WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

84

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

Laseroterapia cieszy się dużą sku-
tecznością i coraz większym za-
interesowaniem wśród lekarzy
weterynarii. Artykuł skupia się
na zagadnieniach praktycznych
oraz przybliża metodykę pracy
z laserami. Omówiony zostaje tak-
że aspekt bezpieczeństwa podczas
laseroterapii.

ła przeciwbólowo, przeciwzapalnie,
przeciwobrzękowo, biostymulacyjnie
(pobudzanie procesów regeneracyj-
nych), wzmaga regenerację tkanek
(m.in.: tkanki nerwowej, mięśniowej,
skóry i kości), poprawia mikrokrąże-
nie (1, 2, 10).

Metodyka naświetlania

laserem niskoenergetycznym

Terapeuta ma wpływ na kilka parame-
trów lasera. W oparciu o to, do jakie-
go schorzenia chcemy zastosować la-
ser, dobieramy odpowiednią długość
fali świetlnej. Do zastosowań powierz-
chownych (np. naświetlanie skóry) uży-
wamy sondy o promieniowaniu czer-
wonym (630-780 nm), które ma dość
małą przenikliwość. Sondy o promie-
niowaniu czerwonym mają na ogół
większą średnicę (tzw. sondy „pryszni-
cowe”, ryc. 1), umożliwiają one naświe-
tlanie większego obszaru ciała. Jeżeli
chcemy poddać terapii tkanki głębiej
położone, należy zastosować sondę
podczerwoną (780-950 nm, tzw. sonda
punktowa, ryc. 2), której przenikliwość,
według różnych autorów, w zależności
od rodzaju tkanek, na jakie natrafi a,
waha się od kilkunastu mm do 8 cm,
a nawet do 10 cm (7), jednak na pod-
stawie dotychczasowych badań wydaje
się, że średnia głębokość to 3-5 cm (9).
Należy pamiętać, iż mimo zastosowa-
nia sondy „punktowej” energia promie-
niowania laserowego jest przekazywa-
na na sąsiednie tkanki, nawet w dość
odległe miejsca (mimo licznych badań
proces ten nie jest jeszcze jednoznacz-
nie wyjaśniony). Część energii padają-
ca na ciało pacjenta wnika w tkanki,
a część (czasem nawet do 50%) może
ulec odbiciu. W celu zminimalizowa-
nia strat energii promieniowania lase-
rowego należy prowadzić sondę pod
kątem 90°

do powierzchni obszaru na-

świetlanego i jeżeli jest to możliwe, le-

zmienia swoje rozmiary po wysłaniu
na znaczną odległość (1, 5, 9).

Lasery można podzielić na różne

grupy pod względem ich cech i właści-
wości. W artykule omówimy tylko te,
które znalazły zastosowanie w medy-
cynie, a ściśle mówiąc – w fi zjoterapii.
Jednym z najistotniejszych kryteriów
podziału laserów wykorzystywanych
w fi zykoterapii jest ich moc. Wyróż-
niamy lasery:
• małej mocy: 1-6 mW (miliwatów), wy-

korzystywane np.: we wskaźnikach,
odtwarzaczach DVD etc.;

• średniej mocy: 7-500 mW, zaliczane

do klasy III B, tzw. lasery biostymu-
lacyjne małej mocy, wykorzystywane
w fi zjoterapii (LLLT – Low Level Laser
Therapy);

• dużej mocy: od 500 mW, zaliczane

do klasy IV, tzw. lasery wysokoener-
getyczne (HPLT – High Power Laser
Therapy) (1, 3, 4).
Rozróżniamy lasery gazowe, pół-

przewodnikowe, cieczowe i na ciele
stałym, w fi zjoterapii weterynaryjnej
w ostatnim czasie najpopularniejsze
są lasery półprzewodnikowe – diodo-
we. Światło lasera może być emitowane
w paśmie widzialnym, w podczerwieni
i nadfi olecie. Najczęściej wykorzysty-
wana długość fali w terapii fi zykalnej
to podczerwień (od 800-950 nm) i pa-
smo czerwone (od 630-780 nm).

Wpływ na organizm

Terapia laserowa wpływa na wiele róż-
nych procesów tkankowych, powodu-
je między innymi: zwiększenie syntezy
DNA i RNA, zwiększenie przepusz-
czalności jonów wapnia, sodu i pota-
su przez błony komórkowe, wpływa
na wzrost aktywności cAMP, przyśpie-
sza metabolizm komórkowy, zwiększa
fagocytozę, stymuluje wytwarzanie
endorfin, pobudza produkcję kola-
genu (1, 6, 7, 8). Laseroterapia dzia-

inż. Adam Wróbel

Klinika Weterynaryjna „Puławska” w Warszawie

Praktyczne zastosowanie lasera

w fi zjoterapii weterynaryjnej

Fizjoterapia weterynaryjna jest w ostat-
nim czasie dynamicznie rozwijającą się
dyscypliną. Lekarze weterynarii coraz
częściej decydują się na wdrożenie za-
biegów fi zykalnych wspomagających
standardowe leczenie, a właściciele
coraz częściej pytają o odpowiednią
fi zykoterapię. W medycynie wetery-
naryjnej dostępnych jest wiele róż-
nych zabiegów fi zjoterapeutycznych,
w tym najnowocześniejsze metody sto-
sowane w rehabilitacji ludzi. Na szcze-
gólną uwagę zasługuje terapia wyko-
rzystująca światło lasera, czyli tzw.
laseroterapia. Poniższy artykuł skupia
się w szczególności na aspektach prak-
tycznych i metodyce pracy z laserami
fi zjoterapeutycznymi.

Charakterystyka laserów

Nazwa „laser” (skrót od: Light Amplifi ca-
tion by Stimulated Emission of Radiation
– wzmocnienie światła przez wymu-
szoną emisję promieniowania) określa
specyfi czny rodzaj światła, który cha-
rakteryzuje się pewnymi szczególny-
mi cechami, słowem „laser” nazywamy
również aparat wytwarzający to światło.
Właściwościami światła lasera są: mo-
nochromatyczność, inaczej jednobarw-
ność, co oznacza wiązkę o jednakowej
długości fali, koherencja, czyli spój-
ność, intensywność – cała moc skon-
centrowana jest w wąskiej wiązce – oraz
równoległość (kolimacja) – wiązka świa-
tła jest tak skupiona, że nieznacznie

WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

85

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

piej wykonywać zabieg techniką kontaktową nawet z lek-
kim uciskiem, ponadto zaleca się u zwierząt ogolenie sierści
(w niektórych przypadkach może wystarczyć odpowiednie
rozchylenie okrywy włosowej). Technikę bezkontaktową sto-
suje się w sytuacjach, gdy niewskazany jest kontakt głowi-
cy z polem zabiegowym (np. ropiejące rany). W takiej sytu-
acji sondę prowadzi się do ok. 5 mm nad pacjentem. Zabieg
można wykonywać techniką stabilną (naświetlanie punktów
spustowych, motorycznych) lub metodą labilną (tzw. prze-
miatanie – powolne przesuwanie sondy z jednostajną pręd-
kością nad obszarem zabiegowym).

Kolejnym parametrem w laseroterapii jest moc promie-

niowania laserowego. W przypadku sondy o widmie czer-
wonym jest to zazwyczaj moc do 60 mW. Sondy podczer-
wone (lasery klasy III B) emitują energię nieprzekraczającą
500 mW. Można również ustawić odpowiednią częstotliwość,
do 10000 Hz, lub falę ciągłą (CW – continuous wave); przyj-
muje się, iż w ostrych stanach stosuje się niskie częstotliwo-
ści, a w przypadkach przewlekłych – wyższe.

Przyjęto, iż dawka promieniowania w stanach ostrych waha

się w granicach 01-3 J/cm

2

, w stanach podostrych 3-6 j/cm

2

,

a w stanach przewlekłych do 12 J/cm

2

(2). Należy pamiętać,

że moc ma związek z czasem. W przypadku lasera o pracy
ciągłej D = M x C/P (1), gdzie D – dawka (powierzchowna)
w J/cm

2

, M – moc (w watach), C – czas (w sekundach), P – po-

wierzchnia zabiegowa (w cm

2

). Z tego wynika, że zwiększa-

jąc moc, można skrócić czas zabiegu, natomiast wydłużając
czas zabiegu, możemy korzystać ze słabszej sondy. Lasery
klasy III B prawie nie podnoszą temperatury naświetlanych
tkanek (w granicach do 1°C), stąd określenie „zimny laser”,
w związku z tym można ich używać bezpiecznie nawet w sta-
nie ostrym choroby. Zabiegi wykonuje się codziennie, ewen-
tualnie co drugi dzień, zazwyczaj w serii 10-15 zabiegów.

Metodyka naświetlania

laserem wysokoenergetycznym

Podobnie jak w przypadku laserów niskoenergrtycznych
klasy III B, terapeuta może ustawić żądaną moc, modula-
cję i czas zabiegu (w najnowocześniejszych urządzeniach
istnieje możliwość skorzystania z gotowych programów
terapeutycznych). W przypadku laserów klasy IV tera-
peuta ma do dyspozycji znacznie większą moc urządze-
nia, od 500 mW do 15 W. Długość fali świetlnej lasera
to 810-980 nm, a niektórzy producenci stosują promie-
niowanie powyżej 1000 nm. Częstotliwość można ustawić
od fali ciągłej (CW) do 10 000 Hz. Dawka waha się w gra-
nicach 1-12 J/cm

2

, choć czasem może być większa. W naj-

nowszych aparatach do laseroterapii klasy IV, dzięki zasto-
sowaniu różnych „końcówek/soczewek” głowicy do sondy
(ryc. 3), mamy do dyspozycji różnej średnicy punkt/plamkę,
która dociera do pola zabiegowego. To pozwala nam na pre-
cyzyjniejsze naświetlanie małych punktów spustowych czy
niewielkich zmian skórnych oraz, w przypadku naświetla-
nia większych powierzchni zabiegowych, szybsze dotarcie
do dużych obszarów, a także możliwość użycia aplikato-
ra z „dystansem” do techniki bezkontaktowej. Ta ostatnia
„końcówka” pozwala zachować stale jednakową odległość
od powierzchni ciała, a także w pewnym stopniu ogranicza
promieniowanie odbite.

Ryc. 1. Tzw. sonda „prysznicowa” lasera klasy III B, pracująca w paśmie czerwonym (laser
fi rmy CTL); Ryc. 2. Naświetlanie kręgosłupa laserem klasy III B przy użyciu sondy punktowej,
pracującej w podczerwieni (laser fi rmy Accuro); Ryc. 3. Wymienne głowice do sondy lasera
klasy IV (laser fi rmy Companion LiteCure); Ryc. 4. Naświetlanie stawu kolanowego laserem
klasy IV (laser fi rmy Companion LiteCure)

ry

c. ar

chiwum autora

1

2

3

4

WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

86

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

Dzięki dużej mocy promieniowa-

nia oraz większej średnicy strumienia
światła uzyskuje się głębszą penetrację
tkanek, jak również możliwość dostar-
czenia większej ilości energii w dużo
krótszym czasie. Zaleca się, by sondę
prowadzić przez połowę czasu zabie-
gu w jednym kierunku, a przez drugą
połowę czasu – w kierunku prostopa-
dłym (3).

Kolejną korzyścią z zastosowania la-

sera wysokoenergetycznego jest fakt,
iż nie ma konieczności golenia sierści
(ryc. 4, s. 85), istnieje nawet możliwość
przeprowadzenia naświetleń dziąseł
w przypadku gingivitis przy zamknię-
tym pysku, przez skórę. Należy pamię-
tać, by sonda była cały czas w ruchu,
w przypadku laserów o mocy powyżej
0,5 W pojawia się efekt termiczny w po-
staci ciepła, w związku z czym, żeby
nie doszło do przegrzania (poparze-
nia) tkanek, nie należy stosować meto-
dy stabilnej (ryc. 6). Trzeba również mieć
na uwadze, iż czarna sierść absorbuje
dużo szybciej ciepło, które następnie
w dużej części przekazywane jest skó-
rze, a to może powodować dyskomfort
u pacjenta. Dlatego też w trakcie zabie-
gu z użyciem lasera IV klasy terapeuta
cały czas musi kontrolować zachowanie
pacjenta, a także ręką sprawdzać tempe-
raturę pola zabiegowego za sondą. Sku-
teczna terapia składa się z trzech faz:
indukcji (zaleca się wykonywanie zabie-
gów możliwie jak najczęściej, nie rza-
dziej jednak niż 3 razy w tygodniu, do
uzyskania wyraźnej poprawy), przejścio-
wej (postępująca poprawa, stopniowe
zmniejszanie częstotliwości zabiegów)
oraz podtrzymania (sesja powtarzana,
w zależności od potrzeb, dla utrzyma-
nia efektu terapii).

Przy pomocy lasera, zarówno klasy III

B, jaki i IV, można wykonywać tzw. za-
biegi laseropunktury, polegające na na-

świetlaniu sondą punktową punktów
akupunkturowych.

Bezpieczeństwo pracy

z laserem

W trakcie pracy z laserami należy prze-
strzegać podstawowych zasad bezpie-
czeństwa. Na zagrożenia ze strony pro-
mieniowania laserowego narażony jest
nie tylko pacjent, ale także terapeuta
oraz inne osoby przebywające w tym
czasie w pomieszczeniu, w którym „pra-
cuje” laser. Lasery należące do klasy III
B są niebezpieczne zarówno w czasie
patrzenia bezpośrednio w wiązkę, jak
i po odbiciu od lustrzanej powierzchni,
a odruch zamknięcia oka może nie być
wystarczający do uniknięcia uszkodze-
nia wzroku. W przypadku laserów kla-
sy IV zagrożeniem jest promieniowanie
bezpośrednie, odbite oraz rozproszone,
może być ono niebezpieczne dla oczu
i skóry (1, 9). W trakcie terapii laserowej
należy używać specjalnych okularów
(ryc. 6) ochronnych z fi ltrem dostosowa-
nym do długości fali danego lasera (in-
formacja taka powinna być umieszczo-

na bezpośrednio na okularach). Okulary
ochronne musi mieć założone każda
osoba przebywająca w pomieszczeniu,
w którym pracuje laser. Nie wolno pa-
trzeć bezpośrednio na wiązkę lasera,
gdyż okulary chronią tylko przed krótko-
trwałą (przypadkową) ekspozycją. Zwie-
rzę, które jest poddawane laseroterapii,
zazwyczaj ma wzrok odwrócony od pola
zabiegowego, co stanowi w pewnym
stopniu ochronę, dodatkowo właściciel
może swojemu pupilowi zasłonić oczy
rękoma lub ręcznikiem. Na rynku są też
już dostępne pierwsze osłony na oczy
dla zwierząt. W przypadku laserów kla-
sy IV należy pamiętać, iż promieniowa-
niu towarzyszy wytwarzanie ciepła, któ-
re może być niebezpieczne zarówno dla
pacjenta, jak również może stwarzać nie-
bezpieczeństwo pożarowe (ryc. 6).

Aparat do laseroterapii powinien być

uruchamiany za pomocą kluczyka lub
kodu, co ma zapobiec użyciu przez
niepowołane osoby. Dodatkowo apa-
rat w trakcie pracy powinien emitować
dźwięk lub światło ostrzegające o emisji
promieniowania laserowego, a w przy-
padku światła podczerwonego – dodat-
kowe światło widzialne wskazujące miej-
sce ekspozycji. Pomieszczenie, w którym
przeprowadzane są zabiegi z użyciem la-
sera, powinno być oznaczone znakiem
ostrzegawczym (ryc. 5). Zaleca się, żeby
w pomieszczeniu, w którym wykonuje
się zabiegi przy użyciu lasera, unikać po-
wierzchni „lustrzanych”, tj. łatwo odbija-
jących światło, gdyż to zwiększa ryzyko
trafi enia wiązki (odbitej) lasera w nieod-
powiednie miejsce (ryc. 8).

Wskazania

Do najczęstszych wskazań zaliczyć
można przede wszystkim: zmiany zwy-
rodnieniowe kręgosłupa (spondyloza,
dyskopatia), zmiany zwyrodnieniowe
stawów, stany zapalne stawów i tkanek

PARAMETR

KLASA III B

KLASA IV

Moc

Do 50-500 mW

0,5-15 W

Głębokość wnikania

(trudne do określenia ze względu na różne

właściwości tkanek i parametry sprzętu)

Od kilkunastu mm do 10 cm (średnio 3-5 cm)

Kilka do kilkunastu centymetrów

Czas

dla 3 J/cm

2

(dawka powierzchowna), CW, dla

pola zabiegowego 100 cm

2

Moc: 500 mW – 10 minut

Moc: 12 W – 25 sekund

Szerokość wiązki

(w podczerwieni)

Sonda punktowa: zazwyczaj ok. 0,5-1 cm

Do kilku centymetrów

Temperatura

(wytwarzanie ciepła podczas zabiegu)

Nieodczuwalne, maks. do 1°C powyżej

temperatury tkanek

Odczuwalne „przyjemne” ciepło, przy niewłaści-

wym użyciu grozi poparzeniem

Tab. 1. Główne różnice między laserami pracującymi w podczerwieni klasy III B a IV

Ryc. 5. Oznaczenie ostrzegawcze gabinetu, w którym
używa się lasera terapeutycznego

WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

87

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

okołostawowych, złamania kości, stany po urazach aparatu ru-
chu, ochwat, szpat, porażenia nerwów, stany zapalne tkanek
miękkich, trudno gojące się rany, odleżyny, oparzenia i odmro-
żenia, stany po ekstrakcji zębów, stan zapalny dziąseł i przyzę-
bia, zapalenie gruczołów okołoodbytowych, etc. (1-4).

Przeciwwskazania

Do głównych przeciwwskazań należą: choroby nowotworo-
we, ciąża, naświetlanie gałek ocznych, wysoka gorączka, na-
świetlanie okolic węzłów chłonnych, naświetlanie gruczołów
wydzielania wewnętrznego, ostre uogólnione choroby wiru-
sowe, bakteryjne i grzybicze (1, 2).

Doświadczenia własne

Terapię z użyciem lasera klasy IV przeprowadzono u dzie-
więciu pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi w kręgo-
słupie i stawach (psy różnych ras, w różnym wieku), w tym
u czterech z dysplazją stawów biodrowych, jednego z idiopa-
tycznym bólem wywodzącym się z okolic stawu ramiennego,
jednego po operacji usunięcia zwapniałej masy z przebiegu
mięśnia nadgrzebieniowego, jednego po operacji stabiliza-
cji stawu kolanowego oraz czterech pacjentów z dyskopatią
w odcinku Th i L kręgosłupa. U dwóch spośród dziewięciu
pacjentów występowały równocześnie schorzenia stawów
biodrowych i kręgosłupa (stąd więcej wyszczególnionych
przypadków niż ogólna suma pacjentów). Na podstawie su-
biektywnej oceny stwierdzono, iż u wszystkich pacjentów
nastąpiła poprawa. Wnioski wyciągnięto na podstawie ogól-
nego samopoczucia, aktywności fi zycznej zwierzęcia i braku
lub zmniejszenia się nasilenia towarzyszących objawów cho-
robowych. Należy wspomnieć, iż u sześciu pacjentów popra-
wa była znaczna, natomiast u trzech poprawa była niewiel-
ka (jeden pacjent z dysplazją stawów biodrowych i dwóch
z dyskopatią).

Podsumowanie

Zastosowanie laseroterapii jest szerokie i nie ogranicza się
tylko do rehabilitacji ortopedycznej. Prawidłowo przeprowa-
dzone zabiegi są bezpieczne i bezinwazyjne oraz dobrze to-
lerowane przez zwierzęta. Chcąc zapewnić swoim pacjentom
jak najlepsze warunki zdrowienia (szczególnie gdy mamy
do czynienia z bólem, stanem zapalnym czy obrzękiem),
należy rozważyć możliwość zaordynowania odpowiedniej
fi zjoterapii, w tym laseroterapii, która nierzadko może sta-
nowić bardzo dobre wsparcie i uzupełnienie dla farmakote-
rapii i procedur chirurgicznych, zarówno w leczeniu małych,
jak i dużych zwierząt.

‰

Piśmiennictwo
1. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.

2. Bauer A., Wiecheć M.: Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach

fi zykalnych. Wydawnictwo Markmed Rehabilitacja S.C., Wrocław
2012.

3. Ronald J. Riegel: Laser Therapy in the Companion Animal Practice.

Wydawca LiteCure LLC, 2008.

4. Ronald J. Riegel, Lora L. Sepion: Laser Therapy for the Equine Athlete.

Wydawca LiteCure LLC., 2007.

5. Kwolka A.: Rehabilitacja medyczna. Wydawnictwo Elsevier Urban

& Partner, Wrocław 2003.

Ryc. 6. Efekt termiczny lasera klasy IV, w przypadku nieprawidłowego zastosowania:
a) naświetlanie fragmentu „kurzej piersi”, moc: 12 W, punktowo (cały czas to samo miejsce),
czas: 4,5 minuty, b) temperatura tkanki podnosi się do ok. 100°C, co powoduje koagulację
tkanek (widoczne na fotografi i w postaci jasnego okręgu), c) przekrój poprzeczny –
uszkodzenie tkanki sięga powyżej 0,5 cm; Ryc. 7. Laser klasy IV wraz z dedykowanymi
okularami ochronnymi (laser fi rmy Companion LiteCure); Ryc. 8. Wiązka lasera odbita
od „lustrzanej” powierzchni (w tym przypadku stół ambulatoryjny wykonany ze stali
nierdzewnej) również jest „niebezpieczna”

6. McGowan C., Goff L., Stubbs N.: Animal Physiotherapy. Wydawnic-

two Blackwell Publishing 2007.

7. Michajłow M., Aniołek O., Nowicka K.: Zastosowanie laseroterapii

w weterynarii. „Magazyn Weterynaryjny”, 2011, vol. 20, nr 173.

8. Owen M.R.: Rehabilitation Therapies for musculoskeletal and spinal

disease in Small Animal Practice. „EJCAP”, 2006, vol. 16, 2.

9. Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2007.

10. Nicholas J.H. Sharp, Simon J. Wheeler: Small Animal Spinal Disorders.

Wydawnictwo Elsevier 2005.

inż. Adam Wróbel

Klinika Weterynaryjna „Puławska”

02-844 Warszawa, ul. Puławska 509

6a

6c

6b

7

8