13
Przedmowa
Niniejsza monografia
1
stanowi próbę udzielenia odpowiedzi m.in. na
pytanie, gdzie przebiega granica między zakresem zastosowania in-
stytucji ograniczenia władzy rodzicielskiej w trybie art. 109 k.r.o. i po-
zbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 k.r.o. Jest to
jedno z najważniejszych pytań, jakie pojawia się przy analizie tych
dwóch instytucji. W przypadku art. 109 k.r.o. istotę ingerencji we wła-
dzę rodzicielską stanowi bowiem obowiązek wydawania przez sąd
opiekuńczy stosownych zarządzeń zawsze wówczas, gdy dochodzi do
zagrożenia dobra dziecka. Skorzystanie z instytucji określonej
w art. 111 k.r.o. jest uwarunkowane natomiast wystąpieniem trwałej
przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, nadużywaniem tej
władzy, rażącym zaniedbywaniem obowiązków względem dziecka
(§ 1) oraz przedłużającym się stanem zagrożenia dobra dziecka,
umieszczonego w środowisku, stanowiącym jedną z form rodzinnej
lub instytucjonalnej pieczy zastępczej (w trybie art. 109 § 2 pkt 5
k.r.o.), który nie ustaje mimo udzielonej rodzicom pomocy (§ 2). Roz-
ważania zawarte w niniejszej monografii pozwalają dostrzec subtelną
granicę, przebiegającą między dwiema instytucjami prawnymi, tj.
ograniczeniem i pozbawieniem władzy rodzicielskiej, widoczną –
szczególnie wyraźnie dzięki połączeniu metody teoretycznej z metodą
empiryczną – zwłaszcza w aspekcie znacznego podobieństwa przesła-
nek oraz skutków zastosowania obu tych form ingerencji we władzę
rodzicielską.
1
Jest to uzupełniona i uaktualniona wersja rozprawy doktorskiej o tym samym tytule,
napisanej pod moim kierunkiem i obronionej 27 października 2011 r. w Akademii
Leona Koźmińskiego w Warszawie.
14
www.lexisnexis.pl
Przedmowa
W dotychczasowej literaturze przedmiotu brak było publikacji poświę-
conych wyłącznie analizie przesłanek oraz skutków ograniczenia i po-
zbawienia władzy rodzicielskiej rozpatrywanych łącznie, w celu
uchwycenia ich wzajemnych różnic i podobieństw. Niniejsza monogra-
fia wypełnia tę lukę.
Punktem wyjścia w rozważaniach Autorki stało się przeprowadzenie
wnikliwej oceny charakteru prawnego władzy rodzicielskiej. Cenne
w tym zakresie okazało się wyjaśnienie wątpliwości w zakresie termi-
nologii dotyczącej pieczy. Autorka przeprowadziła pogłębione rozwa-
żania, dotyczące przesłanek oraz skutków ograniczenia i pozbawienia
władzy rodzicielskiej. Rozważania te prowadzą do wniosku, że ogólny,
elastyczny i niepenalny charakter ingerencji we władzę rodzicielską
w trybie art. 109 i 111 k.r.o., który nie stwarza obowiązku korzystania
ze ściśle określonych i sztywnych procedur postępowania, stanowi
optymalny sposób zabezpieczenia dziecka przed zagrożeniami zarów-
no ze strony rodziców (działających w sposób zawiniony lub niezawi-
niony), jak i innych osób.
Niewątpliwą zaletą prezentowanej Czytelnikowi monografii jest za-
warte w niej interdyscyplinarne spojrzenie na funkcjonowanie insty-
tucji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Korzystanie
bowiem wyłącznie z metody egzegezy tekstu prawnego, który normu-
je bardzo złożone z natury relacje zachodzące między rodzicami
i dziećmi i w którym zawarte są liczne odwołania do – pełniącej funk-
cję przesłanki ingerencji we władzę rodzicielską – klauzuli generalnej
ochrony dobra dziecka, nie pozwoliłoby na dokonanie prawidłowej
oceny funkcjonowania instytucji określonych w art. 109 i 111 k.r.o.
w takim zakresie, w jakim umożliwia to zastosowanie metody empi-
rycznej i skorzystanie ze specjalistycznej wiedzy pozaprawnej.
Uzupełnienie teoretycznych rozważań poświęconych analizie instytu-
cji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej stanowi prezenta-
cja wyników badań empirycznych, które polegały na analizie akt 300
spraw sądowych dotyczących ingerencji sądu we władzę rodzicielską
w trybie art. 109 i 111 k.r.o. Analiza tych wyników jest szczególnie
cenna, zwłaszcza w kwestii ustalenia rzeczywistych przyczyn i rodza-
15
Przedmowa
ju trudności, zachodzących w funkcjonowaniu instytucji ograniczenia
i pozbawienia władzy rodzicielskiej pod względem dokonywania przez
sąd wyboru optymalnego rozstrzygnięcia, stanowiącego właściwą od-
powiedź na pytanie: „ograniczyć, czy pozbawić rodziców władzy ro-
dzicielskiej”.
Złożony charakter relacji zachodzących między rodzicami i dziećmi
wymaga uwzględnienia wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii.
Przeprowadzone w tym względzie rozważania doprowadziły Autorkę
do wniosku, że na gruncie wspomnianych dyscyplin naukowych for-
mułowane są bardzo precyzyjne i konkretne zasady, które warunkują
skuteczność procesu wychowania. Cenny i interesujący z teoretyczne-
go i praktycznego punktu widzenia w ramach tych rozważań wydaje
się być zaproponowany przez Autorkę model skuteczności wychowa-
nia. Nie pełni on roli tylko „ozdobnika” dla omawianych w niniejszej
dysertacji problemów, ale może stanowić „wartość użytkową”, jako
kryterium niezbędne do dokonywania wykładni przepisów dotyczą-
cych przesłanek ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Ta-
kiego kryterium wyboru oczekują ze strony doktryny sędziowie orze-
kający w tego rodzaju sprawach (mówią o tym m.in. na różnych
konferencjach i okresowych szkoleniach).
Rozważania przeprowadzone w niniejszej monografii mogą w prakty-
ce ułatwić sędziemu podjęcie decyzji w przedmiocie wyboru rodzaju
ingerencji w zakres przysługującej rodzicom władzy rodzicielskiej,
zwłaszcza przez właściwe zrozumienie istoty i funkcjonowania klau-
zuli generalnej dobra dziecka na gruncie art. 109 i 111 k.r.o. oraz do-
strzeżenie konieczności i przydatności korzystania z wiedzy pozapraw-
nej, której przedmiotem jest ocena relacji zachodzących w rodzinie.
Wiedza ta bowiem połączona z bardzo wnikliwie i precyzyjnie prowa-
dzonym postępowaniem dowodowym w sprawach opiekuńczych po-
winna stworzyć warunki umożliwiające postawienie właściwej dia-
gnozy w kwestii oceny stopnia zagrożenia dobra dziecka i dokonanie
przez sąd wyboru najbardziej adekwatnego i optymalnego w konkret-
nym przypadku sposobu ingerencji we władzę rodzicielską.
www.lexisnexis.pl
Przedmowa
Na uwagę Czytelnika zasługuje również analiza prawno-porównaw-
cza, tj. porównanie polskich rozwiązań prawnych dotyczących inge-
rencji we władzę rodzicielską z analogicznymi regulacjami przyjętymi
w niemieckim i rosyjskim systemie prawnym. Na wyeksponowanie
zasługuje sposób przedstawienia istotnych zmian niemieckiego prawa
rodzinnego wprowadzonych w 2008 r., dotyczących między innymi
problematyki ograniczenia i pozbawienia rodziców władzy rodziciel-
skiej.
Dokonane w monografii ustalenia umożliwiły sformułowanie wnios-
ków de lege lata i de lege ferenda. Wnioski te stanowią wkład Autorki
w sferę właściwego rozumienia i stosowania zasady ochrony dobra
dziecka w praktyce sądowej.
Warto podkreślić, że niniejsza monografia uwzględnia zmiany przepi-
sów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, będące wynikiem wejścia
w życie ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej. Na szczególną uwagę Czytelnika zasługuje zwłasz-
cza ocena wprowadzonych tą ustawą zasad funkcjonowania rodzinne-
go i instytucjonalnego systemu pieczy zastępczej oraz krytyczna oce-
na nowelizacji art. 109 § 2 pkt 1 k.r.o.
Wszystkie te doniosłe społecznie zagadnienia, których rozwiązania
podjęła się Autorka niniejszej monografii, zasługują na ich polecenie
szerszemu gronu Czytelników, w tym zwłaszcza pracownikom resortu
wymiaru sprawiedliwości, pracownikom naukowym, aplikantom, stu-
dentom, a także rodzicom małoletnich dzieci.
Prof. dr hab. Wanda Stojanowska