Morza i Oceany

I - informacje ogólne

Oceany

- stanowią, najrozleglejsze, zamieszkane środowisko ma Ziemi, pokrywające

prawie trzy czwarte jej całkowitej powierzchni. Jeszcze przed 100 laty uczeni sądzili, że
niskie temperatury, ciągła ciemność i wysokie ciśnienie w głębinach zarówno morskich jak
i   oceanicznych   uniemożliwiają   istnienie   w   nich   jakiekolwiek   postaci   życia.   Obecnie
wiadomo, że istnieją organizmy żyjące we wszystkich głębokich sferach oceanów, nawet
na

dnie

rowów

głębokości

tys.

Charakterystyczną   cechą   ekosystemu   oceanicznego   jest   niezwykłe   bogactwo   świata
zwierzęcego. Ocean był kolebką życia i tu rozpoczynały swój, trwający miliony lat, rozwój
filogenetyczny wszystkie typy zwierząt. Znamy obecnie przeszło 1 min ich gatunków; 200
000 żyje w środowisku wodnym, z czego w morzu - 150 000. Na pozór jest to niewiele, nie
należy jednak zapominać, że zwierzęta lądowe to w przeważającej części owady, których
znamy ok. 800 000 gatunków. Jeśli natomiast chodzi o różnorodność świata zwierzęcego
mierzoną liczbą gromad zamieszkujących dane środowisko, ocean zdecydowanie góruje
nad lądem. Na lądzie spotykamy bowiem przedstawicieli  zaledwie 9 gromad zwierzęcych,
podczas gdy w morzu reprezentowanych jest ich54.

Morze

– to część oceanu, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona od pozostałych jego

części brzegami  kontynentu,  wyspami  lub wzniesieniem dna. Ze względu na utrudnioną
wymianę wód, morza charakteryzują się indywidualnymi cechami. Zbiór tych cech nazywa
się ustrojem hydrologicznym.
Należy zwrócić uwagę, żę tradycyjnie nazywane  morzami  duże słone  jeziora, takie jak
Morze Kaspijskie  lub  Morze Martwe  faktycznie nie są morzami, ponieważ nie posiadają
połączenia ze światowym wszechoceanem.

II – Budowa

budowa

morza

Od   brzegu   morza   średnio   na   odległość   20   km   rozciąga   się   szelf   (   inaczej   półka
kontynentalna- to część kontynentu zalana wodami płytkiego morza - morza szelfowego.
Szelf   sięga   do   głębokości   około   200   m   poniżej   poziomu   morza,   gdzie   gwałtownym
załomem przechodzi w stok kontynentalny. Największą, bo aż 70 % część mórz zajmują
baseny   oceaniczne,   leżące   poniżej   stoków   kontynentalnych.   Najniżej   leżą   głębie
oceaniczne,   z   których   te   najgłębsze   nazywamy   rowami   oceanicznymi.

morzu

wyróżniamy

następujące

strefy:

-litoral - strefa przylegająca do brzegu, lądu, charakteryzują się najlepszymi warunkami
życia w wodach (dużo światła, tlenu, mniejsze zasolenie, urozmaicona rzeźba dna).
-pelagiczną

(

środowisko

otwartej

toni

wodnej).

Na głębokości około 55 m , gdzie przenika jeszcze światło słoneczne aktywność
fotosyntetyczna jest znaczna. Żyją tu zwierzęta aktywnie poruszające się, tzw. nekton
(ryby,

ssaki

wodne,

głowonogi).

-bentoniczną (ogół organizmów roślinnych (fitobentos) i zwierzęcych (zoobentos)
zasiedlajacych

dno

zbiorników

wodnych

(bental).

Strefę bentoniczną morską tworzą otwornice, gąbki, jamochłony, wieloszczety,
szkarłupnie, mięczaki, skorupiaki, także glony i bakterie.

b)budowa oceanu

Głębie oceaniczne-zajmują największe przestrzenie, bo 257 mln km2.Są to powierzchnie
na  głębokości  4 000 do  6 000 m.p.p.m. Stanowi  to  71,2%  powierzchni wód i  50,4 %
powierzchni   kuli   ziemskiej.   W   ich   obrębie   występują   zarówno   formy   wklęsłe   (rynny,
kaniony),   jak   i   wypukłe   w   postaci   podmorskich   grzbietów,   progów   i   stożków.
Grzbiety oceaniczne- wszystkie mają wiele cech wspólnych. Zbudowane są bazaltowych
skał  wulkanicznych stanowiących podłoże  basenów oceanicznych, wszystkie są młode
geologicznie aktywne sejsmicznie. Mają łącznie długość 60 000 km2. Szczyty miejscami
wychodzą   ponad   powierzchnię   morza,   tworząc   wyspy.   Przebieg   tych   form   odpowiada
przebiegowi granic płyt litosfery i dolin ryftowych, które z reguły przecięte są poprzecznie
lub   skośnie   przez   uskoki.   Grzbiety   mają   śródoceaniczne   położenie   na   Oceanie
Atlantyckim i Indyjskim, zaś Brzeźno-oceaniczne- na Pacyfiku. Konkretne rowy zostały
scharakteryzowane

opisie

ukształtowania

oceanów

Kaniony

- głębokie, strome doliny o przekroju w kształcie litery V. Dokładne zbadanie

topoografi setek kanionów wcinających się w stoki kontynentalne Kalifornii, Morza
Czarnego.

Gujoty

- (nazwa od odkrywcy –Goyot’a). Są to zapadnięte pod powierzchnią oceanu i

wobec tego niewidoczne, trudne do znalezienia bez echosondy, góry wulkanicznego
pochodzenia w postaci stożków ze ściętymi przez abrazję morską wierzchołkami,
leżącymi na głębokości kilkusetmetrowych. W miarę zapadania się były nadbudowywane
prze

korale

przeobrażane

atole.

Obszary położone na głębokościach większych niż 6 000m
Zajmują powierzchnię około 10 mln. km2, co stanowi 2,8% powierzchni wód i 2,0%
powierzchni

Ziemi

Rowy oceaniczne obniżenie dna oceanu, podłużne (do kilku tys. km), wąskie (kilkadziesiąt
do ponad 100 km) i głębokie (poniżej 6000 m głębokości bezwzględnej, średnio 2000 m
głębokości względnej), o stromych zboczach i płaskim dnie, występujące przeważnie na
skraju płyty oceanicznej (płyta litosfery) w sąsiedztwie łańcuchów wysp wulkanicznych lub
górzystych   brzegów   kontynentalnych.   Zbocza   od   strony   łuku   wysp   lub   kontynentu   są
bardziej   strome   i   odznaczają   się   silną   sejsmicznością.   Rowy   oceaniczne   stanowią
największe głębie oceaniczne na Ziemi. Stwierdzono w ich strefie anomalia siły ciężkości i
trzęsienia  ziemi  są dowodem, że rowy  powstają na  skutek działania  sił tektonicznych,
prawdopodobnie   poziomego   nacisku   mas   lądowych.   Niektórzy   badacze   wiążą   ich
powstanie z konwekcyjnymi przesuwaniami się magmy pod skorupą ziemską. Oceanie
Spokojnym, najgłębszy - Rów Mariański (11 022 m), ponadto rowy: Tonga (10 882 m),
Kurylsko-Kamczacki   (10   542   m),   Filipiński   (10   497,   wg   innych   danych   11   524   m),
Kermadec (10 047 m). Na Oceanie Atlantyckim najgłębszymi są rowy: Puerto Rico (9219
m), Południowy Sandwich (8428 m), a na Oceanie Indyjskim - Rów Jawajski (7729 m, wg
innych   danych   głębszy   jest   Rów   Amirancki   -   do   9074   m).

III – Charakterystyka

a) wybrane morza

Morze Arafura

- jest płytkim morzem położonym między północnym wybrzeżem

Australii (Ziemia Arnhema) a Nową Gwineą. Od wschodu, przez Cieśninę Torresa łączy
się z Morzem Koralowym, od zachodu sąsiaduje z morzami Timor, Banda, i Seram, od
południa   z   Zatoką   Karpentaria   (jest   ona   traktowana   jako   odrębny   obszar   morski).
Powierzchnia   tego   morza   wynosi   650   tys.   km2.   Większą   część   morza   stanowi   szelf
pokryty piaskiem i mułem wapiennym, na którego północnym krańcu występuje głęboki
Rów Aru. W głębinowej części morza (północno-zachodniej) znajduje się obszar aktywny
sejsmicznie.   Jest   to   strefa   monsunowa.   Morze   jest   ciepłe   -   temperatura   wody
powierzchniowej sięga w lecie 280C. Nazwa morza pochodzi od plemienia Alfura (ludzie
lasu).

Morze Bałtyckie-

powstało w plejstocenie, a ostatecznie zostało uformowane po

cofnięciu się czasz lodowych i uspokojeniu pionowych ruchów izostatycznych,
generowanych w poszczególnych glacjałach przez nasuwające się ogromne masy
lądolodu skandynawskiego. Bałtyk jest śródkontynentalnym, szelfowym morzem Oceanu
Atlantyckiego w północnej Europie, od północy ograniczone Półwyspem Skandynawskim.
Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund,
Kattegat i Skagerrak. Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla
Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjörn (Szwecja). Powierzchnia
morza (bez cieśniny Kattegat) 385 tys. km kwadratowych. Pod względem hydrologicznym
wyróżnia się w nim trzy baseny: Bornholmski, Gotlandzki i Botnicki. Średnia głębokość
morza wynosi 56 m., zaś maksymalna - głębia Landsort w rejonie Gotlandii – 459 m.

Morze Martwe

(arab. Al-Bahr al-Majit, hebr. חלמה םי, Yam haMelah), a właściwie

jezioro bezodpływowe, unikalne ze względu na stopień zasolenia, jest najniżej położonym
punktem na Ziemi (411 m p.p.m.), znajduje się na Bliskim Wschodzie, położone jest w
tektonicznym   Rowie   Jordanu   (El-Ghor),   na   pograniczu   Izraela,   Jordanii   i   terytoriów
palestyńskich. Powierzchnia jeziora wynosi 1020 km2, a maksymalna głębokość - 399 m.
Jezioro to wykazuje bardzo duże zasolenie - średnio 26% (średnia dla oceanów - ok.
3,7%). Na powierzchni zasolenie wynosi blisko 22%, a na głębokości 50 m - 35%.

Morze Tasmana

jest to duże i głębokie morze pacyficzne przy wschodnich

wybrzeżach Australii. Od północy sąsiaduje z morzem Koralowym (wg Międzynarodowego
Biura  Hydrograficznego  w  Monako granica przebiega  wzdłuż  300 szer.  geogr. pd.  Od
brzegów Australii, przez wyspę Lord Howe, do Przylądka Północnego Nowej Zelandii) i
Fidżi,   od   wschodu   z   Nową   Zelandią.   Powierzchnia   morza   wynosi   ponad   3   mln   km2,
objętość   11   mln   km3,   a   średnia   głębokość   3285   m.   Znaczna   część   obszaru   morza
zajmuje   głęboki   Basen   Wschodnioaustralijski,   w   którym   przeważają   głębokości   ponad
4500 m. Basen Nowokaledoński ma kształt wydłużony i rozciąga się między wzniesieniem
Lorda Howe a Grzbietem Norfolk. W północnej części morza dno pokrywają rafy koralowe.
Przy brzegach Australii przemieszcza się na południe ciepły Prąd Wschodnioaustralijski,
mający   swój  początek  w  Morzu  Koralowym.   Temperatura  wody  w  tym   prądzie  osiąga
latem 270C.

b)wybrane oceany

Ocean Spokojny

, (pacyfik) to ocean znajdujący się pomiędzy Azją, Ameryką Północną

i Ameryką Południową, Antarktydą i Australią. Ocean ten jest największym, najgłębszym i
najstarszym   na   świecie   zbiornikiem   wodnym.   Z   powierzchnią   równą   179,7   mln   km²
zajmuje jedną trzecią całej Ziemi. Południkowo rozciąga się pomiędzy Morzem Beringa, a
Antarktycznym   Morzem   Rossa   na   około   15,500   km.   Największą   rozpiętość
równoleżnikową Pacyfik osiąga między Indonezją, a wybrzeżem Kolumbii i jest to 19,800
km.

Nazwa   (hiszp.  pacífico   -   spokojny)   została   nadana   przez   żeglarza   portugalskiego   w
służbie hiszpańskiej  Ferdynanda Magellana. Przez większość jego wyprawy ocean ten
faktycznie   pozostawał   spokojny.   Jednakże   pacyficzne   wyspy   nękane   są   przez   liczne
huragany i tajfuny, a otaczające lądy naszpikowane są wulkanami. Często spotykane są
trzęsienia ziemi, a te podwodne powodują wielkie fale zwane tsunami.
W centrum dno oceaniczne położone na średniej głębokości 4 270 m jest przeważnie
jednolite.   Zachodnia   część   basenu   urozmaicona   jest   przez   podwodne   pasma   górskie,
które wynoszą się ponad powierzchnię jako archipelagi wysp. Do grzbietów przylegają
ogromne   rowy   oceaniczne  takie   jak  Rów   Mariański  (11,034   m),   Filipiński,   Tonga,   czy
Japoński.

Ocean Arktyczny

zajmuje w dużym przybliżeniu okrągły basen o powierzchni około

14,1 mln km² ze wszystkich stron otoczony masami lądowymi. Współrzędne geograficzne
to 90  °N  i 0  °E. Podwodny  Grzbiet Łomonosowa  dzieli Ocean Arktyczny na 2 baseny:
Euroazjatycki lub Nansena (4.000-4.500 m głębokości) i Północnoamerykański lub Basen
Beauforta  o   głębokości   w   okolicach   4.000   m.   Najniższy   punkt   znajduje   się   na   Morzu
Beauforta  i  ma  -4.683  m.   Drugi  lecz   mniej  wyraźny  Grzebiet  Mendelejewa,   przebiega
równolegle do Grzbietu Łomonosowa pomiędzy wyspami Ellesmere'a, a Wrangla
W   jego   obrębie   wyróżnia   się  morza   szelfowe:  Baffina,  Barentsa,  Beauforta,  Białe,
Czukockie,

Wschodniosyberyjskie.

IV– zwierzęta

a) morza

SSAKI:

Delfiny są to walenie uzębione, czyli zębowce, polujące na wszelkie zwierzęta morskie.
Odbywają dalekie wędrówki, często w gromadach. Podobnie jak nietoperze posługują się
echolokacją przy orientacji w terenie. Są bardzo towarzyskie, inteligentne, lubią zabawy ze
swoimi

współtowarzyszami.

DELFINY: są znane ze swej inteligencji, a także swego rodzaju współczucia. Delfiny
butlonose pomagają rannym współplemieńcom wypłynąć na powierzchnię i zaczerpnąć
tlenu, a także wyprowadzają na pełne morze wieloryby, które utknęły na mieliźnie. Znane
są także przypadki ludzi ratowanych przez butlonosy i delfiny Stenella, które holowały
ludzi

brzegu

lub

odganiały

nich

rekiny.

GADY:

Zółw

zielony

Żółw ten, zwany także jadalnym :( należy do podrzędu skrytoszyjnych. Jest bardzo dobrze
przystosowany   do   wodnego  trybu   życia.   Żyje   w   stadach  i  znakomiecie   pływa.   Często
spotykany jest na pełnym morzu w znacznej odległości od lądu. Posiada pancerz, który
skałada   się   z   części   grzbietowej   (karapaks)   i   brzusznej   (plastron).   Kończyny   tylne   i
przednie przekształcone są na kształt długich płaskich wioseł. Na lądzie porusza się z
trudem   i   to   wyłącznie   do   przodu.   Żywi   się   morskimi   roślinami.

RYBY:

Żarłacz

biały

(inaczej

żarłacz

ludojad).

Żyje w morzach strefy tropikalnej. Żywi się głowonogami, rybami, żółwiami, fokami,
czasami atakuje ludzi. Ma znakomity węch. Osiąga długość do 12 m. Uznany za bardzo
agresywnego

–masowo

tępiony.

MIĘCZAKI:

Ostrygi
rodzina osiadłych małży mor.; ok. 100 gat.; muszla asymetryczna, lewa połówka (którą o.
przyrastają do podłoża) wypukła i gruba, prawa płaska i cienka; żyją na przybrzeżnych
skałach płytkich mórz, niektóre tworzą ogromne ławice; duże gosp. znaczenie,
najcenniejsze

mięczaki

jadalne,

poławiane

hodowane.

b) oceany

Oceany na naszej planecie zajmują o wiele większe przestrzenie niż lądy. Kryją w sobie
fascynujący świat, który zamieszkują rozmaite istoty żywe od mikroskopijnych bakterii do
olbrzymich wielorybów. Zachowania się niektórych gatunków zwierząt można
zaobserwować z brzegu pełnego ostryg , raków, pierścieni, stawonogów i ryb. Niektóre
istoty żywe potrafią zamieszkiwać duże głębokości gdzie panuje wieczna ciemność. Ten
cudowny, podwodny ogród tworzą rafy koralowe, wokół których uwija się całe mnóstwo
gatunków ryb i bezkręgowców, przepysznie ubarwionych.

TRYTON

(Charonia tritonia)
Pancerz tego mięczaka służył za róg myśliwski. Do dziś chętnie poszukiwany przez
kolekcjonerów, dlatego większe okazy są obecnie bardzo rzadkie.

PRZYDACZNICA OLBRZYMIA

(Tridacna gigas)
Szkielet tego olbrzymiego mięczaka składa się z dwóch idealnie pasujących do siebie
części. Długość jego wynosi 1 metr, ciężar może osiągać 200 kg . Żyje w Oceanach
Indyjskim i Spokojnym. Stanowi cenną zdobycz dla kolekcjonerów.

ŻEGLAREK