Praktyczne zastosowania narz

ędzi propagandowych. Język propagandy

Język, którym się porozumiewamy podlega, podobnie jak forma przekazów

medialnych, ciągłym modyfikacjom. Wynikają one z różnorakich przemian

zachodzących w społeczeństwach, zwłaszcza w momentach przełomów dziejowych.

Nie inaczej ma się sprawa z językiem polskich mediów. Zmiany w nim zachodzące

podyktowane są m.in. komercjalizacją przekazów, czy też wzrostem tempa życia

odbiorców, co powoduje wybiórcze podejście tych ostatnich do przekazywanych im

informacji. Grażyna Majkowska wymienia kilka elementów stanowiących

egzemplifikację wspomnianych procesów zmian językowych. Na pewno jest to

spotęgowanie wyrazistości komunikatów polegające na rezygnacji ze stosowania

„słownictwa i frazeologii neutralnej stylistycznie i emocjonalnie”

1

. Innym jest

„wielogłosowość tekstu medialnego” polegająca na tym, iż dziennikarz rezygnuje z

ferowania wyroków i komentowania, a jego działalność polega głównie na

relacjonowaniu głosów ekspertów. Wypowiedzi te cytuje się i powtarza, co wpływa

także na ujednolicenie języka komunikatów

2

. Kolejnym zaś z omawianych zjawisk

jest przekształcanie się języka mediów w tzw. infotainment, czyli połączenie

informacji z rozrywką. W wyniku tego zabiegu przekazy wzbudzają strach, zazdrość,

agresję i wiele innych zjawisk inkryminowanych działaniom propagandowym,

kosztem kompletności i rzetelności informacyjnej

3

. Niezależnie jednak od zmian,

jakie zachodzą w języku komunikatów, także propagandowych, wskazać można

zabiegi, które od lat niezmiennie służą manipulacji językowej. Ich wskazaniu i

przedstawieniu poświęcony zostanie ten podrozdział.

W cytowanej już wielokrotnie pracy „Teoria i praktyka propagandy” J. Fras

zauważa, iż komunikaty perswazyjne są elementem oddziaływania nie tylko w

propagandzie totalitarnej, ale również w społeczeństwach nastawionych

konsumpcyjnie. Obywatele zaś bronić się mogą przed manipulacją poprzez izolację

1

G. Majkowska: O języku mediów. [w:] Dziennikarstwo i świat mediów. Kraków 2000, s. 232. Autorka

podaje przykłady tekstów, gdzie w tytułach, ale także i w tekstach informacyjnych używa się
słownictwa silnie nacechowanego ekspresywnie. Wydaje się, że nie pozostaje to bez wpływu na
przekazy propagandowe, które aby zostać zauważone, muszą eskalować dramatyzm, grozę
przekazów.

2

Ibidem, s. 234, 239-240.

3

Ibidem, s. 235. Na temat zmian we współczesnym języku polityki patrz również: Język nam zmiękł. Z

prof. Jerzym Bralczykiem rozmawia Piotr Lipiński. „Gazeta Wyborcza” 2003, nr 166, s. 15-16.

od mediów oraz rozpoznanie mechanizmów perswazyjnych języka

4

. Dla jasno

ści

wywodu warto w tym miejscu odnotować pewną różnicę semantyczną występującą w

relacji perswazja

– manipulacja. J. Fras używa określenia „perswazja” w kontekście

działań propagandowych. Jest ona, wedle tej autorki, oddziaływaniem zmierzającym

do pozyskan

ia akceptacji lub przychylności odbiorcy

5

. Manipulacja natomiast

zasadzać się będzie na dominującej pozycji nadawcy, które poprzez komunikaty

chce nakłonić ich odbiorcę do działań mu obcych, szkodliwych

6

. Działania

manipulacyjne uznawane są, wedle cytowanej autorki, za szczególnie szkodliwe i

nieetyczne.

Igor Borkowski przytacza definicję J. Bralczyka, który perswazyjnymi nazwał te

elementy tekstu, które służą „bezpośredniemu i pośredniemu stymulowaniu postaw,

stanów przekonaniowych. Należy je odróżnić od elementów dyrektywnych, za które

uznamy bezpośrednie i pośrednie wezwania do zachowań aktywnych”

7

. Natomiast

definicja manipulacji językowej opiera się na założeniu, że mamy do czynienia: „[...] z

takim językowym działaniem perswazyjnym, które ma wpłynąć na postawy odbiorców

(czasem: sprowokować ich działania) przy założeniu nieznajomości (lub

nierozpoznawania) właśnie stosowanych przez nadawcę zabiegów. Manipulacją

zatem jest schlebianie odbiorcy, uzurpacyjne identyfikacje z nim, przemycanie

informacji,

tendencyjne zmienianie nazw i opisywanie zdarzeń, odwoływanie się do

wartości po to, by wywołać np. pożądane mniemania u odbiorcy, który nie zdaje

sobie sprawy z intencjonalności tych chwytów”

8

. Powstaje zatem pytanie, jak te

polisemiczne określenia sklasyfikować? Wydaje się, iż najwłaściwsze będzie ich

rozróżnienie ze względu intencje towarzyszące nadawcy. Pojęcie manipulacji odnosi

się do działań, którym obserwator przypisuje z góry negatywne konotacje, są to

działania wrogie: „różnica między manipulacją językową a perswazją językową

sprowadza się do oceny intencji nadawcy. Manipulację językową uprawiają więc

ludzie, których intencje uważamy za nieuczciwe; z reguły są to nasi polityczni lub

ideologiczni przeciwnicy lub konkurenci”

9

.

4

B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, op. cit., s. 84.

5

B. Dobek-

Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, op. cit., s. 91. Perswazja opiera się wedle autorki na

trzech technikach: apelowaniu i argumentowaniu (techniki jawne) oraz sugerowaniu (technika
niejawna).

6

Ibidem, s. 97.

7

Cytat za: I. Borkowski, op. cit., s. 16.

8

J. Bralczyk: Manipulacja językowa. [w:] Dziennikarstwo i ..., op. cit., s. 244.

9

Cytat za: I. Borkowski, op. cit., s. 20-

21. Por. także: M. Szulczewski, op. cit., s. 53; R. Borecki, op.

cit., s. 117-122.

Perswazyjność przekazów opiera się na przynajmniej na czterech elementach,

które sklasyfikował I. Borkowski:



emocjonalizacja odbioru

– pozwalająca na uniknięcie lub ograniczenie przez

podmiot działań analizy racjonalnej, rozumowej,



dążenie do osiągania wspólnoty świata i wspólnoty języka – poprzez budowę

wspólnego świata nadawcy i odbiorcy, tworzenie wspólnoty,



symplifikacja rozkładu wartości – wynikająca z powyższych elementów i

pozwalająca na dyferencjację dwóch stron (relacja my i oni) i przypisywanie

wedle manichejskiego wz

orca wartości wspólnym naszej stronie i naszym

przeciwnikom; wszyscy ci, którzy nie znaleźli się po naszej stronie, stają się

przeciwnikami, często kozłem ofiarnym z techniki scapegoating opisanej

powyżej,



mechanizm odbioru bezalternatywnego

– stawia on słuchacza w sytuacji

zwalniającej od podejmowania decyzji, często trudnej. Jest ona nieunikniona,

a zaproponowane rozwiązania wydają się najlepszymi

10

.

Bardziej precyzyjną charakterystykę uwzględniającą językowe działania

manipulacyjne zaproponował J. Bralczyk, uznając za działania manipulacyjne

naruszanie reguł komunikacyjnych, w szczególności zaś:



„celowe używanie formuł uniemożliwiających falsyfikację sądów,



tendencyjne stosowanie nieostrych pojęć,



zestawianie informacji w celu uzyskania efektu podobieństwa lub kontrastu,



wyolbrzymianie lub pomniejszanie skali zjawisk,



zacieranie granic między rzetelnym obiektywnym opisem i subiektywną

oceną”

11

.

Techniki stosowane w manipulowaniu opinią publiczną są bardzo bogate i

zależne od wprawy, z jaką posługują się językiem manipulujący, ich temperamentu

oraz czynników obiektywnych, zewnętrznych, które muszą wziąć pod uwagę

prowadzący działania propagandowe. Poniżej zaprezentowane zostaną wybrane i

najczęściej występujące elementy stosowane w językowych manipulacjach

propagandowych.

1. Oceny i wartości

10

I. Borkowski, op. cit., s. 17-20.

11

J. Bralczyk: Manipulacja..., op. cit., s. 246.

Próbę wykreowania świata, o którym propagandysta będzie mówił (niezależnie

od tego, czy dobrze, czy źle) rozpocząć należy od wykreowania wspólnego systemu

wartości. J. Bralczyk zwraca uwagę, że w przekazach propagandowych wizja świata

ma na ogół charakter manichejski; dobro i zło są konkretnie określone: „jest to świat,

w którym są podkreślane przede wszystkim następujące cechy: ważność,

powszechność, bliskość, konieczność, słuszność, spójność, postęp i trwałość, które

jako cechy tworzą pewien system wartości”

12

. Wprowadzanie określonego systemu

wartości polegać może na prostym zabiegu przypisania odbiorcy własnego systemu,

bądź też na formułowaniu tekstu w taki sposób, iż prawdy w nim zawarte w całości

lub częściowo są niemożliwe do zanegowania. Oceny i wartości mogą przybierać w

tekście postać jawną (dobry-zły; pozytywny-negatywny; sukces-fiasko), jak i

występować w trzech stopnia ukrycia. W stopniu pierwszym przywołujemy w opisach

cechy i zjawiska powszechnie uważane za pozytywne (wolność, prawa człowieka,

humanitaryzm) i negatywne (wojna, agresja, fundamentalizm). W drugim stopniu

ukrycia pojawiają się określenia nacechowane wywołujące pozytywne lub negatywne

konotacje. Kreujący komunikat ma do wyboru ogromną liczbę złożeń; porozumienie-

knowania; rebeliant, partyzant-

terrorysta; oszczędny-skąpy; rząd-reżim

13

. W trzecim

stopniu ukrycia pojawiają się terminy, których wydźwięk zależy od kontekstu zdania.

W przekazie może znaleźć się np. stwierdzenie, że przeciwnik przeciąga negocjacje

(sugerujemy brak jego woli kompromisu), które to określenie będzie miało negatywne

konotacje. Możemy jednak powiedzieć, że negocjację przeciągają się sugerując wolę

zawarcia porozumienia i jednocześnie istnienie jakichś obiektywnych trudności.

Z

abieg wprowadzania ocen i wartości jest wzmacniany przez apredykatywność,

presupozycje, metaforyzację wypowiedzi, negację, emfazę, zastosowanie

kwantyfikatorów, absolutywizację i stosowanie określeń niepodważalnych

14

.

1.1. Struktury apredykatywne

12

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 76-77. Oceny mogą mieć charakter jawny a także w różnym

stopniu ukryty. Oceny jawne są łatwe do wychwycenia, wprost określa się istniejące stany rzeczy.
Natomiast oceny ukryte opierają się m.in. na zachowywaniu pozorów obiektywności (I stopień
ukrycia), gdy używamy określeń kojarzonych w danym kręgu kulturowym w konkretny sposób i albo
można nazwać je „po imieniu” albo pominąć je milczeniem; (II stopień ukrycia), gdy stosować można
zamiennie słownictwo a różnice w ocenach zasugerować nam może nawet długość tekstu oraz
używanie sformułowań, które mogą uchodzić za nacechowane oceniająco (III stopień ukrycia). Szerzej
patrz: J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s.83-86.

13

Ten ostatni przykład jest o tyle ciekawy, iż określenie reżim jest nacechowane negatywnie w języku

publicystyki, natomiast w naukach politycznych oznacza, nic innego, jak formę sprawowania władzy
(reżim demokratyczny, autorytarny, totalitarny) i jako taki ma konotacje neutralne.

14

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 97.

Strukt

ury te, jak podaje J. Bralczyk, uniemożliwiają zanegowanie poprzez

proste zaprzeczenie głoszonych sądów

15

. Najczęściej są stosowane w sytuacji

tworzenia haseł propagandowych oraz tytułów prasowych, zwłaszcza w momentach,

gdy czas teraźniejszy i tryb orzekający zostaną zastąpione innymi formami. Stają się

poprzez to niemożliwe do zanegowania, podane do publicznej akceptacji.

Przykładem haseł wyborczych trudnych do zanegowania są np.: „Wybierzmy

przyszłość”, „Polska równych szans”, „Dom wszystkich – Polska” obalić zaś dość

łatwo, bez wikłania się w dyskusję z wyborcą np. hasło „Krzak – tak”.

1.2. Presupozycje

Presupozycje to : „założone sensy wyrażeń przyswajane przez odbiorców w

sposób nie w pełni świadomy, ponieważ podawane są jako założenie wspólne

nada

wcy i odbiorcy”

16

, albo o ich prawdziwości wiemy dzięki „wspólnej wiedzy”

17

.

Konstrukcje te polegają na wprowadzaniu pewnych sądów poza tematem, „poza

strukturą tematyczno-rematyczną zdania”

18

. Dzięki temu zabiegowi głoszone sądy

zyskują na prawdziwości i stają się trudne do zanegowania. Jeżeli w relacji z akcji

napiszemy: „kolejny udany nalot na wybrane cele wroga”, z góry sugerujemy, że były

(co nie musi przecież być prawdą) takie naloty wcześniej i również zakończyły się

sukcesem. W zdaniach, gdzie pojawia

się presupozycja, często stosowane są

określenia: dalszy, kolejny, następny, coraz lepszy, sugerujące pewne continuum

zdarzeń, fakty nie wymagające udowodnienia. Presupozycje mogą również

przybierać formę pytań; w wyrażeniu „Czy przestał Pan już brać łapówki?

19

”

sugerujemy, iż osoba, o której mówimy przyjmowała korzyści majątkowe (jest to

element „wspólnej wiedzy”), a kwestia otwartą pozostaje tylko, czy ciągle tą

działalność uprawia, czy też jej zaprzestał. Możemy to również przetransponować na

język współczesnej propagandy i postawić w tekście pytanie: Czy prezydent

Miloszević zaprzestał prowadzenia ciągłych czystek etnicznych w Kosowie?

1.3. Metafora

Metafory zasługują na przywołanie, chociaż ich zastosowanie we

współczesnym języku propagandy uległo znaczącemu ograniczeniu. Określenia

metaforyczne, odnoszące się do szeroko pojętego życia politycznego, I. Borkowski

15

Ibidem, s. 98

16

B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, op. cit., s. 106.

17

J. Bralczyk: Manipulacja..., op. cit., s. 248.

18

I. Borkowski, op. cit., s. 78.

19

Kwestia ta pochodzi z jednego z odcinków serialu „07 Zgłoś się”.

sklasyfikował jako sfery, z których „czerpią natchnienie” twórcy współczesnych

metafor. Są to teatr, gra- rozrywka, sport, wojna, erotyka, choroby, przestrzeń

20

.

Tabela 2. Metafory języka propagandy

gra

gra o wielką stawkę, gierki, sztuczki, sytuacja

patowa, przetasowania, zasady fair play

teatr

aktorzy sceny politycznej, kurtyna, marionetki, akt,

odsłona, działanie pod publikę

sport

zadys

zka, grać do jednej bramki, nokaut,

półmetek, odbijać się od dna, kondycja

wojna

wojna na górze, na szczycie, bitwa o..., ofiary,

czystki, potyczki, działanie, dezercja polityczna,

zawieszenie broni, zasłona dymna, działanie

prewencyjne, nalot, bombardowanie informacjami,

atak, batalia o ..., poligon

erotyka

gra wstępną, uległość polityczna, oziębłość

polityczna, cnota polityczna, zdrada

choroby

choroba, infekcja, awersja, agonia, gangrena, rak

epidemia, diagnoza, rehabilitacja, antidotum,

panaceum

prze

strzeń

droga, wędrówka, szlak, bezdroża, manowce, iść

naprzód, iść na skróty, wąskie horyzonty

Źródło: Tabela własna na podstawie następujących opracowań: I. Borkowski: Świt wolnego słowa.

Język propagandy politycznej 1981-1995. Warszawa 2003, s. 118-169; B. Dobek-Ostrowska, J. Fras,

B. Ociepka: Teoria i praktyka propagandy. Wrocław 1999, s. 104-106 oraz materiałów własnych.

Zastosowanie metafor wpływa na plastyczność języka, umożliwia przedstawienie

konkretnych informacji w sposób bardziej docierający do widza, a jednocześnie, co

podkreśla J. Bralczyk, stosowanie metafor i tzw. stylu wyższego emocjonalizują

przekaz i utrudniają polemikę z nim

21

.

1.4. Negacja

Operowanie negacją polega na zastosowaniu jednej z formuł:

a)

„zwykła negacja: nie X lub: nie jest tak, że X;

b)

podwójna negacja: nie jest tak, że nie X lub (jako emfaza) naprawdę X;

c)

zdanie „kompletne”: nie X (lecz) Y, przy X= nie Y”

22

.

20

Szerzej na ten temat patrz: I. Borkowski, op. cit., s. 118-169; B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B.

Ociepka, op. cit., s. 104- 106.

21

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 100.

22

Ibidem, s. 100.

Zastosowanie negacji, zwłaszcza w sytuacji wyprzedzającego komentarza utrudnia

zajęcie innego stanowiska, uprzedzając niejako przewidywane negatywne/

pozytywne reakcje odbiorcy wprowadzamy je do komentarza i negujemy: „(...)

wprowadzenie sądu przeciwnego niż sąd nadawcy, a więc antycypacja możliwej

negatywnej reakcji na zdanie, falsyfikowalność jego znacznie osłabia”

23

. Negacje

były szczególnie charakterystyczne dla języka propagandy PRL-u, natomiast

współcześnie raczej się w wypowiedziach nie pojawiają.

1.5. Kwantyfikatory

Kwantyfikatory (mały i duży) służą do pomniejszania lub powiększania

znaczenia opisywanych zjaw

isk, w zależności od potrzeb propagandowych.

Pomniejszanie, które J. Bralczyk określa mianem „minoryzacji”

24

znaczenia odbywa

się poprzez stosowanie takich określeń jak: niektórzy (niektóre); ci, co...; tacy, co...;

pewne; wiadome; niektórzy. Sprowadzają one opisywane zjawiska do ograniczonych

rozmiarów, a dodatkowo wyraźnie widoczna jest ich negatywna ocena. Ich

częstotliwość pojawiania się w mediach jest raczej ograniczona, gdyż chyba zbyt

mocno kojarzą się Polakom z okresem PRL-u. Natomiast kiedy pojawiają się duże

kwantyfikatory mamy do czynienia z zabiegiem „majoryzacji”

25

, powiększania,

maksymalizacji rozmiarów określonych zjawisk. Jeżeli w tekście pojawiają się takie

określenia jak: każdy [europejczyk]; wszyscy [ludzie dobrej woli]; powszechny [głos

ob

urzenia]; cały [naród], wtedy ciężko jest podjąć polemikę. Głoszone powszechne

poparcie dla jakiejś idei na polu językowym jest dość prostym zabiegiem, natomiast

jego znaczenie jest nie do przecenienia i pojawia się często jako instrument technik

propagan

dowych. Tworzenie wspólnego obrazu świata, czy zastosowanie techniki

„owczego pędu” bez zastosowania dużych kwantyfikatorów są bardzo utrudnione.

1.6. Wyrażenia niepodważalne

W każdym systemie politycznym występuje pewien katalog pojęć o dużym

stopniu

zideologizowania, które są przywoływane w każdej publicznej debacie. Ich

wykorzystanie odsuwa wszelką możliwość polemiki, gdyż pojęcia którymi operujemy

mają przypisane określone konotacje, są słuszne, trudno podważalne, cieszą się

powszechnym uznaniem. W okresie PRL-

u były nimi na pewno socjalizm, klasa

robotnicza, partia robotnicza stanowiące żelazny element każdego tekstu

23

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 102.

24

Ibidem, s. 103.

25

Ibidem, s. 104.

propagandowego: „przywołanie socjalistyczności czegokolwiek jako argumentu jest w

zasadzie ostateczne i automatycznie może wykluczyć negatywną reakcję”

26

. W

systemach demokratycznych za wyrażenia niepodważalne uchodzić pomogą takie

określenia, jak: prawa człowieka, demokracja (najczęściej liberalna), opinia publiczna

(która najczęściej coś sądzi, popiera), pluralizm, wolność, consensus oraz w

mniejszym stopniu np. poprawność polityczna czy praworządność

27

.

2. Zastosowanie cudzysłowu

Zastosowanie cudzysłowu w tekstach propagandowych ma za zadanie

wzmocnienie negatywnego wydźwięku opisywanych zjawisk. Określenia ujmowane w

cudzysłów tracą swoje pierwotne znaczenie, zostaje ono postawione pod znakiem

zapytania. Jeżeli w tekście napiszemy: „ten znany demokrata”, to sugerujemy

odbiorcy, iż opisywana przez nas osoba daleka jest od demokratycznego sposobu

np. rządzenia i dodatkowo jeszcze wprowadzamy element ironiczny. Podobnie

będzie ze stwierdzeniami: „niezależny publicysta”, „doskonały strateg”, „wiarygodny

polityk”, „sprawiedliwy wyrok”, etc.

Podobny efekt, choć w nieco inny sposób uzyskuje się dzięki zastosowaniu

inicjalnego określenia „jak”. Pomijając w komunikatach odniesienia do przekazów

agencyjnych, gdzie nie podważamy wiarygodności informacji, wszelkie inne

konstrukcje rozpoczynające się od sformułowań: jak się wyraził...; jak to sformułował;

jak to przedstawił..., podważają bądź prawdziwość całej wypowiedzi, bądź też

dyskredytują rzetelność języka, wykorzystywanych pojęć

28

.

3. Hiperbole

Określenia hiperbolizujące to inaczej określenia świadomie przesadne,

nieadekwatne do sytuacji, wyolbrzymione. Stosowane są dla uplastycznienia języka

komunikatów, ale także dla zwiększenia ich siły oddziaływania. Złożenia takie jak;

nadludzki [wysiłek], bezprecedensowy [akt], historyczny [czyn], oszalały [z gniewu],

brzeg przepaści, budują pożądany klimat wypowiedzi, sugerują zbawcze działanie

jakic

hś osób, instytucji w trudnych sytuacjach, wreszcie mówią o niepowtarzalności,

unikatowości pewnych zdarzeń

29

.

26

Ibidem, s. 105.

27

Relacje semantyczne demokracja-

demokracja liberalna i ich znaczeniu dla życia politycznego

współczesnych państw demokratycznych przedstawione zostały w eseju J. Zadenckiego; patrz; J.
Zadencki: Skandynawskie spory. [w:] Lewiatan i jego wrogowie. Szkice postkonserwatywne. Kraków
1998, s. 107-108.

28

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 90.

29

Por.: I Borkowski, op. cit., s. 71.

Hiperbole można również wykorzystać sugerując odbiorcom negatywna ocenę

opisywanych zjawisk. Można powiedzieć w kontekście neutralnym, że: rząd

energicznie próbuje rozwiązać problem; można też powiedzieć, że: rząd miota się w

poszukiwaniu rozwiązania

30

.

4. Złożenia metonimiczne

Polegają one m.in. na zastępowaniu nazw kraju, rządu państwa nazwą stolicy,

bądź też nazwiskiem głowy państwa, czy rządu. Dzięki takiemu zabiegowi

sugerujemy odbiorcy, że np. działania „reżimu Miloszevicia”, czy też „działania

Belgradu” są dalece odmienne od oczekiwań społeczeństwa, nie są w nim

akceptowane. Technika ta stosowana była bardzo często w publicystyce PRL-u, ale i

we współczesnych przekazach może znaleźć zastosowanie, choć trzeba też

koniecznie podkreślić, że jej zastosowanie nie zawsze musi mieć charakter

propagandowy, a jest po prostu zastosowaniem figury retorycznej ubarwiającej

przekaz

31

.

5. Zdania egzystencjalne

Zastosowanie zdań egzystencjalnych ma dwojakie znaczenie; może różnym

bytom ową egzystencje dawać lub odbierać. Konstrukcje zaczynające się od słów:

istnieje, są tacy, są takie, wskazują na istnienie, a często stanowią przyznanie się do

istnienia z

jawisk, czy grup, nieprzychylnych twórcy komunikatu. Często w tym

kontekście, jak wskazuje J. Bralczyk, pojawiają się określenia dotyczące

tymczasowości owych zjawisk, czy grup, sugerujące, że nadawca jest bliski uporania

się nimi (jeszcze, nadal), albo że mają one charakter tymczasowy (niekiedy, czasem,

pojawiające się)

32

.

Możemy też mieć do czynienia z sytuacją, gdy realnie występującym

zjawiskom, w związku z ich niepożądanym przez nas charakterem, odmawiamy racji

bytu, zwłaszcza jeśli są wynikiem działań przeciwnika: „jest normą, że w TP [tekstach

propagandowych

– Ł. Sz.] zjawiska niekorzystne dla nadawcy i tych, z którymi się

solidaryzuje (...), traktowane i opisywane są tylko jako cele tych działań, a same te

działania – jako próby takich działań. Przypisuje się w ten sposób przeciwnikowi

30

Inne ciekawe przykłady podaje J. Fras: (+) popiera stanowisko – (-) idzie na pasku; jest na

usługach; (+) doznał niepowodzenia, porażki – (-) poniósł (druzgocącą klęskę). Por.: B. Dobek-
Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, op. cit., s. 101.

31

Szerzej na temat konstrukcji metonimicznych patrz: J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 92-94.

Szczególnym zastosowaniem złożeń metonimicznych jest synekdocha, gdzie dokonujemy zamiany
ogólnej nazwy przedmiotu na bardziej szczegółową, bądź odwrotnie.

32

J

. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 36-37.

niedobre intencje odbierając mu zarazem satysfakcję z korzystania z efektów swych

zachowań”

33

. W tym kontekście pojawiają się takie sformułowania, jak: próby,

usiłowania, zabiegi oraz gdy mówimy, że przeciwnik chce, obstaje, domaga się

czegoś, w domyśle nierealnego.

Obok opisanych powyżej technik manipulacyjnych wymienić można ponadto

prefigurację

34

, zastosowanie prefiksów

35

, pozorną szczerość wypowiedzi, czasem

nawet zastosowanie w pewnych kontekstach liczby pojedynczej i mnogiej

36

.

33

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 87.

34

Patrz: I. Borkowski, op. cit., s. 104.

35

Zastosowanie formatów przedrostkowych: anty-, pro-, neo-, kontr-, które wraz z morfemami

będącymi nazwami nazw państw, czy miast sugerować mogą negatywny stosunek do głoszonych
powszechnie ocen. Szerszej patrz: J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 94-95.

36

J. Bralczyk: O języku..., op. cit., s. 95.