Morza i oceany

Morza

oceany

Podział

terytorialny

Wszechocean

-nazywany inaczej

oceanem światowym,to ogół

wszystkich wód na powierzchni Ziemi.

W skład wszechoceanu wchodzą m.in.

oceany i morza. Powierzchania

całkowita lądów wynosi 361,419 mln.

km2. co stanowi 70% ogólnej

powierzchni Ziemi. Głębokość wód

morskich i oceanicznych wynosi 3800

m. Wszystkie wody Wszechoceanu

razem dają prawie 94% objętości

wszystkich elementów hydrosfery

Oceany

są to największe obszary

wodne o wyraźnie ukształtowanym

dnie, o określonym systemie prądów

morskich. Oceany są przedzielone

kontynentami, bądź grzbietami

podmorskimi. Występowanie oceanu

Spokojnego (Pacyfiku), Atlantyckiego,

oraz Indyjskiego jest uznawane przez

wszystkich oceanografów. Niektórzy z

nich wydzielają także Ocean Arktyczny.

Jednostka ta jest jednak pozbawiona

wyraźnej granicy i przechodzi

bezpośrednio w obszar zasięgu trzech

pierwszych oceanów.

Spokojny Ocean,Pacyfik, Ocean

Wielki

, największy, najgłębszy i

najstarszy obszar wodny na kuli

ziemskiej, między: Azją, Ameryką

Północną i Południową, Antarktydą i

Australią. Powierzchnia 178,7 mln km2.

Linia brzegowa na wschodzie mało

urozmaicona, na zachodzie wybrzeże

typu fiordowego oraz brzegi koralowe z

rafami. Na oceanie znajduje się ok. 10

tys. wysp Liczne prądy morskie -

ciepłe: Południoworównikowy,

Równikowy Wsteczny,

Północnorównikowy,

Północnopacyficzny, Kuro Siwo, Alaski,

Wschodnioaustralijski, oraz - zimne:

Oja Siwo, Kalifornijski.

Atlantycki Ocean, Atlantyk

, drugi co do

wielkości ocean na Ziemi (po Oceanie

Spokojnym). Położony między kontynentami:

Europą a Afryką, Azją, Ameryką Północną i

Ameryką Południową oraz Antarktydą.

Powierzchnia 106,443 mln km2 (30% pow.

oceanu światowego). Objętość 346,8 mln km3

(26% wszechoceanu). Granice oceanu

wyznaczają wybrzeża kontynentów oraz

Cieśnina Beringa na północy, między Morzem

Arktycznym a Oceanem Spokojnym, ponadto

umowną granicę w południowej części

stanowią południki przechodzące przez

przylądki: Igielny w Afryce i Horn w Ameryce

Południowej.

Ocean Indyjski,

najmniejszy i

najmłodszy z oceanów na Ziemi,

położony w większości na półkuli

południowej, między Azją, Afryką,

Austarlią i Antarktydą.

Powierzchnia bez wysp, a wraz z

morzami pobocznymi i śródziemnymi

wynosi 76,17 mln km2, Linia brzegowa

jest słabo rozwinięta.

Na oceanie, wzdłuż wybrzeży

kontynentów, położone są liczne wyspy,

m.in.: Madagaskar, Cejlon, Tasmania

oraz Wyspy Kergulena, Crozeta,

Maskareny, Komory, Andamany,

Nikobary, Lakkadiwy, Malediwy,

Amiranty.

Morza

to części oceanów

przylegające do kontynentów,

całkowicie lub częściowo otoczone

lądami, podlegające dużym

wpływom (zwłaszcza klimatycznym)

mas lądowych. Poszczególne morza

różnią się od siebie pod względem

właściwości fizycznych, jak i życiem

organicznym.

Podział mórz

•

Morza przybrzeżne

są częściowo

ograniczone brzegami kontynentów. Od

otwartego oceanu oddzielone są

półwyspami, wyspami lub wyniesieniami

dna. Leżą na szelfie lub szelfie i połogim

stoku kontynentalnym. Na system

prądów morskich, rozkład zasolenia i

temperatury wpływa zarówno kontynent

jak i ocean np. Morze Beringa, Morze

Ochockie.

•

Morza otwarte

stanowią mniej lub

bardziej otwarte części oceanu.

Niezbyt głęboko wcinają się w ląd i są

oddzielone od oceanu półwyspami i

wyspami. Wymiana wód między

morzem a oceanem jest swobodna.

Do tej grupy zaliczamy takie morza

jak : Morze Arabskie, Morze Północne

•

Międzywyspowe

-otoczone są ze

wszystkich stron lądami. Z oceanem

lub innym morzem łączą je wąskie

cieśniny. Utrudniona wymiana wód

wywołuje powstanie zamkniętych

cyrkulacji mas wodnych i odrębnych

rozkładów zasolenia i temperatury

wody np. Morze Jawajskie, Morze

Banda.

•

Śródziemne wewnątrzkontynentalne

leżą na płycie kontynentalnej i

otoczone są lądem tego samego

kontynentu, stąd też często

nazywane są morzami szelfowymi. Są

to morza stosunkowo płytkie. Z

otwartym oceanem łączą je wąskie i

płytkie cieśniny w dużym stopniu

utrudniające wymianę wód.. Do mórz

tej grupy zalicza się między innymi

morza: Bałtyckie, Białe czy Azowskie

•

Śródziemne międzykontynentalne

otoczone są ze wszystkich stron lądami

przynależnymi do różnych kontynentów.

Związane są ze strefami aktywności

sejsmicznej na granicy płyt

kontynentalnych. Charakteryzują się

dużą głębokością, a w ich dnie występują

rowy oceaniczne i równiny abysalne.

Wąskie i płytkie ciśniny łączące je z

oceanem utrudniają wymianę wód,

doprowadzając do znacznego

zróżnicowania ustroju hydrologicznego.

Do mórz tej grupy zalicza się morza:

Śródziemne, Czerwone i Czarne.

W skład wszechoceanu wchodzą także

zatoki(zelewy, laguny, części morza lub

oceanu otoczone z trzech ston lądem) i

cieśniny (zwężenia obszaru wodnego ,

łączące dwa akweny a rodzielające ląd)

Zatoki

•

Fiord

- wąska, głęboka zatoka, głęboko

wcięta w ląd. Fiordy mają przeważnie strome,

skaliste, równoległe brzegi. Dno fiordów jest

szerokie i łagodnie wklęsłe lub płaskie.

Przekrój poprzeczny fiordów ma kształt litery

"U" i jest bardzo podobny do dolin żłobowych.

Profil podłużny fiordu ze względu na dużą

liczbę zaglębień i progów jest nierówny.

Niektóre fiordy mają ujściowe progi, nad

którymi głębokości są niewielkie. Długość

fiordów może sięgać kilku - kilkust km. Fiordy

mają na ogół złożoną genezę i powstają w

wyniku zalania przez morze dolin żłobowych.

Występują na wybrzeżach Norwegii, Islandii,

Grenlandii.

•

Fierd (fjard)

- wąska i długa zatoka powstała

w wyniku zalania przez morze płytkich dolin

lodowcowych rozczłonkowujących niewysokie

góry lub wyżyny. Brzegi strome ale niższe niż

w fiordach. Równoległość brzegów znacznie

słabsza, w przebiegu linii brzegowej zaznacza

się szereg mniejszych i większych wgięć. W

porównaniu do fiordów, głębokości w fierdach

sa mniejsze. W dnie zaznacza się szereg

progów i obniżeń. W obrębie fierdów

występuje szereg mniejszych wysp, wysepek i

skał. Dno kamieniosto-piaszczysto-mułowe.

Występują na wybrzeżach południowej

Norwegii (np. Oslofjord), wyżynnej części

Szwecji, Szkocji.

•

Ferd

- płytka zatoka powstała wskutek

zalania morzem czwartorzędowych dolin

lodowcowych i lodowcowo-rzecznych

wyżłobionych wśród falistych obszarów

wysoczyzn morenowych. Występują na

wschodnich wybrzeżach Jutlandii, na

wybrzeżach Schlezwiku (np.

Eckernförder Bucht, Kieler Förde), Rugii

(np. Tromper Wiek), Meklemburgii (np.

Greifswalder Bodden), w okolicach

Nowego Jorku. W języku niemieckim

nazywane förden lub bodden,

norweskim - fördes.

•

Estuarium

- rozszerzające się ku morzu, na

ogół wąskie, ujście rzeki, powstające na

wybrzeżach o dużej różnicy pływów. W

ujściach dużych rzek prędkości prądów

odpływu, sumując się z prądami rzecznymi, są

większe niż prędkości prądów odpływu. W

takich warunkach prądy odpływu nie tylko

wynoszą materiał przynoszony do ujścia w

czasie przypływów, ale także erodują dno

zatoki. W rezultacie w ujściu rzeki zaznacza się

deficyt osadów,co pociąga za sobą nasilenie

erozjyjnej działalności prądu rzecznego i

abrazji brzegów. Najsilniejsza abrazja zachodzi

przy samym ujściu rzeki i maleje w miarę

przesuwania się w głąb rzeki. Z tego powodu

ujście takiej rzeki ma kształt lejkowaty.

•

Liman

- wydłużona zatoka powstała w

wyniku ingresji (zalania) morza w

głęboką dolinę rzeczną tnącą

przybrzeżne równiny zbudowane z

luźnych utworów, łatwo podlegających

niszczeniu. W profilu podłużnym

głębokości wzrastają od lądu do

środkowej części limanu, a następnie

zmniejszają się ku jego ujściu, które

często jest przegrodzone kosami (np.

Liman Diestru) lub mierzejami (np. Liman

Tiligulski koło Odessy). Występują na

wybrzeżach mórz Czarnego i

Azowskiego. Wody limanów są słonawe

lub słone.

•

Laguna

- płytka zatoka oddzielona od

otwartego morza piaszczystą barierą

określaną: lido, barem (ang. sandbar),

kosą, mierzeją. Może to być również

akwen płytkiej spokojnej wody

wewnątrz atolu oddzielony od

otwartego morza rafą koralową. W

języku angielskim używa się terminu -

lagoon, francuskim - lagune, włoskim -

laguna.

Bibliografia

•

http://ocean.am.gdynia.pl/student/oceano1/

podzial/podzial.html

•

http://www.bryk.pl/teksty/gimnazjum/geogra

fia/geografia_fizyczna/5929-

morza_i_oceany.html

•

http://docs8.chomikuj.pl/238472867,0,0,PO

DZIA%C5%81-TERYTORIALNY-M%C3%93RZ-

I-OCEAN%C3%93W.doc

•

J.Stasiak, Z.Zaniewicz, Vaademecum matura

2009, Operon, Gdynia 2006.

Document Outline