzu. Na obszarze tym
znajdują  się  uŜytki  rolne,  lasy,  uŜytki  kopalne  oraz  tereny  osiedlowe,  tj.  wsie  Nieboczowy  i  Ligota
Tworkowska.

Zakres rzeczowy zadania:

W ramach budowy suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny zakłada się wykonanie
następujących robót:

•

6,0 mln m³ nasypów hydrotechnicznych w zaporze czołowej i prawobrzeŜnej zaporze bocznej,

•

2,0 mln m³ wykopów pod obiekty oraz wykopów kanału zrzutowego, kanału zasilającego Odrę w

dolnym stanowisku oraz przełoŜenie Psiny,

•

55 tys.m³ betonów, Ŝelbetów w budowli upustowej, ubezpieczeniach skarp kanałów, w obiektach

melioracyjnych i mostowych,

•

60,0 tys.m³ ubezpieczeń kamiennych,

•

50 tys.m³ kubatury budynków mieszkalnych dla przesiedlonej ludności wraz z przynaleŜną

infrastrukturą,

•

1,75 tys. ton ścianek stalowych gródz dołów budowlanych i obiektów mostowych

•

675 ton konstrukcji stalowych zamknięć hydrotechnicznych,

•

25 km wewnętrznych dróg eksploatacyjnych.

Budowla zrzutowa składać się będzie z jazu o sześciu przęsłach o świetle 12 m oraz pięciu filarów
szerokości 7,4 m kaŜdy. W filarach mieścić będą się spusty denne 4,4m x 3,5m, bez zamknięć w II etapie,
lecz przystosowane do przyszłościowej zabudowy w formie dwóch zasuw w kopertach. Światła budowli
zrzutowej zabudowane będą niskimi progami o wysokości 2,3 m, oprócz jednego przęsła przeznaczonego
do Ŝeglugi, gdzie nie będzie progu. zamknięcia przelewów stanowią zasuwy stalowe płaskie, wyposaŜone
w napęd dwustronny. Prowadzone będą one we wnękach na siłownikach hydraulicznych. zasuwa będzie
podnoszona nad próg i częściowo opuszczana za próg, tak Ŝe woda będzie przepływała pod lub nad
zasuwą.

Efekty realizacji zadania

Zbiornik zapewni skuteczną ochronę przeciwpowodziową doliny Odry na odcinku od Raciborza aŜ po
Wrocław (ok. 2,5 mln osób) redukując falę powodziową w przekroju Racibórz o przepływie Q=3120 m³/s
(1997 r.) do wielkości 1538 m³/s a we Wrocławiu do wielkości Q=3100 m³/s co po modernizacji
Wrocławskiego Węzła Wodnego zapewni bezpieczne przeprowadzenie znaczących wezbrań przez wrocławski
system wodny.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

134

Zadanie nr 1.2. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego

Charakterystyka zadania

Wrocławski Węzeł Wodny w obecnym kształcie został zrealizowany po powodzi w 1903 r. zabezpieczał miasto
przed przepływami o kulminacji 2.400 m³/s . Obecna jego przepustowość oceniana jest na 1.850 m³/s.
Zasadniczymi elementami systemu ochrony przeciwpowodziowej Wrocławia są: kanał powodziowy, przerzut
wód rzeki Odry do rzeki Widawy, koryta rzeki Odry: Starej, Miejskiej, Północnej i Południowej, jazy
odrzańskie, system obwałowań i bulwarów, poldery przepływowe, tj. polder Oławka o powierzchni 1070 ha i
pojemności 12 mln m³ wraz z ujęciem wody pitnej dla Wrocławia oraz polder Blizanowie – Tresno o
powierzchni 210 ha i pojemności 3,8 mln m³. System ten nie jest w stanie zabezpieczyć Wrocławia i jego okolic
przed taką powodzią jak w lipcu 1997 r., co skutkowało zalaniem ok. 30 % intensywnie zagospodarowanych
terenów miasta. Jedynie gruntowna modernizacja WWW oraz realizacja zbiornika Racibórz wraz z gospodarką
sterowaną na zbiornikach kaskady Nysy Kłodzkiej są w stanie zabezpieczyć Wrocław przed wezbraniem
porównywalnym do powodzi z lipca 1997 r.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa i modernizacja obwałowań w dolinie Odry,

•

budowa i modernizacja kanału Odra-Widawa. kanał ulgi Odra-Widawa zostanie przebudowany na

przepustowość do 350 m³/s,

•

budowa i modernizacja obwałowań w dolinie Widawy,

•

budowa i modernizacja istniejących budowli w obrębie Wrocławia,

•

zwiększenie przepustowości koryt oraz kanałów Odry,

•

zwiększenie przepustowości mostów,

•

modernizacja istniejących obiektów: stopień Rędzin, Kanał Miejski, przelew do rzeki Widawy i inne.

Efekty realizacji zadania

Zamierzenie inwestycyjne pod nazwą „Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego” jest jedną z części
składowych planowanego systemu czynnego i biernego zabezpieczenia przeciwpowodziowego doliny Odry,
który obejmuje dwa główne zadania: budowę suchego zbiornika przeciwpowodziowego (polderu) Racibórz
Dolny oraz odbudowę i modernizację systemu zabezpieczeń przeciwpowodziowych Wrocławia. Ich realizacja
pozwoli na zwiększenie przepustowości WWW z 2400 m³/s do 3100 m³/s (w. kontrolna), a zatem do przepływu
zbliŜonego w powodzi 1997 r.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

135

Zadanie nr 1.3. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Modernizacja zbiornika Nysa na Nysie Kłodzkiej I etap

Charakterystyka zadania

Zbiornik wodny Nysa, oddany do eksploatacji w 1972 r., został zrealizowany przy zastosowaniu rozwiązań
oszczędnościowych, a takŜe przy rezygnacji z budowy obiektów

i urządzeń waŜnych dla bezpieczeństwa zapory ziemnej oraz poprawy ochrony przeciwpowodziowej miasta
Nysy, połoŜonego w bliskim sąsiedztwie zapory czołowej. DuŜy zakres robót spowodował, Ŝe modernizację
zbiornika podzielono na dwa etapy realizacyjne.

Zakres rzeczowy zadania:

•

udroŜnienie koryta Nysy Kłodzkiej i międzywala poniŜej zbiornika,

•

budowa przelewu powierzchniowego o szerokości 130 m,

•

przebudowa budowli zrzutowej,

•

modernizacja zapory czołowej,

•

modernizacja zapory bocznej i obwałowań cofkowych,

•

budowa budynku obsługi zbiornika wraz ze sterownią,

•

budowa budynku gospodarczego z magazynem,

•

modernizacja pompowni Siestrzechowice i Zwierzyniec,

•

instalacja urządzeń kontrolno-pomiarowych na zbiorniku,

•

monitoring kaskady 4 zbiorników zlewni zasilającej.

Efekty realizacji zadania

Celem realizacji całego projektu jest eliminacja zagroŜenia katastrofą zbiornika oraz zapewnienie ochrony
przeciwpowodziowej dla mieszkańców miasta Nysy wraz z pobliskimi miejscowościami. Ochroną
przeciwpowodziową objęte zostanie ponad 237 tys. osób

z powiatu nyskiego i brzeskiego. Modernizacja zbiornika zapewni takŜe skuteczniejszą ochronę
przeciwpowodziową doliny Odry poniŜej Opola aŜ po Wrocław.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

136

Zadanie nr 1.4

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona od powodzi Lewina Brzeskiego i Skorogoszczy

Charakterystyka zadania

Mała przepustowość koryta rz. Nysy Kłodzkiej w przekroju Skorogoszcz i Lewin Brzeski powoduje, Ŝe
przepływy większe od 250 m³/s, stwarzają zagroŜenie powodziowe dla niŜej połoŜonych jednostek
urbanizacyjnych i uŜytków rolnych co jest powaŜną przeszkodą dla większych zrzutów wody ze zbiornika
retencyjnego Nysa (600-800 m³/s), koniecznych zarówno w okresach poprzedzających nadejście fal wg.
prognoz jak i w czasie samej powodzi.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa jazu klapowego w km 13+845 na rzece Nysie Kłodzkiej, który zastąpi jaz stały o korpusie z

pali drewnianych i narzutu kamiennego, budowa elektrowni wodnej przy jazie,

•

przebudowa koryta rzecznego na długości 4,40 km dla jego udroŜnienia wraz z budową i modernizacją

wałów przeciwpowodziowych,

•

udroŜnienie trasy ulgi powodziowej na terenie prawobrzeŜnej doliny,

•

budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych na długości ok. 8,5 km.

Efekty realizacji zadania

Zapewnienie bezpieczeństwa dla ok. 4500 mieszkańców oraz 1600 ha terenów bezpośrednio zagroŜonych
powodzią oraz zwiększenie technicznych moŜliwości sterowania wielkością odpływu ze zbiornika celem
uniknięcia nałoŜenia się kulminacji Nysy Kłodzkiej i Odry.

Zadanie 1.5.1. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem m. Kłodzka w tym:

Zbiornik Boboszów na Nysie Kłodzkiej

Charakterystyka zadania

Projektowany suchy zbiornik o powierzchni zalewu 18,0 ha i pojemności max. 1,2 mln m³ zlokalizowano w km
179,8 Nysy Kłodzkiej (najwyŜsze partie zlewni), w gm. Międzylesie, gdzie często dochodzi do gwałtownych
wezbrań.

Zakres rzeczowy zadania:

•

zapora czołowa ziemna o szerokości korony 5,0 m z gruntu przepuszczalnego

z uszczelnieniem skarpy ekranem z mat bentonitowych oraz drenaŜem rurowym
w stopie skarpy odpowietrznej

•

budowla zrzutowa ze spustami dennymi dwuotworowymi oraz upustem środkowym

•

przelew powierzchniowy o świetle 48 m

Efekty realizacji zadania

Istotne znaczenie dla ochrony najbliŜszych miejscowości w tym Międzylesia. W wyniku realizacji zbiornika
nastąpi redukcja wody 1% z obecnie 53 m³ do 12 m³ tj. o 78%.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

137

Zadanie nr 1.5.2. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem m. Kłodzka w tym:

Zbiornik Roztoki na Goworówce

Charakterystyka zadania

Projektowany suchy zbiornik o powierzchni zalewu 47,5 ha i pojemności max. 2,3 mln m³ zlokalizowano w
ujściowym odcinku rzeki Goworówki wypływającej z Masywu ŚnieŜnika, w województwie dolnośląskim, pow.
kłodzki, gm. Międzylesie i będącej prawostronnym dopływem Nysy Kłodzkiej.

Rzeka ta charakteryzuje się gwałtownymi wezbraniami powodziowymi.

Zakres rzeczowy zadania:

•

zapora czołowa ziemna o szerokości korony 5,0 m z gruntu przepuszczalnego

z uszczelnieniem skarpy ekranem z mat bentonitowych oraz drenaŜem rurowym
w stopie skarpy odpowietrznej

•

budowla zrzutowa ze spustami dennymi dwuotworowymi oraz upustem środkowym

•

przelew powierzchniowy o świetle 39 m

Efekty realizacji zadania

Istotne znaczenie dla ochrony najbliŜszych miejscowości w tym m. Roztoki. W wyniku realizacji zbiornika
nastąpi redukcja wody 1% z obecnie 76 m³ do 20 m³ tj. o 73%.

Zadanie nr 1.5.3. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem m. Kłodzka w tym:

Zbiornik Krosnowice na potoku Duna

Charakterystyka zadania

Projektowany suchy zbiornik o powierzchni zalewu 53,0 ha i pojemności max.2,1 mln m³ zlokalizowano w
ujściowym odcinku potoku Duna wypływającego ze wschodnich zboczy Gór Bystrzyckich, w województwie
dolnośląskim, pow. kłodzki, gm. Kłodzko.

Zlewnia potoku w niewielkim stopniu zalesiona, co zwiększa gwałtowność wezbrań powodziowych.

Zakres rzeczowy zadania:

•

zapora czołowa ziemna o szerokości korony 5,0 m z gruntu przepuszczalnego

z uszczelnieniem skarpy ekranem z mat bentonitowych oraz drenaŜem rurowym
w stopie skarpy odpowietrznej

•

budowla zrzutowa ze spustami dennymi dwuotworowymi oraz upustem środkowym

•

przelew powierzchniowy o świetle 25 m

Efekty realizacji zadania

Istotne znaczenie dla ochrony najbliŜszych miejscowości w tym Krosnowic. W wyniku realizacji zbiornika
nastąpi redukcja wody 1% z obecnie 42 m³ do 12 m³ tj. o 73%.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

138

Zadanie nr 1.5.4. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem m. Kłodzka w tym:

Zbiornik Szalejów na Bystrzycy Dusznickiej

Charakterystyka zadania

Projektowany suchy zbiornik o powierzchni zalewu 109,0 ha i pojemności max.7,6 mln m³ zlokalizowano w
8,9 km Bystrzycy Dusznickiej wypływającej ze szczytowych partii Gór Orlickich, w województwie
dolnośląskim, pow. kłodzki, gm. Kłodzko.

Zakres rzeczowy zadania:

•

zapora czołowa ziemna o szerokości korony 5,0 m z gruntu przepuszczalnego z uszczelnieniem skarpy

ekranem z mat bentonitowych oraz drenaŜem rurowym w stopie skarpy odpowietrznej

•

budowla zrzutowa ze spustami dennymi trzyotworowymi oraz upustem środkowym

•

przelew powierzchniowy o świetle 90 m

Efekty realizacji zadania

Istotne znaczenie dla ochrony najbliŜszych miejscowości w tym Szalejowa Dolnego oraz Kłodzka. W wyniku
realizacji zbiornika nastąpi redukcja wody 1% z obecnie 150 m³ do 30 m³ tj. o 76%.

Zadanie nr 1.5.5. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem m. Kłodzka, w tym:

Zwiększenie przepustowości Nysy Kłodzkiej i dopływów

Charakterystyka zadania

Obecnie Kotlina Kłodzka jest bardzo uboga w urządzenia ochrony przeciwpowodziowej. Istniejące 2 zbiorniki
(Stronie Śląskie na Morawie i Międzygórze na Wilczce) o łącznej pojemności 2,2 mln m³ kontrolują jedynie 78
km² zlewni Nysy Kłodzkiej. Realizacja planowanych 4 zbiorników (Boboszów, Roztoki Bystrzyckie,
Krosnowice, Szalejów) zwiększy ochronę czynną Kotliny. Ponadto udroŜnienie terenów zalewowych do
przepuszczenia części przepływu wezbraniowego bez spiętrzeń i przy ograniczonych do minimum stratach
poprzez wycinkę drzew i krzewów, likwidację zbędnej zabudowy szczególnie gospodarczej (likwidacja
ogrodzeń, składowisk, nasypów itp. ) dodatkowo zredukuje falę powodziową. Ww. przedsięwzięcia
uzupełnione rozwiązaniami z zakresu ochrony biernej poprzez budowę obwałowań powinny poprawić
zabezpieczenie przeciwpowodziowe zarówno w dolinie Nysy Kłodzkiej, jak i jej głównych dopływów tj. Białej
Lądeckiej, Bystrzycy Dusznickiej, Ścinawki.

Zakres rzeczowy zadania:

•

przedsięwzięcia modernizacyjno-inwestycyjne na najwaŜniejszych ciekach Kotliny Kłodzkiej tj: Nysie

Kłodzkiej, Białej Lądeckiej, Morawie, Bystrzycy Dusznickiej, Ścinawce, Kamiennym Potoku,
Wilczce, Włodzicy, Waliszowskiej Wodzie, Pośnie, Pławnie, Jodłowniku, Jaszkówce, Goworówce,
Domaszkowskim Potoku.

Efekty realizacji zadania

Realizacja zadań z ochrony czynnej i biernej w Kotlinie Kłodzkiej pozwoli na znaczne zwiększenie stopnia
zabezpieczenia przeciwpowodziowego Kotliny Kłodzkiej w tym miasta Kłodzka i innych miejscowości
połoŜonych wzdłuŜ ww. wymienionych cieków.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

139

Zadanie nr 1.6. d.w.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Dokończenie budowy stopnia wodnego Malczyce

Charakterystyka zadania

Budowa stopnia wodnego Malczyce jest kluczową inwestycją dla poprawy warunków nawigacyjnych na
odrzańskiej drodze wodnej.

O lokalizacji stopnia w 300 km biegu rzeki (gm. Środa Śląska-pow. Środa oraz gm. Brzeg Dolny-pow. Wołów)
zdecydowały m.in.: najlepsze warunki geologiczno-inŜynierskie, ograniczenie podtopień terenów przyległych
przy minimalnym piętrzeniu, moŜliwość budowy stopnia poza korytem rzeki, co ułatwi wykonawstwo i
zmniejszy koszty budowy, najkorzystniejsza ingerencja w środowisko naturalne.

Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w 1997 r. W latach następnych drastyczne ograniczenie środków na
realizację tej inwestycji doprowadziło do tego, Ŝe zaawansowanie na koniec 2010 r. wynosi o ok. 50 % .

Zakres rzeczowy zadania:

Główne obiekty stopnia wodnego to:

•

jaz ruchomy, trzyprzęsłowy klapowy.

Główne zamknięcie jazu stanowić będą klapy o napędzie hydraulicznym. Łączne światło jazu wynosi
3x25=75 m.

Wysokość klap od osi zamontowania do górnej krawędzi wynosi 4,3 m.

Spad na jazie wyniesie:

przy przepływie średnim SSQ – 4,70 m,

przy przepływie średnim niskim SNQ – 5,90 m

•

jaz stały stanowiący przegrodzenie rzeki Odry.

Jaz stały o długości całkowitej ok. 300 m ma część przelewową o długości 130 m. Korona jazu ma mieć
rzędną 101,70 m n.p.m. Korus jazu utworzony będzie ze ścian szczelnych, kamieni i materiału ziemnego.

•

luza Ŝeglugowa.

luza Ŝeglugowa o wymiarach 190x12x3,5 m będzie wykonana jako konstrukcja dokowa, betonowa.

Górny próg śluzy, na rzędnej 97,9 m n.p.m., ma zagwarantować przy normalnym piętrzeniu głębokości 3,5
m. Głębokość na progu dolnym, przy średnim przepływie wyniesie 5,2 m, a przy przepływie średnim
niskim 4,00 m. Główne zamknięcia śluzy stanowić będą wrota wsporne o napędzie hydraulicznym.
przewiduje się w przyszłości moŜliwość dobudowania drugiej śluzy i poszerzenia awanportów.

•

elektrownia wodna.

•

Elektrownia wodna o mocy zainstalowanej 9,0 MW ma być wyposaŜona w 3 turbozespoły.

Efekty realizacji zadania

Spiętrzenie wód Odry do poziomu minimalnego piętrzenia 101,40 m n.p.m. spowoduje podniesienie
zwierciadła wody od 1,0 do 4,0 m na długości 17,5 km aŜ do stopnia w Brzegu Dolnym co wyeliminuje
konieczność stałego ubezpieczania dolnego stanowiska stopnia Brzeg Dolny dla zapewnienia jego stateczności
oraz poprawi warunki Ŝeglugi na Odrze. Ponadto zapobiegnie dalszemu przesuszaniu terenów przyległych a
szczególnie lasów łęgowych połoŜonych w dolinie rzeki.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

140

Zadanie nr 1.7. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona od powodzi Lwówka Śląskiego

Charakterystyka zadania

Celem przedsięwzięcia jest poprawa stopnia ochrony przeciwpowodziowej miasta. Największe zagroŜenie
powodziowe dla miasta stanowi rzeka Bóbr (występuje z brzegów przy przepływie powyŜej 200 m³/s tj.
przepływie mogącym się pojawić raz na 10-20 lat) oraz

oraz dwa górskie potoki – Płóczka i Srebrna, które cyklicznie co 10 – 15 lat zalewają miasto, dlatego teŜ
zabezpieczenie miasta przed powodzią polegać będzie przede wszystkim na budowie obwałowań.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa wałów przeciwpowodziowych (8 odcinków) łącznie 4,78 km wraz z drogą przywałową o

nawierzchni Ŝwirowej,

•

budowa murów kamienno – balustradowych (4 odcinki) łącznie 2,1 km,

•

budowa rowów odwadniających - 3,95 km,

•

budowa 2 bram przeciwpowodziowych,

•

budowa 7 przepustów wałowych i 1 drogowego,

•

budowa innych urządzeń (przejazdów wałowych, dojść) związanych z prawidłowym funkcjonowaniem

ww. urządzeń przeciwpowodziowych,

Efekty realizacji zadania

Poprawa stopnia ochrony przeciwpowodziowej miasta oraz warunków korzystania z wód.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

141

Zadanie nr 1.8. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Modernizacja systemu monitorowania i prognozowania zjawisk meteorologicznych i
hydrologicznych

Charakterystyka zadania

Celem zadania jest kompleksowa modernizacja systemu monitoringu, prognozowania

i ostrzegania przed groźnymi powodziami oraz gromadzenie i rozpowszechnianie informacji o aktualnym i
przewidywalnym stanie atmosfery i hydrosfery. Swoim zasięgiem obejmuje takŜe monitoring, prognozowanie i
ostrzeganie przed innymi zjawiskami takimi jak burze, bardzo silne wiatry, sztormy. System będzie równieŜ
efektywnie funkcjonować

w przypadkach występowania długotrwałej suszy, mroźnych zim z obfitymi opadami śniegu, zanieczyszczeń
wód płynących, skaŜeń radioaktywnych powietrza.

Zakres rzeczowy zadania:

•

modernizacja systemu monitorowania i prognozowania pogody (wymiana radaru w Pastewniku,

rozbudowa systemu detekcji burz, modernizacja Biura Prognoz Meteorologicznych),

•

budowa Systemu Monitoringu Wód Podziemnych Dorzecza Górnej i Środkowej Odry (budowa ok. 60

automatycznych stacji wód podziemnych),

•

przebudowa stacji pomiarowo-obserwacyjnych na Odrze,

•

rozbudowa Systemu Monitorowania Wrocławskiego Węzła Wodnego,

•

utworzenie sieci zintegrowanego monitoringu powodziowego stanów wody i monitoringu działania

urządzeń sterowania falą powodziową na Odrze obejmującego budowle piętrzące, kanały ulgi, poldery
i WWW na potrzeby prognozowania powodziowego z wykorzystaniem modeli hydrodynamicznych ze
szczególnym uwzględnieniem prognozy przejścia fali powodziowej przez aglomeracje miejskie,

•

utworzenie systemu prognozowania stanów wody w obrębie aglomeracji miejskich wzdłuŜ rzeki Odry

w oparciu o modele hydrodynamiczne i zintegrowaną sieć monitoringu stanów wody,

•

wdroŜenie systemu monitorowania, prognozowania i ostrzegania przed szybkimi powodziami w

dorzeczu Odry przy wykorzystaniu sieci pomiarowej PSHM.

Efekty realizacji zadania

Efektem realizacji zadania będzie unowocześnienie bazy technicznej i metodycznej umoŜliwiającej precyzyjną i
wiarygodną osłonę meteorologiczną i hydrologiczną gospodarki narodowej i społeczeństwa.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

142

Zadanie nr 1.9. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Ochrona od powodzi Słubic

Charakterystyka zadania

Dla częściowego zabezpieczenia miasta przed powodzią przyjęto jedno z czterech rozwiązań zawartych w
koncepcji ochrony Słubic przed powodzią tj. wariant, który obejmuje wzmocnienie ochrony biernej, opartej o
fragment istniejącego obwałowania wzdłuŜ Odry z uzupełnieniem odcinka wału wzdłuŜ drogi do Kostrzynia do
wysoczyzny w rejonie miejscowości Drzecin od strony północno-zachodniej.

Zakres rzeczowy zadania:

•

wzmocnienie obwałowań odrzańskich o długości 6,5 km,

•

budowa nowego obwałowania od istniejącego wału p.pow.do wysoczyzny doliny Odry w Drzecinie,

•

budowa dwóch przepustów z grawitacyjnym odprowadzeniem wód z 2 kanałów Racza Struga i Czarny

Kanał,

•

budowa towarzyszących przepustom dwóch stanowisk pompowania wody

z zastosowaniem przewoźnych pomp,

•

przebudowa dróg w obrębie przejazdów przez wały: droga do Pławidła, droga

do Nowego Lubusza, 4 drogi lokalne i rolnicze,

•

przebudowa linii 15 kV Słubice - Górzyca.

Efekty realizacji zadania

Podniesienie stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego miasta i terenów przyległych.

Zadanie nr 1.10. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Kanał Ulgi w km 428,0 rz. Odry-obejście m. Nowa Sól

Charakterystyka zadania

Kanał Ulgi zlokalizowano po prawej stronie rzeki pomiędzy Przyborowem a Odrą (przeprowadzenie wód
starorzeczem) a jego zadaniem byłoby zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego miasta poniewaŜ
istniejący system zrealizowany po powodzi w 1997 r. nie w pełni jest skuteczny.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa kanału Ulgi w powiązaniu z budową obwodnicy wraz z modernizacją wału prawostronnego

chroniącego Przyborów,

•

w km 428+800 – 435+700 prawy brzeg rzeki – budowa wału cofkowego kanału Ulgi i przystosowanie

drogi Nowa Sól – Stany do funkcji wału,

•

budowa przepompowni na terenie gminy Otyń.

Efekty realizacji zadania

Przejęcie wód powodziowych przez ten kanał obniŜy o co najmniej 40 cm poziom zwierciadła wód
katastrofalnych.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

143

Zadanie nr 1.11. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Poprawa odpływu wód powodziowych w okresie zimowym z jeziora Dąbie

Charakterystyka zadania

Jezioro Dąbie połoŜone jest w obrębie ujściowego odcinka Dolnej Odry. Akwen ten ma waŜne znaczenie dla
Ŝ

eglugi, gdyŜ przez jego czaszę przebiega tor wodny pomiędzy portem Schwedt a Zatoką Pomorską. Zbiornik

ten jest intensywnie zanoszony rumowiskiem,

co powoduje utrudnienia w jego eksploatacji, ogranicza pracę lodołamaczy oraz zmniejsza jego pojemność.

PołoŜony w granicach aglomeracji miasta Szczecina stanowi naturalny odbiornik kry lodowej z dolnego
odcinka Odry granicznej i pełni waŜne zadanie w ramach ochrony aglomeracji szczecińskiej przed powodziami
zatorowymi.

Zakres rzeczowy zadania:

•

pogłębienie toru wodnego na długości 14,5 km, szerokości 150 m i głębokości gwarantowanej 3,2 m

wymaga usunięcia z jego dna ok. 810 tys. m³ osadu.

Efekty realizacji zadania

Pogłębienie jeziora Dąbie zapewni utrzymanie toru wodnego, poprawi warunki Ŝeglugowe oraz ochronę
przeciwpowodziową zwiększając moŜliwości pracy lodołamaczy i odbioru połamanej kry.

Zadanie nr 1.12. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

UdroŜnienie koryta rzeki Warty w cofce zbiornika Jeziorsko

Charakterystyka zadania

Jeziorsko - zbiornik zaporowy na Warcie o powierzchni 42,3 km² i pojemności 202,8 mln m³ oddany do uŜytku
w 1986 r. z przeznaczeniem do regulacji przepływów rzeki i nawadniania uŜytków rolnych. Ze względu na
duŜe koncentracje przelatujących ptaków zbiornik uzyskał status ostoi o randze europejskiej, a cofkowa część
zbiornika chroniona jest w postaci wodnego i faunistycznego rezerwatu przyrody. Przy ekstremalnych
wezbraniach obecna sytuacja grozi przerwaniem wałów cofkowych i zmianę koryta rzeki.

Zakres rzeczowy zadania:

•

wykonanie prac pogłębiarskich w części cofkowej zbiornika (zbiornik i koryto Warty w tej części

zbiornika jest całkowicie zarośnięte i zamulone, a dno podniosło się o ponad 2 m.

Efekty realizacji zadania

UdroŜnienie wlotu Warty do zbiornika poprawi retencjonowanie wody w cofkowej części zbiornika na
powierzchni ok. 2350 ha.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

144

Zadanie nr 1.13. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Budowa zbiornika Wielowieś Klasztorna

Charakterystyka zadania

Zbiornik retencyjny zlokalizowano na Wysoczyźnie Kaliskiej na rzece Prośnie

w województwie wielkopolskim, w powiatach: kaliskim (gminy: Godziesze Wielkie, Brzeziny), ostrowskim
(gmina Sieroszewice) oraz ostrzeszowskim (gminy: Kraszewice

i Grabów nad Prosną) 24 km powyŜej Kaliskiego Węzła Wodnego.

Głównym zadaniem zbiornika będzie przechwycenie fali powodziowej i zmagazynowanie 48,8 mln m³ wody
przy powierzchni zalewu 1704 ha. W przypadku zdarzających się raz na kilkadziesiąt lat wielkich wód
powodziowych zbiornik będzie mógł przechwycić

i zmagazynować 67,5 mln m³ wody zajmując powierzchnię 2047 ha.

Zakres rzeczowy zadania:

•

zapora czołowa ziemna z jazem piętrzącym pozwoli na wykorzystanie róŜnic wysokości między

górnym i dolnym stanowiskiem do celów energetycznych,

•

budowa elektrowni wodnej składającej się z 2 turbozespołów o przełyku instalowanym 2x5,4 m³/s i o

mocy instalowanej łącznie 750 KW,

•

przepławka dla ryb usytuowana między blokiem trójprzęsłowego jazu o świetle

3x5 m i elektrowni.

Efekty realizacji zadania:

- zredukowanie max. przepływów powodziowych, w tym bezpośrednia ochrona miasta

Kalisza i pośrednio Śremu i Poznania,

- retencjonowanie wody w celu prowadzenia sterowanej gospodarki wodnej w powiązaniu
ze zbiornikiem Jeziorsko na Warcie,

- podniesienie przepływów niŜówkowych w Prośnie poniŜej zapory-zapewnienie min.
przepływu na poziomie co najmniej przepływu biologicznego 1,2-1, 67 m³,
- umoŜliwienie wykorzystania zgromadzonej wody do nawodnień rolniczych wzdłuŜ doliny
rzeki.

Zadanie nr 1.14. p.p

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Odtworzenie retencji na polderze Golina w Dolinie Konińsko - Pyzderskiej

Charakterystyka zadania

Odcinek doliny Warty pomiędzy Koninem a Pyzdrami to miejsce, gdzie moŜna odzyskać znaczne obszary
zalewowe, które zostały obwałowane po powodziach w latach 1979–1982. W stanie naturalnym przed
obwałowaniem pojemność maksymalna doliny Konińsko-Pyzderskiej wynosiła 360 mln m ³ (po obwałowaniu
pojemność zmniejszyła się do 160 mln m ³. Odcięta pojemność powodziowa (200 mln m ³) stanowi 3,5
krotność pojemności powodziowej zbiornika Jeziorsko).Pierwszym etapem będzie wykupienie gruntów na
polderze Golina i likwidacja wałów co pozwoli odzyskać 60 mln m ³ rezerwy powodziowej doliny.

Zakres rzeczowy zadania:

•

Wykupienie gruntów na polderze Golina

•

Rozebranie wałów

Efekty realizacji zadania

Zwiększenie retencji powodziowej o 60 mln m ³.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

145

Zadanie nr 1.15. p.p.

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Odtworzenie retencji na polderach w Dolinie Konińsko - Pyzderskiej

Charakterystyka zadania

Odcinek doliny Warty pomiędzy Koninem a Pyzdrami to miejsce, gdzie moŜna odzyskać kolejne obszary
zalewowe, które zostały obwałowane po powodziach w latach 1979–1982. W stanie naturalnym przed
obwałowaniem pojemność maksymalna doliny Konińsko-Pyzderskiej wynosiła 360 mln m ³ (obecnie 160 mln
m ³. Pierwszym etapem będzie wykupienie gruntów na polderach i rozebranie wałów co pozwoli odzyskać 140
mln m ³ rezerwy powodziowej doliny.

Zakres rzeczowy zadania:

•

Wykupienie gruntów na istniejących polderach

•

Rozebranie wałów

Efekty realizacji zadania

Zwiększenie retencji powodziowej o 140 mln m ³.

Zadanie nr 1.16. d.w. b.r

Grupa nr I: Przedsięwzięcia priorytetowe

Modernizacja szlaku Ŝeglownego na Odrze swobodnie płynącej w celu zapewnienia
zimowego lodołamania

Charakterystyka zadania

Dolny odcinek Odry stanowi obszar zagroŜony spływem wód powodziowych z górnego

i środkowego biegu rzeki, a takŜe na skutek wysokich stanów spowodowanych zatorami lodowymi.
Najpilniejszymi działaniami na tym odcinku Odry jest przebudowa i remont zabudowy regulacyjnej. W wyniku
przeprowadzonej w ostatnich latach po stronie niemieckiej rekonstrukcji wałów , wzrosło potencjalne
zagroŜenie terenu po stronie polskiej, a aktualny stan techniczny urządzeń ochrony przeciwpowodziowej nie
gwarantuje bezpiecznego przeprowadzenia tych wód i pochodu lodów.

Zakres rzeczowy zadania:

Podstawowym zabiegiem profilaktycznym w ochronie przeciwlodowej na Odrze są prace regulacyjne, które
poprzez ujednolicanie warunków przepływu i ruchu rumowiska przyczynią się do utrzymania odpowiednich
głębokości szlaku Ŝeglownego dla lodołamaczy tj.

•

uzyskanie minimalnej głębokości gwarantowanej 1,80 m, niezbędnej dla pracy polskich i niemieckich

lodołamaczy,

•

poprawa i ujednolicenie warunków przepływu wód na Odrze granicznej, a w ten sposób zmniejszyć

liczbę potencjalnych miejsc zatorogennych w okresie zlodzenia.

Efekty realizacji zadania

Zapewnienie warunków Ŝeglowności ujednolici warunki przepływu i ruchu rumowiska ograniczając
moŜliwości wystąpienia zatorów lodowych, umoŜliwi skuteczniejsze prowadzenie akcji lodołamania,
bezpiecznego przeprowadzenia wód powodziowych i pochodu lodów, co zmniejszy zagroŜenie powodziowe na
terenach przyległych.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

146

Zadanie nr 2.1. p.p.

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Zbiornik Kamieniec Ząbkowicki

Charakterystyka zadania

Projektowany zbiornik przy maksymalnym poziomie piętrzenia: o powierzchni zalewu

930 ha i pojemności 102 mln m³ obejmuje dolinę Nysy Kłodzkiej i jest zlokalizowany

w województwie dolnośląskim na terenie powiatu ząbkowickiego i gminy Kamieniec Ząbkowicki.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa zapory czołowej o konstrukcji ziemnej o długości 2,247 km (w tym blok przelewowo –

spustowy składający się z 5 przęseł o łącznej szerokości 55 m przedzielony czteroma filarami
wyposaŜony w ruchome zamknięcia co umoŜliwi prowadzenie sterowalnej gospodarki
przeciwpowodziowej),

•

instalacja elektrowni przepływowej o mocy 2,2 MW.

Efekty realizacji zadania

Zakończenie budowy kaskady zbiorników Kamieniec Ząbkowicki – Topola – Kozielno stworzy warunki do
poprawy stanu ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Nysy Kłodzkiej. Przy optymalnych warunkach moŜliwa
będzie redukcja fali powodziowej przy ujściu Nysy Kłodzkiej do Odry rzędu 400 m³/s. Wzrost poczucia
bezpieczeństwa mieszkańców miejscowości Kamieniec Ząbkowicki oraz innych w dolinie rzeki, a takŜe
zwiększenie moŜliwości sterowania wezbraniami w kontekście powodzi na Odrze i ochrony Wrocławia.

Zadanie nr 2.2. d.w.

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Budowa jazu Chróścice

Charakterystyka zadania

Przedsięwzięcie obejmie budowę jazu klapowego oraz modernizację śluzy pociągowej z awanportami na
stopniu wodnym Chróścice w km 168+280 rzeki Odry na terenie gminy Dobrzeń Wielki w województwie
opolskim. Inwestycja spowodowana jest koniecznością wyrównania dysproporcji w zabudowie
hydrotechnicznej skanalizowanego odcinka Odry i poprawy warunków nawigacyjnych. Nowo wybudowany jaz
zastąpi XIX – wieczny jaz kozłowo-iglicowy.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa jazu klapowego o świetle 3x32 m i spadzie normalnym 1,75 m,

•

budowa przepławki dla ryb,

•

budowa kładki stalowej zapewniającej komunikację pieszo-rowerową między

m. Narok i Chróścice,

•

budowa nabrzeŜa przeładunkowego z dalbowiskiem i placem składowym na lewym brzegu,

•

budowa sterowni śluzy pociągowej,

•

budowa dwóch przystani,

•

budowa drogi dojazdowej,

•

regulacja i zabudowa lewego brzegu rzeki w rejonie jazu,

•

zabudowa prawego brzegu rzeki,

•

remont śluzy pociągowej.

Efekty realizacji zadania

Poprawa warunków transportu wodnego poprzez zwiększenie przepustowości, efektywności i polepszenie
niezawodności urządzeń śluzowych oraz poprawa przepływu wód powodziowych i pochodu lodów przez nowo
wybudowany jaz.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

147

Zadanie nr 2.3. d.w

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Budowa jazu Ujście Nysy

Charakterystyka zadania

Przedsięwzięcie obejmie budowę jazu klapowego na stopniu wodnym Ujście Nysy w km 180,50 rzeki Odry na
terenie gminy Dobrzeń Wielki w województwie opolskim. Inwestycja spowodowana jest koniecznością
wyrównania dysproporcji w zabudowie hydrotechnicznej skanalizowanego odcinka Odry i poprawy warunków
nawigacyjnych. Nowo wybudowany jaz zastąpi XIX – wieczny jaz kozłowo-iglicowy.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa jazu klapowego,

•

likwidacja jazu kozłowo-iglicowego,

•

regulacja koryta rzecznego,

•

przebudowa górnej tamy rozdzielczej,

•

budowa obiektów towarzyszących.

Efekty realizacji zadania

Poprawa warunków transportu wodnego poprzez zwiększenie przepustowości, efektywności i polepszenie
niezawodności urządzeń śluzowych, poprawa przepływu wód powodziowych i pochodu lodów przez nowo
wybudowany jaz, wykorzystanie energetyczne stopnia wodnego.

Zadanie nr 2.4. d.w

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Budowa jazu Oława

Charakterystyka zadania

Obecny jaz stały na stopniu wodnym Oława w km 216+100 rzeki Odry na terenie gminy Oława w
województwie dolnośląskim powstał na początku XX wieku. Konstrukcja ta
w sytuacjach niekorzystnych hydrologicznie nie zapewnia utrzymania odpowiednich głębokości Ŝeglugowych
na szlaku Ŝeglownym od Lipek do Oławy. Ze względu na fakt,

Ŝe przy tym jazie planowana jest budowa elektrowni wodnej, która moŜe efektywnie pracować jedynie po
zamontowaniu na koronie jazu urządzenia podpiętrzającego wodę – planowany jest remont jazu.

Zakres rzeczowy zadania:

•

remont przyczółków, upustu płuczącego, korpusu jazu stałego wraz z wykonaniem klap na koronie

jazu,

•

budowa przepławki dla ryb na prawym przyczółku jazu,

Efekty realizacji zadania:

Poprawa warunków transportu wodnego poprzez zwiększenie przepustowości, efektywności i polepszenie
niezawodności urządzeń śluzowych, poprawa przepływu wód powodziowych i pochodu lodów przez jaz,
zwiększenie wykorzystania energetycznego rzeki Odry.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

149

Zadanie nr 2.6. p.p

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Poprawa stanu i ochrony korytarza ekologicznego rzeki Odry

Charakterystyka zadania

Realizacja

przedmiotowego

zadania

obejmuje

swym

zasięgiem

dorzecze

Odry

polega

na przygotowaniu niezbędnych prac studialnych w zakresie poprawy stanu i ochrony korytarza ekologicznego
rzeki  Odry,  zwiększania  stopnia  ochrony  cennych  i  wraŜliwych  siedlisk  i  zwiększania  bioróŜnorodności  w
dorzeczu  Odry.  Celem  Działania  jest  poprawa  korytarzy  ekologicznych  umoŜliwiających  przemieszczanie  się
gatunków i funkcjonowanie ich populacji w skali kraju, w tym w dorzeczu Odry.

Zakres rzeczowy zadania:

•

opracowanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej doliny Odry i jej kluczowych dopływów pod kątem

siedlisk i gatunków zaleŜnych od wód, wraz z mapami w skali umoŜliwiającej przeniesienie warstw do
miejscowych

planów

zagospodarowania

przestrzennego

oraz

do planów ochrony i zarządzania obszarów NATURA 2000;

•

opracowanie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego dla poszczególnych zlewni cząstkowych wraz

sprecyzowaniem

niezbędnych

działań

ochronnych

ich

zintegrowanie

z planem gospodarowania wodami dla całego dorzecza.

•

opracowanie programu zachowania istniejącej i przywracania utraconej retencji dolinowej

i jego zintegrowanie z programem ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Odry.

•

opracowanie planów ochrony i zarządzania dla obszarów NATURA 2000 w dolinach rzecznych zlewni

Odry;

•

opracowanie i wdroŜenie do realizacji programu zarządzania środowiskiem przyrodniczym wraz ze

wskazaniem konkretnych działań ochronnych w skali całej zlewni;

•

opracowanie szczegółowej analizy poborów wody oraz pracy obiektów hydrotechnicznych pod kątem

zakłócenia reŜimu przepływów rzek i jego wpływu na utrzymanie korzystnego stanu ochrony siedlisk i
gatunków będących przedmiotem ochrony według dyrektywy siedliskowej;

•

opracowanie

szczegółowej

koncepcji

zapobiegania

dalszej

erozji

wgłębnej

Odry

i jej dopływów;

•

opracowanie wytycznych i norm dla zleceniodawców, projektantów i wykonawców prac

hydrotechnicznych

oraz

mechanizmu

kontroli

moŜliwych

zmian

jakościowych

i ilościowych zasobów wodnych przed i po realizacji inwestycji.

•

Efekty realizacji zadania

Realizacja  przedmiotowego  zadania  ma  na  celu  zapewnienie  osiągnięcia  dobrego  stanu  wód
i  ekosystemów  od  wód  zaleŜnych  zgodnie  z  wymaganiami  Ramowej  Dyrektywy  Wodnej  oraz  zachowanie
korzystnego  stanu  ochronnego  siedlisk  i  gatunków  stanowiących  przedmiot  ochrony  wg  dyrektywy
siedliskowej i dyrektywy ptasiej.

Wykonanie powyŜszych opracowań umoŜliwi przygotowanie w dalszym okresie kompleksowego,
wieloletniego programu czynnej ochrony przyrody w dorzeczu Odry obejmującego projekty rewitalizacji
ekosystemów wodnych i od wód zaleŜnych, a takŜe odtwarzania naturalnej retencji dolinowej w dorzeczu Odry

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

150

Zadanie nr 2.7

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Przywracanie droŜności ekologicznej rzek

Charakterystyka zadania:

W  zakres  zadania  wchodzi  przygotowanie  niezbędnych  prac  studialnych  w  zakresie  przywracania  droŜności
korytarzy  ekologicznych  rzek  i  ich  dolin,  wzmacniania  i  odbudowy  populacji  ryb  dwuśrodowiskowych.
W  jego  ramach  planuje  się  budowę  i  modernizację  istniejących  przepławek,  demontaŜ  zbędnych  jazów
stanowiących  bariery  dla  migracji  organizmów  wodnych,  wdroŜenie  rozwiązań  zapewniających  moŜliwość
migracyjną w korytarzach ekologicznych dolin rzecznych i poprawiających łączność i spójność sieci NATURA
2000.

Zakres rzeczowy zadania:

•

opracowanie programu ochrony tarlisk ryb i miejsc reprodukcji organizmów wodnych;

•

opracowanie wytycznych dla poszczególnych zlewni cząstkowych w zakresie parametrów dla
urządzeń słuŜących migracji organizmów wodnych.

Efekty realizacji zadania:

Realizacja przedmiotowego zadania ma na celu zapewnienie osiągnięcia dobrego stanu wód
i ekosystemów od wód zaleŜnych zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz zachowanie
korzystnego

stanu

ochronnego

siedlisk

gatunków

stanowiących

przedmiot

ochrony

wg dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

151

Zadanie nr 2.8. p.p

Grupa nr II: Pozostałe przedsięwzięcia

Zbiornik Pielgrzymka na rzece Skora

Charakterystyka zadania

Projektowany zbiornik retencyjny o powierzchni całkowitej zalewu 107,3 ha i pojemności max. 2,47 mln m³
zlokalizowano w km 37+720 rzeki Skory w województwie dolnośląskim, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka.

Zlewnia rzeki Skory charakteryzuje się duŜymi spadkami podłuŜnymi i poprzecznymi co przy wąskiej dolinie
co powoduje szybką koncentrację wód opadowych i sprawia, Ŝe powodzie są tu groźne z uwagi na ich
gwałtowny charakter.

Zakres rzeczowy zadania:

•

zapora czołowa o długości 980 m, szerokości 10 m i max. wysokości 12,5 m,

•

budowla zrzutowa,

•

przepławka dla ryb,

•

elektrownia wodna o mocy ok. 14,0 kW,

•

regulacja rzeki Skorej na odcinku 200 m mającej zagwarantować swobodny wypływ wody z kanałów

zrzutowych zapory.

Efekty realizacji zadania

Ochrona przeciwpowodziowa terenów połoŜonych wzdłuŜ rzeki Skora, poniŜej zbiornika. Ponadto zadaniem
zbiornika będzie akumulacja wody i zasilanie rzeki w okresach posuchy a takŜe poprzez transformację fali
powodziowej zmniejszenie zagroŜenia powodziowego miasta Legnicy.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

152

Zadanie nr 1 p.p.

Lista rezerwowa

Modernizacja zbiornika Nysa na Nysie Kłodzkiej II etap

Charakterystyka zadania

Zbiornik wodny Nysa, oddany do eksploatacji w 1972 r., został zrealizowany przy zastosowaniu rozwiązań
oszczędnościowych, a takŜe przy rezygnacji z budowy obiektów

Zakres rzeczowy zadania:

Do realizacji w II etapie inwestycji przewidziano:

•

przelew powierzchniowy z kanałem obiegowym w tym:

- kanał obiegowy dł. 10 km, szer. w dnie 80 m, z 9 progami korekcyjnymi

i przebudową sieci rowów i potoków,

- przebudowa układu komunikacyjnego w tym 2 drogi lokalne, 5 mostów

drogowych, 2 mosty kolejowe,

- przebudowa infrastruktury sieciowej: linie energetyczne (11 azt,), gazociągi

(4 szt.), kanalizacja (3 szt.), wodociągi (2szt.), kabel telekom. (2 szt.),

•

przepławaka dla ryb w korpusie zapory czołowej.

Efekty realizacji zadania

Efektem realizacji projektu będzie eliminacja zagroŜenia katastrofą zbiornika oraz zapewnienie ochrony
przeciwpowodziowej dla mieszkańców miasta Nysy wraz z pobliskimi miejscowościami. Ochroną
przeciwpowodziową objęte zostanie ponad 237 tys. osób

z powiatu nyskiego i brzeskiego a takŜe zwiększona zostanie moŜliwość sterowania wezbraniami w kontekście
powodzi na Odrze i ochrony Wrocławia.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

153

Zadanie nr 2 p.p.

Lista rezerwowa

Odtworzenie flotylli lodołamaczy

Charakterystyka zadania

Ze względu na specyfikę granicznego i dolnego odcinka Odry, czynna ochrona przeciwpowodziowa miast, wsi
i osad nadrzecznych sprowadza się przede wszystkim do zapobiegania powodzi zatorowych oraz zapewnienia
swobodnego spływu wód roztopowych (ochrona ta często rozciąga się na odcinek środkowy Odry oraz na
Wartę i Noteć). Jedynym narzędziem, zdolnym skutecznie przeciwdziałać zagroŜeniom lodowym na rzekach są
lodołamacze.

Strategia przeciwpowodziowa powinna zawierać ochronę przeciwlodową tego odcinka rzeki, a w jej ramach
uwzględniać:

- konieczność posiadania i utrzymania floty lodołamaczy, jako czynnej ochrony przeciwpowodziowej,

- potrzebę sukcesywnego odtwarzania zuŜytych technicznie i technologicznie lodołamaczy,

- wymianę dotychczasowych łat wodowskazowych na zautomatyzowane stacje pomiarowe wzdłuŜ
granicznego i dolnego odcinka Odry oraz ich zagęszczeni, zgodne z potrzebami sprawnego przeprowadzenia
lodołamania.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa floty 7 lodołamaczy operujących na dolnym i środkowym odcinku rzeki Odry,

•

budowa systemu łączności cyfrowej dla potrzeb prowadzenia akcji lodołamania

Efekty realizacji zadania

Zapobiegania powodziom zatorowym oraz zapewnienie swobodnego spływu wód roztopowych.

Zadanie nr 3 p.p.

Lista rezerwowa

Ochrona przed powodzią dolin rzek Bobru i Kwisy

Charakterystyka zadania

System ochrony przeciwpowodziowej w zlewni Kwisy i Bobru wymaga modernizacji. Obecnie istniejące
zbiorniki: Złotniki i Leśna na Kwisie oraz Pilchowice na Bobrze nie mogą skutecznie zapewnić ochrony
przeciwpowodziowej terenów w dolinach ww. rzek i ich dopływów. Istnieje koncepcja budowy zbiornika
przeciwpowodziowego na Bobrze, zbiornika Kostrzyca na Jedlicy, zbiornika Mirsk na Czarnym Potoku.
WaŜnym kierunkiem działań powinny teŜ być nietechniczne sposoby ograniczania strat i zagroŜeń m.in.
poprzez odbudowę zniszczonych lasów w zlewni górnego Bobru i Kwisy.

Zakres rzeczowy zadania:

•

budowa zbiornika Kostrzyca na Jedlicy,

•

budowa zbiornika Mirsk na Czarnym Potoku,

•

budowa zbiornika na Bobrze,

•

odbudowa drzewostanów w zlewni górnego Bobru i Kwisy.

Efekty realizacji zadania

Zwiększenie retencji zbiornikowej, odbudowa drzewostanów ograniczy straty i zagroŜenia w dolinie ww. rzek.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

154

Zadanie nr 4 p.p.

Lista rezerwowa

Zbiornik Kotlarnia na rzece Bierawce

Charakterystyka zadania

Projektowany zbiornik o powierzchni całkowitej zalewu 895 ha (grunty w całości naleŜą do Skarbu Państwa) i
pojemności max.42,2 mln m³ zlokalizowano w istniejącym wyrobisku Kopalni Piasku znajdującym się po lewej
stronie rzeki Bierawski ( prawostronny dopływ Odry), w województwie opolskim, pow. kędzierzyńsko-
kozielski, gm. Bierawa

Zakres rzeczowy zadania:

•

obiekt wlotowy: - jaz ruchomy w km 11+400 rz. Bierawski,

- jaz stały (boczny),

- bystrze odprowadzające wodę do zbiornika górnego,

•

zbiornik retencyjny górny B,

•

pośredni obiekt piętrzący-obejmujący betonową część przelewowo-upustową z jazem stałym i upustem

dennym z zamknięciami,

•

zbiornik retencyjny dolny A,

•

odprowadzenie wody ze zbiornika A (obiekt wylotowy ) obejmujące:

- przelew stały,

- spust denny dwuotworowy z zamknięciami,

- koryto odprowadzające wodę do Bierawski

•

zaplecze techniczne zbiornika

Efekty realizacji zadania

- pozwoli na zmagazynowanie wód powodziowych i tym samym uniknięcie strat,
- przywróci naturalne stosunki wodno-gruntowe zaburzone przez eksploatację złóŜ,
- alimentowanie przepływów niskich w rzece i poprawę warunków ujmowania wody z rzeki przez
uŜytkowników,
- stworzenie warunków do poprawy stanu bezpieczeństwa poŜarowego,
- przywrócenie funkcjonalności przyrodniczej terenu.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

155

Zadanie nr 5 b.r.

Lista rezerwowa

Budowle przeciwpowodziowe w dorzeczu Warty

Charakterystyka zadania

System ochrony przeciwpowodziowej w zlewni Warty wymaga modernizacji – głównie obwałowań i budowli
hydrotechnicznych oraz inwestycji w retencję zbiornikową i polderową. WaŜnym kierunkiem działań powinny
teŜ być nietechniczne sposoby ograniczania strat i zagroŜeń.

Jednym z najpilniejszych zadań powinna być budowa zbiornika retencyjnego Wielowieś Kłasztorna na rzece
Prośnie oraz zwiększenie retencji polderowej i naturalnej. Priorytetowym zadaniem ochrony
przeciwpowodziowej powinno być odzyskanie retencji w Dolinie Konińsko-Pyzderskiej. Podstawowe
zabezpieczenie obecnie stanowią wały przeciwpowodziowe. Ich stan wymaga modernizacji z uwzględnieniem
moŜliwości zwiększenia przepustowości międzywala. DuŜe znaczenie dla poprawy zwiększenia przepustowości
dolin rzecznych miałoby usunięcie zadrzewień i zakrzaczeń.

Zakres rzeczowy zadania:

•

modernizacja obwałowań rzek Warty i Prosny z przystosowaniem ich

do długotrwałego występowania wód w międzywalu tych rzek,

•

realizacja mniejszych inwestycji o znaczeniu lokalnym zbiorniki wodne, poldery).

•

odtworzenie retencji polderowej w Dolinie Konińsko-Pyzderskiej w pierwszej kolejności polderu

Golina.

Efekty realizacji zadania

Zwiększenie retencji zbiornikowej, modernizacja wałów przeciwpowodziowych, wykorzystanie polderów w
Dolinie Konińsko-Pyzderskiej ograniczy straty i zagroŜenia w środkowym odcinku rzeki Warty oraz
ś

rodkowym i dolnym biegu rzeki Prosny.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

156

9.4.

Zestawienie szacunkowych kosztów dalszej realizacji

Programu dla Odry – 2006

Zestawienie kosztów dalszej realizacji Programu

dokonano w oparciu o analizę nakładów

przewidzianych w Programie dla Odry – 2006, zadań zaplanowanych w nim do realizacji,

nakładów na kluczowe inwestycje wskazane w ramach aktualizacji Programu oraz na

podstawie szacunku potrzeb na realizację tych komponentów, w których nie zidentyfikowano

konkretnych zadań. Uwzględniono równieŜ dotychczasowe wydatki, jakie juŜ poniesiono

w ramach realizacji Programu w latach 2002-2008. W tabeli 9.1. zestawiono planowane

nakłady na realizację „Programu dla Odry – 2006 – aktualizacja” w zakresie budowli

regulacyjnych i budowli przeciwpowodziowych. Ze względu na skalę, koszty i bardzo długi

okres przygotowania tego typu inwestycji harmonogram ujmuje prace zaplanowane do

realizacji w latach 2011-2030, wyróŜniając jednak teŜ okres realizacji w latach 2011-2015.

Dodatkowo zamieszczono teŜ tabelę z listą rezerwową, zadań, które są istotne z punktu

widzenia celów Programu, jednak umieszczonych na tej liście ze względu na ograniczenia

rodków finansowych.

W tabeli 9.2. zestawiono planowane nakłady na realizację Programu dla Odry – 2006

w podziale na poszczególne komponenty Programu. Niewątpliwie równieŜ w pozostałych

komponentach celowe będzie kontynuowanie zapoczątkowanych w latach 2002-2015 zadań

związanych z realizacją całego Programu. Ze względu jednak na krótsze cykle realizacyjne i

prostszy sposób przygotowania, w tabeli 9.2. ich nie ujęto.

Koszty wszystkich komponentów obejmują zadania związane z realizacją celów

strategicznych Programu dla Odry – 2006, szczegółowo opisane w tekście aktualizacji

Programu. Wyjątkiem jest tylko komponent „oczyszczalnie ścieków”, dla którego przewiduje

się, Ŝe w ramach Programu Pełnomocnik Rządu będzie spełniał przede wszystkim funkcje

inspirujące i wspierające dla strategicznie waŜnych obiektów z punktu widzenia dorzecza

Odry i celów Programu dla Odry – 2006. Wynika to z koordynacji realizacji inwestycji

w zakresie oczyszczalni ścieków w ramach Rządowego Krajowego Programu Oczyszczania

cieków Komunalnych (KPOŚK). W budŜecie aktualizacji Programu ujęto środki na te cele,

W opracowaniu tego podrozdziału wykorzystano pracę pt.: MontaŜ finansowy „Programu dla Odry – 2006 –

aktualizacja” wykonaną w IMECONSULTING przez zespół pod kierunkiem dr inŜ. J. Stanisławskiego na
zamówienia Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Biestrzyków, sierpień 2011.

158

Tabela 9.1.

Planowane nakłady na realizację „Programu dla Odry – 2006 - aktualizacja” w zakresie kluczowych zadań inwestycyjnych;

poziom cen z 2010 r. (w tys. zł)

Lp.

Nazwa zadania

Suma

2011

2012

2013

2014

2015

po 2015

Przedsi

wzi

cia

i obiekty priorytetowe

6 186 490

110 994

444 095

449 713

764 757

643 153

3 773 778

1.1
p.p.

Zbiornik przeciwpowodziowy
Racibórz na rzece Odrze

1 337 659

5 900

100 000

116 515

305 672

259 572

550 000

1.2
p.p.

Modernizacja Wrocławskiego
W

zła Wodnego

2 369 564

8 883

250 000

229 611

328 172

152 898

1 400 000

1.3
p.p.

Modernizacja zbiornika Nysa na
Nysie Kłodzkiej I etap

400 800

10 000

4 300

25 700

40 800

320 000

1.4
p.p.

Ochrona od powodzi Lewina
Brzeskiego i Skorogoszczy

141 600

4 400

200

137 000

1.5.
p.p.

Ochrona przed powodzi

Kotliny

Kłodzkiej ze szczególnym
uwzgl

dnieniem m. Kłodzko, w

tym:

843 000

9 000

26 400

83 000

724 600

1.5.1
p.p.

Zb. Boboszów na Nysie Kłodzkiej

40 000

2 000

5 000

28 000

1.5.2
p.p.

Zbiornik Roztoki Bystrzyckie na
Goworówce

35 000

700

4 000

30 300

1.5.3
p.p.

Zbiornik Krosnowice na potoku
Duna

35 000

700

4 000

30 300

1.5.4
p.p.

Zbiornik Szalejów na Bystrzycy
Dusznickiej

60 000

2 000

10 000

20 000

28 000

Źródło: MontaŜ finansowy „Programu dla Odry – 2006 – aktualizacja. Biestrzyków, sierpień 2011

159

Lp.

Nazwa zadania

Suma

2011

2012

2013

2014

2015

po 2015

1.5.5
p.p.

Zwi

kszenie przepustowo

ci Nysy

Kłodzkiej i dopływów

673 000

5 000

10 000

50 000

608 000

1.6
d.w.

Doko

czenie budowy stopnia

wodnego Malczyce

318 971

78 800

72 000

50 000

32 271

35 900

1.7
p.p.

Ochrona od powodzi Lwówka

skiego na rzece Bóbr

15 300

1.8
p.p.

Modernizacja systemu
monitorowania i prognozowania
zjawisk meteorologicznych

13 280

7 100

6 180

1.9
p.p.

Ochrona od powodzi Słubic

163 726

811

400

5 200

8 870

27 170

121 275

1.10
p.p.

Kanał Ulgi w km 428,0 rz. Odry -
obej

cie m. Nowa Sól

25 000

1.11
p.p.

Poprawa odpływu wód
powodziowych w okresie
zimowym z jeziora D

bie

95 591

4 040

1 751

89 800

1.12
p.p.

Udro

nienie koryta rzeki Warty w

cofce zbiornika Jeziorsko

30 000

1 500

8 000

5 125

10 250

1.13
p.p.

Budowa zbiornika Wielowie

Klasztorna

15 028

8 000

7 028

1.14
p.p.

Odtworzenie retencji na polderze
Golina w Dolinie Koni

sko-

Pyzderskiej

251 501

1 500

1 667

11 667

41 667

183 333

160

Lp.

Nazwa zadania

Suma

2011

2012

2013

2014

2015

po 2015

1.15
p.p.

Odtworzenie retencji
na polderach w Dolinie Koni

sko-

Pyzderskiej

1 500

1.16
d.w.
b.r.

Modernizacja szlaku

eglownego

na Odrze swobodnie płyn

cej

w celu zapewnienia zimowego
lodołamania

163 970

800

1 200

650

161 320

Pozostałe przedsi

wzi

cia

1 523 019

2 048

5 420

11 970

25 392

35 089

1 443 100

2.1
p.p.

Kamieniec Z

bkowicki

1 200 000

7 000

20 000

1 173 000

2.2
d.w.

Budowa jazu Chró

cice

69 100

2 400

66 700

2.3
d.w.

Budowa jazu Uj

cie Nysy

86 000

1 000

1 500

83 500

2.4
d.w.

Budowa jazu Oława

35 500

5 300

8 300

21 900

2.5
p.p.

Zbiornik Rzymówka na rzece
Kaczawie

60 000

2.6
p.p.

Poprawa stanu i ochrony
korytarza ekologicznego rzeki
Odry

14 000

6 000

8 000

2.7

Przywracanie dro

ekologicznej rzek

22 269

2 048

5 420

5 120

8 192

1 789

2.8
p.p.

Zbiornik Pielgrzymka na rzece
Skora

36 150

300

850

1 500

3 500

30 000

Razem:

7 709 509

161

Lista rezerwowa

Lp.

Nazwa zadania

Suma

2011

2012

2013

2014

2015

po 2015

Lista rezerwowa

1 828 713

77 565

111 744

199 615

184 400

1 255 389

1
p.p.

Modernizacja zbiornika Nysa na
Nysie Kłodzkiej II etap

810 000

10 000

15 000

80 000

100 000

605 000

2
p.p.

Odtworzenie flotylli lodołamaczy

146 200

19 900

21 000

32 900

34 400

38 000

3
p.p.

Ochrona przed powodzi

dolin

rzek Bobru i Kwisy

620 000

20 000

50 000

480 000

4
p.p.

Zbiornik "Kotlarnia" na rzece
Bierawce

88 000

5
b.r.

Budowle regulacyjne
w dorzeczu Warty

164 513

27 665

55 744

36 715

44 389

Z list

rezerwow

razem:

9 538 222

)

ceny obowiązujące w styczniu 2006 r., zgodnie ze „Studium wykonalności Budowy flotylli lodołamaczy”, Dom InŜynierski PROMIS SA, styczeń 2006 r.

p.p. - ochrona przeciwpowodziowa

d.w. - droga wodna

b.r. - budowle regulacyjne

162

Tabela 9.2.

Planowane nakłady na realizację „Programu dla Odry – 2006 - aktualizacja” według komponentów,

poziom cen z 2011 r. (w tys. zł)

Lata realizacji Programu

L.p. Komponenty

Nakłady

ogółem w

tys. zł

2011

2012

2013

2014

2015

2011-2015

2016-2020

2021-2030

Lasy

307 200

14 356

27 549

49 037

30 140

26 678

147 760

84 290

75 150

Oczyszczalnie

cieków

79 258

14 746

15 667

16 589

15 667

79 258

Budowle regulacyjne

2 249 898

29 309

114 894

165 146

213 091

163 000

685 440

757 000

804 458

Budowle przeciwpowodziowe

7 107 163

42 600

225 362

220 503

412 368

366 011

1 266 844

4 108 916

1 731 403

Zagospodarowanie przestrzenne

31 539

5 734

8 243

7 526

5018

5 018

31 539

Ochrona przyrody

148 195

5 283

51 152

22 945

36 315

32 500

148 195

w tym: przywracanie dro

ekologicznej rzek

22 269

2 048

5 120

8 192

1 789

22 269

Hydroenergetyka

818 889

2 300

15 480

15 440

75 500

184 220

415 281

219 388

Turystyka

20 351

298

3 482

3 789

3 891

15 351

3 500

1 500

RAZEM

10 759 493

114 626

461 829

500 975

792 912

688 265

2 558 607

5 368 987

2 831 899

Źródło: MontaŜ finansowy „Programu dla Odry – 2006 – aktualizacja. Biestrzyków, sierpień 2011.

163

Tabela 9.3.

Planowane źródła finansowania realizacji „Programu dla Odry – 2006 - aktualizacja”

poziom cen z 2011 r. (w tys. zł)

NAKŁADY I LATA REALIZACJI

2011

2012

2013

2014

2015

2011-2015 2016-2020 2021-2030

cznie

L.p.

ródła finansowania

Udział

cznych

nakładów

114 626

461 829

500 975

792 912

688 265

2 558 607

5 368 987

2 831 899 10 759 493

Fundusze Unii
Europejskiej

41,13%

47 146

189 950

206 051

326 125

283 084

1 052 355

2 208 264

1 164 760

4 425 379

1.1.

Fundusze
Strukturalne/Spójno

38,00%

43 558

175 495

190 371

301 307

261 541

972 271

2 040 215

1 076 121

4 088 607

1.2. RPO

3,13%

3 588

14 455

15 681

24 818

21 543

80 084

168 049

88 638

336 772

Fundusze Ochrony

rodowiska

15,08%

17 286

69 644

75 547

119 571

103 790

385 838

809 643

427 050

1 622 532

2.1 NFO

iGW

12,50%

14 328

57 729

62 622

99 114

86 033

319 826

671 123

353 987

1 344 937

2.2. WFO

iGW

2,58%

2 957

11 915

12 925

20 457

17 757

66 012

138 520

73 063

277 595

rodki bud

etowe -

własne

13,36%

15 314

61 700

66 930

105 933

91 952

341 830

717 297

378 342

1 437 468

3.1.

Bud

et Pa

stwa -

bezpo

rednio

10,30%

11 806

47 568

51 600

81 670

70 891

263 537

553 006

291 686

1 108 228

3.2.

Bud

et Samorz

Województwa

3,06%

3 508

14 132

15 330

24 263

21 061

78 293

164 291

86 656

329 240

rodki banków

22,63%

25 940

104 512

113 371

179 436

155 754

579 013

1 215 002

640 859

2 434 873

4.1. Bank Rady Europy

10,15%

11 634

46 876

50 849

80 481

69 859

259 699

544 952

287 438

1 092 089

4.2. Bank

wiatowy

5,21%

5 972

24 061

26 101

41 311

35 859

133 303

279 724

147 542

560 570

4.3. Inne Banki

7,27%

8 333

33 575

36 421

57 645

50 037

186 011

390 325

205 879

782 215

rodki prywatne

7,80%

8 941

36 023

39 076

61 847

53 685

199 571

418 781

220 888

839 240

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

164

9.5.

Scenariusze finansowania Programu

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry –

2006” przewidywała na jego realizację budŜet w wysokości ponad 9 mld zł. Podział tego

budŜetu przedstawiony jest w tabeli 9.4.

Tabela 9.4.

Szacunkowy podział budŜetu Programu dla Odry – 2006

Komponenty

Koszt ogółem

(mln zł)

Procentowy

udział (%)

1. Lasy

298,5

3,30

2. Oczyszczalnie ścieków

3.565,6

39,40

3. Budowle regulacyjne

1.042,9

11,53

4. Budowle przeciwpowodziowe

3.098,5

34,24

5. Zagospodarowanie przestrzenne

35,5

0,39

6. Ochrona przyrody

241,7

2,67

7. Monitoring przeciwpowodziowy

401,8

4,44

8. Odbudowa i modernizacja wałów

364,5

4,03

RAZEM:

9.049,0

100

Zakładano wówczas, Ŝe Program zostanie zrealizowany w ciągu 15-letniego okresu 2002-

2016 i będzie finansowany z budŜetu państwa (10,7%); budŜetów gmin (17,38%); krajowych

funduszy ochrony środowiska, takich jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), wojewódzkich funduszy ochrony środowiska

i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) (21,16%) jak równieŜ z funduszy strukturalnych

i Funduszu Spójności Unii Europejskiej (30,22%) oraz innych międzynarodowych instytucji

finansowych takich jak BRRE, EBI i Bank Światowy (20,58%).

Dotychczasowa realizacja Programu dla Odry – 2006 wskazuje, Ŝe przyjęte w 2001 r.

załoŜenia i prognozy były trafne, chociaŜ zarówno nie udało się zapewnić przyjętego poziomu

finansowania zadań, harmonogramu realizacji, jak i udziału poszczególnych źródeł

finansowania. W ramach aktualizacji Programu dokonano korekty scenariusza finansowania,

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006” (Dz.U.

Nr 98 poz. 1067 z późn. zm.).

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

165

uwzględniając zarówno juŜ pozyskane środki, jak i planowane do pozyskania. Szacunkową

prognozę przedstawia tabela 9.3. BudŜet państwa obejmuje środki z rezerwy celowej będące

w dyspozycji Pełnomocnika Rządu ds. Programu dla Odry – 2006. Pozycja „NFOŚiGW oraz

WFOŚiGW” dotyczy środków tych funduszy przydzielanych zgodnie z zasadami w nich

obowiązującymi na zadania gospodarki wodnej. Kredyty instytucji finansowych to środki

uzyskiwane przez budŜet państwa na podstawie odrębnych umów z tymi instytucjami. Ujęto

juŜ w nich zobowiązania, jakie wynikają z umowy poŜyczki z Bankiem Światowym

i umowy kredytu z Bankiem Rozwoju Rady Europy

na finansowanie realizacji Programu

Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry. Fundusze Unii Europejskiej to przede

wszystkim środki Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura

i Środowisko. MoŜliwe jest jednak równieŜ pozyskiwanie przez inwestorów realizujących

swoje zadania środków z funduszy strukturalnych. W scenariuszu finansowym ujęto równieŜ

budŜety samorządów. Są to środki własne samorządów lokalnych i wojewódzkich oraz środki

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach regionalnych programów

operacyjnych. Pełne zaangaŜowanie budŜetu państwa w realizację Programu dla Odry – 2006

(tabela 9.3.) obejmuje środki rezerwy celowej, kredytów poręczanych przez budŜet oraz

fundusze Unii Europejskiej stanowiące część budŜetu państwa zgodnie z ustawą budŜetową.

Umowa poŜyczki między Rzecząpospolitą Polską i Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (Loan

No 7436 POL) z dnia 11 maja 2007 r.

Umowa kredytu między Rzecząpospolitą Polską a Bankiem Rozwoju Rady Europy na częściowe

sfinansowanie „Projektu ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu rzeki Odry” z dnia 11 maja 2007 r.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

166

10. Monitorowanie realizacji programu

Monitorowanie jest procesem ciągłego zbierania danych, które następnie powinny być

poddawane analizie, aby dać podstawę do oceny poziomu osiągania wyznaczonych celów

oraz formułowania ewentualnych zmian i korekt Programu. System monitorowania powinien

zawierać:

•

opis podmiotów odpowiedzialnych za monitoring,

•

zestaw wskaźników mierzących cel główny i cele szczegółowe,

•

opis sposobu zbierania danych do wskaźników,

•

opis sposobów i częstotliwości przedstawiania wyników monitoringu,

•

zasady przyszłych aktualizacji programu.

Zgodnie z art. 5 ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry – 2006

utworzony został Komitet Sterujący „Programu dla Odry – 2006”, jako organ opiniodawczo-

doradczy Rady Ministrów. W skład Komitetu wchodzą:

1) przedstawiciel Prezesa Rady Ministrów jako Przewodniczący,

2) po jednym przedstawicielu ministrów właściwych do spraw: gospodarki wodnej, finansów

publicznych, administracji publicznej, rozwoju wsi, rozwoju regionalnego, gospodarki,

transportu, gospodarki morskiej i środowiska,

3) przedstawiciel Komitetu Integracji Europejskiej,

4) po jednym przedstawicielu wojewodów i zarządów województw: śląskiego, opolskiego,

dolnośląskiego,

kujawsko-pomorskiego,

lubuskiego,

łódzkiego,

wielkopolskiego,

zachodniopomorskiego,

5) trzej przedstawiciele nauki reprezentujący dziedziny ekologii, gospodarki wodnej i ochrony

wód,

6) trzej przedstawiciele organizacji ekologicznych wybrani spośród kandydatów zgłoszonych

przez te organizacje.

Pracami Komitetu kieruje Prezydium, w skład którego wchodzi Przewodniczący oraz dwóch

członków Komitetu powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów.

Do zadań Komitetu naleŜy:

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry – 2006 (Dz. U Nr 98

poz. 1067 z późn. zm.)

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

167

1) ustalanie kierunków realizacji zadań,

2) inicjowanie działalności związanej z realizacją zadań Programu,

3) ocenianie stanu prac oraz wyznaczanie kierunków ich realizacji,

4) opiniowanie i inicjowanie aktów prawnych związanych z realizacją zadań Programu,

5) prowadzenie konsultacji społecznych przy realizacji Programu oraz poszczególnych

inwestycji przewidzianych w Programie.

Ustawa nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawienia Sejmowi, nie później niŜ do

dnia 30 czerwca, rocznej informacji o realizacji zadań wynikających z Programu.

RównieŜ rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do

Spraw Programu dla Odry-2006

określa zadania związane z monitorowaniem

i planowaniem działań związanych z realizacją Programu, w tym analizowania i oceniania

rozwiązań prawnych i ekonomicznych z dziedzin związanych z realizacją Programu.

Pełnomocnik zobowiązany jest do przedstawiania Radzie Ministrów analiz, ocen i wnioski

związanych z zakresem jego zadań oraz corocznych sprawozdań ze swojej działalności.

Sprawozdania i roczne informacje o realizacji Programu są przygotowywane począwszy od

2002 r.

Podmiotami odpowiedzialnymi za monitorowania Programu są więc Pełnomocnik Rządu oraz

Komitet Sterujący Programu. Przyjęto roczny okres prezentowania wyników monitoringu.

Miarą realizacji Programu jest przede wszystkim jego wykonanie rzeczowe i finansowe oraz

ilość zrealizowanych projektów. Dane zbierane są od beneficjentów programu, wskazać przy

tym moŜna na trudności w pozyskiwaniu informacji na temat zadań, bezpośrednio

związanych z realizacją celów Programu, ale finansowanych z innych źródeł niŜ te, którymi

dysponuje Pełnomocnik. Ustawa o ustanowieniu programu wieloletniego nie przewidziała

szczegółowego trybu aktualizacji Programu. Wskazuje tylko zasadę waloryzacji

zaplanowanych nakładów, co jednak nie upowaŜnia do innych zmian, wynikających z korekty

zakresu rzeczowego, czy dodatkowych wymagań, np. wynikających z zaostrzenia wymagań

dotyczących ochrony środowiska. Pełnomocnik został jednak upowaŜniony do wnoszenia, za

zgodą Prezesa Rady Ministrów, opracowanych przez siebie projektów dokumentów

rządowych, wynikających z zakresu jego działania, do rozpatrzenia przez Radę Ministrów.

Tym samym moŜe w takim trybie zgłaszać równieŜ potrzebę aktualizacji Programu.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do

Spraw Programu dla Odry-2006 (Dz. U. nr 31 poz. 278.)

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

168

Szczególnym uzasadnieniem takiego działania moŜe być np. stwierdzenie zagroŜenia dla

realizacji celów Programu i poszczególnych jego zadań.

Program okresowo podlega równieŜ kontroli przeprowadzanej przez NajwyŜszą Izbę Kontroli

oraz Urząd Kontroli Skarbowej.

Powinna ulec wzmocnieniu koordynacyjna rola Pełnomocnika, jak i skuteczność

pozyskiwania, zwłaszcza od samorządów, informacji na temat zadań przez nie planowanych i

realizowanych, a związanych merytorycznie, choć niekoniecznie finansowo z Programem dla

Odry – 2006. Zwiększone znaczenie przypisać naleŜy równieŜ identyfikowaniu efektów

rodowiskowych. Według dotychczasowych sprawozdań i ocen ten komponent Programu jest

wdraŜany w sposób niewystarczający. Taki wizerunek wynika jednak przede wszystkim z

braku danych na temat innych inicjatyw, dotyczących dorzecza Odry, nie finansowanych ze

rodków przeznaczonych na realizację Programu.

WSKA

NIKI MONITOROWANIA EFEKTÓW PROGRAMU

Uwarunkowania Programu: konieczność uwzględniania kontekstu regionalnego i lokalnego

w procedurze weryfikacji efektywności; historyczne, społeczne i techniczne; środowiskowe

(zwłaszcza w obszarach NATURA 2000); terminowe związane z przygotowaniem inwestycji;

ekonomiczne; zróŜnicowany poziom przygotowania zadań Programu; zróŜnicowany rodzaj

produktów Programu (mapy, dokumentacje, oceny, wykupy terenów, inwestycje); wysokie

koszty i złoŜone finansowanie Programu; złoŜone otoczenie prawne i organizacyjne;

wielofunkcyjność

zbiorników

retencyjnych,

komplikująca

sterowaniem

odpływem

powodziowym i utrudniająca realną ocenę wpływu zbiorników na obniŜenie wielkości

powodzi; brak oszacowania wpływu retencji zlewni niezurbanizowanych i zurbanizowanych

na kształtowanie się wielkich zebrań; konieczność zapewnienia spójności działań w róŜnej

skali przestrzennej i czasowej; konieczność aktualizowania działań.

Beneficjenci Programu: grupą odbiorców (beneficjentami) Programu jest społeczeństwo,

reprezentowane przez osoby fizyczne oraz instytucje odpowiedzialne za dziedzictwo i

gospodarkę oraz za środowisko i jakość Ŝycia. Beneficjentami bezpośrednimi są społeczności

obszarów bezpośrednio objętych realizacją komponentów Programu, beneficjentami dalszymi

są społeczności całego dorzecza Odry.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

169

Efekty Programu: efekty programu mają dwojaki charakter; rozróŜnić naleŜy efekty

zamierzone i niezamierzone. Zamierzone, to te, których naleŜy oczekiwać w wyniku realizacji

Programu, natomiast niezamierzone, to efekty, które pojawią się dodatkowo, w trakcie

realizacji. Efekty niezamierzone mogą być pozytywne i negatywne.

Efekty zamierzone Programu:

•

PODSTAWOWE: znajomość stanu technicznego i funkcjonalnego obiektów ochrony

przed powodzią oraz ich modernizacja; rozwój systemów współdziałania obiektów

ochrony oraz przedsięwzięć technicznych z nietechnicznymi; istotne ograniczenie szkód i

strat powodziowych oraz częstotliwości występowania powodzi; poprawa stanu czystości

wód i jakości środowiska.

•

DODATKOWE: uzyskanie i standaryzacja danych o zasięgu i wielkości zalewów

powodziowych oraz danych o poziomie zagroŜenia i ryzyka powodziowego;

wspomaganie budowy systemu ostrzeŜeń krótkoterminowych; wzrost poczucia

bezpieczeństwa ludzi; sukcesywne budowanie zasad i standardów wdroŜeniowych

harmonizacji działań dla osiągnięcia celów Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy

Powodziowej.

Efekty niezamierzone Programu (pozytywne i negatywne):

•

lokalne i okresowe przemieszczanie zagroŜenia powodziowego;

•

konflikty społeczne w przypadku retencji powodziowej, przynoszącej korzyści

społeczności zamieszkałej poniŜej miejsca jej lokalizacji, związane z problemami

rekompensat dla społeczności ponoszącej koszty tego rozwiązania;

•

przekształcenia środowiska (krótko- i długoterminowe; odwracalne i nieodwracalne), w

tym efekty skumulowane; brak wytycznych do oceny efektu skumulowanego niesie

ryzyko zagroŜenia dla osiągnięcia rezultatów Programu;

•

wzrost świadomości społeczności lokalnych na temat źródeł zagroŜenia i efektywności

systemów ochrony przed powodzią; wpłynie on na podniesienie efektywności działań na

rzecz ograniczenia wzrostu zagroŜenia powodziowego poprzez poprawne formułowanie

warunków dla zagospodarowania przestrzennego;

•

nabycie umiejętności przełoŜenia długoterminowych celów strategicznych na

krótkoterminowe cele szczegółowe i operacyjne w skali lokalnej.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

171

wskaźników ewaluacji całego Programu jest zadaniem złoŜonym i mniej jednoznacznym niŜ

ustalanie wskaźników dla poszczególnych grup projektów Programu. Ocena realizacji

PROGRAMU dokonana będzie w oparciu o wskaźniki stanowiące miary uzyskania jego

efektów zamierzonych.

Formułując system wskaźników w oparciu o powyŜszy schemat starano się, aby ich lista była

kompletna w kontekście efektów i uwarunkowań realizacji i zapewniała równowagę

rodzajową.

Dodatkowo załoŜono, Ŝe wskaźniki powinny być: prosto zdefiniowane, określane na

podstawie dostępnych danych lub moŜliwych do pozyskania przy niskich kosztach, uŜyteczne

i wraŜliwe na warunki realizacji zadania, aby moŜliwa była ocena efektywności realizacji

PROGRAMU na poziomie jego produktów, rezultatów i oddziaływania.

Przyjęto 4 wymienione poniŜej grupy wskaźników.

Przedmiot oceny

Grupa wskaźników

Uwagi

Cel ogólny – strategiczny:

zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki
wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej przede
wszystkim potrzeby zabezpieczenia
przeciwpowodziowego, sporządzenia prewencyjnych
planów zagospodarowania przestrzennego,
zbilansowania zasobów wodnych, ochrony czystości
wody, środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz
transportu wodnego

Wskaźniki
oddziaływania

Osiągnięcie celu
strategicznego to
konsekwencja zrealizowania
Programu.

Cele szczegółowe:

Cele realizacji 34 zadań Programu

Wskaźniki
rezultatu

Jako rezultat przyjęto
bezpośredni efekt realizacji
zadania (lub projektu,
stanowiącego element zadania)

Cele operacyjne:

Działania przygotowawcze i inwestycyjne,
realizowane w ramach poszczególnych zadań

Wskaźniki
produktu

Produkty określono w podziale
na rodzaje działań
(przygotowawcze i
inwestycyjne) oraz określono
ich listę.

Wskaźniki produktu mierzą je
ilościowo.

Źródła finansowania oraz alokacja czasowa i
obszarowa środków.

Wskaźniki
wykorzystania
środków
finansowych

Ocenie podlega zgodność
wydatkowania środków z
harmonogramem rzeczowo-
finansowym realizacji
Programu z uwzględnieniem
alokacji środków i źródeł
finansowania.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

172

Poszczególne wskaźniki zdefiniowano, zaczynając od wskaźników wykorzystania środków

finansowych, poprzez wskaźniki produktu i rezultatu, a skończywszy na wskaźnikach

oddziaływania. Na końcu przedstawiono uproszczoną matrycę interwencji, w podziale na

wskaźniki i ich miary oraz na źródła weryfikacji oceny, jej warunki i zagroŜenia.

WSKAŹNIKI WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH

Miarami tych wskaźników są:

•

stosunek łącznej kwoty wykorzystania środków finansowych na realizację PROGRAMU

do kwoty planowanej [%];

•

poziom wykorzystania środków finansowych w stosunku do harmonogramu rzeczowo-

finansowego z uwzględnieniem alokacji [%];

WSKAŹNIKI PRODUKTU

WyróŜniono dwa podstawowe rodzaje działań realizowanych w ramach 34 zadań

PROGRAMU, które są podstawą określenia dwóch grup wskaźników produktów, czyli:

•

działania przygotowawcze, których efektem są mapy zagroŜenia powodziowego i mapy

ryzyka powodziowego, a takŜe plany zarządzania ryzykiem powodziowym oraz

dokumentacje zamknięte pozwoleniami na budowę;

•

działania inwestycyjne.

Ze względu na róŜny poziom przygotowania inwestycji a takŜe na zmiany, jakie będą

zachodziły w formułowaniu zakresu zadań oraz ich integracji bądź podziału w trakcie

realizacji PROGRAMU (wskazują na to dotychczasowe doświadczenie w realizacji

Programu), zrezygnowano ze wskaźnika opisującego liczbę pozwoleń na budowę traktując, Ŝe

zrealizowany zakres rzeczowy inwestycji jest odpowiednią miarą produktu.

Miarą oceny efektów tych działań są zatem:

Dla działań przygotowawczych:

liczba wykonanych map zagroŜenia i/lub ryzyka powodziowego, liczona w sztukach;

Dla działań inwestycyjnych:

liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki

nieobwałowanej, liczona w sztukach,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

173

liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki

obwałowanej, liczona w sztukach,

liczba zmodernizowanych obiektów piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne) oraz

kanałów ulgi, liczona w sztukach,

liczba nowo zrealizowanych obiektów retencjonujących wodę (zbiorniki retencyjne i

polder), stopni wodnych oraz kanałów ulgi, liczona w sztukach,

powierzchnia

zalesień

(suma

zalesień

gruntów

porolnych

przebudowy

drzewostanów) liczona w hektarach.

WSKAŹNIKI REZULTATU

Wskaźniki rezultatu odnoszą się do realizacji poszczególnych zadań PROGRAMU powinny

odzwierciedlać ich efekt, bezpośrednio po zakończeniu realizacji kaŜdego zadania. Przyjęto

następujące wskaźniki rezultatu:

wzrost pojemności retencji powodziowej w istniejących zbiornikach, liczony

w mln m

wzrost pojemności retencji powodziowej w nowo zbudowanych zbiornikach i

polderach, liczony w mln m

przyrost długości koryt rzecznych o poprawionej przepustowości koryta, liczony w

kilometrach długości rzeki;

przyrost długości rzek o odtworzonej moŜliwości migracji dla ryb, liczony w

kilometrach długości rzeki

WSKAŹNIKI ODDZIAŁYWANIA

W zakresie doboru wskaźników oddziaływania posłuŜono się doświadczeniami innych

krajów, formułujących w ostatnich latach zasady oceny efektywności przedsięwzięć

ochronnych w kontekście wdraŜania zarządzania ryzykiem powodziowym (Evaluation of the

Impact of Floods and Associated Protection Policies, European Commission DG

Environment, Final Report, 2005).

Na poziomie lokalnym i regionalnym dopuszczają one ocenę oddziaływania w okresie kilku

lat po realizacji zadań, na bazie: ograniczenia szkód i strat, liczby osób objętych ochroną pod

warunkiem moŜliwości jej oszacowania na bazie map zagroŜenia i ryzyka powodziowego,

podniesienia bezpieczeństwa przez obniŜenie poziomu zwierciadła wody wezbrań

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

174

powodziowych na znacznych odcinkach rzek, a takŜe przewidywanego obniŜenia

oddziaływania wód opadowych w określonym procencie oraz innych zysków nie mierzalnych

wprost, ale obniŜających zagroŜenie i zwiększających wiedzę o nim i poczucie

bezpieczeństwa.

Wiele przykładów zastosowań, które nie oparte są na liczbowych danych oceny efektywności,

posiada w tle obawy zawarte m.in. w dokumencie Planning Policy Statment 25: Development

and Flood Risk – Practice Guide, Department for Communities and Local Government, UK,

2008, a dotyczące braku moŜliwości wstępnego oszacowania ryzyka rezydualnego –

pozostałego po realizacji inwestycji. Jest to związane zarówno z dynamiką rozwoju, jak i

rosnącą obecnie i w przyszłości odpowiedzialnością za obniŜanie ryzyka powodziowego i

powszechne wprowadzanie prewencji. Generalnie, obniŜenie strat powodziowych

historycznie udokumentowanych jest najczęściej przyjmowane jako zasada oceny i miary

efektywności projektów.

W tej sytuacji, w nawiązaniu realizacji zadań PROGRAMU zakresu ochrony przed

powodzią, przyjęto za miarę oddziaływania bezpośredniego redukcję strat powodziowych

odniesionych do wezbrania o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%, czyli o kulminacji

Q1% i oczywiście niŜszych. Proponuje się zatem na tym etapie wprowadzenie następujących

wskaźników

oceny

oddziaływania

bezpośredniego,

mierzonego

wezbraniem

prawdopodobieństwie wystąpienia 1%:

redukcja o 90% strat powodziowych duŜych skupisk ludności w dolinie Odry dla

przepływów Qmax <=Q1%,

redukcja o 90% strat powodziowych w obszarach gdzie powodzie są częste i mają

gwałtowny przebieg dla przepływów Qmax <=Q1%,

redukcja o 70% strat powodziowych w pozostałych obszarach dla przepływów

Qmax <=Q1%,

W miarę realizacji PROGRAMU, będą wykonywane mapy zagroŜenia i ryzyka

powodziowego, które juŜ w bliskim czasie pozwolą dodatkowo na uzupełnienie tych ocen o

wskaźniki związane z ograniczeniem liczby osób naraŜonych na zagroŜenie.

Obok osób bezpośrednio naraŜonych na zagroŜenie, naleŜy takŜe wyróŜnić osoby będące

dodatkowymi beneficjentami PROGRAMU. Są to osoby, które w czasie powodzi funkcjonują

w sposób bardziej lub mniej ograniczony ze względu na utrudnienia w komunikacji,

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

175

utrudnienia w pozyskiwaniu artykułów niezbędnych do Ŝycia, utrudnienia w dostępności do

usług medycznych i innych związanych z Ŝyciem społecznym i gospodarczym. NaleŜy tutaj

takŜe uwzględnić typowe dla danego obszaru i jego okolic negatywne efekty uboczne

powodzi, których skutkiem jest utrata produkcji przemysłowej i rolnej oraz dochodów i

zysków z tej produkcji. Jest to wynik występowania w okresie powodzi i po jej ustąpieniu,

zwykle aŜ do 5 lat, strat pośrednich (w produkcji i zysku z produkcji przemysłowej, brak

dostaw prądu, brak realizacji usług, trudności komunikacyjne, brak produkcji roślinnej,

wzrost kosztów usług, spadek dochodów indywidualnych, utrata poczucia bezpieczeństwa,

niedobór dóbr konsumpcyjnych).

MATRYCA OCENY REALIZACJI Programu

Matryca oceny realizacji PROGRAMU posiada dwie części składowe:

•

Część pierwsza matrycy (tabela 10.1.) obejmuje przyjęte obecnie wskaźniki oceny

realizacji PROGRAMU oraz ich wartości bazowe i docelowe;

•

Część druga matrycy (tabela 10.2) obejmuje źródła pozyskania danych do określenia

wartości wskaźników oraz ryzyka nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU.

Tabela. 10.1.

Matryca logiczna oceny realizacji Programu – Wskaźniki oceny i ich wartości

GRUPA

WSKAŹNIKÓW

Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki i ich miary

Wartości

bazowe 2010

Wartości

docelowe 2016

1. Redukcja strat powodziowych duŜych skupisk ludności w

dolinie Odry dla przepływów Qmax <=Q1%

20%

90%

2. Redukcja strat powodziowych w obszarach gdzie powodzi są
częste i mają gwałtowny przebieg dla przepływów Qmax<=Q1%

20%

90%

Wskaźniki

oddziaływania

3. Redukcja o 70% strat powodziowych w pozostałych obszarach
(zlewnie innych rzek) dla przepływów Qmax<=1%

20%

70%

1. Wzrost pojemności retencji powodziowej w istniejących

zbiornikach wodnych

mln m

2. Wzrost pojemności retencji powodziowej w nowo zbudowanych
zbiornikach i polderach

0 mln m

500,00 mln m

3.Przyrost długości koryt rzecznych o poprawionej przepustowości

koryta

0 km

Wskaźniki

rezultatu

4. Przyrost długości rzek o odtworzonej moŜliwości migracji ryb

0 km

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

176

1. Liczba wykonanych map zagroŜenia i/lub ryzyka

powodziowego

0 szt.

x szt.

2. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy

przepustowości koryta rzeki nieobwałowanej

0 szt.

x szt.

3. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy

przepustowości koryta rzeki obwałowanej

0 szt.

x szt.

4. Liczba zmodernizowanych obiektów piętrzących wodę (zapory i

stopnie wodne) oraz kanałów ulgi

0 szt.

x szt.

56. Liczba nowo zrealizowanych obiektów retencjonujących wodę

(zbiorniki retencyjne i poldery), stopni wodnych oraz kanałów ulgi

0 szt.

x szt.

Wskaźniki

produktu

6. Powierzchnia zalesień

12 300 ha

x ha

1. Stosunek łącznej kwoty wykorzystania środków na realizację

PROGRAMU do kwoty planowanej

100%

Wskaźniki

wykorzystania

środków

finansowych

2. Poziom wykorzystania środków finansowych w stosunku do

harmonogramu rzeczowo-finansowego z uwzględnieniem alokacji

Według

harmonogramu

rzeczowo-

finansowego

Podane w Tabeli 10.1. wartości wskaźników wynikają z aktualnych propozycji inwestycyjnych (lista zadań). W trakcie
realizacji Programu dla wielu zadań będą analizowane i oceniane rozwiązania wariantowe, w wyniku czego wartości mogą
się zmienić. W trakcie realizacji będzie prowadzona aktualizacja wartości wskaźników produktu i rezultatu w tym zakresie.

Formułując ryzyko nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU oparto się na

uwarunkowaniach jego realizacji oraz ich interpretacji w kategorii czasowo-przestrzennej.

Tłem dla tej interpretacji są załoŜenia, w wyniku których sformułowano cele realizacji

PROGRAMU oraz określone efekty tej realizacji mierzone wskaźnikami zawartymi w tabeli

10.1.

WyróŜniono cztery grupy rodzajowe zagroŜenia, którym przypisano następujące źródła, a

takŜe potencjalne skutki zagroŜenia:

ZagroŜenia formalno-prawne:

zmiany uwarunkowań realizacji Programu wynikające z procedury wdraŜania

Dyrektywy powodziowej – skutek: moŜliwe opóźnienie osiągania efektów

oddziaływania oraz moŜliwa zmiana zakresu i kosztów ich osiągania;

proceduralne, związane z przebiegiem i wynikiem prac nad zmianą prawa na poziomie

krajowym i regionalnym w zakresie prewencji przeciwpowodziowej – skutek:

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

177

moŜliwe opóźnienie osiągania efektów oddziaływania oraz moŜliwa zmiana zakresu i

kosztów ich osiągania.

ZagroŜenia społeczne:

brak społecznej akceptacji dla realizacji części projektów w ramach zadań Programu –

skutek: moŜliwe zmiany w zakresie produktu, rezultatu i oddziaływania, moŜliwe

opóźnienie i zmiana kosztów osiągania tych efektów.

ZagroŜenia techniczne i środowiskowe:

kształtowanie i weryfikacja części rozwiązań w trakcie realizacji – skutek:

moŜliwa zmiana środków osiągania rezultatów Programu, a tym samym moŜliwa

zmiana wskaźnika produktu, moŜliwe opóźnienie osiągania produktów i

rezultatów (takŜe w wyniku badania skumulowanego efektu oddziaływania na

rodowisko i procedury ustalania rekompensat), moŜliwa zmiana kosztów

osiągania rezultatów;

wdraŜanie procedury nowej oceny efektywności projektów w wyniku ustalenia

kryteriów ochrony w procedurze wdroŜenia Dyrektywy powodziowej – skutek:

moŜliwa zmiana środków osiągania rezultatów Programu, a tym samym moŜliwa

zmiana wskaźnika produktu, moŜliwe opóźnienie osiągania produktów i

rezultatów (takŜe w wyniku badania skumulowanego efektu oddziaływania na

rodowisko i procedury ustalania rekompensat), moŜliwa zmiana kosztów

osiągania rezultatów;

dostosowanie technologii wykonawczych do nowo formułowanych kryteriów

rodowiskowych w realizacji rozwiązań technicznych – skutek: moŜliwa zmiana

rodków osiągania rezultatów Programu, a tym samym moŜliwa zmiana

wskaźnika produktu, moŜliwe opóźnienie osiągania produktów i rezultatów (takŜe

w wyniku badania skumulowanego efektu oddziaływania na środowisko i

procedury ustalania rekompensat), moŜliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów;

ZagroŜenia finansowe:

brak odpowiedniej alokacji środków finansowych na realizację Programu na

poziomie krajowym – skutek: moŜliwe opóźnienia w realizacji harmonogramu

oraz moŜliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów;

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

178

konieczność uwzględniania kosztów wynikających z rozwiązywania bieŜących

problemów realizacji Programu – skutek: moŜliwe opóźnienie osiągania

produktów i rezultatów oraz moŜliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów.

Tabela. 10.2.

Matryca logiczna oceny realizacji Programu – Źródła weryfikacji danych oraz załoŜenia

i ryzyka oceny.

GRUPA

WSKAŹNIKÓW

Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki i ich

miary

Źródła danych

Ryzyko nieosiągnięcia

wskaźników realizacji

Programu

1. Redukcja strat powodziowych duŜych skupisk
ludności w dolinie Odry dla przepływów Qmax
<=Q1%

2. Redukcja strat powodziowych w obszarach
gdzie powodzi są częste i mają gwałtowny
przebieg dla przepływów Qmax<=Q1%

Wskaźniki
oddziaływania

3. Redukcja o 70% strat powodziowych w
pozostałych obszarach (zlewnie innych rzek) dla
przepływów Qmax<=1%

Aktualizacje map
zagroŜenia i ryzyka
powodziowego, dane
JST, GUS

ZagroŜenia społeczne

1. Wzrost pojemności retencji powodziowej w
istniejących zbiornikach wodnych

2. Wzrost pojemności retencji powodziowej w
nowo zbudowanych zbiornikach i polderach

3.Przyrost długości koryt rzecznych o
poprawionej przepustowości koryta

Wskaźniki
rezultatu

4. Przyrost długości rzek o odtworzonej
moŜliwości migracji ryb

Raporty wykonawców i
beneficjentów z
zakończenia realizacji
zadań

ZagroŜenia społeczne

ZagroŜenia techniczne
i środowiskowe w
zakresie 1), 2) i 3)

ZagroŜenia finansowe
w zakresie 2)

1. Liczba wykonanych map zagroŜenia i/lub
ryzyka powodziowego

2. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie
poprawy przepustowości koryta rzeki
nieobwałowanej

3. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie
poprawy przepustowości koryta rzeki
obwałowanej

4. Liczba zmodernizowanych obiektów
piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne) oraz
kanałów ulgi

Wskaźniki
produktu

56. Liczba nowo zrealizowanych obiektów
retencjonujących wodę (zbiorniki retencyjne i

Protokoły odbioru

Raporty wykonawców
zadań

ZagroŜenia społeczne

ZagroŜenia techniczne
i środowiskowe w
zakresie 1), 2) i 3)

ZagroŜenia finansowe
w zakresie 2)

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

180

11. Podsumowanie i wnioski ko

cowe

Na Odrze i jej dopływach powodzie zdarzają się często. W XIX wieku wystąpiły cztery

wielkie powodzie, natomiast w XX wieku aŜ dwadzieścia. Największą z dotychczasowych

była powódź w 1997 r., która spowodowała ofiary w ludziach i wyrządziła tak ogromne

szkody, Ŝe niezbędne stało się nie tylko usunięcie jej skutków, ale stworzenie w całym

dorzeczu Odry systemowych rozwiązań ochrony przed powodzią.

Skala powodzi z 1997 roku oraz wielkość powstałych wówczas strat ukazała Rządowi Polski

potrzebę

stworzenia

wszechstronnej

strategii

modernizacji

systemu

ochrony

przeciwpowodziowej dorzecza Odry w Polsce. Taka strategia została opracowana w formie

wstępnego studium wykonalności dla Programu dla Odry – 2006. Po przeprowadzeniu

szerokich konsultacji społecznych w okresie lat 1999-2001, strategia dla Odry została ujęta

w ustawie o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006”, która została

przyjęta przez Sejm w dniu 6 lipca 2001 r. Program dla Odry – 2006 ma realizować zadania

dotyczące:

• zbudowania systemu czynnego i biernego zabezpieczenia przeciwpowodziowego;

• ochrony środowiska przyrodniczego i czystości wód;

• usunięcia szkód powodziowych;

• prewencyjnego zagospodarowania przestrzennego oraz renaturyzacji ekosystemów;

• zwiększenia lesistości;

• utrzymania i rozwoju Ŝeglugi śródlądowej;

• energetycznego wykorzystania wód.

Celem nadrzędnym jest zagwarantowanie warunków zrównowaŜonego rozwoju dla terenów

całego dorzecza, z poszanowaniem bogatych na tych terenach zasobów przyrody i stanu

rodowiska. W przygotowaniu Programu uczestniczyli specjaliści wielu dziedzin, nadając mu

charakter zintegrowanego programu działań w dorzeczu, których priorytetem jest ochrona

przeciwpowodziowa. Oceniając dotychczasowy okres wdraŜania Programu dla Odry – 2006

moŜna podsumować, Ŝe w tym czasie przede wszystkim dokonano wielu usprawnień systemu

gospodarki wodnej w dorzeczu Odry powyŜej Wrocławia. Budowa nowych lub modernizacja

istniejących oczyszczalni ścieków wpłynęła na polepszenia jakości wody. Systematycznie

prowadzona gospodarka leśna prowadzi do poprawy stanu lasów i zwiększenia retencji wody.

Program dla Odry – 2006 – aktualizacja

181

Zrealizowano szereg projektów, które poprawiły sytuację w wielu zagroŜonych miejscach, a

takŜe zapewniły integrowanie róŜnego typu działań podejmowanych w ramach całego

dorzecza Odry. Powstało wiele inicjatyw dotyczących prowadzenia właściwej gospodarki

przestrzennej, z uwzględnieniem zagadnień dotyczących ochrony przeciwpowodziowej.

Pomimo widocznych juŜ dziś efektów, cel Programu nie został jeszcze osiągnięty. W zakresie

ochrony przeciwpowodziowej Wrocław dysponuje nadal tym samym systemem zabezpieczeń,

jaki funkcjonował jeszcze przed powodzią. Odra nie moŜe być teŜ efektywnie

wykorzystywana jako śródlądowa droga wodna. Jakość wód budzi jeszcze wiele zastrzeŜeń.

Poniesione do końca 2008 r. nakłady na realizację Programu dla Odry – 2006 stanowią

ok. 36% ogólnych nakładów przewidzianych na jego pełną realizację w latach 2002-2016.

Natomiast odpowiadający tym wydatkom okres, to 46% czasu zaplanowanego na realizację

przyjętych w Programie zadań. W międzyczasie zmieniły się teŜ wymagania formalno-

prawne (akcesja do UE) oraz wzrosły koszty realizacji inwestycji. W zasadzie, w kaŜdym z

komponentów Programu konieczna jest większa aktywizacja działań i szersze zaangaŜowanie

jednostek i instytucji odpowiedzialnych za ich realizację. Stąd teŜ konieczna jest jego

aktualizacja, tak aby zapewnić osiągnięcie zaplanowanych w nim celów, przy równoczesnym

niezbędnym rozszerzeniu go o nowe zadania i kierunki. Zaktualizowany Program dla Odry –

2006 obejmuje pełny zakres rozwiązań ochrony przez powodzią bazując na ustawie Prawo

Wodne oraz Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Oceny Ryzyka

Powodziowego i Zarządzania Nim. Obok zagadnienia podstawowego Programu, jakim jest

ochrona przeciwpowodziowa, uwzględnia on równieŜ skorelowane z nim aspekty ochrony

rodowiska, turystyki i gospodarki narodowej, nawiązując do Dyrektywy 200/60/WE

Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy

wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna).

W wyniku jego realizacji osiągnięte zostaną korzyści gospodarcze, społeczne i ekologiczne, w

tym między innymi:

zmniejszenie zagroŜenia powodziami terenów dorzecza Odry, szczególnie silnie

zurbanizowanych, o duŜym znaczeniu gospodarczym i kulturowym;

odbudowa i aktywizacja Ŝeglugi śródlądowej oraz bezpośrednie i pośrednie korzyści

transportowe;

poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych;

zachowanie korzystnego stanu siedlisk i gatunków, zgodnie z dyrektywą ptasią

i siedliskową;