50

RADIO RETRO

Lata trzydzieste

Świat Radio  Styczeń 2008

z wyjścia tej lampy jest skierowana 

poprzez dodatkowe uzwojenie L4 

z powrotem na wejście (sprzężenie 

magnetyczne  uzwojeń  L3  i L4), 

w układzie następują drgania zbli-

żone do częstotliwości pośredniej. 

Sygnał małej częstotliwości jest 

wydzielony  w obwodzie  anodo-

wym poprzez transformator małej 

częstotliwości (13). Wysokość tonu 

CW,  jako  różnica  sygnału  często-

tliwości pośredniej i częstotliwości 

generacji  samowzbudnego  detek-

tora, jest regulowana kondensato-

rem 14. 

Ostatnia  lampa  pracuje  jako 

wzmacniacz  małej  częstotliwości, 

zasilając wysokoomowe słuchawki 

włączone wprost do obwodu ano-

dowego. 

Zasilanie  obwodu  anodowego 

odbywa się z baterii 140–150 V (po-

bór prądu 20-30 mA), zaś żarzenie 

z baterii 4 V (pobór prądu 2 A).

W poniższym spisie elementów 

numerowi podzespołu odpowiada 

oznaczenie na schemacie (

rysunek 

1):

1.  lampa  CO-95  lub  CO-124  (2 

szt.)

2.  lampa  IIO-74  lub  CO-118  (2 

szt.)

3.  oporniki 2-3 MΩ (2 szt.)

5.  oporniki 1 kΩ (2 szt.)

6.  opornik 30 kΩ (1 szt.)

7.  kondensator 150 pF (2 szt.)

8.  kondensator 320 pF (2 szt.)

9.  kondensatory 20 nF (3 szt.)

10.  kondensator 2 µF (1 szt.)

11.  dławik w.cz. (2 szt., opis poni-

żej)

12.  dławik m.cz. (1 szt., opis poni-

żej)

Odbiornik na pasma amatorskie

Superheterodyna KF

Dopiero  później,  wraz  z po-

jawieniem  się  „ekranowanych” 

lamp, nastała era odbiorników su-

perheterodynowych (trzeci rodzaj 

przemiany,  który  po  modyfika-

cjach przetrwał do dzisiaj; są to tak 

zwane  układy  z pośrednią  prze-

mianą częstotliwości).

Ponieważ wielu Czytelników in-

teresuje się historią radia oraz kon-

strukcją  starych,  przedwojennych 

odbiorników (niektórzy nawet bu-

dują  repliki),  postanowiliśmy  wy-

brać  z rosyjskiego  pisma  „Radio-

front” z 1932 roku (podziękowania 

dla  SP6LB  za  udostępnienie)  opis 

wykonania  superheterodyny  na 

fale krótkie. 

Na 

rysunku  1  przedstawiamy 

schemat  konstrukcji  prostego  od-

biornika  superheterodynowego 

KF,  przystosowanego  do  odbioru 

sygnałów telegraficznych.

Pierwszy  blok  na  schemacie  to 

detektor,  którego  główna  część 

tworzy  wejściowy  obwód  rezo-

nansowy. Jest to wymienny obwód 

zapewniający pracę na wszystkich 

pasmach fal krótkich. Zmianę czę-

stotliwości  pracy  na  poszczegól-

nych  zakresach  zapewnia  obroto-

wy kondensator zmienny. Tworzy 

on, razem z głównym uzwojeniem 

cewki L, obwód rezonansowy, któ-

rego  zadaniem  jest  „wyłowienie” 

odbieranej  stacji.  Cewka  ta  jest 

sprzężona z anteną poprzez cewki 

Lant i Loc (cewka reakcyjna, dzię-

ki  której  część  sygnału  z wyjścia 

lampy jest z powrotem podana na 

wejście lampy).

Dzięki  trzem  wymiennym  ze-

społom cewek i współpracującemu 

kondensatorowi o pojemności 120 

pF  odbiornik  pokrywa  pasma  od 

18 do 78 m.

Na  wyjściu  pierwszej  ekrano-

wanej  lampy  znajduje  się  obwód 

anodowy  L1C1,  nastrojony  na 

częstotliwość  pośrednią  60  kHz 

(5000 m). Z tą cewka jest sprzężony 

kolejny  obwód  L2C2,  tworzący 

dwuobwodowy  filtr pośredniej

częstotliwości.  Druga  lampa,  tak-

że  ekranowana,  pracuje  w torze 

wzmacniacza  p.cz.  Ten  tor  po-

średniej  częstotliwości,  decydują-

cy  selektywności  odbiornika  oraz 

o czułości,  jest  odekranowany  od 

reszty  układu  (promieniowania 

generatora).

W obwodzie  anodowym  dru-

giej  lampy  znajduje  się  trzeci  ob-

wód p.cz. (L3C3), z którego sygnał 

poprzez kondensator (7) jest skie-

rowany na detektor – trzecią lam-

pę. Dzięki temu, że część sygnału 

Na początku lat 30. ubiegłego wieku krót-

kofalowcy wykorzystywali na pasmach KF 

odbiorniki  z reakcją 0V…, a potem 1V… 

i 2V…, czyli z bezpośrednią przemianą 

częstotliwości. 

Rys. 1.

51

Świat Radio  Styczeń 2008

13.  transformator  m.cz.  o prze-

kładni 1:2 (1 szt.)

14.  kondensator zmienny 500 pF

Liczby zwojów poszczególnych 

cewek:

Nr   zakres   L a 

L k 

L o

1 

18-32 

3 

4 

2

2 

40-44 

7 

10 

2

3 

40-78 

8 

14 

3

Uzwojenia są nawinięte drutem 

o średnicy  0,5 mm  izolowanym 

bawełną  na  okrągły,  ponacinany 

kartonik,  a odległość  pomiędzy 

uzwojeniami  wynosi  4 mm  (jeden 

z takich  zespołów  cewek  jest  wi-

doczny obok odbiornika).

Uzwojenia  cewek  L1,  L2  i L3 

mają  indukcyjność  po  21  mH  i są 

nawinięte licą 0,1 mm po 2320 zwo-

jów na wyfrezowane karkasy z su-

chego drewna. Lica cewek L1 i L2 

zawiera po 10 drutów, zaś cewka L3 

– 11 drutów. Na cewce L3 znajduje 

się  uzwojenie  L4  zawierające  400 

zwojów takiego samego przewodu.

Wartości  kondensatorów  ob-

wodów  p.cz.  C1,  C2,  C3  wynoszą 

po 300 pF (dobrane do rezonansu 

z uzwojeniami  na  częstotliwość 

pośrednią).

Dławiki  w.cz.  (11)  mają  100 

zwojów drutu 0,2 mm w bawełnie 

i są  nawinięte  na  ebonitowe  kor-

pusy  o średnicy  15 mm  i długości 

90 mm.

Kolejny  dławik  m.cz.  (12)  ma 

600  zwojów  drutu  0,1 mm  w ba-

wełnie i jest nawinięty w 10 sekcji 

na ebonitowe wyfrezowane korpu-

sy  o średnicy  zewnętrznej  27 mm 

(w 10  rowków  po  2,5 mm,  odstęp 

2,5 mm; głębokość nacięcia do śred-

nicy 9 mm) i długości 60 mm. 

Montaż odbiornika przedstawia 

rysunek 2.

Parametry zastosowanych lam-

py (produkcji radzieckiej):



 CO-118: trioda, Uż=4 V, Jż=1 A, 

Ua=240 V, Us=-3 V, Ja=6 mA

 

CO-124:  tetroda,  Uż=4  V,  Jż=1 

A, Ua=160 V, Us=-1,5 V, Us2=80 

V, Ja=10 mA, Js2=3 mA

Andrzej Janeczek

Rys. 2.