Temat: Radio od strony techniki i fizyki
Radio to urządzenie elektrotechniczne służące do odbierania fal elektromagnetycznych rozchodzących się w przestrzeni, przetwarzania ich na przebiegi elektryczne, a przebiegów elektrycznych w dźwięk.Fala nośna sygnału (inaczej: sygnał wysokiej częstotliwości) może być modulowana amplitudowo, częstotliwościowo lub fazowo.Radio przeznaczone do odbioru sygnałów zmodulowanych amplitudowo nazywa się odbiornikami AM (Amplitude Modulation - modulacja amplitudowa), a do odbioru sygnałów zmodulowanych częstotliwościowo - odbiornikami FM (Frequency Modulation - modulacja częstotliwościowa).Podstawowymi elementami składowymi radia są: - wzmacniacz wysokiej częstotliwości - mieszacz z heterodyną, wzmacniacz pośredniej częstotliwości - ogranicznik (w odbiornikach FM), detektor (odpowiednio AM/FM) i wzmacniacz małej częstotliwości.Pierwsze radia niezależnie od siebie skonstruowali A.S. Popow i G. Marconi. Początkowo radia budowane były z układów lampowych, później wraz z rozwojem techniki zastąpiono elementami półprzewodnikowymi. Obecnie budowane są na bazie tranzystorów i układów scalonych.CzęstotliwościCzęstotliwość to liczba okresów drgań w danym przedziale czasu. Jednostką częstości w układzie SI jest 1 herc (Hz) równy jednemu drganiu na sekund.UKF [fale ultrakrótkie] to polskie oznaczenie zakresu częstotliwości od 30 do 300 MHz fal radiowych (metrowych). W nomenklaturze światowej częstotliwość znana jest pod nazwą VHFFM [Frequency Modulation], w radiotechnice, modulacja częstotlliwościowa, w której chwilowa częstotliwość sygnału modulowanego jest proporcjonalna do amplitudy sygnału modulującego. Ten typ modulacji stosuje się w radiofonii, np. w paśmie UKF. AM [Amplitude Modulation], w radiotechnice modulacja amplitudowa. Termin ten dotyczy systemu nadawania programów radiowych na falach długich, średnich i krótkich.
Światowe początki
Istnienie fal elektromagnetycznych przewidział teoretycznie w 1864 roku James Clerk Maxwell (1831-1879). Ich obecność wynikała ze skonstruowanego przez niego układu równań opisującego elektryczność i magnetyzm.
Doświadczalnie istnienie tych fal wykazał Heinrich Hertz (1857-1894). Wytworzył je w eksperymencie przeprowadzonym w roku 1887. Za źródło posłużył mu złożony z dwóch krótkich przewodników i źródła drgań elektrycznych dipol (dipol Hertza). W wyniku kolejnych doświadczeń wykazał, że fale elektromagnetyczne mają charakter światła. Po przeprowadzeniu doświadczeń Hertz powiedział: "... fale te nigdy nie znajdą żadnego zastosowania praktycznego, ich odkrycie ma jedynie znaczenie czysto poznawcze".
Jak bardzo mylił się Hertz pokazał osiem lat później Guglielmo Marconi (1874-1937). Zbudował on, a następnie opatentował w 1897 roku zespół nadawczo-odbiorczy pozwalający przesyłać na odległość sygnały alfabetem Morse'a - telegraf bez drutu. Wtedy to narodziło się radio.
Początkowo zasięg był niewielki, ale Marconi intensywnie pracował nad udoskonaleniem swojego wynalazku - w 1899 roku udało mu się przesłać sygnały przez kanał La Manche, trzy lata później przez Atlantyk (to tę datę niektórzy historycy uznają za początek istnienia radia). W 1909 roku Marconi otrzymał Nagrodę Nobla. Równolegle z Marconim eksperymenty z przesyłaniem sygnałów prowadził Aleksander Popow (1859-1905).
Pierwsze - nieregularne - audycje były nadawane już w pierwszej dekadzie XX wieku (w Stanach Zjednoczonych). Odbierane były głównie przez operatorów radiowych na statkach. Na początku lat dwudziestych powstawały już stacje kierowane do każdego posiadacza domowego odbiornika.
Polska radiofonia w latach 1925-1939
Za datę narodzin polskiej radiofonii uznaje się dzień 1 lutego 1925 roku. Wtedy to, o godzinie 18, na fali 385 metrów rozpoczęła nadawanie z Warszawy stacja powstałego dwa lata wcześniej Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego, zajmującego się produkcją sprzętu radiotechnicznego. Nie była to jednak pierwsza emisja z Polski. Już kilka miesięcy wcześniej rozpoczęły się próby, w trakcie których można było usłyszeć pracowników PTR. Wkrótce po rozpoczęciu nadawania na antenie pojawiły się wiadomości Polskiej Agencji Telegraficznej i prognozy pogody. Początkowo zasięg wynosił 200 km, z czasem - w wyniku udoskonaleń - stację było słychać w Krakowie i Wilnie.
W sierpniu 1925 roku przyznana została koncesja na rozpowszechnianie programów radiofonicznych w Polsce. Nie otrzymało jej posiadające już doświadczenie radiowe Polskie Towarzystwo Radiotechniczne, lecz spółka Polskie Radio. O zwycięstwie PR przesądziło powiązanie spółki z koncernem "Siła i Światło".
Nadawanie stałych programów Polskie Radio rozpoczęło 18 kwietnia 1926 roku - w Warszawie na fali 1111 m. W kolejnych latach uruchamiane były stacje w innych miastach. Przed wybuchem wojny działały już rozgłośnie w Krakowie, Katowicach, Wilnie, Lwowie, Toruniu, Warszawie (dwie stacje) i Baranowiczach. Spółka przejęła też "Radio Poznańskie" - subkoncesjonariusza z 1925 roku. W roku 1929 Polskie Radio otrzymało drugą, zmodyfikowaną koncesję na 20 lat. Zalecano w niej wybudowanie nadajnika pokrywającego swym zasięgiem cały kraj. Zalecenie zostało spełnione i już w maju 1931 roku w Łazach koło Raszyna rozpoczęła pracę nowa stacja nadawcza. Moc 120 kW i maszty wysokości 200 metrów stawiały ją na pierwszym miejscu w Europie.W 1935 roku rząd wykupił większość akcji spółki Polskie Radio. Dalszy rozwój radiofonii zastał zahamowany przez wybuch wojny.
Radio w czasie wojny
Wojna zastała polską radiofonię w momencie dynamicznego rozwoju. Budowane były nowe stacje nadawcze (od lipca 1938 w Łucku), Polskie Radio rozpoczęło próbne nadawanie programów telewizyjnych (październik 1938). W styczniu 1939 roku liczba abonentów radiowych wynosiła 1016 tys., co oznacza, że na 100 mieszkańców przypadało już trzech abonentów.
Po wybuchu wojny milkły kolejne stacje Polskiego Radia. 8 września 1939 roku Polacy wysadzili radiostację raszyńską, nie chcąc aby wpadła ona w ręce Niemców. Decyzja o ewakuacji warszawskiej siedziby podjęta została 5 września. Na miejscu - w oblężonej stolicy - pozostał jednak zespół ochotników na czele którego stanął Edmund Rudnicki. Przygotowywali oni program (Warszawa II) do końca września 1939, kiedy to Niemcy zbombardowali warszawską elektrownię. Za pośrednictwem stacji przemówienia do Warszawiaków wygłaszał m.in. prezydent miasta Stefan Starzyński. Były to ostatnie audycje nadawane z Polski w tym okresie.
W czasie wojny większość zbiorów należących do Polskiego Radia (płytotek, bibliotek i archiwów) została zniszczona. Ocalały tylko nieliczne, uratowane przez działających w konspiracji pracowników PR. W czasie okupacji obowiązywał zakaz słuchania radia, odbiorniki były konfiskowane, a za niezastosowanie się do wytycznych groziła kara śmierci.
Pierwszą polską stacją, która pojawiła się w eterze i przerwała kilkuletnie milczenie była radiostacja powstańcza "Błyskawica" działająca w czasie powstania warszawskiego. Pierwsza audycja nadana została 8 sierpnia 1944 roku, ostatnia - 4 października 1944. Stacja nadawała cztery razy dziennie na falach krótkich i średnich wiadomości z frontu, ze świata, a także reportaże sprawozdawców wojennych, programy literackie i muzyczne. Sygnałem rozgłośni były pierwsze takty Warszawianki. Pierwszą powojenną stacją była "Pszczółka" - zainstalowana w wagonie kolejowym na bocznicy kolejowej w Lublinie. Rozpoczęła działalność 11 sierpnia 1944 roku. Ostatnia audycja z Lublina została nadana 9 marca 1945 roku, tydzień później stacja rozpoczęła nadawanie z Warszawy. "Pszczółka" zakończyła działalność 15 listopada 1945.
Odbudowa (1944-1952)
Po wojnie szybko podjęto decyzję o odbudowie sieci radiowej. Już 22 listopada 1944 roku wydany został dekret PKWN o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Radio". W 1945 roku uruchomione zostały pierwsze warszawskie radiowęzły oraz nowe rozgłośnie Polskiego Radia - w Bydgoszczy, Gdańsku i Szczecinie. W lutym 1945 roku Rada Ministrów Rządu Tymczasowego podjęła uchwałę o odbudowie stacji w Raszynie.
Odbudowany Raszyn, z nadajnikiem średniofalowym z przedwojennej stacji w Baranowiczach (dar ZSRR) ruszył 19 sierpnia 1945 roku. Tego samego dnia oddano do użytku nową siedzibę radia, zbudowaną w Warszawie przy Al. Ujazdowskich. W kolejnych latach uruchamiane były stacje w Rzeszowie, Opolu, Lublinie, Białymstoku, Olsztynie, Kielcach i Koszalinie. Swoją rozgłośnię miało każde z 17 utworzonych w 1950 roku województw.
Opisując ten okres historii polskiej radiofonii nie sposób nie wspomnieć o mającej swoją siedzibę w Monachium Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Stacja ruszyła 3 maja 1952 roku o godzinie 11. Sygnał nadawany był z okolic Lizbony. W Polsce pracowały zagłuszarki programu.
Rozwój UKF (1952-1990)
Pierwszy nadajnik pracujący w zakresie fal ultrakrótkich (UKF) został uruchomiony w Warszawie na częstotliwości 97,6 MHz w roku 1952 (1954). Znajdował się w Forcie Mokotowskim i pracował z mocą 10 kW. Regularna emisja programu rozpoczęła się 1 października 1954 roku. Początkowo był to program ogólnopolski, z czasem zastąpił go program III. Nowe nadajniki pracowały też w Opolu i Katowicach.
W latach sześćdziesiątych nadajniki pracujące w paśmie 87,5-100 MHz zostały - na mocy uzgodnień międzynarodowych - zastąpione nadajnikami pracującymi w paśmie 66-73 MHz. Pierwszymi miastami, w których można było słuchać radia w tym zakresie były Warszawa, Katowice, Bydgoszcz, Gdańsk i Wrocław. Do tzw. "górnego" pasma polska radiofonia powróciła po prawie trzydziestu latach.
Kilka lat po uruchomieniu pierwszych nadajników - na początku lat sześćdziesiątych - rozpoczęto prace nad wykorzystywaniem jednego z dobrodziejstw radiofonii UKF - emisji stereofonicznej. Stała, eksperymentalna emisja sygnału stereofonicznego rozpoczęła się w połowie grudnia 1967 roku - początkowo tylko w Warszawie, na częstotliwościach 69,2 i 93,7 MHz, z czasem w innych regionach.
Program III Polskiego Radia, o którym była mowa powyżej, wystartował 1 kwietnia 1962 roku, choć w innej formie - głównie retransmisja programu ogólnopolskiego - działał już od roku 1958. Początkowo nadawany był tylko w Warszawie, Katowicach i Opolu. Program budowy krajowej radiofonii FM przewidywał budowę 22 stacji nadawczych, pokrywających swym zasięgiem cały kraj. Parametry sieci przedstawione są w tabeli.
Koniec lat pięćdziesiątych i lata sześćdziesiąte to też początek rozgłośni młodzieżowych. W maju 1957 roku rozpoczęła nadawanie na falach krótkich Radiostacja Harcerska (od 1960 Rozgłośnia Harcerska) - pierwsza niepubliczna polska stacja radiowa, działająca z krótkimi przerwami (m.in. w roku 1981 i 1993) do dziś (obecnie pod nazwą Radiostacja). Wśród rozgłośni akademickich można wymienić m.in. powstałą w 1966 roku Akademicką Rozgłośnię Radiową Politechniki Białostockiej - Radio Akadera oraz założone w 1971 w Poznaniu Studenckie Radio Afera.
Na ten okres przypadają również początki emisji całodobowej - począwszy od stycznia 1973 roku. Choć w latach 1952-1990 głównie rozwijała się radiofonia UKF, starano się również o poprawę jakości (zasięgu) odbioru na falach długich. 30 lipca 1974 roku oddano do użytku radiostację w Konstantynowie koło Gąbina. Budowla - najwyższy maszt antenowy na świecie (646 metrów) - znalazła się w księdze Guinessa. Nadajnik o mocy 2000 kW zapewniał dobry odbiór w większej części Europy. Maszt ten - w wyniku nieudolnie przeprowadzanych prac remontowych - runął 8 sierpnia 1991 roku, a Program I powrócił do starej radiostacji w Raszynie. Po tym zabiegu zasięg stacji znacznie się pomniejszył - w niektórych miejscach nie osiągając nawet granic Polski.
W styczniu 1976 roku Polskie Radio rozpoczęło emisję Programu IV, który w październiku 1994 roku przekształcił się w edukacyjne Polskie Radio Bis. W latach osiemdziesiątych na ustabilizowanym już rynku radiowym zaczęła się pojawiać nowa stacja - Radio Solidarność - przekształcona później w Radio S.
Radio dziś (1990-...)
Przemiany, które zaszły w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pociągnęły za sobą również zmiany na rynku radiowym. 15 stycznia 1990 roku rozpoczęła nadawanie pierwsza, nie tylko w Polsce, ale również w całej Europie Wschodniej, prywatna stacja radiowa - Radio Małopolska z Krakowa. Początkowo na 70,06 MHz można było słuchać programu francuskiego Radia FUN, później na antenie pojawili się polscy prowadzący i polskie utwory. Wkrótce stacja zmieniła nazwę na RMF FM, pod którą nadaje do dziś. W 1990 roku nowych stacji mogli również słuchać mieszkańcy Opatowa (Radio Opatów), Zakopanego (Radio Alex), Warszawy (Radio S powstałe z Radia Solidarność, obecnie Eska i Radio Zet).
Kolejne lata przynosiły coraz to nowe rozgłośnie - w 1991 powstały m.in. Radio Delta z Bielska, Radio Fiat z Częstochowy, Katolickie Radio Płock, Radio S z Poznania, Radio Maryja z Torunia, w 1992 - Radio Wawa z Warszawy, Radio Piotrków, kieleckie Radio Jedność (dziś Plus Kielce), Radio Gorzów, lubelskie Radio Rytm i Radio Puls, katowickie Radio Flash... Część z nowych stacji emitowała swój program zarówno w starym paśmie (66-74 MHz), jak i w paśmie "zachodnim" (87,5-108 MHz), wykorzystywanym w Polsce jeszcze w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Dzięki temu można ich było słuchać zarówno na starych polskich, jak i nowych zagranicznych odbiornikach. Polskie prawo nie było przystosowane do istnienia nadawców prywatnych - ustawa o radiofonii i telewizji została uchwalona dopiero w listopadzie 1992 roku, a weszła w życie 1 marca 1993. "Masowe" powstawanie nowych stacji trwało jeszcze do 1994 roku. Wtedy organ odpowiadający za porządek w eterze - Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - przeprowadził pierwszy proces koncesyjny, mający na celu uporządkowanie panującej sytuacji. Przyznane w nim zostały trzy sieci ogólnopolskie (początkowo planowano przyznać dwie) i 153 częstotliwości lokalne. Koncesje otrzymywali zarówno dotychczasowi nadawcy (choć nie wszyscy) jak i nowe podmioty. Koncesje ogólnopolskie przypadły Radiu RMF FM, Radiu Zet i Radiu Maryja, odrzucono m.in. wniosek Radia Eska. Koncesję na utworzenie sieci w kilku większych miastach (m.in. Warszawa, Poznań, Wrocław, Rzeszów, Trójmiasto) otrzymała Rozgłośnia Harcerska.
Pierwszy proces koncesyjny uporządkował w znacznym stopniu eter, jednak po jego przeprowadzeniu pozostała jeszcze liczna grupa chętnych do założenia własnej rozgłośni, a również wiele legalnie działających już stacji chciało rozbudować swój zasięg. W związku z tym Rada zdecydowała się na przeprowadzenie drugiego procesu - z założenia ostatniego dotyczącego tak dużej liczby częstotliwości. Przydzielanie kolejnych koncesji miało się już odbywać indywidualnie. Drugi proces koncesyjny przeprowadzony został w latach 1995-96. Zgodę na nadawanie uzyskały w nim kolejne stacje lokalne oraz stacje ponadregionalne - posiadające nadajniki w wybranych miastach Polski - Inforadio (dziś Radio TOK FM) i Radio Wawa. Pod koniec roku 2000 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przystąpiła do procesu rekoncesjonowania, czyli wydawania nowych koncesji dla istniejących już nadawców, którym wygasała poprzednia - przyznana w pierwszym (drugim) procesie. Procedura była dość skomplikowana, ponieważ ówczesne przepisy nie uwzględniały możliwości przedłużenia koncesji i należało wydać ją na nowo.
W latach dziewięćdziesiątych stacje radiowe nie tylko pojawiały się, lecz również w kilku przypadkach znikały... Do nieudanych przedsięwzięć należy zaliczyć m.in. Radio Bit z Białegostoku i Radio Top z Lublina. Stacje te otrzymały jedynie częstotliwość w górnym paśmie UKF. Niektóre stacje znikały z powodu nieotrzymania upragnionej koncesji - np. Radio Marconi z Częstochowy i Radio Mozart z Warszawy. Przejściowe problemy z koncesją miały też np. lubelskie Radio Rytm, łódzkie Radio Parada i Radio 66 z Konina. Są też stacje, które pomimo otrzymania koncesji - głównie z przyczyn finansowych - nie wystartowały. Należą do nich m.in. warszawskie Radio Art i Radio Fonon oraz Radio Sopot.
Lata dziewięćdziesiąte przyniosły również wiele zmian w Polskim Radiu. 8 sierpnia 1991 roku runął maszt w Konstatnynowie koło Gąbina. Przeniesienie Programu I do starej radiostacji w Raszynie spowodowało znaczne zmniejszenie zasięgu "Jedynki". Kolejne próby odbudowania masztu pod Gąbinem, jak i znalezienia nowej lokalizacji nie przynosiły rezultatów z uwagi na protesty mieszkańców. W 1997 roku, w związku z remontem masztu w Raszynie, Program I przeniesiony został na częstotliwości Programu II ("dolny" UKF). Przez następne trzy lata z Programem II dzieliło się swoją anteną Polskie Radio Bis ("górny" UKF). W tym okresie Polskie Radio zrezygnowało też z emisji programu na falach średnich. Kłopoty z odbiorem "Jedynki" skończyły się 4 września 1999 roku, kiedy to uruchomiono Radiowe Centrum Nadawcze Polskiego Radia w Solcu Kujawskim. Przy sprzyjających warunkach stację można odbierać od Morza Śródziemnego po Skandynawię i od Francji po Rosję. Problemem pozostał tylko odbiór fal długich w dużych aglomeracjach miejskich, ale w miarę upływu czasu był on rozwiązywany przez nowe częstotliwości UKF. Przed rokiem 2000 - terminem wycofania się Polski z pasma 66-74 MHz - Program II nie powrócił już na swoje dawne częstotliwości. Dzielenie anteny z Radiem Bis trwało do września 2000 roku, kiedy to rozpoczęto budowę nowej sieci UKF na potrzeby Biski.
Od 2000 roku w Polsce wykorzystywane jest jedynie "górne" pasmo UKF (87,5-108 MHz). Wyjątek stanowią rozgłośnie, które z powodu braku górnych częstotliwości nie mogły jeszcze rozpocząć emisji w tym paśmie. Obecnie w Polsce nadaje około 200 stacji radiowych. Ponad 10% tej grupy stanowią rozgłośnie Polskiego Radia, pozostałe to stacje prywatne, samorządowe i kościelne. W skali kraju najpopularniejsze są Radio RMF FM, Program Pierwszy Polskiego Radia i Radio Zet (stacje ogólnopolskie), jednak lokalnie mogą być one wyprzedzane przez silne i lubiane stacje lokalne (np. Radio Parada w Łodzi czy Radio Bogoria w Grodzisku Mazowieckim).
Wygenerowano: 04-10-2003 07:43:18