Problematyka 

seksualnośd w praktyce klinicznej 

dr. n. med. Rafał Radzio 

 
1. genetyczna, zależna od SRY genu, odpowiedzialnego za syntezę 

antygenu H-Y; 

2. chromosomalna, zależna od chromosomów płciowych XX lub XY; 
3. gonadalna, zależna od posiadania jajników w przypadku osobników 

płci żeoskiej i jąder u osobników pici męskiej; 

4. hormonalna, zależna od dominującej syntezy estrogenów lub 

androgenów; 

5. genitalna, zależna od rodzaju dróg wyprowadzających; u osobników 

płci żeoskiej są to: jajowody, macica, pochwa, a u osobników pici 
męskiej: najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, prącie; 

6. fenotypowa, zwana też somatyczną, zależna od wtórnych cech 

płciowych, czyli, najogólniej ujmując, od wyglądu zewnętrznego 
człowieka w każdym okresie życia; 

7. metrykalna, zwana też socjalną, zależna od urzędowego wpisu do 

metryki; 

8. psychiczna, zależna od poczucia przynależności osoby do płci 

żeoskiej lub męskiej  

 

Rodzaje płci: 

•Identyfikacja płciowa – poczucie przynależności do 
danej płci 
 
•Rola płciowa – publiczna manifestacja identyfikacji 
płciowej 
 
•Orientacja seksualna – ukierunkowanie popędu 
seksualnego 

Freud – fazy rozwoju psychoseksualnego 
 
Fazy rozwoju: 
•pregenitalna – do 1. rż 
•oralna – 1. rż 
•analna – 2-3. rż 
•genitalna (falliczna) – 4. i 5. rż 

Etap1. Dzieciostwo: okres preedypalny (0-3 lata)  

•Idealizacja ciała dziecka 
•Odpowiednia stymulacja 
•Integracja obrazu matki 

Relacja matka – dziecko.  Kernberg 
(1995) twierdzi że erotyczne pożądanie 
zaczyna się w relacji matka – dziecko. 
Matki fizyczna stymulacja i przyjemnośd z 
obcowania z dzieckiem, jego ciałem jest 
podstawowym stymulantem rozwoju 
cielesnego erotyzmu (body-surface 
erotism) a w dalszej kolejności 
dostępności całej gamy seksualnych 
pożądao. 

Etap1. Dzieciostwo: okres edypalny (3-6 lat)  

•Rozszczepienie i integracja miłości i agresji 
•Zdolnośd do kierowania pożądania ku 
rówieśnikom 

Wzorce komunikatów kierowanych do dziecka (Hilton, 1988): 
 
Między dzieckiem i rodzicem płci przeciwnej: 
1. spostrzeżenie płciowości dziecka, radośd z powodu posiadania przez 

nie cech płciowych oraz akceptację faktu, że dziecko przynależy do 
określonej płci, 

2. spostrzeżenie i akceptowanie uczud przejawianych przez dziecko 

wobec rodzica i zapewnienie dziecka o tym, że nie są one dla 
rodzica zagrażające, 

3. przekonanie o zdecydowanej niedostępności seksualnej rodzica dla 

dziecka, której strzeżenie należy do rodzica, 

4. zapewnienie o wspieraniu dziecka w jego poszukiwaniach 

życiowego partnera. 

 
W kontakcie rodzica i dziecka należących do tej samej płci : 
1. wyrażanie radości z powodu wzajemnego podobieostwa, 
2. wyrażanie radości z powodu męskiego/żeoskiego pierwiastka 

istniejącego w dziecku, 

3. zapewnienie o empatii i wsparciu w poszukiwaniu partnera. 
 

Masturbacja dziecięca, zachowania orientacyjne 

Scharff (1982). 
•Masturbacja jako łącznik świata fantazji i 
cielesnego pobudzenia – prekursor relacji 
seksualnej 

 

•Częśd osób nie może pójśd dalej co może byd 
rozumiane jako kłopot w rozluźnieniu 
połączenia matka-dziecko. 

 

•Społeczne - aspołeczne zachowanie.  

 

Rodzaj 

zachowania 

Opis zachowania 

Funkcje zachowania 

Przykład 

Masturbacja  

autostymulacja 
obszarów erogennych 

•

uzyskanie przyjemności* 

•

zaspokojenie ciekawości* 

•

realizacja pozaseksualnych 
celów (np. zwrócenie uwagi 
otoczenia, obniżenia 
napięcia emocjonalnego) 

•

* zachowania tak 
motywowane są najczęściej 
ukrywane przed dorosłymi 

•

dotykanie genitaliów 

•

rytmiczne zaciskanie ud 

•

ocieranie się o 
przedmioty 

Zachowania 
orientacyjne 

poszukiwanie treści 
seksualnych w 
otoczeniu 

•

zdobycie i weryfikacja 
informacji 

•

stymulacja i rozładowanie 
napięcia seksualnego 

•

sygnalizowanie potrzeby 
wsparcia i uspokojenia 

•

podglądanie innych w 
czasie zabiegów 
pielęgnacyjnych, w 
toalecie, 

•

oglądanie nagich 
fotografii 

•

zadawanie pytań 

Zachowania 
interakcyjne 

zabawa włączająca 
kontakt i/lub 
manipulację ciałem 
rówieśnika (również 
nagim) 

•

zdobycie informacji 

•

stymulacja i ekspresja 
seksualna 

•

uzyskanie uznania ze strony 
rówieśników 

•

wzajemna masturbacja, 
naśladowanie kontaktów 
seksualnych*, 

•

zawody w oddawaniu 
moczu*, 

•

przymierzanie bielizny 
matek*, 

•

zaczepianie, potrącanie  

•

* w obrębie grupy 
płciowej 

Zachowania 

twórcze 

wykonywanie 
rysunków, układanie 
wierszyków,   
opowiadań o 
treściach seksualnych 

•

ekspresja i zaspokojenie 
zainteresowania treściami 
seksualnymi 

•

testowanie reakcji dorosłych 

•

rysunki, komiksy o treści 
seksualnej (mogą być 
obsceniczne) 

•

powtarzanie 
wulgaryzmów, 
wierszyków o treści 
seksualnej, układanie 
opowiadań 

Etap1. Dzieciostwo: okres utajenia (7-12 lat)  

Zdolnośd do pracy w grupie i wykonywanie zadao 
„rzeczowe” zainteresowania 
Kształtowanie się moralności i próba 
dostosowania do ideału grupy. 

Etap2. Dorastanie (13-18 lat) - integracja czułości i agresji w 
 

sposób różny dla każdej płci . 

Dezintegracja seksualna okresu dorastania.  
 
Etap3. Dorosłośd. 
 

Wczesna dorosłośd – rozwój przebiega pod wpływem 
partnera seksualnego i grupy rówieśniczej (konflikt 
interesów). 
 
Średnia dorosłośd – ponowne zainteresowanie grupą 
rówieśniczą, zmiany partnera 
 
Starośd – zagrożenie wycofaniem się z aktywności 
seksualnej. 

Autoertotyczna 

seksualnośd 

Relacyjna 

seksualnośd 

Społeczna 

seksualnośd 

Seksualne 

self 

Morris Nitsun – model dojrzałej seksualności 

Kompleks Edypa 
  

Odkryty w 1900 roku przez Freuda opisuje miłośd do jednego z 
rodziców i uczucia rywalizacji do drugiego.  
 
Ta prosta konfiguracja wiąże się rożnymi uczuciami i zagadnieniami 
(szczególności w aspekcie seksualności i pożądania):  
•zazdrości (wraz z destrukcyjnymi życzeniami) 
•winy (związanej z pragnieniami do jednego z rodziców i destrukcją 
do drugiego) 
•lęku i strachu 
•wstydu i wściekłości (związanej z wykluczeniem z pary 
rodzicielskiej) 
•narcystycznych niepokojów 
•samooceny 
•zdolności do znoszenia zmian w relacji seksualnej 
•sceny pierwotnej 

 

Psychoanalityczne założenie jest, że sposób 
rozwiązania tego kompleksu (albo brak 
rozwiązania) wpływa na rozwój seksualny przez 
całe życie i jest obecny w jakiejś postaci w dorosłej 
relacji.  
  
Konstelacja edypalna jako stała cecha relacji 
ludzkich.  
 
Jest to konstytutywny element osobowości, 
odgrywający zasadniczą rolę w określaniu 
pragnienia jednostki. 

 

Kernberg (1995). uważa, że jakośd pożądania 
niedostępnego i zakazanego edypalnie obiektu jest 
czynnikiem stymulującym rozwój seksualny i stanowi 
czynnik kluczowy seksualnej pasji i relacji miłosnej. 
Obecnośd wykluczonego trzeciego jest stale obecna 
chociażby w nieświadomym strachu, że istnieje ktoś kto 
może byd bardziej kochany przez partnera. 
 
Rola pary seksualnej.  
Para seksualna zawsze w swojej ekskluzywności i 
intensywności jest trangresywna wobec społeczeostwa. 
Zawsze obecny jest aspekt aspołeczny i rebeliancki.  
Grupa podziwia parę(ze względu na ich edypalny triumf) i 
jednocześnie zawiści jej sukcesu (inne osoby czują się 
wykluczone – edypalny trzeci). 

 

Bion (1961) wskazuje również na fascynację parą 
seksualną i nadzieją na rozwiązanie poprzez ich 
rodzicielstwo. 
  
Britton (1989) mówi o przestrzeni trójkątnej. Powiązania 
między rodzicami i dzieckiem domykają trójkąt, który jest 
internalizaowaną wewnętrzną przestrzenią 
umożliwiającą spajanie świata wewnętrznego. Poprzez 
identyfikację z każdą pozycją w tym trójkącie dziecko 
kształtuje możliwośd obserwowania relacji z pozycji 
uczestnika, jak i obserwatora. Ta zdolnośd obserwacji 
rozwija zdolnośd relacji w szerszym świecie. Jest to bliskie 
do tego co opisywał Foulkes (1964) jako „dwiczenie ego 
w akcji” 

 

Freud 
  

•Poliformiczne, biseksualne, perwersyjne dziecko. 
Możliwości perwersyjne drzemią w nas wszystkich 
•Odmiany kompleksu Edypa są węzłowym 
czynnikiem nerwic i perwersji 
•Analityk interesuje się specyficznym nastawieniem 
danego pacjenta do pożądania i do prawa (na 
pozycję jaką zajmuje w stosunku do Edypa). 
•Celem diagnozy analitycznej jest ujawnienie 
struktury w aspekcie pożądania i prawa. 
•Płciowośd jest wszędzie i nigdzie. 

 

Homoseksualnośd 

Patologizująca tradycja psychoanalizy: np.: 
• Homoseksualnośd jest poważnym zaburzeniem 
osobowości i powinna byd leczona w homogennych 
grupach – (Foulkes i Anthony, 1965) 
•Homoseksualiści powinni byd umieszczeni w obozach 
rehabilitacyjnych (Fairbairn) 
•Homoseksualnośd jako obrona przed agresywnymi 
impulsami, lękiem psychotycznym, jako ekspresja 
tendencji sado-masochistycznych  

Zaburzenia seksualne 

• Dysfunkcje seksualne (zaburzenia pożądania 

seksualnego, zaburzenia pobudzenia 
seksualnego, zaburzenia orgazmu, zaburzenia 
seksualne przebiegające z bólem, dysfunkcje 
spowodowane schorzeniami somatycznymi i 
używaniem substancji, inne dysfunkcje 
seksualne) 

• Parafilie 
• Zaburzenia identyfikacji płciowej 

Zaburzenia identyfikacji płciowej 
•Transwestytyzm -  osiąganie satysfakcji seksualnej poprzez przebieranie się 
w odzież płci przeciwnej. Genotyp odpowiada fenotypowi. Poza sytuacjami 
natury seksualnej osoby te doskonale funkcjonują w strojach stosownych 
do płci i wieku. (przed 10. rokiem życia - 60%, między 10. a 20. rokiem życia 
- 29%, a powyżej 20. roku życia - 5%). 
•Transseksualizm - Pragnienie życia i akceptacji w roli osoby o przeciwnej 
płci, zwykle związane z żądaniem doprowadzenia ciała za pomocą zabiegów 
chirurgicznych i leczenia hormonalnego do postaci zbieżnej z preferowaną 
płcią, jak to tylko możliwe. (M/K, czyli wygląd męski z pragnieniem i 
psychicznym odczuciem bycia kobietą, oraz K/M). Proporcje występowania 
typów M/K i K/M wynoszą 4:1. 
•Transgenderyzm - genotyp odpowiada fenotypowi, ale występuje dążnośd 
do zmiany fenotypu realizowana głównie poprzez działania 
farmakologiczne, a nie operacyjne. W najbardziej skrajnej postaci dochodzi 
do mastektomii (operacyjne usunięcie piersi) lub mammoplastyki 
(operacyjne wytworzenie piersi).  

Perwersje - parafilie 

• Zarezerwowana dla przypadków uwodzenia dziecka lub 

upośledzonego psychicznie dorosłego, oraz narzucenia 
własnych pragnieo partnerowi, który jest niechętny do 
danego scenariusza erotycznego (McDougall, 1995) 

• Forma erotycznej nienawiści; intencją jest pragnienie 

upokorzenia, upodlenia, okrucieostwo wobec partnera 
oraz brak intymności – akt seksualny służy uniknięciu 
budowania bliskiej, stabilnej relacji; czynności 
perwersyjne wywołują podniecenie seksualne dlatego, 
że jednostka ma poczucie, że grzeszy (Stoller, 1985) 

Perwersje 

• Etiologia pozostaje nieznana, są najcz 
• Sednem perwersji jest przekształcenie 

dziecięcego urazu w dorosły triumf (Stoller, 
1985) zamiana pasywnego w aktywne 

• Praktyki perwersyjne jako lekarstwo na 

wewnętrzną martwotę i lęk przed utrata 
tożsamości, poczucia siebie (McDougall, 1986; 
Ogden, 1996) 

• Jako rozwiązanie lęku kastracyjnego (Freud)