MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI POLITYCZNE

skrypt

Rozdział 1. Istota i ewolucja międzynarodowych stosunków politycznych

1. Istota międzynarodowych stosunków politycznych.

MSP są częścią składową, płaszczyzną sm jako sfery stosunków społecznych.

T. Łoś - Nowak: SM są jednym z najbardziej skomplikowanych fenomenów w dziejach społecznego życia ludzkości.

J. Kukułka: SM stopniowo stały się najszerszą i najbardziej skomplikowaną dziedziną stosunków społecznych.

Przymiotnika `międzynarodowe' użył po raz pierwszy Jeremy Bentham w opublikowanej w 1789r, książce pt. `Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa'. - sprawy między monarchami i obywatelami trzeba nazwać międzynarodowymi.

SM jako interakcje czy też przepływy o charakterze transgranicznym.

- ujęcia podmiotowe:

Z.J. Pietraś - SM to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym.

J. Kukułka - SM to procesy oddziaływań wzajemnych uczestników tych stosunków - głównie za pośrednictwem środowiska międzynarodowego - a mających na celu stwarzanie jak najkorzystniejszych warunków funkcjonowania samych uczestników i odpowiadających im systemów międzynarodowych.

G.A Lopez i M.S. Stohl - SM to działania społeczne, w których jednostki lub grupy społ. Z jednego narodu wchodzą w interakcje oficjalne lub nieoficjalne z jednostkami lub grupami z innego narodu.

N. Spykman - SM to stosunki należące do różnych państw.

- ujęcia podmiotowo - przedmiotowe

F. Pearson i M. Rochester - SM to transgraniczne interakcje społ. I czynniki je warunkujące.

R. Kuźniar - istotą SM wzajemnie oddziaływanie wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowej, zarówno aktywnych w postaci podmiotów, jak i tych, które owe oddziaływania warunkują, wzmacniając je lub zniekształcając.

J.N. Rosenau - SM to dziedzina stosunków społ., obejmująca szeroki obszar działań, cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw. Dokonują się one w sposób zorganizowany, zinstytucjonalizowany oraz żywiołowy i przypadkowy.

Środowisko międzynarodowe jest poliarchiczne, zdecentralizowane, zorganizowane w ujęciu horyzontalnym ( brak jednego, centralnego ośrodka sterowania).

- J. Kukułka - dodaje policentryzm i poliarchię,

- Barry Buzan - cechy środ. międzynarodowego to anarchiczność, ale w sensie braku centralnego ośrodka sterowania.

a. poliarchiczność - warunkuje działania podmiotów sm, zachodzące procesy i zjawiska należy analizować w kontekście zdecentralizowanego, poliarchicznego środowiska międzynarodowego,

b. brak charakterystycznego dla wnętrza państwa zjawiska władzy - występuje zjawisko wpływu,

c. niezwykła, postepująca złożoność sm - wręcz można mówić o prawie postępującej złożoności - różnorodność występujących podmiotów,

d. specyficzny charakter procesów decyzyjnych - podejmowane decyzje są wynikiem oddziaływań co najmniej dwóch suwerennie równych państw,

e. środowisko międzynarodowe i wnętrze państwa wzajemnie się przenikają i warunkują.

Zakres podmiotowy - podmioty, które podejmują działania w poliarchicznym środowisku międzynarodowym - państwa, podmioty transnarodowe ( korporacje transnarodowe, INGOs, NGOs, rychywyzowleńcze, organizacje terrorystyczne, religijne, międzynarodowe ruchy polityczne, itp.)

Zakres przedmiotowy - dot. Treści, które są przedmiotem interakcji i więzi międzynarodowych, czyli transgranicznych przepływów ale także regulacji w ramach MSP. Cechą wielopłaszczyznowość (płaszczyzna polityczna, gospodarcza, wojskowa, kulturowa, społeczna, ekologiczna, naukowa i inne).

Mechanizm internacjonalizacji - umiędzynarodawianie tego, co wewnątrzpaństwowe.

Będąca wynikiem procesów internacjonalizacji treść interakcji i więzi międzynarodowych, porządkowana dla celów analitycznych w postaci ich płaszczyzn, tworzy przedmiot regulacji w ramach MSP.

MSP są specyficzna częścią SM - pierwotność i nadrzędność do pozostałych płaszczyzn SM, powiązania z działaniami państw.

Przesłanki nadrzędności państwa, i utożsamianych z jego działaniami międzynarodowych stosunków politycznych, tworzy kilka jego cech specyficznych:

- atrybut suwerenności, realizacja polityki zagranicznej, są legitymizowane do podejmowania w imieniu społeczeństwa działań w środowisku międzynarodowym, posiadają szczególne miejsce w realizacji wartości społecznych - np. bezpieczeństwo i rozwój, decyzje i działania państw w ramach polityczne płaszczyzny są przedmiotem zainteresowania i wpływów innych podmiotów sm jak NGOs, itp.

Podstawę definiowania MSP tworzy pojęcie polityki - jest ona jedną ze sfer aktywności ludzi.

- ujęcie podmiotowe - polityka to dziedzina działań zmierzających przy pomocy władzy publicznej do osiągania celów społecznych, zaspokajających potrzeby indywidualne oraz zbiorowe,

- ujecie przedmiotowe - świadome, zorganizowane i zbiorowe dążenie do zdobycia lub utrzymania, a więc sprawowania władzy politycznej.

MSP to transgraniczne stosunki polityczne.

2. Ewolucja międzynarodowych stosunków politycznych.

Stosunki międzynarodowe w tradycyjnym rozumieniu to stosunki terytorialnych, oddzielonych od siebie grup społecznych. Były to i jeszcze są stosunki w układzie horyzonatlanym.

Punktem zwrotnym w postrzeganiu sm stanowiło powstanie scentralizowanego państwa narodowego, co oznaczało uksztaltowanie środowiska międzynarodowego o nowych jakościowo cechach - 1648r. - pokój westfalski.

Innym momentem jakościowej zmiany stały się również precesy globalizacji.

1. Etap przedwestfalskism.

Wspólnotom przestały się podobać stosunki wewnętrzne i zaczęły się kontaktować z innymi wspólnotami, nudno im było to jeszcze sobie rywalizowali, podbijali się nawzajem i kłócili o miejsca do łowów np.

Pierwszą społecznością międzynarodową była starożytna Grecja:

- wspólnoty polityczne miast-państw nazywane Hellas (równowaga sił, normy, społeczność kulturowo-religijna, nie polityczno-prawna; amfiktonie i symmachie).

Istnienie potężnych imperiów cechą środowiska międzynarodowego w czasach starożytnych:

- imperium Aleksandra Wielkiego,

- Imperium Rzymskie.

Średniowiecze - system politycznej organizacji państw opierał się na zwierzchniej władzy papieża i cesarza; brak precyzyjnie określonych granic terytoriów; znaczenie religii; szczególna pozycja papieża; brak monopolu państwna stosowanie siły fizycznej - prowadzenia wojen; specyficzne przyczyny wojen (kwestie dynastyczne, sprawy wiary); turbulencje, bezład na wszelkich poziomach życia społecznego.

2. Etap westfalski.

Cecha najważniejsza:

- powstanie, istnienie i funkcjonowanie scentralizowanego państwa narodowego.

Wraz z jego powstaniem SM zaczęto rozumieć jako stosunki między narodami zorganizowanymi w państwo. Powstanie scentralizowanego państwa narodowego oznaczało konsolidacje realizacji takich wartości jak bezpieczeństwo, ład, stabilność, sprawiedliwość w ramach jednej spójnej struktury, mającej wyłączność na sterowanie życiem społecznym w ramach określonego terytorium.

Zdaniem N. Eliasa w okresie średniowiecza dwa czynniki tworzyły przesłanki późniejszego powstania scentralizowanych, terytorialnych państw narodowych:

- wzrost współzależności między grupami społecznymi w wyniku poszerzania stosunków wymiany,

- monopolizacja prawomocnego użycia siły fizycznej.

Symbolicznym momentem uznania powstania scentralizowanych państw narodowych jest podpisanie 24 pażdziernika 1648r. pokoju westfalskiego.

Pokój ten przyczynił się także do rozwoju stosunków dyplomatycznych między państwami oraz prawa międzynarodowego jako regulatora ich wzajemnych stosunków i spoiwa społeczności międzynarodowej.

• Uznano prawo każdego władcy do rządzenia własnym terytorium bez zewnętrznej ingerencji. Prawo to stworzyło podstawy zasady suwerenności państw (Jean Bodin) i ich formalnej niezależności.

• Zasada terytorialności jako atrybut współczesnych państw - suwerenne uprawnienia władcze dot. ściśle określonego terytorium i wiążą się z panowaniem nad nim.

• Spoiwem ówczesnej społeczności międzynarodowej stało się prawo międzynarodowe.

• Głównym sposobem regulacji funkcjonowania ówczesnego systemu międzynarodowego stał się mechanizm równowagi sił (zapobieganie hegemonii i dominacji jednych państw nad innymi; zapobieganie konfliktom.

System westfalski podlegał dwojakiego rodzaju przeobrażeniom:

- procesowi globalizacji - przenoszenie parametrów tego systemu na inne kontynenty,

- transformacji wewnętrznej - stopniowa modyfikacja poszczególnych cech charakterystycznych parametrów tego systemu ( ewolucja podmiotowej struktury; odchodzenie od mechanizmu równowagi siły na rzecz rozwiązań kolektywnych; zaczęto tworzyć `niehegemoniczne' struktury i mechanizmy organizacji środowiska międzynarodowego; odchodzenie od dominacji stosunków dwustronnych na rzecz wielostronnych).

2.3. Etap późnowestfalski sm

Ten etap warunkują jakościowe zmiany w środowisku międzynarodowym(śm). Śm dostaje w prezencie od procesów globalizacyjnych nowe cechy, ale w różnych regionach mają te cechy różną intensywność(zależnie od stopnia zglobalizowania). Jednocześnie jednak zostają zachowane i cechy starego systemu(westfalskiego). Przez to wszystko nowy system jest bardzo złożony.

Przyczyna zmian leży w kompresji czasoprzestrzeni(ścieśnienie czasu i przestrzeni) a w niej zawierają się takie zjawiska jak:

1.Odterytorialnienia(co za głupie słowo, z ang. deterritorialization, brzmi lepiej;D) niektórych zjawisk i procesów społecznych - istniejące dystanse w przestrzeni nie mają znaczenia dla funkcjonowania zjawisk i procesów. A więc następuje odstępstwo od zasady terytorialności, jaka panowała w systemie westfalskim. Tutaj procesy zachodzą sobie tam, gdzie chcą:P Wytwarzane zaś więzi i interakcje też są oderwane od konkretnej lokalizacji. Dotyczy to np. takich spraw jak problemy ekologiczne(dziura ozonowa), przepływ kapitału, informacji)

• [Trzeba zaznaczyć, że wcale nie spada przy tym znaczenie czynnika terytorialnego - potrzebujemy terytorium, bo jest coraz więcej ludzi, są konflikty etniczne, trzeba gdzieś jedzenie produkować itp.:P Pojawia się jednak nowa warstwa przestrzeni, np. cyberprzestrzeń.]

2. Transnarodowej przestrzeni społecznej(właściwie to co wyżej: istnieją silne interakcje i więzi społeczne, niezależnie od dystansu terytorialnego i praktycznie bez możliwości kontroli ze strony państw. Przy intensywnych procesach globalizacyjnych środowisko międzynarodowe przenika do wnętrza państw i wpływa na ich funkcjonowanie, np. informacje, problemy ekologiczne).

3. Zjawisko single place(świat staje się jednym miejscem - granice przestają mieć znaczenie blokujące kontakty, jak wcześniej - teraz „jesteśmy i tu i tam”)

4. Wzajemne warunkowanie się tego co lokalne i globalne(to wpływa na państwo, które przestaje być jedyną strukturą organizującą życie i interakcje społeczne a nawet może zostać w tych interakcjach pominięte. Jak wskazał Victor D. Cha. - lokalne decyzje społeczne mają skutki globalne a życie lokalnych społeczności jest warunkowane przez wydarzenia globalne)

Czynniki sm w systemie późnowesfalskim: polityczny, gospodarczy, technologiczny, ekologiczny itd. Są one powiązane ze sobą. Najważniejsze: polityczny i technologiczny, bo niespotykany wcześniej poziom rozwoju technologii(połączony z dominującym ładem politycznym, co pozwoliło na adaptowanie się zmian technologicznych) pozwolił na zmiany w funkcjonowaniu społeczeństwa międzynarodowego w postaci reorganizacji gospodarki światowej(technokapitalizm), nowe możliwości komunikacji i przemieszczania się. Czynnik polityczny wpływa zaś na treść procesów globalizacji.

Struktura podmiotowa późnowestfalskiego systemu: śm nie jest państwocentryczne, istnieje heterogeniczność podmiotów: obok państw są korporacje transnarodowe oraz tzw. trzeci sektor, czyli organizacje pozarządowe, tworzące globalne społeczeństwo obywatelskie.

Cyt. za J. Rosenau(pamiętacie jeszcze?:P): „W warunkach procesów globalizacji następuje proces bifurkacji podmiotowej struktury społeczności międzynarodowej. Obok świata państw wyłania się wielocentryczny świat podmiotów niepaństwowych”

Procesy globalizacji zmieniają rolę państw(próbują one sterować procesami w swoim wnętrzu, naruszanymi przez procesy zew. oraz chce współuczestniczyć w sterowaniu śm) oraz pojmowanie suwerenności - bo teraz przez terytorium państwa przechodzą zjawiska i procesy, na które nie ma ono wyłącznego wpływu, nie dotyczą bowiem tylko jego, bo wyst. i we wnętrzu państw i w śm.

Korporacje transnarodowe(ale i struktury zorganizowanej przestępczości, organizacje terrorystyczne) przenikają do wnętrza państwa, próbując sterować procesami, jakie w nim zchodzą.

Istotnym elementem funkcjonowania systemu późnowestfalskiego jest fakt występowania tu tendencji i działań przeciwstawnych, a więc jednocześnie mamy procesy decentralizacji, fragmentacji i dezintegracji. Rosenau nazywa to `fragmegracją'(od fragmentacji i integracji), Robertson zaś `glokalizacją'(przenikanie lokalnego z globalnym).

W późnowestfalskich sm również konflikty wyglądają inaczej. Nazywane są konfliktami niskiej intensywności. Są to konflikty lokalne, ale powiązane transnarodowo(np., przez najemników, doradców). Oprócz państw uczestniczą w nich podmioty niepaństwowe.

W odniesieniu do kierowania śm pojawia się koncepcja globar governance - idea globalnego zarządzania. Obok państw, pojawiają się więc podmioty niepaństwowe, które też chcą sterować sm.

ROZDZIAŁ 2 CZYNNIKI TRADYCYJNE W MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKACH POLITYCZNYCH

1. Geograficzne i geopolityczne
   - przełom XIX/XX w. - teorie tzw. determinizmu geograficznego - na bieg historii i politykę decyzdujący wpływ mają takie czynniki jak położenie geograficzne, zasoby naturalne, dostęp do morza; gł. Niemcy, tam wykorzystane jako uzasadnienie eksansji III Rzeszy, pojęcie Lebensraum.
   - literatura anglosaska - podkreślanie rywalizacji między mocarstwami lądowymi a morskimi w kształtowaniu MSP
   - H.J.MacKinder - szczególna rola Rosji z geopolitycznego punktu widzenia, euroazjatycka przestrzeń tzw. Heartlandu jako obszar kluczowy, zapewniający Rosji panowanie nad światem, jeśli uda jej się rozciągnąć swe wpływy na środkowo-wschodnie i południowe rejony Azji oraz rozbudować flotę
   - Z. Brzeziński - zimną wojnę wyjaśnia w kategoraich rywalizacji mocastwa lądowego (przyrodzony ekspansjonizm wynikający z zagrożenia z powodu niewyraźnie określonych granic narodowych na ogromnym obszarze) i morskiego
   - determinizm geograficzny pojawia się także w próbach wyjaśnienia zacofania państw Południa (gorący klimat) względem państw Północy - klimat umiarkowany

- czynnik geopolityczny - analizowanie czynnika geograficznego w związku z aktualną strukturą polityczną i układem sił śr. Mn.
- np. położenie Polski między Prusami a Rosją, obecnie zmiana czynnika politycznego, ale nie geograficznego
- wpływ czynnika geograficznego wyraźnie mniejszy - rozwój środków komunikacji, przekazu informacji, nowe technologie militarne; zmalało znaczenie komunikacyjne i militarno-strategiczne kanałów morskich, wzrosło znaczenie rejonów kluczowych ze wzgl. Na surowców energetycznych
- zmniejszanie czynnika geopolitycznego na rzecz czynnika geoekonomicznego

2. Czynniki demograficzne
   - np. liczba ludności, wysokość przyrostu naturalnego, struktura wieku ludności, mogracje - dawniej duże znaczenie ze względu na powszechny pobór do wojska od XIX w., z czasem wraz z rozwojem techniki i wzrostem znaczenia potencjału ekonomicznego - ludność przestaje być czynnikiem decysującym o potędze państwa
   - teoria ludnościowa T.Malthusa - istnieje stała dysproporcja między tempem rozmnażania się ludności (postęp geometryczny), a możliwym do osiągnięcia przyrostem produkcji żywności (postęp arytmetyczny)
   - 2. Poł XXw . - problem z eksplozją demograficzną w Azji, Afryce, Ameryce Łacińskiej. Ludność tych kontynentów z 70% ludności świata w 1950 r. będzie w 2025 - 83%. Ludność Europy w 1950 stanowiła 16% światowej populacji, w 2025 będzie to tylko 6%.
   - UE - starzenie się społeczeństwa, niski/ujemny przyrost naturalny. Połowa XXI w. - osoby po 65 r. życia będą stanowiły ponad 1/3 populacji. Skutki ekonomiczne i poltyczne, alternatywą jest imigracja społeczeństw islamskich, gdzie występuje wyż demograficzny.
   - ruchy migracyjne najbardziej intensywne w latach 1870-1914 - 35 mln. Ludzi opuściło Europę. Migracje mogą sprzyjać zacieśnianiu kontaktów między państwami, ale częściej to źródło potencjalnych konfliktów (problem asymilacji, ogniska oporu, ograniczanie imigracji zarzuty dyskryminacji), np. 1971 r. działania wojenne między Pakistanem a Indiami w wyniku znalezienia się 10 mln. Uchodźców z Pakistanu Wschodniego na terenie Indii, powstanie Bangladeszu

3. Czynniki ekonomiczne
   - produkcja, handel, przemieszczanie się kapitału i siły roboczej możliwość protekcjonalizmu (ochrona produkcji i handlu krajowego przed obcą konkurencją), przeciwieństwo - polityka wolnego handlu, liberalizacja przemieszczania się kapitałów i siły roboczej.
   - tworzenie międzynarodowego ładu ekonomicznego z powodu pogłębiających się współzależności, podstawy to konferencja w Bretton Woods 1944r., IMF oraz IBRD, Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), w 1995 r przekształcony w WTO - są to zasadnicze zręby gospodarki światowej, której centrum stanowią państwa OECD
   - w latach 40'-80' poza systemem chciały utrzymać się państwa komunistyczne, próby stworzenia obszaru samowystarczalnego i niepodlegającego prawom mn. Rynku, co doprowadziło do zależności od państw Zachodu w dziedzinie technologii i kredytów, co wykorzystano politycznie, następnie upadek większości reżimów komunistycznych
   - obecnie coraz większe znaczenie transnarodowych korporacji, których interesy krzy,żują się i przeplatają na płaszczyźnie ekonomicznej z interesami państw
   - charakterystyczna dynamizacja procesów tworzenia się stref wolnego handlu i ugrupowań gospodarczych również możliwość protekcjonizmu
   - podział świata na bogatą Północ i biedne Południe - najbardziej konfliktogenny wpły na MSP, do czego przyczyniają się współczesne środki przekazu. „świat wiecznie nienasyconych konsumentów” vs „świat głodnych obserwatorów”(4/5 ludzkości, zawiść, frustracja, uraza)
   - konfliktogenny jest także dostęp do surowców, zwłaszcza energetycznych, do rynków zbytu i linii komunikacyjnych, prowadzą do konfliktów zbrojnych
   - „ekonomizacja polityki zagranicznej Rosji” - odzyskanie pozycji Rosji w Europie za pomocą polityki energetycznej, Rosja jako monopolista w wydobyciu i przesyłaniu gazu i ropy, ich przetwórstwa i sprzedaży końcowej w obszarze byłego ZSRR i Europy Środkowo-Wschodniej

4. Czynniki kulturowe i ideologiczne
   -ich wyróżnikiem jest położenie głównego nacisku na tożsamość bądź przynaleźność do grupy społecznej, wyznającej określony pogląd na świat i życie społeczne; religia bądź świecka ideologia
   a) kulturowo - cywilizacyjne
   - cywlizacja - oprócz kultury (całokształt dorobku duchowego danej społeczności) to nauka i technika, rozwój ekonomiczny i społeczny, ukształtowane historycznie wzorce organizacji społecznej i państwowej; system dziedzictwa ooparty na podłożu kulturowym oraz podobieństwie struktur rozwoju społecznego i ekonomicznego (poszczególne cywilizacje omówione na wykładzie)
   - A. Toynbee - zapoczątkowuje podejście cywilizacyjne do dziejów ludzkich
   - F.Koneczny - teza, że jeśli dwie cywilizacje spotykają się na jednym terytorium, na pewno rozpocznie się walka na śmierć i życie
   - hipoteza zderzenia cywilizacji S.Huntingtona - pozimnowojenne SM będzie kształtował konflikt między grupami należącymi do różnych cywilizacji, ponieważ polityka to także określenie tożsamości, kultury będą miały więc zasadnicze znaczenie; wyróżnia państwa cywilizacyjnie rozszczepione (duże grupy ludności należą do różnych cywilizacji) oraz państwa cywilizacyjnym rozdrożu (dominująca grupa cywilizacyjna wyznacza przynależność kulturową, ale przywódcy chcą ją zmienić); sprawa potencjalnego konfliktu między Zachodem a islamem -, jak zauważył Huntington,Europa w przeszłości przez prawie 1000 lat była stale zagrożona przez islam (muzułmanie odbierają hasła „religii demokracji i praw człowieka” jako zagrożenie dla ich tożsamości)
   
   b) ideologiczne - funkcje ideologii może pełnić także religia lub filozofia; służą mobilizacji mas ludzkich, umożliwiają manipulowanie nimi, w świecie zachodnim pełnią rolę świeckich religii.
   masoneria
   narodowy socjalizm (hitleryzm)
   odmiany komunizmu
   pozimnowojenny konflikt wschód-zachód (chociaż miał głębsze podłoże kulturowo-cywilizacyjne)
   A. Toynbee - próżnia po religii wypełniona wiarą w postęp nauki i techniki, nacjonalizm oraz komunizm i liberalizm.
   R. Aron - koniec wielkich ideologii
   F.Fukujama „koniec historii”
   charakterystyczne - wzrost roli religijnego fundamentalizmu islamskiego i misjonarskiej roli USA

5. Czynniki etniczno-narodowe
   -ogromna różnorodność świata pod względem etnicznym, niepkrywające się podziały etniczne z granicami politycznymi
   - dążenie współczesnych państw do etnicznej homogeniczności może prowadzić do konfliktów wewnętrznych i międzypaństwowych(cuius regio-eius religio)
   - jednym z celów polityki zagranicznej państw jest ochrona i umacnianie tożsamości własnej mniejszości narodowej w innym państwie, która może niekiedywykazywać tendencje irredentystyczne
   - obszary zamieszkane przez ludność mieszaną - obszary sporne, próby rozstrzygnięcia sporów za pomocą plebiscytów (powstanie śląskie w Polsce); przesiedlenia ludności - wymiana ludności między Grecją a Turcją w latach 1922-1924, przymusowe przesiedlenia ludności niemieckiej z Polski (układ poczdamski)
   - po II wojnie światowej ochrona mniejszości narodowych stała się częścią systemów ochrony praw człowieka
   - zbrodnie ludobójstwa - wojna domowa w Jugosławii
   - współcześnie nawrót do plemienności

6. Prawo międzynarodowe
   - normy prawa mn sensu stricto (uznane za takie przez państwa) + „miękkie” prawo mn (uchwały organów OM oraz wielostronne i dwustronne porozumienia, które nie mają rygorów umowy międzynarodowej (Akt końcowy KBWE)
   - można wyróżnić normy regulujące „codzienną współpracę” państw (prawo dyplomatyczne, konsularne, pocztowe, lotnicze, rzadkie naruszenia praw, w niewielkim stopniu wpływają na MSP) oraz postanowienia dotyczące „żywotnych interesów państw”(przypadki całkowitego lekceważenia traktatów, „wygodne” interpretacje, zasada działań dyplomatycznych „affirmare principium - negare consequentias”; H. Kissinger (sekretarz stanu USA): z punktu widzenia realnej polityki problem zakazu ingerencji w sprawy wewnętrzne innego państwa jest ciekawą kwestią akademicką”
   - tworzenie norm prawa mn (twardego i miękkiego) ma dla państw pewną „siłę wciągającą”, niezależnie od intencji, którymi się kierują. Normy po podpisaniu dalej żyją swoim życiem i umożliwiają nieraz innym uczestnikom SM wywieranie skutecznej presji na ich przestrzeganie (zasada praw człowieka w Akcie Końcowym KBWE)
   - uchylenie zasady prawa mn, ze państwo samo reguluje zakres praw i obowiązków znajdującego się na jego terytorium ludności i decyduje o sposobie ich realizacji, uchylona na obszarze państw-członków Rady Europy (Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950r)
   - nadmierne przywiązanie do norm prawa mn jako czynniki kształtującego SM w okresie międzywojennym.

Czynniki dynamizujące

1. Rozwój nauki i techniki

• Ośrodkiem rozwoju w czasach nowożytnych stała się Europa Zachodnia, a w od XIX wieku także Stany Zjednoczone;

• Komunikacja lotnicza umożliwiła częstsze kontakty polityków i dyplomatów;

• Rewolucja w dziedzinie obiegu informacji zasadniczo zmieniła środowiskoMSP→ dystanse terytorialne przestały być istotne dla biegu informacji, świat stał się „globalną wioską”;

• Poszerzeniu uległy zakres przestrzenny i sposoby realizacji potrzeb ludzkich. Pojawiły się nowe procesy opisujące wpływy środowiska na MSP - internacjonalizacja, internalizacja i globalizacja;

• Internacjonalizacja - umiędzynarodowienie różnych sfer życia społecznego. Państwa i inne podmioty stają się współzależne i nie mogą rozwijać się w izolacji. Poszczególne dziedziny życia społecznego wychodzą poza granice państw i nabierają charakteru międzynarodowego o skali lokalnej, regionalnej lub globalnej. Pojawia się konieczność wielostronnej współpracy państw.

Przeciwieństwem jest autarkia - dążenie państw do samowystarczalności.

• Internalizacja - uwewnętrznienie. Jest jednym z aspektów internacjonalizacji. Włączanie przez państwa do swego systemu wewnętrznego zewnętrznych norm i instytucji, a przez społeczeństwa różnych materialnych i kulturowych wytworów życia innych społeczeństw.

• Pozytywną stroną procesów internacjonalizacji jest umacnianie współpracy politycznej zagęszczającą się siecią wzajemnych powiązań;

• Negatywną stroną są nowe zagrożenia i nowe problemy dla MSP. Najważniejsze to produkcja, gromadzenie i groźba rozprzestrzeniania się broni masowej zagłady, a także zagrożenia ekologiczne i wzrost skali terroryzmu;

• Stymulatorem rozwoju nauki i techniki jest czynnik militarny-znaczna część najlepiej opłacanej kadry naukowej pracowała dotychczas na rzecz rozwoju technik militarnych.

2. Czynnik ekologiczny

• Problemy ekologiczne są w MSP potencjalnym czynnikiem konfliktogennym;

• Zanieczyszczenie rzek płynących przez terytorium więcej niż jednego państwa, skażenie powietrza, użytkowanie elektrowni jądrowych, transport materiałów radioaktywnych - mogą stać się przedmiotem sporów i konfliktów między państwami;

• Interesy państw są zróżnicowane przede wszystkim na linii Północ-Południe;

• Znaczenie ekologicznego wymiaru bezpieczeństwa obecnie rośnie;

• Raport Klubu Rzymskiego - ludzkość nie jest w stanie zrozumieć następstw tego, co czyni obecnie.

3. Globalizacja

• Dynamiczny ciąg procesów powodujący dalsze zmiany w tradycyjnym środowisku MSP;

• Zmiany oznaczają rozwój nowych jakości życia w różnych częściach globu;

• Napędza je rozwój nowoczesnych technologiii liberalizacja gospodarek narodowych;

• Generatorem tego procesu jest system Stanów Zjednoczonych, który chciałby widzieć SM jako „pokojową grę handlu i turystyki”;

• Globalizacja to przestrzenna reorganizacja finansów, produkcji i innych dziedzin życia społecznego, intensyfikacja świadomości świata jako całości;

Cechy procesów globalizacji:

• „Odterytorialnienie” określonych zjawisk i procesów społecznych. Występuje to zjawisko zagęszczenia (kompresji) czasu i przestrzeni a także homogenizacja różnych obszarów życia społecznego.

• Transnarodowa przestrzeń społeczna. Intensyfikacja interakcji społecznych w cyberprzestrzeni, poza kontrolą państw.

• Beneficjentami procesów globalizacji są przede wszystkim elity społeczeństw wysoko rozwiniętych i bogatych, którym do dalszego rozwoju potrzebna jest globalna przestrzeń życiowa.

Płaszczyzny procesów globalizacji:

• Płaszczyzna gospodarcza - ogólnoświatowy proces uwalniania się gospodarki spod kontroli państwa na rzecz korporacji transnarodowych i instytucji międzynarodowych. Dzięki technikom informacyjnym następuje integracja światowych rynków finansowych;

• Płaszczyzna informacyjna - dzięki internetowi i telewizji satelitarnej powstają wirtualne wspólnoty, które łączą wspólne wartości i cele a nie bliskość geograficzna;

• Płaszczyzna kulturowa - oddziaływanie kultury masowej, konsumpcjonizmu i niszczenie dotychczasowych więzi ludzkich;

• Płaszczyzna ekologiczna - globalne zagrożenia ekologiczne - efekt szklarniowy i zanik warstwy ozonowej;

• Płaszczyzna polityczna - podejmowanie przez państwa działań niezależnie od terytorialnych dystansów.

• Zakres przestrzenny procesów globalizacji - z wyjątkiem zagrożeń ekologicznych różny w różnych częściach globu.

• Procesy globalizacji modyfikują wpływ czynników „tradycyjnych” na MSP;

• Czynniki geograficzne - mówi się o „końcu geografii” w sensie terytorialnie zorganizowanych zjawisk oraz terytorialnie określonej przestrzeni czy granic.

• Czynniki ekonomiczne - globalizacja stymuluje rozwój tych części świata, które są do tego przystosowane. Powoduje więc polaryzację ludności świata na „zglobalizowanych” bogatych i „zlokalizowanych” biednych;

• Czynniki kulturowe - homogenizacja zachowań konsumpcyjnych, oddziaływanie zachodniej kultury masowej;

• Glokalizacja - przenikanie się i warunkowanie tego co globalne i tego co lokalne;

• Fragmegracja - jednoczesne występowanie fragmentacji i integracji;

• Nakładanie się i przenikanie wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego;

• Zacieranie się podziałów na sferę wewnątrzpaństwową i międzynarodową;

• Destabilizacja sterowania MSP z punktu suwerennych państw;

• Procesy globalizacji wymagają globalnego zarządzania (globalgovernance).

Rozdział 3 PAŃSTWO

Państwo jest podmiotem międzynarodowym i najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych (choć jego rola osłabiła się, na rzecz innych uczestników). Rola i funkcje państwa w sm podlegają jednak ciągłej ewolucji.

Pojęcie państwa- (wł.stato, ang.state,fran.l'etat) nie da się jednoznacznie zdefiniować pojęcia. Różne definicje: Arystoteles, św.Tomasz z Akwinu, Hugo Grotius, Jean Jacques Rousseau,Georg Friedrich Hegel.

Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego

Definicje elementarne bazują na teorii trzech elementów Georga Jellinka. Jellinek w swojej definicji uwzględnił trzy elementy: ludność, terytorium i zwierzchnia władza. Jeżeli istnieją te elementy państwo nabywa zdolność prawno międzynarodową, staje się podmiotem prawa międzynarodowego.

W wymiarze zewnętrznym państwa jako podmiot Pm:

• Zdolność do nawiązywania, utrzymywania stosunków dyplomatycznych

• Zawierania umów międzynarodowych

• Uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych

• Udziału w wymianie gospodarczej

W wymiarze wewnętrznym:

• Prawo do ustalania ustroju i systemu politycznego

• Porządku prawnego

• Modelu ekonomicznego

• Wyznawanych wartości

• (administracji, sądownictwa,policji,sił zbrojnych etc etc)

Liczba ludności (nie ma żadnego wpływu na podmiotowość prawno międzynarodową) „ogół jednostek fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji”.

Nabycie obywatelstwa: „prawo krwi” /”prawo ziemi”, naturalizacja, reintegracja, nadawanie obywatelstwa repatriantom.

Utrata obywatelstwa następuje na mocy przepisów prawa wewnętrznego danego państwa.

Obywatelstwo UE- uzupełnia obywatelstwo krajowe ale go nie zastępuje. Każdy obywatel UE, jeżeli mieszka poza państwem którego jest obywatelem, ma prawo do startu w wyborach lokalnych i do Parlamentu Europejskiego. Może korzystać z ochrony dyplomatycznej każdego z państw członkowskich, jeżeli państwo nie posiada tam swojego przedstawicielstwa.

Apatryda- bezpaństwowiec (traci obywatelstwo jednego państwa i nie nabywa innego) ok.130 tys Rosjan mieszkających w Estonii- kraj ten ma największy odsetek10%.

Uchodźcy- „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy,religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa,którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Uchodźca wewnętrzny- opuszcza swój dom i miejsce stałego pobytu ale pozostaje w granicach swojego państwa.

Terytorium- przestrzeń w której działają państwa oraz inne podmioty prawa międzynarodowego: obszar lądowy (wody śródlądowe, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi)i przestrzeń powietrzna (przestrzeń kosmiczna- 80-100 km od powierzchni Ziemi)

Wyłączone spod jurysdykcji państwa jest morze otwarte, znajdujące się poza granicą wyłącznej strefy ekonomicznej oraz dno mórz i oceanów.

- enklawa: część obszaru lądowego państwa jest oddzielona i otoczona przez terytorium innego państwa (np. Lliva, enklawa Hiszpanii na terytorium Francji)

- półenklawa: oddzielona część terytorium państwa jest otoczona przez terytorium innego państwa, ale posiada dostęp do morza (np. Obwód Kaliningradzki)

Delimitacja- szczegółowe ustalenie przebiegu granicy i naniesienie jej na mapę

Demarkacja- wyznaczenie za pomocą znaków granicznych w terenie.

Suwerenność to niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz państwa jak i w stosunkach z innymi państwami bądź organizacjami międzynarodowymi. Głównym przejawem suwerenności jest wyłączność prawodawcza.

W ujęciu podmiotowym: niezależność głównego ośrodka politycznego państwie zdolnego do podejmowania samodzielnych i efektywnych decyzji w wymiarze wewnętrznymi zewnętrznym.

Przedmiotowym: suwerenność prawna, polityczna, militarna, ekonomiczna i aksjologiczna. Zakres suwerenności jest wyznaczany przez państwo i wynika z jego statusu w Sm, systemu politycznego, otwartości na współpracę międzynarodową.

Suwerenność wewnętrzna oznacza, że państwo, w którym funkcjonuje stały rząd, samo reguluje swoje stosunki wewnętrzne, sprawując pełnię władzy nad swoim terytorium oraz nad zamieszkującą je ludnością. Suwerenność zewnętrzna zachodzi wtedy, gdy stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi kształtowane są na zasadzie dobrowolności, równorzędności i wzajemności.

ISTNIENIE SUWERENNOŚCI JEST FORMALNYM WARUNKIEM PODMIOTOWOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ PAŃSTWA.

Jean Bodin- prekursor teorii suwerenności.

Państwa takie jak Korea Północna, Kuba, Białoruś postrzegają suwerenność w kategoriach całkowitej niezależności od wpływów zewnętrznych czego konsekwencją jest izolacja tych panstw w Sm.

Uznanie międzynarodowe- decyzja polityczna mająca formę aktu prawnego, w którym państwo lub grupa państw stwierdza, że określona jednostka geopolityczna jest podmiotem prawa międzynarodowego posiadającym zdolność do działan międzynarodowych.

• Teoria deklaratywna wg. której panstwo zostaje uznane z chwilą powstania a uznanie go przez inne państwa tylko potwierdza ten stan .

• Teoria konstytutywna wg. której faktyczny byt państwa jest niezależny od uznania go przez inne państwa ale takie uznanie jest koniecznym warunkiem nabycia podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

• Teoria deklaratywno-konstytutywna jest próbą ich połączenia. Uznanie ma charakter jednocześnie konstytutywny- dla podmiotu uznającego akt, deklaratywny- dla państwa uznawanego.

Obecnie obowiazująca jest teoria deklaratywna która uznana jest za bardziej postepową gdyz ułatwia proces powstawania nowych państw. Obie teorie wywołuja wiele kontrowersji i tak J.Kunz przypisywał uznaniu znaczenie konstytutywne lub deklaratywne w zależności czy powstałe państwo powstało na dawnym obszarze społeczności prawnomiedzynarodowej czy nie. Dla państw pierwszej grupy należy się uznanie deklaratywne dla drugiej zaś konstytutywne. Według Według.Lauterpachta uznanie ma charakter deklaratywny co do faktu powstania państwa a kontystytutywny co do stworzenia osobowości prawno międzynarodowej.Główną słabością teori deklaratywnej jest to iż uznaje ona powstanie państwa jako fakt oczywisty. Uznanie państwa jest koniecznym warunkiem jego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych.

Powstanie i upadek państwa

Panstwo moze powstac na drodze walki zbrojnej lub porozumienia miedzynarodowego. Ze względu na brak obszarow niezamieszkalych panstwo wg Pm może powstac wskutek:

• Secesji- oderwania się czesci terytorium: Belgia 1830r., Panama od Kolumbii 1903

• Dismembratio- rozpadu panstwa na kilka nowych: Austro-Wegry 1918, Jugosławia

• Coniunctio- polaczenia się kilku istniejących Tanganika + Zanzibar=Tanzania

+ dekolonizacja (specyficzna forma secesji)

Upadek: dismembratio, coniunctio, inkorporacji (pod warunkiem ze ma charakter niewymuszony, przebiega na drodze pokojowej.

Stratyfikacja i liczba państw

- wielkie mocarstwa: mogą nimi zostać te państwa, które w danym okresie historycznym swoją potęgą i zasięgiem wpływów górują nad pozostałymi

- spośród mocarstw polscy badacze stosunków międzynarodowych wyróżniają mocarstwa światowe lub uniwersalne (posiadają wielowymiarową potęgę, a ich interesy rozciągają się na całą kulę ziemską) oraz mocarstwa selektywne (mocarstwa sektorowe- dysponujące potencjałem tylko w jednej dziedzinie i regionalne- )

- inną grupą są państwa przejawiające regionalne aspiracje mocarstwowe Ameryka Południowa- Brazylia Afryka- RPA, Europa- Niemcy Wielka Brytania Francja Bliski Wschód- Izrael Pakistan

- państwa średniego rzędu - zdolne do skutecznych działań w skali lokalnej np.Polska

- państwa małe - państwa poniżej 10 mln mieszkańców Litwa Łotwa Estonia

- minipaństwa (mikropaństwa) - niewielkie pod względem terytorialnym jednostki, w których liczba mieszkańców sięga kilkuset lub kilku tysięcy mieszkańców

Nowe kategorie państw

- państwa hultajskie (zbójeckie) - oskarżane o to, że w sposób świadomy i planowy naruszają prawo międzynarodowe, wspierają międzynarodowy terroryzm, masowo łamią prawa człowieka, np. Korea Płn.

- państwa upadłe - suwerenne organizmy państwowe, które na skutek np. długotrwałych konfliktów wewnętrznych są pogrążone w chaosie i nie są w stanie wykonywać podstawowych wewnętrznych funkcji państwa Somalia

- państwa wirtualne (twórca: Richard Rosecrance) - swoją potęgę czerpią z produkcji dóbr umieszczonych poza jego granicami i udziału w wymianie międzynarodowej. 3 grupy: 1)Prototypy państw wirtualnych: Hong Kong Singapur Tajwan

2)USA Japonia Niemcy Francja Wielka Brytania

3)Chiny Meksyk Brazylia Indie- państwa rozwijające się

Prymat państw w stosunkach międzynarodowych wynikał, wg Józefa Kukułki, z czterech następujących powodów:

- państwa są najwyżej zorganizowanymi grupami społecznymi oraz stanowią elementarne jednostki środowiska międzynarodowego

- przynależność państwowa ma charakter powszechnie obowiązujący w stosunku do jednostek i grup społecznych

- państwa są najbardziej wpływowymi i dynamicznymi uczestnikami międzynarodowymi

- stosunki międzypaństwowe są fundamentem stosunków międzynarodowych.

Rozdział 4 Organizacje międzynarodowe

1.Istota i specyfika organizacji międzynarodowych

organizacja-(gr.organom,łac.organum)narzędzie,narząd

termin organizacja międzynarodowa pojawił się w języku polityki i naukowym po I wojnie światowej

Definicja:

Wojciech Morawiecki: organizacja międzynarodowa to proces wspołpracy suwerennych państw przebiegajacy w szczególnej formie,której podstawową cecha jest istnienie stałych organów,podejmujących decyzje w sprawie wspólnych zadań i środków ich realizacji.

Remigiusz Bierzanek:OM to zrzeszenie państw,innych osób prawnych lub fizycznych z różnych państw powołane do zycia w celu realizacji zadań określonuych w statucie.

Zbigniew Doliwa-Klepacki:względnie trwały związek suwerennych państw,powstały w wyniku umowy międzynarodowej,posiadający stałe organy,wyposażone w określone w tej umowie uprawnienia,działające dla realizacji wspólnych celów.

Cechy OM:

1.Posiadanie stałych organów-OM to system stałych organów,tworzą one jej strukture instytucjonalną i organizują kolektywne zachowania państw członkowskich.Wyposażone sa w kompetencje.Funkce poszczególnych organów są zróżnicowane.Organy międzyrządowe, plenarne i wykonawczo zarządzające są głównymi organami decyzyjnymi.Z kolei organy sądowe,najczęściej w postaci stałych trybunałów międzynarodowych lub koncyliacji i arbitrażu służą pokojowemu roztrzyganiu przede wszystkim sporów prawnych między panstwami,ale także i tych politycznych.

2.Stała podstawa prawna w postaci statutu-w przypadku OM jest to wielostronna umowa międzynarodowa.Status nadaje osobowość prawnomiędzynarodową ,określa cele organizacji,zakres podejmowanych działań.

3.Organizacje międzyrządowe są wtórne wobec suwerennych państw,które są ich członkami- wpływ państwa na organizacje jest większy niż wpływ organizacji na panstwo.

4.Organizacje sa tworami względnie trwałymi

5.OM są strukturami celowościowymi-działają w sposób zorganizowany na rzecz realizacji celów określonych w statucie.

6.OM są strukturami wielostronnymi-mogą je tworzyć co najmniej 3 państwa.\

Prawidłowości wynikające z cech OM:

1.Proces instytucjonalizacji-tworzenie i funkcjonowanie organizacyjno-normatywnych form SM.U podstaw tego procesu leży potrzeba regulowania i porządkowania wzajemnych oddziaływań państw i innych uczestników SM w warunkach coraz wiekszych współzależności.

2.Proces multilateralizacji- uwielostronnianie SM,dotyczy ewolucji dyplomatycznych ich form i oznacza przechodzenie od dwustronnych do wielostronnych,i to stałych,jakimi są organizacje.

2.Geneza i rozwój OM

Zaczęły powstawać w XIX wieku, warunkiem ich tworzenia był rozwinięty system scentralizowanych państw narodowych. Jednak struktury przypominające obecne OM istniały już w starozytności,tzw. Amfiktionie czyli organizacje religijno-polityczne i symmachie czyli świeckie organizacje polityczno wojskowe. Ich członkami były greckie polis.Początek powstawania obecnych OM przypada na I połowę XIX wieku. Powstał wtedy zespół przesłanek materialnych, czyli osiągnięcia naukowo-techniczne,które stymulowały ale również wymuszały na państwach rozwój transgranicznych kontaktów i więzi.To z kolei prowadziło do powstawania coraz gęstszych sieci współzależności.

Drugi ważny czynnikodpowiednie warunki polityczne

Pierwsza nowożytna organizacja międzynarodowa-Centralna Komisja Nawigacji na Renie 1815r w czasie obrad Kongresu Wiedeńskiego.

Etapy tworzenia OM (wg Teresy Łoś-Nowak):

1.wiek XIX i warunki potrzeby racjonalizacji współpracy międzynarodowej

2.I połowa XX wieku-dążenie do tworzenia politycznych mechanizmów sterowania ładem międzynarodowym

3.II połowa XX wieku-tworzenie organizacji między- i pozarządowych we wszystkich obszarach życia społecznego.

DECYZJA POLITYCZNAleży u podstaw utworzenia OM,tym samym niezbędne jest połączenie przesłanek materialnych z zespołem warunków politycznych.

Warunki powodzenia procesu tworzenia OM:

1.uświadomienie sobie przez rządy wzglednie trwałej zgodnosci interesów

2.przekonanie o korzyściach wynikajacych ze współpracy w ramach organizacji

3.istnienie klimatu umożliwiającego osiągniecie niezbędnego porozumienia

4.udział w niej wielkich mocarstw.

3.Klasyfikacja OM

1.Kryterium charakteru prawnego członków:

-org. miedzyrządowe-członkami państwa

-org. pozarządowe-członkami stowarzyszenia,partie,związki religijne itd.

2.Geograficznego zakresu państw:

-org. Powszechne-swoim zasięgiem obejmują większą część świata

-regionalne,grupowe-ograniczony zakres członkostwa

3.Kryterium celów organizacji:

-org. O celach ogólnych-uniwersalne np. ONZ,UE

-org. O celach szczegółowych-wyspecjalizowane np. UNESCO,WHO

4.Kryterium stopnia władzy:

-koordynacyjne-o niskim stopniu władzy np. ONZ,Rada Europy

-ponadnarodowe-o wysokim stopniu władzy np.UE.

1. Podmiotowość organizacji międzynarodowych.

Opcje postrzegania podmiotowości organizacji międzynarodowych określone przez

Cliva Archera.

1.Stała i wielostronna forma ( zewnętrzny wyraz, formalny sposób przejawiania się stosunków międzynarodowych, co w istocie oznacza brak organizacji) dyplomatycznych stosunków międzynarodowych.

2.Instrument polityki zagranicznej państw.( Mogą działać tylko w takim zakresie, w jakim państwa na to pozwolą-podmiotowość ograniczona, marionetkowa)

3.Autonomiczny uczestnik stosunków międzynarodowych.( Oznacza to ich pełną podmiotowość w międzynarodowych stosunkach politycznych.)

Analiza specyfiki i złożoności podmiotowości organizacji międzynarodowych wymaga odwołania się do idei ich odrębnej osobowości. Oznacza ona zdolność wykazywania samodzielności i odrębności w stosunku do środowiska międzynarodowego, a zwłaszcza suwerennych państw, i jest warunkiem wpływania w środowisko i na państwa.

Organizacja międzynarodowa nie jest zwykłą sumą państw członkowskich, lecz w środowisku międzynarodowym tworzy nową jakość.

Odrębna osobowość organizacji w / g Wojciecha Morawieckiego.

Odrębna osobowość organizacji przejawia się w tym, że wyrażana przez jej organy wola w postaci decyzji nie jest identyczna w wolą wszystkich państw członkowskich i każdego z nich osobna. Różnica polega na tym że, organizacja dysponuje pewnym zakresem autonomii w stosunku do zespołu swoich członków.

Nawet w skrajnym przypadku całkowitej jednomyślności wola organizacji kształtuje się nieco odmiennie od sumy woli jej członków, gdyż jest wynikiem kompromisu. W konsekwencji odrębna osobowość organizacji oznacza pewne ryzyko dla państw członkowskich, gdyż ich stanowiska, wola polityczna i interesy mogą nie pokrywać się z jej stanowiskiem.

Mimo złożoności podmiotowości organizacji międzyrządowych i odmienności opcji ich postrzegania nie ma wątpliwości co do tego, ze posiadają one podmiotowość politycznomiędzyrządową( są uczestnikiem stosunków międzynarodowych) i prawnomiędzynarodową, chociaż ta ostatnia jest specyficzna gdyż jest to podmiotowość wtórna, nadana z woli państw, a jej zakres jest określony w statutach organizacji będących wielostronnymi umowami międzynarodowymi.Przesłanki podmiotowości organizacji międzyrządowych, także prawnomiędzynarodowej, tworzy odrębna ich osobowość.

Organizacje międzyrządowe mają zdolność prawną, czyli mogą być podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego.

Zdolność do czynności prawnych:

-zdolność traktatowa

-bierne ale także i czynne prawo legacji

-ograniczona zdolność procesowa.

Wyrazem podmiotowości organizacji międzyrządowych, niezależnie od jej specyfiki, są procesy decyzyjne przebiegające w jej strukturach.(OMiędzynarodowych są strukturami służącymi wielostronnemu podejmowaniu decyzji.) Decyzjami OMiędzynarodowcyh są więc wszelkie akty, będące formalnym wyrazem woli ich organów. Noszą one najczęściej nazwę uchwał, rezolucji, deklaracji, zaleceń i tworzą tzw. miękkie prawo, czyli są zespołem norm politycznych. Wyjątek stanowią decyzję Rady UE w postaci rozporządzeń, dyrektyw i decyzji, oraz uchwały Rady Bezpieczeństwa podjęte z sytuacji zagrożenia lub naruszenia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Proces decyzyjny w O międzyrządowych jest inicjowany na dwa sposoby.

1. Przez zgłoszenie wniosku o rozpatrzenie przez organizację danego problemu międzynarodowego, którym się ona nie zajmuję, co jest sugestią podjęcia decyzji.

2. Przez zgłoszenie wniosku zawierającego wyłącznie konkretny projekt decyzji. Zgłaszany jest on wówczas, gdy problem, którego decyzja ma dotyczyć, jest przedmiotem obrad organizacji

Zróżnicowany jest status podmiotów, które niezależnie od formy, mogą inicjować procesy decyzyjne w organizacjach międzynarodowych.

Są to:

1.Państwa, a dokładniej ich ministerstwa spraw zagranicznych.

2.Organy danej organizacji.(Obok państw są one najaktywniejsze w inicjowaniu procesów decyzyjnych)

3.Państwa stowarzyszone.( Możliwość taką przyznaję jednak tylko część organizacji)

4.Państwa nieczłonkowskie.( Karta ONZ upoważnia wszystkie państwa nieczłonkowskie do proponowania Radzie Bezpieczeństwa rozpatrzenia sporów, których są stroną, pod warunkiem uprzedniego przyjęcia wynikającego z Kart zobowiązania co do pokojowego ich rozstrzygania.

5.Inne organizacje ( ale tylko wówczas gdy są do tego upoważnione)

6.Międzynarodowe organizacje pozarządowe.( Organizacje międzyrządowe na podstawie jednostronnego aktu mogą upoważnić organizacje pozarządowe do wnoszenia spraw do ich porządku obrad.

7.W nielicznych organizacjach międzyrządowych procesy decyzyjne mogą inicjować osoby prawne, a nawet fizyczne.

W organizacjach stosowane są dwie główne procedury podejmowania decyzji, tj. przez głosowanie i przez konsensus.

Procedury głosowania są zróżnicowane.

Najstarszą jest głosowanie na zasadzie jednomyślności.( U podstaw leży poszanowanie suwerennej równości państw)

Ze względu jednak na liczne wady( ogólnikowość decyzji, czy długi okres jej podejmowania) zastąpiono ją procedurą głosowania na zasadzie większości kwalifikowanej.(Najcześciej spotykany próg 2/3 głosów.

Trzecią procedurą jest głosowanie na zasadzie większości absolutnej (bezwzględna) ,a czwarta zasadą jest większość zwykła.( występuję w większości organizacji powszechnych.)

W niektórych organizacjach międzynarodowych stosowany jest system głosów ważonych.(Poszczególne państwa dysponują różną liczbą głosów- najczęściej stosowane w międzynarodowych organizacjach finansowych, w organizacjach regulujących handel surowcami oraz w niektórych wąsko wyspecjalizowanych organizacjach technicznych.

Procedura konsensusu-polega na odrzuceniu głosowania i prowadzeniu negocjacji tak długo, aż wypracowany zostanie projekt decyzji, odpowiadający interesom wszystkich lub przynajmniej większości państw członkowskich, pod warunkiem że pozostałe nie będą się sprzeciwiać.

Konsensus oznacza brak formalnego sprzeciwu wobec projektu decyzji.

U podstaw stosowania konsensusu leży dążenie do zwiększenia skuteczności wykonywania podejmowanych decyzji. Chodzi bowiem o uwzględnienie interesów maksymalnie dużej ilości państw członkowskich.

Elementem analizy podmiotowości organizacji międzyrządowych są także podejmowane przez nie działania, utożsamiane zwyczajowo z ich funkcjami.

Funkcja regulacyjna(normotwórcza)-polega na tworzeniu norm określających wzorce zachowań uczestników stosunków międzynarodowych. Wzorce zachowań najczęściej przybierają postać norm politycznych, zwanych „miękkim prawem”. Taki charakter mają decyzje OBWE czy deklaracje lub rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ. W przypadku ONZ niektóre z tych dokumentów miały wręcz fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania społeczności międzynarodowej po II wojnie światowej. Jest to chociażby Powszechna Deklaracja Praw Człowieka(1948), czy uchwalona w 1960r. Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości obszarom kolonialnym.

Funkcja kontrolna-jest dość ściśle powiązana z funkcją regulacyjną. Polega na ocenianiu stanu faktycznego zachowań państw członkowskich w określonej dziedzinie stosunków międzynarodowych z punktu widzenia wcześniej przyjętych regulacji i zawartych w nich norm. W praktyce funkcja ta realizowana jest przez różnorodne formy jak okresowe sprawozdania państw przedkładane w sekretariacie organizacji lub w odpowiednich komisjach czy komitetach, przez konferencje przeglądowe organizowane przez organizacje oraz prace różnego rodzaju grup roboczych ustalających fakty, gromadzących informacje.

Funkcja operacyjna-polega na podejmowaniu przez organizację bezpośrednich działań w środowisku międzynarodowym. Świadczenia różnego rodzaju usług w oparciu o potencjał finansowy i kadrowy samej organizacji lub oddany do jej dyspozycji przez państwa członkowskie. W przypadku ONZ mogą to być działania w zakresie pomocy technicznej państwom rozwijającym się, czyli m.in. w zakresie edukacji.

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ( United Nations)

Bardzo specyficzna wśród międzyrządowych- łączy cechy organizacji powszechnej i uniwersalnej oraz posiada wyjątkowe uprawnienia w obszarze odpowiedzialności za pokój i bezpieczeństwo.

Geneza.

GENEZA: 14 sierpnia 1941 rok- podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych;

1 stycznia 1942r- po raz pierwszy użyto nazwy `narody zjednoczone' w Deklaracji Narodów Zjednoczonych; podpisana przez 26 państw ( w tym Polska), które zobowiązały się m.in. do realizacji celów zaw w Karcie Atlantyckiej

Październik 1943r- konferencja w Moskwie z udziałem byłego ZSRR, USA WB i Chin- decyzja o utworzeniu ONZ w celu zrealizowania postanowień z 42r.

21 lipca-7 października 1944r- konferencja w Dumbarton Oaks- negocjacje dot. Projektu Karty ONZ

25 kwietnia 1945r- San Francisco- zwołanie konferencji założycielskiej; wzięło w niej udział 50 państw, które podpisały deklarację Narodów Zjednoczonych. Lub wypowiedziały wojnę jednemu z państw osi faszystowskiej (bez udziału Polski-> brak narodowej reprezentacji akceptowanej przez wszystkie mocarstwa)

26 czerwca 1945r- podpisanie Karty ONZ

16 października 1945r- podpisanie Karty przez Polskę( dopiero po utworzeniu Rządu Jedności Narodowej; Otrzymała status 51. Członka)

24 października 1945r- wejście jej w życie (dzień ONZ)

10 stycznia 1946r- Londyn- rozpoczęcie obrad pierwszej sesji Zgromadzenia Ogólnego; ONZ rozpoczyna działalność.

Wrzesień 2002r- liczba członków- 191 państw

Cele i zasady ONZ

Art. 1- ONZ ma służyć realizacji 3 celów:

- utrzymanie międzynarodowego pokoju bezpieczeństwa przez zastosowanie zbiorowych środków ( określenie nie tylko celów, ale także sposób ich realizacji),

- rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami w oparciu o zasady równouprawnienia i samostanowienia,

- rozwiązywanie w drodze współpracy międzynarodowej zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym (sposób zapobiegania konfliktom i wojnom).

Art. 2- określono 7 zasad , zgodnie z którymi państwa członkowskie mają postepować we wzajemnych stosunkach aby zrealizować cele ONZ (zasady te, łącznie z funkcjami określają wizję funkcjonowania NZ)

ZASADY:

• Zasada suwerennej równości państw (najważniejsza)

• Państwa członkowskie powinny wykonywać zobowiązania przyjęte zgodnie z Kartą w dobrej wierze, w celu osiągnięcia korzyści wynikających z przynależności.

• Wszystkie spory powinny być rozstrzygane na drodze pokojowej.

• Powstrzymanie się od użycia siły przeciw integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek z państw.

• Obowiązek okazania ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymanie się od udzielenia pomocy państwu, przeciwko któremu ONZ zastosowała środki przymusu.

• ONZ ma zapewnić, by państwa niebędące członkami postępowały zgodnie z zasadami.

• Karta nie upoważnia do ingerencji w sprawy wewnętrzne któregokolwiek z państw ( nie dot. Przypadków stosowania sankcji).

ORGANY ONZ

Zgromadzenie Ogólne - organ plenarny, międzypaństwowy, reprezentowany przez wszystkie państwa członkowskie, każde z nich dysponuje jednym głosem. Ma bardzo szerokie kompetencje, obejmuje zakresem wszystkie działania ONZ.

-Posiada zespól uprawnień dot. Utrzymywania pokoju i bezp międzynarodowego. Może formułować zalecenia dot. Kontroli zbrojeń i rozwiązywania sporów międzynarodowych.

- Może formułować zalecenia dot. Działalności innych organów ONZ oraz rozwoju i współpracy państw członkowskich( płaszczyzna polityczna, zakres kodyfikacji prawa międzynarodowego, ochrona praw człowieka, sprawy społeczne, gospodarcze, kulturalne, środowisko edukacja ochrona zdrowia itp.)

-Przyjmuje i analizuje sprawozdania składane przez inne organy.

- Uchwala budżet.

-Większością 2/3 głosów podejmuje decyzje w sprawie przyjęcia, zawieszenia lub wykluczenia członka. ( dwie ostatnie sytuacje nie miały miejsca w dotychczasowym funkcjonowaniu ONZ).

- Bierze udział w procesach decyzyjnych dotyczących wyboru niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, członków Rady Gospodarczo- Społecznej, Sędziów MTS i Sekretarza Generalnego ONZ.

- Ma sesyjny tryb pracy. ( Zbiera się na sesje zwyczajne, sesja nadzwyczajne oraz sesje zwoływane w sytuacjach nadzwyczajnych.)

SESJE ZWYCZAJNE

Rozpoczynają się od debaty generalnej( początkowy etap obrad). Państwa członkowskie prezentują swoje stanowiska wobec głównych problemów międzynarodowych. Później jest głosowanie i wydanie decyzji.

SESJE NADZWYCZAJNE

Zwoływane są w sytuacji zagrożenia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego i w warunkach niemożliwości wykonywania swych funkcji przez Radę Bezpieczeństwa.

(Do tej pory odbyło się 10 sesji, m in. Z powodu kryzysu sueskiego (1956), interwencji wojsk sowieckich na Węgrzech(1956) i w Afganistanie( 1980) czy też interwencji USA w Libanie(1958).

RADA BEZPIECEŃSTWA -( struktura odpowiedzialna w systemie ONZ za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe.)

GŁÓWNE ZADANIA

- utrzymanie międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju.

-rekomendowanie działań w sytuacji groźby naruszenia pokoju lub aktu agresji.

-rekomendowanie metod i sposobów rozwiązywania sporów.

-badanie sporu czy sytuacji , która może prowadzić do napięć.

-rekomendowanie państwom członkowskim zastosowanie sankcji gospodarczych lub innych środków niezawierających siły wojskowej.

- art. 42 - Rada może upoważnić państwa członkowskie do podjęcia akcji wojskowych przeciwko agresorowi.

- Decyzje RB podejmowane w sytuacji groźby naruszenia pokoju i bezpieczeństwa między. lub ich naruszenia są wiążące dla państw członkowskich.

-rekomendowanie kandydata na Sekretarza Generalnego.

-współudział w wyborze Sędziów do MTS.

-działania jako organu pokojowego rozstrzygania sporów.(Rada może podjąć działania mające na celu zbadanie każdego sporu czy sytuacji.)

-Współuczestniczenie w podejmowaniu decyzji ważnych dla funkcjonowania ONZ.

SKŁAD RB - do roku 1965, w jej skład wchodziło 11 państw.( 5 stałych i 6 niestałych)

OD 1965:

Stali członkowie- 5 wielkich mocarstw ( USA Wielka Brytania Francja i Chińska Republika Ludowa) oraz 10 niestałych członków. Wybierani na dwuletnią kadencję, każdego roku zmienia się połowa składu.

PROCEDURA DECYDOWANIA W RB.

Wewnątrz organizacji - 9 państw „za”- decyzje merytoryczne i proceduralne.

Na zewnątrz organizacji - 9 państw „za”, ale każdy stały członek ma możliwość zawetowania decyzji.

Od zasady jednomyślności wielkich mocarstw w PDwRB jest jeden wyjątek. Gdy którekolwiek mocarstwo będące stałym członkiem rady, jest stroną rozpatrywanego konfliktu jego obowiązkiem jest wstrzymanie się od głosu. Przysługuje mu jednak prawo weta, gdy

ONZ zamierza podjąć w danej sprawie akcję.

RADA GOSPODARCZO-SPOŁECZNA

-Szeroki zakres przedmiotowy ( prawa człowieka, gospodarcze społeczne itd.)

-Liczne organy pomocnicze.( komisje regionalne i komisje funkcjonalne)

SKŁAD

- 54 państwa członkowskie, wybierane na 3-letniąkadencję, co roku odnawiana jest 1/3 składu z 54.

Kryterium reprezentacji geograficznej : 14-Afryka, 11-Azja, 6-Europa Wschodnia, 13-Europa Zachodnia + inne, 10 - Ameryka Łacińska i Karaiby.

AGENCJE SPECJALNE ONZ

- Zajmują miejsce pośrednie między organami pomocniczymi i samodzielnymi organizacjami wyspecjalizowanymi.

-Powstają na podstawie uchwał Rady Gospodarczo-Społecznej aprobowanych przez Zgromadzenie Ogólne.

-Korzystają z dość dużej autonomii

-Posiadają własne źródła dochodów

-Rada sprawuje nad nimi nadzór przez zatwierdzanie programów ich działań oraz kładanie jej sprawozdania.

ORGANIZACJE WYSPECJALIZOWANE

-Niezależne organizacje międzyrządowe, które współpracują z ONZ, tworząc wspólnie system ONZ. Organizacji tych jest 19.

Międzynarodowa Organizacja Morska, IMO

Międzynarodowa Organizacja Pracy, ILO

Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa, IFAD

Międzynarodowy Fundusz Walutowy, IMF

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny ITU

Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, ICAO

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, FAO

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury UNESCO

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego UNIDO

organizacje Grupy Banku Światowego:

Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji, MIGA

Międzynarodowa Korporacja Finansowa, IFC

Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, ICSID

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju, IDA

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, IBRD

Światowy Związek Pocztowy, UPU

Światowa Organizacja Meteorologiczna, WMO

Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, WIPO

Światowa Organizacja Turystyki, UNWTO

Światowa Organizacja Zdrowia, WHO

Z Radą Gospodarczo-Społeczną są także powiązane organizacje pozarządowe.

RADA POWIERNICZA - organ sprawujący w imieniu ONZ kontrolę nad obszarami powierniczymi, które zastępowały wcześniejsze terytoria mandatowe LN. Pierwotnie było ich 11, stopniowo uzyskiwały niepodległość, ostatnim było Palau. 1 listopada 1994r. Rada zawiesiła działalność.

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI(MTS)

-Organ sądowniczy do pokojowego rozstrzygania sporów. Kontynuator Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej Ligi Narodów.

SKŁAD:

- 15 sędziów, wybierani przez RB i Zgromadzenie Ogólne, 9-letnia kadencja z możliwością ponownego wyboru, co 3 lata zmienia się 1/3 składu.

Przy wyborach sędziów stosowane jest kryterium geograficzne oraz stosowanie różnych systemów prawa.

Zakres działań:

1.Rostrzyga spory prawne twardego prawa międzynarodowego tylko i wyłącznie między państwami.

2. Dokonuje wykładni prawa międzynarodowego na zlecenie organizacji wyspecjalizowanych ONZ.

PROCEDURA WNOSZENIA SPORU POD JURYSDYKCJĘ MTSU:

1.Zawarcie odrębnej umowy przez państwa pozostające w sporze. Zgadzają się na rozstrzygnięcie sporu przez MTS.

2.Zgoda na przekazanie sporu pod jurysdykcję MTS „na przyszłość” . tzw. klauzula sądowa.

3.art. 36 pkt 2 statutu MTS- Klauzula fakultatywna- Każde państwo które do niej przystąpiło upoważnia inne państwo do wniesienia sporu do MTS gdy zaistnieje spór.

SEKRETARIAT

- Organ administracyjny( pomocniczy)

- Na czele sekretariatu stoi Sekretarz Generalny ONZ.( Najwyższy rangą, może brać udział w posiedzeniach pozostałych organów ONZ.)

- Może zabierać głos, nie biorąc udziału w głosowaniach.

- Może na równi z państwami wnosić pod obrady Rady Bezpieczeństwa sprawy , które mogą zagrażać pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu.

FUNKCJE

- usługowo-techniczne

-informacyjno-badawcza

- operacyjna ( pomoc humanitarna itp.)

-polityczno-reprezentacyjna( Sekretarz Generalny)

-formalno-prawna ( rejestruje umowy międzynarodowe)

SIEDZIBA : Nowy York, biura na całym świecie.

PROBLEMY REFORM ONZ:

Reforma ONZ jest koniecznością. Ale jaaaak?

Reforma ONZ nie jest objęta dla interesów politycznych państw członkowskich.

GENZEZA REFORMY ONZ:

ONZ od początku funkcjonowała w rzeczywistości zimnowojennej.

Początek lat 90- utworzenie Komisji Globalnego Zarządzania, która wydała raport „Nasze Światowe Podwórko. W raporcie jednoznacznie zaaprobowano ideę reformy ONZ, wskazując, że dla tej organizacji nie ma alternatywy. Niezbędny jest jednak proces adaptacji do zmienionych realiów środowiska międzynarodowego.

Koffi Annan - Sekretarz Generalny ONZ, przed swoją kadencją sformułował linię reform ONZ. Lepiej zarządzająca pieniędzmi, sprawniejsza, bardziej reagująca na potrzeby państw członkowskich.

DEKLARACJA MILENIJNA ( kierunki reform)

1. Adaptacja ONZ do nowego środowiska międzynarodowego.

2. multilateralizm

3. unikanie nakładania się funkcji ONZ

4. podniesienie efektywności wykorzystania środków finansowych( bezpieczeństwo, sprawy humanitarne, sprawy społeczno-ekonomiczne, sprawy kultury.

Dyskutowane i już realizowane reformy ONZ dotyczą trzech kierunków zmian.

1. reforma instytucji (na bardziej nowoczesną, elastyczną)

2. reforma funkcjonowania

3. reforma finansów

Reform wymaga RB, Rada Gospodarczo-Społeczna, Zgromadzenie Ogólne i Sekretariat.

Raport Brahimiego

( propozycje mające na celu podniesienie poziomu ich efektywności poprzez)

1.jasno i szczegółowo określony mandat

2.sgodę stron konfliktu

3.zasoby w postaci personelu i sprzętu pozostającego do dyspozycji

4. lepsze przygotowanie operacji w sensie wojskowym z opzją operacji wymuszania pokoju poprzez możliwość użycia sił zbrojnych

5. ocenę już na etapie przygotowywania czy operacja może zakończyć się sukcesem.

CELE MILENIJNE (z Internetu)

1.Zlikwidowanie skrajnego ubóstwa i głodu

2.Zapewnienie powszechnego nauczania na poziomie podstawowym

3.Wspieranie zrównoważenia w prawach mężczyzn i kobiet oraz wzmocnienie pozycji kobiet

4.Zmniejszenie wskaźnika umieralności dzieci

5.Poprawa stanu zdrowia kobiet ciężarnych i położnic

6.Zwalczanie AIDS, malarii i innych chorób

7.Zapewnienie stanu równowagi ekologicznej środowiska

8.Rozwijanie i wzmacnianie światowego partnerstwa w sprawach rozwoju

Rozdział 5 Unia Europejska

1. Międzynarodowe atrybuty Unii Europejskiej

Unia tworzona jest przez państwa, ma charakter organizacji międzynarodowej (choć zarzuca się jej brak osobowości prawnej)-> specyficzna, złożona organizacja międzynarodowa.

2 obszary UE:

-dwie Wspólnoty Europejskie- Wspólnota Europejska i Europejska Wspólnota Energii Atomowej( podstawa Unii);

- `polityka i forma współpracy'- II i III filar Unii (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz współpraca policyjna i sądowa)

Wpływ UE mierzy się skutkami jej działań a nie różnymi procedurami głosowania. Adresaci decyzji oceniają je merytorycznie, a nie pod względem sposobu ich wypracowania. UE funkcjonuje w stosunkach jako uczestnik i podmiot mający określone atrybuty ( jest aktywnym aktorem). UE posiada następujące atrybuty pozwalające na uczestniczenie w sm i odgrywać znaczące role międzynarodowe.

1. ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ MIĘDZYNARODOWYCH

W skład Unii wchodzą jako jej pierwszy filar dwie wspólnoty: Wspólnota Europejska i Euratom. Traktat założycielski przyznaje jej osobowośc prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Upoważnia też Komisję do reprezentowania a tym zakresie. Zdolność WE do działań jest więc expressis verbis określona w umowie założycielskiej i ma charakter prawny-> zdolność do działań jest największa w jej pierwszym filarze, obejmującym Wspólnoty. Zdolność do podejmowania czynności na arenie międzynarodowej w filarach 2gim i 3cim jest ograniczona międzyrządowym charakterem działań w tych dziedzinach( opiera się na prawie międzynarodowym ).

2. ZDOLNOŚC DO REPREZENTOWANIA SIEBIE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWCYH W UTRZYMYWANIA STOSUNKOW DYPLOMATYCZNYCH

UE reprezentuje siebie na arenie za pośrednictwem swoich organów i przedstawicielstw zagranicznych. W jej imieniu występuje Urząd Przewodniczącego - Prezydencja. Sprawuje ją państwo przewodniczące Unii wdanym roku półroczu.( zmienia się 1 stycznia i 1 lipca każdego roku). Jest wykonywana przez szefa państwa lub rządu, stałych przedstawicieli w radzie dyrektorów lub ambasadorów.

UE nie ma prawa legacji, posiada ją WE, jako część składowa Unii-> utrzymuje liczne delegacje Komisji w państwach trzecich, O M i na konferencjach. Przedstawicielstwa dyplomatyczne są formalnie zewnętrzną reprezentacja Wspólnoty. Możliwość ich utrzymywania wynika z prawa legacji. Traktat założycielski zobowiązuje do zapewnienia utrzymania wszelkich właściwych stosunków z organami ONZ i jej agendami oraz ze wszystkimi organizacjami.

3. ZDOLNOŚC DO ZAWIERANIA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Podobnie jak państwa posiada zdolność do zawierania umów międzynarodowych z państwami i innymi OM( prawo przyznane przez państwa założycielskie) Implikuje to zdolność do stawiania przed organami rozstrzygającymi, ponoszenia odpowiedzialności prawnej i jej skutków oraz wstępowania do OM. Organem odpowiedzialnym za zawieranie umów jest Rada, upoważniając Prezydencję do prowadzenia rokowań( czasem wspierana przez Komisję). UE ma prawo do zawierania traktatów o przystąpieniu nowych członków, decyzje o przyjęciu nowych członków podejmuje RADA UE( decyzją jednogłośną po zgodzie Parlamentu Europejskiego; wymaga ratyfikacji).

2. ROLE MIĘDZYNARODOWE UNII EUROPEJSKIEJ

Rola- zorganizowany i celowy system działań jednego uczestnika Sm wobec innych, będący funkcja jego subiektywnej oceny oraz wpływu środowiska zewnętrznego.

3 typy ról( Clivie Archer);

- rola instrumentu polityki zagranicznej poszczególnych państw,

- rola areny czy forum, na którym państwa prowadza konsultacje,

- rola niezależnego aktora w Sm ( najważniejsza)

W teorii ról dzieli się role odgrywane przez uczestniczące podmioty wg rodzajów stosunków:

1. MIĘDZYNARODOWE ROLE EKONOMICZNE

Koniec XX w, UE wysunęła się na czoło najważniejszych uczestników stosunków gospodarczych( wynik integracji gospodarczej w ramach WE i zew polityki ekonomicznej). 4 role: lidera zrównoważonego rozwoju gospodarczego oraz wzorca pomyślnej i kompleksowej integracji; największego udziałowca w handlu światowym; dostarczyciela największej pomocy rozwojowej i donatora największej pomocy humanitarnej.

2. MIĘDZYNARODOWE ROLE POLITYCZNE W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA

Ma 3 podstawowe funkcje:

1. Rola aktywnego aktora dyplomatycznego- 1970- ustanowienie Europejskiej Współpracy Politycznej, do dziś państwa WE prezentują wspólne stanowisko w sprawie konfliktu bliskowschodniego narażając się na różnice zdań z USA. Państwa tworzące WE współdziałały ze sobą dyplomatycznie w ramach EWP a w Ue współpracują w formule WPZIB. Ewolucja WE przypada na lata 70' i 80'. Przejawiało się to zwiększeniem liczby członków oraz wzmocnieniem Jednolitym Aktem Europejskim.(1 lipca 1987) Państwa WE sfinalizowały cel ustanowienia jednolitego rynku wew. Po rozpadzie bloku wschodniego i zjednoczeniu Niemiec cele nakierowano na nowe programy pomocy i przygotowania drogi do rozszerzenia WE i członków EFTA i Eu Śr. Transformacja państw socjalistycznych rodził zagrożenia dla bezp. międzynarodowego( konflikty na Bałkanach i obszarze poradzieckim). Na mocy Traktatu z Maastricht przekształcono EWP w Wspólna Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. Unia zajmuje stanowisko we wszystkich najważniejszych problemach międzynarodowych.

Przedmiotem zainteresowań UE są wszystkie dziedziny Sm. Pełnienie tej roli przez UE napotyka się z licznymi problemami. Dot., one głównie wspólnej polityki zagranicznej. Niektóre państwa nie stosują się do traktatowej umowy o współpracy ( najczęściej niechęć wykazuje WB, często widoczna jest presja USA).

2. Rola stabilizatora pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego- WPZIB obejmuje wszystkie kwestie, które dot. bezpieczeństwa( na podstawie art. 17.TUE), w tym także wspólnej obrony. Poszerzenia kompetencji Unii o kwestie wojskowe nastąpiły po podpisaniu Traktatu Amsterdamskiego( misje petersburskie). W 1999r sformułowano założenia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Unia buduje własne siły szybkiego reagowania by prowadzić operacje reagowania kryzysowego. (brak zgody Pom. Członkami co do uniezależnienia się od NATO I USA). Rola ta realizuje się przede wszystkim w formie instrumentów traktatowych i zwykłych oświadczeń i deklaracji w sprawach zagrożeń. Ściśle współpracuje z innymi org. i instytucjami. Skuteczność działania UE w tym zakresie jest niewielka. Do końca 2004 r. UE stworzyła liczące ponad 100 tys. żołnierzy własne siły wojskowe szybkiego reagowania i jednostki policyjne oraz zespoły ekspertów zdolne do prowadzenia operacji petersburskich, rozpoczęła także tworzenie żandarmerii europejskiej. Z początkiem 2003 r UE rozpoczęła pierwszą w ramach EPBIO operacje policyjną w Bośni i Hercegowinie. UE nie dysponuje jednak wszystkimi niezbędnymi komponentami swoich sil zbrojnych do podejmowania wszystkich wojskowych misji petersburskich, nadal musi korzystać z potrzebnych zasobów i danych planistycznych NATO. Choć UE cechuje mała skuteczność w stabilizowaniu pokoju należy zauważyć, że stosuje najszersze pośród wszystkich instytucji instrumentarium działania.

1. ROLA ATRAKCYJNEGO OŚRODKA CYWILIZACYJNEGO I PROMOTOWA WARTOŚCI KULTURY EUROPEJSKIEJ

UE odgrywa aktywna rolę kulturowo-cywilizacyjną względem całego świta. Jest stroną wielu umów o współpracy i wymianie kulturalnej. Znajdują się w nich postanowienie o pomocy rozwojowej. Środki kierowane są na szkolenie kadr, pomoc w tworzeniu instytucji demokratycznych, budowanie społeczeństw obywatelskich. Jest propagatorem europejskich wartości kulturowych i cywilizacyjnych, dzięki czemu, jest atrakcyjnym partnerem.

3. ZAKRESY PRZESTRZENNE RÓL MIĘDZYNARODOWYCH UE

W związku z prowadzeniem aktywnej polityki zewnętrznej przez UE zachodzą zmiany w wielu płaszczyznach. Mają one charakter ekonomiczny i społeczny, polityczny i w zakresie bezpieczeństwa oraz kulturowo- cywilizacyjny. Z jednej strony wzrasta znaczenie UE na arenie międzynarodowej, z drugiej pojawiają się nowi konkurenci i spory, a nawet rywalizacja. Znaczenie kluczowe mają stosunki z USA i Kanadą jako najbogatszą częścią świata. USA od początku wspierały integrację w rejonie Eu Zach. Partnerstwo Transatlantyckie zasługuje na umieszczenie go na pierwszym miejscu w analizie stosunków zewnętrznych UE. Dla UE najważniejsze jest zainteresowanie własnym rozwojem. Istotne jest więc poszerzanie Unii o nowe państwa , dla tych państw z kolei jest to szansa na przyśpieszenie własnego rozwoju. Nowe wyzwanie rzucone zostało UE wraz z poszerzeniem o 10 państw , które to znajdują się w znacznie gorszej kondycji od pozostałych członków. Należy się spodziewać jednak pozytywnych skutków tego rozszerzenia. Po ich przyjęciu UE stała się największym w świecie ugrupowaniem integracyjnym i jednolitym rynkiem złożonych z 452 mln konsumentów. Wzrósł jej PKB do 22% co wysunęło Unię przed USA. UE wzmacnia swoje atuty jako pretendenta do miana jednego z głównych aktorów globalnej sceny międzynarodowej. 29 października 2004r podpisano Traktat ustanawiający Konwent Europejski, co poprzedzone było dwoma latami prac KE oraz szóstej Konferencji Międzyrządowej. Jego tekst złącza Wspólnoty Europejskie i UE oraz likwiduje filary.

Na Bałkanach i Eu Wsch. a także Afryce Pn i Bliskim Wschodzie , UE jest szczególnie silnym centrum oddziaływania. Państwa bałkańskie szybko odbudowują straty i przystępują do UE. Ciągle zabiega o to Turcja. UE pomaga wszystkim państwom przez Pakt Stabilności bądź realizując specjalne programy przedakcesyjne państw kandydujących.

UE chce wyjść naprzeciw i angażuje się w kontaktach z Rosją, Ukrainą i innymi państwami WNP. Nawet Maroko i Izrael zgłaszają chęć wstąpienia do UE.

UE jest głównym partnerem handlowym, gospodarczym, donatorem pomocy rozwojowej, humanitarnej i doradcą pomagającym budować demokratyczne systemy polityczne dla dużej grupy ponad 70ciu państw czarnej Afryki, Karaibów i Pacyfiku, które są powiązane z nią konwencją z Cotonou. Kraje te, nie maja innych potencjalnych partnerów, dlatego choć czasem niechętnie to jednak podejmują współpracę z UE. W Azji znajdują się biedne i bardzo bogate państwa, posiadające zasoby surowcowe. Potrzebują one natomiast europejskich towarów, usług i myśli technicznej. Innym przykładem jest Japonia, która jest wysokorozwinięta i państwa ASEAN, czy Chiny. W pobliżu Azji znajdują się Australia i Nowa Zelandia, które rozpatrują współpracę z Europą. Azja jest ważnym polem dla aktywności ekonomicznej i politycznej Unii.

Wyżej rozwinięte państwa Azji czy Ameryki Łacińskiej uznają stosunki z Europą za korzystne i przeżywają bujny rozkwit.

4. UNIA EUROPEJSKA JAKO AKTOR GLOBALNY, ALE JESZCZE NIE WSZECHSTRONNY.

Unia Europejska posiada atrybuty pozwalające jej być poważnym i wpływowym aktorem stosunków międzynarodowych. Aktywnie odgrywa różnorodne role międzynarodowe. Mimo, iż stara się angażować w poważne sprawy, jej rola jest najsłabsza w dziele stabilizowania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Wynika to z braku spójności oraz zgodności między państwami w sprawowaniu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Mimo, że prowadzi własne działania, ciągle zależna jest od NATO. Nie można stwierdzić jednoznacznie, że UE jest już wszechstronnym aktorem międzynarodowym. Jest na pewno cywilnym mocarstwem.

Przestrzenny zakres ról odgrywanych przez Unię jest bardzo szeroki. Utrzymuje stosunki handlowe, rozwija współprace na rzecz rozwoju najsłabszych, udziela pomocy humanitarnej we wszystkich rejonach świata. Wśród swoich partnerów ma zarówno najsilniejsze jak i najbogatsze państwa jak USA, Chiny czy Rosja, jak i całą masę biednych i zacofanych państewek. Unia angażuje się globalnie. Unia dysponuje już swoja polityką obronną, ale mechanizm podejmowania decyzji w drugim filarze nadal pozostaje międzyrządowy. Można stwierdzić, że Unia Europejska staje się globalnym i wszechstronnym aktorem Sm.

ROZDZIAŁ 6 PODMIOTY TRANSNARODOWE

1. Istota i zakres podmiotów transnarodowych

Odnośnie nazwy najczęściej stosuje się : podmioty niepaństwowe oraz podmioty transnarodowe. Pierwsze określenie sugeruje, że państwa są podmiotem dominującym, a inne podmioty stosunków międzynarodowych mają charakter drugorzędny. W zakres pojęcie podmioty niepaństwowe wchodzą również organizacje międzyrządowe.

Pojęcie p. transnarodowe jest bardziej adekwatne. W stosunkach międzynarodowych nośnikami działań trans granicznych poza państwami są także inne podmioty.

Wg. Andrzeja Dumały są nimi podmioty pozapaństwowe, niesuwerenne, nie terytorialne, podejmujące dość swobodne działania trans graniczne, prowadzące do wywierania wpływu na stosunki wewnętrzne państw i międzynarodowe.

Podm. Trans. w stosunkach międzynarodowych są - zorganizowane grupy społeczne, które w swych działaniach wykraczają poza granice państw.

Część z nich pełni rolę łącznika lub pasa transmisyjnego między społeczeństwami obywatelskimi innych państw, między społ. I państwami oraz między państwami i organizacjami międzyrządowymi. Łączy to co lokalne z tym co globalne.

J.N. Rosenau - istnienie i funkcjonowanie obok państw podmiotów transnarodowych traktuje, jako element procesu bifurkacji podmiotowej struktury środowiska międzynarodowego, w wyniku, którego obok systemu scentralizowanych państw narodowych wyraźnie ukształtował się głęboko zróżnicowany system niesuwerennych podmiotów transnarodowych.

Proces ten oznacza - zastępowanie świata państwo centrycznego - przez świat wielocentryczny.

Te 2 światy mają odrębnych cech specyficznych. Świat państwocen. Na tle wieloc. Jest bardziej dojrzały, wykrystalizowany zorganizowany, zamyka się w kanonach późnowest. Systemu SM. Cechą systemu państw jest względnie wysoki poziom instytucjonalizacji i rozwój więzi kanałami dyplomatycznymi oraz względnie niska zdolność adaptacji wobec zachodzących zmian.

Świat wielocen. Charakteryzuje niski poziom wykrystalizowania form przejawiania się. Na jego strukturę składają się setki tysięcy zróżnicowanych podmiotów pozapaństwowych. Koncentrują się na problemach z reguły bliskim potrzebom społecznym jak środowisko naturalne, prawa człowieka. Przywództwo - podmioty najbardziej innowacyjne. Niski poziom instytucj.

Zakres podmiotów transnarodowych i kryteria ich identyfikacji :

1. Autonomia- swoboda działania w procesie osiągania celów

2. Reprezentatywność dla określonej grupy społecznej

3. Zdolność wywierania wpływu na środowisko międzynarodowe/ zdolność podejmowania działań trans granicznych.

Najczęściej do transnarodowych podmiotów międzynarodowych stosunków politycznych zaliczane są :

1.-korporacje transnarodowe

2.org. Pozarządowe upodmiotawiające w SM społeczeństwo obywatelskie czyli

NGOs, ruchy wyzwoleńcze, org. terrorystyczne, org. religijne, między. Ruchy polityczne.

Organizacje pozarządowe tzw. NGOs umożliwiają społecz. Obywatel. Podejmowanie trans granicznych działań, tworząc jednocześnie przesłanki nowego fenomenu w środowisku międzyn. -określanego globalnym społeczeństwem obywatelskim. (są to grupy ludzi zespolonych więziami formalnymi - czyli zorganizowanymi grupami społecznymi)

Korporacje transnarodowe - przedsiębiorstwa podejmujące trans graniczne działania(jest ich dużo, w wielu państwach, wiele filii). O ich potędze świadczą ich zasoby finansowe, zasoby innowacji technologicznych. K.T w tych warunkach warunkują politykę wewnętrzną państw, ograniczając zdolność regulowania przepływów finansowych i wymiany handlowej.

Ruchy narodowowyzwoleńcze - zorganizowane grupy narodowe, z reguły mniejszości etniczne, które odrzucają legitymizację własnych rządów, walczą z reguły o prawo do samostanowienia konkretyzowane dążeniem do utworzenia własnego organizmu państwowego, podejmując działania trans graniczne.

Cecha - asymetria obecności i znaczenia sto. międzynarodowych SM.

Dość istotną rolę pełnia w Afryce, A. Południowej, Azji. Inne przykłady to Albańczycy w Kosowie, Kurdowie, Tamilowie na Sri Lance.

Obok państw, korporacji transnarodowych i organizacji pozarządowych tworzą swoisty CZWARTY SEKTOR SM.

Organizacje terrorystyczne i struktury zorganizowanej transnarodowej przestępczości z poziomu narodowego, w wyniku procesów umiędzynaradawiania, stały się Elem. Funkcjo. Środowiska międzyn.

Pierwsze podejmują działania o zamierzonych celach politycznych o tyle te drugie, uruchamiają działania podmiotów międzynarodowych S.politycznych

Zaczynają działać bez wyraźnej terytorialnej lokalizacji, odterytorialnienie ich aktywności, tworzą asymetryczne zagrożenia dla współczesnych państw. Zróżnicowanie pod względem motywacji i form organizacji i aktywności.

Np. Al. Kaida.

Ruchy religijne działania nie dążą do osiągnięcia celów politycznych. Najbardziej wpływowym jest Kościół rzymskokatolicki.

2. Korporacje transnarodowe

Istota i specyfikacja korporacji transnarodowych.

Nazewnictwo : korporacje, przedsiębiorstwa transnarodowe, międzynarodowe, wielonarodowe, ponadnarodowe, globalne.

Trans w odniesieniu do KT oznacza - zdolność do stałego i świadomego działania poprzez i ponad granicami państwa.

W dokumentach ONZ KT - jednostka ekonomiczna, działająca w więcej niż jednym państwie lub zespołu jednostek ekonomicznych, prowadzący działalność w dwóch lub większej liczbie państw.

P.Dickena - jest organizacją, które koordynuje działalność produkcyjną - handlową różnych jednostek w różnych państwach z jednego ośrodka podejmującego strategiczne decyzje.

K.T - przedsiębiorstwa złożone z jednostek rozlokowanych w co najmniej dwóch państwach, oddziałując na ich politykę wewnętrzną i zagraniczną oraz na SM.

KT są wiodącą , niezwykle silną preżną grupą podmiotów gospodarki światowej , bliską uzyskania dominującej pozycji w jej kluczowych obszarach.

Obecnie KT przywodzą na myśl elastyczne, zintegrowane sieci, splatające wielość, różnorodnych jednostek wchodzących ze sob w róznego rodzaju powiązania i zależności.

KT oddziałują na środowisko międzynarodowe, przenika do pozaekonomicznych sfer, dokonując w nich znaczących przekształceń.

Działania polityczne K.T.

Przenikanie aktywności transnarodowych koncernów do sfery politycznej wynika przede wszystkim z dążenia owych podmiotów do zapewnienia sobie jak najbardziej korzystnych warunków funkcjonowania w skali międzynarodowej oraz jak największej swobody w realizacji własnych interesów.

Polityczna działalność państwa pochodzenia - polega na zapobieganiu przez nie o taki kształt polityki, które służyły ich ekspansji. Chodzi głownie o sprzyjający kształt polityki, który służył by ich ekspansji.

- dzięki rozwojowi, potencjałowi są coraz bardziej skuteczne, mają coraz lepsze rezultaty itd.

Siła i efektywność tych oddziaływań, fakt iż znajdujące się w dyspozycji korporacji instrumenty umożliwiają im wywieranie nacisku na ośrodki decyzyjne, a na drodze do realizacji swych interesów są one w stanie osiągnąć korzystny, z ich punktu widzenia kształt decyzji politycznych, czyni z największych korporacji znaczących choć specyficznych aktorów międzynarodowej sceny politycznej , a ją samą- szczególnym obszarem przejawiania się aktywności tych podmiotów.

Tworzone przez KT sieci różnorodnych, polityczno-ekonom. Powiązań i sprzężeń obudowują i przecinają tradycję, międzypaństwowe stosunki polityczne, oddziałują na ich jakość i przedmiot zainteresowań.

Korporacje posługują się szerokim spektrum metod i środków legalnych i sprzecznych z prawem. : lobbing, dążenie do intensywnych kontaktów integrujących sferę biznesu ze sferą polityczną, itd..

KT zabiegają o taki kształt polityki który będzie im służył- min o odpływie kapitału za granicę, prawa konkurencji, przepisów podatkowych itd..

Jeżeli chodzi o politykę zagraniczną również KT wywierają presje na rząd.

Z jednej strony KT wykorzystują rządy ale z drugiej współpracują i służą realizacj założeń Poli. zagr. państw.

KT mogą stanowić istotny komponent międzynarodowej siły państwa pochodzenia. Można zaliczyć je do elementów , które mogą być przydatne w kształtowaniu tzw miękkiej siły oddziaływania soft Power, pozwalającej osiągnąć cel polityki zagranicznej nie drogą przymusu, ale przez budowanie atrakcyjnego wizerunku państwa na arenie międzynarodowej.

Ingerencja korporacji w sferę polityczną na poziomie państwa przyjmującego wynika z chęci zapewniania sobie przez nie jak najgodniejszego dostępu do rynku oraz maksymalizacji korzyści wynikających z prowadzenia działalności na terenie konkretnego państwa.

Dużą siłę przetargową oraz szerokie pole manewru w negocjacjach z korporacjami posiadają wysoko rozwiniete państwa, o silnej pozycji gospodarczej i politycznej które oferują zasoby oraz walory lokalizacyjne o strategicznym dla korporacji znaczeniu, stając się głownm beneficjentem dokonywanych przez nie inwestycji.

KT - dysponują potencjałem wystarczającym by wywierać presję na dokonywanie przekształceń w zakresie norm prawnych oraz reguł polityki ekonomicznej poszczególnych państw i dostrajanie ich do wymogów własnego zysku i konkurencyjności. - są w stanie narzucać rozwiązania korzystne dla siebie w obszarze podatków i innyc obciążeń itd.

Zaangażowanie korporacji w działania polityczne na poziomie mi,ędzynarodowym z ich dążenia do uzyskania jak największej swobody i przestrzeni do wykorzystywania własnych zasobów i realizacji interesów w skali globalnej, wynikających z wielostronnej liberalizacji obrotu gosp.

Aktywność korporacji ukierunkowana jest tym samym na upowszechnienie wizji liberalnego porządku na świecie, stymulującego rozwój globalnego rynku, deregulację gospodarek i wycofanie się z państw, z działalności gospodarczej w wyniku otwierania rynków, dalszej liberalizacji, deregulacji i prywatyzacji.

-coraz częściej silne oddziaływanie korporacji na politykę jest wynikiem formalnej i nieformalnej współpracy tych podmiotów.(państwa), Współpraca ta może z czasem stanowić podstawę wyłanianai się w SM swoistej prywatnej władzy. Np. Międzynarodowa Izba Handlowa, Europejski Okrągły Stół Przemysłowców, Transatlatycki Dialog Biznesu, Komitet Własności Intelektualnej

Obeność korporacji widoczna jest na forum ONZ.

KT. Skupiają wokół siebie elity polityczne i naukowe. Stanowią istotny element ponadnarodowych struktur globalnego rzadzenia.

Państwa prowadzą negocjacje i przyjmują ustalenia określające warunki funkcjonowania korporacji transn. Jednak aktywność korporacji w coraz większym stopniu przenika do procesów negocjacyjnych. Staje się one obok państw uczestnikiem „nowej dyplomacji”. Dysponują potencjałem wystarczającym by wywierać wpływ na ośrodki decyzyjne i kształtować korzystne dla siebie rozwiązania. Błedem jest jednak postrzeganie państw jako marionetek w rękach wszechmocnych trans. korp.(potrzebują państw i funkcjonują w wykreowanych przez nie warunkach).

3. Transnarodowe organizacje pozarządowe

Geneza i specyfika

Trans. orga. Poza. - powstawały we wnętrzu państw.

W odległej przeszłości istniały niezależne od państw organizacje charytatywne, to org. Pozarządowe jako wytaz upodmiotowienia społeczeństwa zaczeły powstawać w 18 i 19 wieku. Głównie w Europie i Ameryce Północnej.

Z czasem org. Pozarz. Zaczeły podejmować działania trans graniczne stając się uczestnikami SM. Przykładem umiędzyn. Działań pozarz. We wnętrzu państw jest ruch przecie niewolnictwu. Podobny rodowód ma powstałe w 1855 Światowe Stowarzyszenie YMCA zaś 1863 utworzono Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. - międzyn. Org. Pozarządowych INGOs, a nie tylko działań transg.

Rozwój i funkcjonowanie organizacji pozarządowych wiązały się od samego początku z upodmiotowieniem jednostek i grup społ. W procesach Polit.

Proces tworzenia i funkcjonowania transza. Organizacji pozarząd. - tworzenie struktur politycznych możliwości.

Org. Pozarządowe mogą wystepować w roli grup nacisku czy też grup lobbingowych.

Org. Przyczyniają się do wytwarzania dóbr, których potrzebują społeczeństwa, a których nie są w stanie dostarczyć rządy państw. Stąd też określane są mianem „trzeciego sektora”.

Rozwój organizacji pozarządowych we wnętrzu państw tworzy przesłanki społ. Obywatelskiego. Transgraniczne działania tych podmiotów tworzą przesłanki globalnego społ. Obywatelskiego.

1. Deginicje :

-Sfera idei, wartości organizacji, sieci i jednostek ulokowanych poza strukturami rodziny, rynku państwa i funkcjonujących poza ograniczeniami tworzonymi przez narodowe społ. Działania Polit. I gospod. Są to ludzie, organizacjie, wartości które reprezentują ulokowani w transnarodowej przestrzeni, która nie jest ograniczona przez państwa narodowe, i społeczności lokalne.

-sieć instytucji, przez które grupy społeczne reprezentuą siebie w odniesieniu do innych grup i w odniesieniu do państw.

Cechy Globalnego społ. obyw. :

- tworzy nową jakośc w organizacji i funkcjonowaniu życia społecznego istniejąc poza strukturami państwa, prywatnego życia oraz struktur biznesu motywowanych zyskiem

- tworzy transnarodową, odterytorialnioną przestrzeń społ.

- służy upodmiotowieniu jednostek i grup społ.

-różnorodność form organizacji i aktywności w procesie wpływania na międzynarodowe stosunki polityczne

-przeciwstawne zdecentralizowaniu, anarchicznemu w sensie braku centralnego ośrodka sterowania systemowi scentralizowanych , tery. Zorganizowanych państw narodowych

Zmainy technologii - pomagają tworzyć społ. globalne, łatwy przepływ informacji, łatwa komunikacja, (między org. pozarz. Składającym się na globalne społ. obywat.)

Procesy globalizacji są najbardziej kształtowane w obecnej ich postaci przez czynnik technologiczny, liberalną myśl polityczną. ( A TAKŻE CZYNNIK POLITYCZNY).

Zakres i formy działania :

Ciągle dochodzi do poszerzenia działalności , tj zakresu działań. Są to problemy :

• Człowieka

• Ochrony środowiska

• Skutki procesów globalizacji : nędzy, ubóstwa, marginalizacji wielu grup społ. itd.

Organizacje pozarządowe uczestniczą one w procesie dyskutowania, formułowania i realizacji strategii politycznych.

Organizacje lobbingowe:

Podejmują działania na rzecz promocji problemów będących przedmiotem ich zainteresowania na forum organizacji międzynarodowych lub w ramach struktur rządowych poszczególnych państw.

Uczestniczą w dyskusjach Polit. I procesach formułowania strategii organizacji międzyrządowych.

Organizacje „usługowe” -

Zajmują się konkretnymi operacjami, praktycznymi działaniami służącymi rozwiązaniu problemów. Zajmują się gromadzeniem i dostarczaniem informacji, wiedzy, stymulują badania naukowe itd.

Nowa dyplomacja : wpływ pozarz. Org. Trans na decyzje i działania państw i org. Międzynarod.

Równoległe szczyty - spotkania narodowych i międzynarodowych grup społ. obywatelskiego:

-niezależnie od działań państw i koporacji transn.

-zbieżne ze szczytami rządów i instyt. Międzyrząd.

- podejmujące te same problemy, które są przedmiotem obrad rządów lub organizacji międzyrządowych

-wykorzystujące spotkanie do nagłaśniania alternatywnych w stosunku do preferowanych przez rządy wizji rozwiązywania problemów społ. będących przedmiotem obrad oficjalnych szczytów np. Forum Globalne.

Wspólnoty epistemologiczne : są to sieciowo zorganizowane grupy ekspertów z różnych państw, często funkcjonujących w powiązaniu z org. Pozarządowymi.

Odwołują się często do wspólnych przekonań i wartości które powinny leżeć u podstaw działań Polit.

Przykład roli wpółnot epis. Jest przyczynienie się do powstania reżimu ochrony środowiska Morza Śródziemnego, skonkretyzow. Tzw. Konwencją Barcelońską.

ROZDZIAŁ 7 - SŁUŻBA DYPLOMATYCZNA I KONSULARNA

- współcześnie dyplomacja staje się coraz bardziej publiczna i obywatelska ( kiedyś ekskluzywna,zamknięta, tajna)

1. Pojęcie dyplomacji

• od gr. diploma - 2 tabliczki pokryte woskiem, na których pisano instrukcje i pełnomocnictwa dla posłów udających się w misjach specjalnych

• do powszechnego użycia weszło w XVIII w.

• DEF. : „oficjalna działalność państwa skierowana na zewnątrz, realizowana przez organy państwowe i mająca na celu osiągnięcie założeń jego polityki zagranicznej na drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych” → 3 elementy dyplomacji:

a) oficjalna działalność państwa realizująca jego zewnętrzne funkcje

b) zespół metod i środków polityki zagranicznej państwa

c) aparat organizacyjny oraz zespół ludzi obdarzonych odpowiednimi kwalifikacjami

• dyplomacja → główny instrument realizacji polityki zagranicznej

• cel dyplomacji: nawiązywanie i utrzymywanie pokojowych stosunków z innymi państwami, ochrona interesów i bezpieczeństwa państwa i poszukiwanie możliwości współpracy

• metody działalności dyplomatycznej

a) prowadzenie negocjacji b) perswazja c) kompromis d) konsultacje

e) groźby f) podstęp g) wywieranie presji psychologicznej

• dyplomacja = komunikacja werbalna (korespondencja dyplomatyczna) + k. niewerbalna (manipulowanie protokołem dyplomatycznym)

• stosunki dyplomatyczne - oficjalne stosunki między uznającymi się suwerennymi państwami lub innymi podmiotami prawa międzynarodowego → ustanawianie ich jest ściśle związane z prawem legacji ( uprawnienia do wysyłania swoich - czynne i przyjmowania obcych - bierne przedstawicieli dyplomatycznych za zgodą wzajemną obydwu zainteresowanych stron; należy do kompetencji głowy państwa, realizowane przez przedstawicieli dyplomatycznych)

• źródła formalnego współczesnego prawa dyplomatycznego: międzynarodowe umowy wielostronne np. Konwencja wiedeńska o stosunkach dyp z 1961r.

• Inne źródła prawa: umowy dwustronne, zwyczaj międzynarodowy, akty prawa wewnętrznego, praktyka sądowa i dyplomatyczna, doktryna prawa dyplomatycznego

• dziś, znaczenia nabiera dyplomacja publiczna - wpływ postaw społecznych na formowanie i realizację polityki zagranicznej;

- jest skierowana nie tylko do decydentów politycznych, ale do całego społeczeństwa;

• - posiada dodatkowe środki, opierając się na działalności organizacji i instytucji pozarządowych;

- obejmuje aspekty sm wykraczające poza tradycyjną dyplomację np. kształtowanie opinii publicznej w innych państwach;

- dyplomacja przestaje być wyłącznym instrumentem państwa w stosunkach międzynarodowych

2. Formy dyplomacji

4 podstawowe formy dyplomacji:

• dyplomatyczne misje specjalne: misje czasowe reprezentujące państwo wysyłające w jego stosunkach z państwem przyjmującym; pierwotna i najstarsza forma już ze starożytności (np. układ Ramzes II - Hattusilis III)

• stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne - ambasady i poselstwa ( 2 poł. XV w., Mediolan, Wenecja)

• konferencje międzynarodowe - formy wykorzystywane w dyplomacji wielostronnej - rozwój nastąpił po 1815 r.; mogą być zwoływane przez zainteresowane państwa lub lub pod auspicjami organizacji międzynarodowych; ze względu na zasięg mogą być uniwersalne, regionalne lub grupowe; państwa wysyłają delegacje złożone z dyplomatów i towarzyszących im ekspertów

• organizacje międzynarodowe - powoływane jako wspólne organy państw, reprezentujące ich wolę i interesy; obecny kształt przybrały w XIX w.; powoływane, bo doraźne formy współpracy wielostronnej nie były wystarczające; początkowo ich cele były specjalne (Unia Telegraficzna 1865r.) a w XX w. zaczęły powstawać o charakterze ogólnym (Liga Narodów 1919r.) → rozwój tej formy → pojawiły się o. o charakterze międzyrządowym, pozarządowym

W historii sm ewolucja form dyplomatycznych przybrała dwie tendencje:

• przekształcanie form doraźnych w stałe (misje specjalne → poselstwa, ambasady; konferencje → organizacje)

• przeistaczanie się form dwustronnych w formy wielostronne

Współcześnie występują 4 główne tendencje:

• wzrost roli dyplomacji wielostronnej (szczególnie na forum organizacji m.)

• wzrost znaczenia tzw. dyplomacji bezpośredniej czy dyplomacji na szczycie, prowadzonej przez głowy państw, szefów rządów czy ministrów spraw zagranicznych ( coraz częściej odbywają się spotkania prywatne polityków, nie w ramach oficjalnych wizyt państwowych → tzw. dyplomacja bez krawatów

• ewolucja roli i znaczenia szefa misji dyplomatycznej przez znaczne ograniczenie możliwości podejmowania samodzielnych decyzji w istotnych dla państwa sprawach

• wzrost znaczenia misji specjalnych, spoza kręgu zawodowej dyplomacji - zarówno misje o charakterze specjalistycznym jak i tzw. dyplomacji obywatelskiej ( uczestniczenie w procesach międzynarodowych samych obywateli, niewystępujących w roli urzędników państwowych, lecz zaangażowane w sprawy publiczne osób - Polacy w pomarańczowej rewolucji)

3. Funkcje dyplomacji

• klasyczne ujęcie: triada : negocier - observer - proteger

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r. wymienia najważniejsze:

• reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

• ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym

• prowadzenie rokowań z władzami państwa przyjmującego

• działanie na rzecz rozwoju przyjaznych stosunków między dwoma państwami -

f. promocyjna - wzrost znaczenia dyplomacji kulturalnej

• zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i informowanie o tym państwa wysyłającego

• możliwość pełnienia przez misję dyplomatyczną funkcji konsularnych

Funkcje czasowych misji dyplomatycznych są określone w sposób bardzo ogólny i każdorazowo zależą od porozumienia między państwem przyjmującym a wysyłającym.

Misje specjalne wg kryterium podmiotowego można podzielić na :

• negocjacyjne

• militarne (np. delegacje wojskowe)

• obserwacyjne (misje obserwujące wybory)

• doręczycielskie

• ceremonialne (śluby, pogrzeby ważnych osobistości etc.)

- kiedyś dyplomacja dot. głównie polityki sensu stricto, dziś zajmuje się wieloma sprawami np. handel,kultura, współpraca naukowa etc.

4.Organy państwa do spraw stosunków międzynarodowych

4.1 Organy wewnętrzne

GŁOWA PAŃSTWA

• jej kompetencje w zakresie sm zależą od jego pozycji prawnoustrojowej

W Polsce:

• jest najwyższym przedstawicielem państwa w sm

• sprawuje ogólne kierownictwo nad stosunkami zagranicznymi państwa

• bardziej szczegółowe kompetencje prezydenta dot. 3 dziedzin sm: stosunków dyp., umów międzynarodowych oraz stanu wojny:

• prezydent realizuje w imieniu państwa prawo legacji przez mianowanie i odwoływanie szefów misji dyp. Oraz przyjmowanie listów uwierzytelniających od przedstawicieli dyplomatycznych innych państw;

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, aczkolwiek ratyfikacja pewnych typów umów jest uzależniona od zgody parlamentu wyrażonej w ustawie;

• postanawia o stanie wojny w przypadku agresji zbrojnej na Polskę lub gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony, ale tylko w okresie, gdy nie obraduje Sejm

PREMIER

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami

• jego kompetencje nie są wyraźnie zdefiniowane, ale przyjmuje się domniemanie jego kompetencji w zakresie:

• reprezentowania państwa

• prowadzenia rokowań dyplomatycznych

• zawierania umów międzynarodowych

• kształtowania polityki zagranicznej

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

• prowadzi politykę zagraniczną państwa, opracowuje jej założenia i kontroluje realizację

• reprezentuje i ochrania interesy państwa i jego obywateli za granicą, a także kieruje działalnością jego przedstawicielstw dyplomatycznych

• jest pośrednikiem między rządem swojego państwa a przedstawicielami państw obcych

• swoje funkcje sprawuje za pośrednictwem ministerstwa spraw zagranicznych

• na ogół składają się one z 3 komórek org.: departamentów terytorialnych, funkcjonalnych i administracyjnych

Współcześnie w stosunkach między państwami demokratycznymi wzrasta również rola dyplomacji parlamentarnej - polega na wchodzeniu parlamentarzystów w bezpośrednie interakcje międzynarodowe w ramach stosunków dwustronnych czy na forum wielostronnym, np. Unii Międzyparlamentarnej.

4.2 Organy zewnętrzne

• stałe misje dyplomatyczne

• misje specjalne

• przedstawicielstwa państwa przy organizacjach międzynarodowych

• delegacje na konferencje międzynarodowe

• urzędy konsularne

5. Misje dyplomatyczne

DEF.: Misja dyplomatyczna jest zewnętrznym organem państwa wysyłającego, o charakterze przedstawicielskim, który znajduje się i działa na terytorium państwa przyjmującego, kierowanym przez właściwie upełnomocnionego przedstawiciela dyplomatycznego, jednoosobowo odpowiedzialnego za działalność misji;

Misje dyplomatyczne wg prawa międzynarodowego zostały sklasyfikowane wg trzech kryteriów

• czasowego zakresu misji (stałe i czasowe)

• podmiotowego zakresu misji (funkcjonujące w stosunkach dwustronnych i wielostronnych)

• charakteru misji (merytoryczne i obserwacyjne)

Stąd wyróżniamy 4 typy misji dyplomatycznych:

a) stałe misje dyplomatyczne w stosunkach bilateralnych

b) stałe misje dyplomatyczne w stosunkach multilateralnych - misje państw do organizacji międzynarodowych (mogą mieć charakter merytoryczny lub obserwacyjny)

c) czasowe misje dyplomatyczne w stosunkach bilateralnych - misje specjalne

d) czasowe misje dyplomatyczne w stosunkach multilateralnych - misje konferencyjne

(o charakterze merytorycznym lub obserwacyjnym)

Szefowie misji dyplomatycznych dzielą się na 3 klasy:

• ambasadorów i nuncjuszy (przedstawiciele Stolicy Apostolskiej), którzy są akredytowani przy głowach państw

• posłów, ministrów i internuncjuszy - również akredytowanych przy głowach państw

• chargés d'affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych - dzielą się na :

• stałych (en pied, en titre), a więc pełniących funkcję stałego szefa misji dyplomatycznej

• tymczasowych (ad interim), zastępujących szefa misji w przypadku jego czasowej nieobecności lub niemożności pełnienia funkcji ( na ogół najstarszy rangą członek personelu dyplomatycznego)

Różnice między klasami mają charakter wyłącznie formalny i protokolarny, wyrażając się w zasadach precedencji: o pierwszeństwie szefów misji dyplomatycznych decyduje klasa, do jakiej należą, a w ramach klas data złożenia listów uwierzytelniających:

• ambasador, który najwcześniej złożył listy uwierzytelniające w państwie przyjmującym →

dziekan korpusu dyplomatycznego* (w państwach katolickich jest to zawsze nuncjusz apostolski, bez względu na datę akredytacji

Wysłanie misji dyplomatycznej:

• mianowanie szefa misji

• uzyskanie agrément

Szef misji dyplomatycznej rozpoczyna swoją funkcję wraz ze złożeniem listów uwierzytelniających na ręce głowy państwa przyjmującego (wielki bal)

Misja dyplomatyczna składa się z :

• szefa misji

• personelu dyplomatycznego

• personelu administracyjno - technicznego

• personelu służby misji

Zakończenie funkcji stałej misji dyplomatycznej następuje w sytuacjach:

• utraty podmiotowości prawnomiędzynarodowej przez jedno z państw

• zerwania stosunków dyplomatycznych między państwami

• zawieszenia stosunków dyplomatycznych między państwami

• wybuchu wojny między nimi

• zamknięcia placówki z powodów finansowych

Szef misji swoją misję kończy w przypadku:

• odwołania go przez państwo wysyłające bądź z powodu upływu terminu, na jaki został powołany bądź z innych przyczyn

• zgonu

• rezygnacji

• dezercji

• uznania go za persona non grata przez państwo przyjmujące

Misja specjalna - misja czasowa, reprezentująca państwo, wysłana przez jedno państwo do drugiego za jego zgodą, w celu wspólnego rozpatrzenia określonych spraw czy wypełnienia określonego zadania;

• może składać się z jednego lub więcej przedstawicieli państwa

• jej funkcja rozpoczyna się z chwilą wejścia w urzędowy kontakt z odpowiednim organem państwa przyjmującego

• zakończenie następuje w przypadku:

• porozumienia państw

• wypełnienia przez nią zadań

• upływu wyznaczonego czasu

• odwołaniu misji przez państwo wysyłające

• powiadomieniu przez państwo przyjmujące, że uważa misję za zakończoną

Według kryterium rangi szefa misji możemy je podzielić na:

• misje polityczne - misje wysokiej rangi, gdy na jej czele stoi głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych lub inna osobistość państwa wysyłającego

• misje dyplomatyczne - kierowane przez zawodowych dyplomatów

• misje paradyplomatyczne - są to często misje o charakterze wyspecjalizowanym i technicznym, kierowane przez specjalistów z danej dziedziny, którzy nie posiadają statusu dyplomatycznego

Misje państw do organizacji międzynarodowych - charakter stały lub tymczasowy ( tymczasowe zwane delegacjami, są wysyłane przez państwa do wzięcia udziału w pracach organów sesyjnych organizacji lub na konferencje przez nią organizowane;

• są akredytowane przy organizacji międzynarodowej

• początek funkcji misji stałej następuje w momencie przekazania organizacji przez jej szefa listów uwierzytelniających

6. Misje konsularne

Stosunki konsularne to urzędowe stosunki między państwami ustanawiane za ich wzajemną zgodą w celu realizacji funkcji konsularnych.

- rozdzielność stosunków dyplomatycznych i stosunków konsularnych

- stanowienie stosunków dyplomatycznych implikuje zgodę na ustanowienie stosunków konsularnych (ale potrzebna odrębna zgoda)

- zerwanie stos. dypl. nie pociąga za sobą zerwania stos. Konsularnych

- urząd konsularny reprezentuje państwo w sferze skonkretyzowanych i ograniczonych interesów

- okręg konsularny może obejmować całość lub część terytorium państwa przyjmującego

Źródła współcześnie określające funkcjonowanie misji konsularnych:

1. konwencje wielostronne - Konwencja hawańska z 1928 r. oraz Konwencja Wiedeńska o stos. konsularnych z 1963 r.

2. dwustronne umowy konsularne

3. prawo zwyczajowe

4. akty prawa wewnętrznego (np. w Polsce ustawa o funkcjach konsulów z 1984 r.

Kategorie urzędów konsularnych:

1. zawodowe

2. honorowe- na czele stoi konsul honorowy (najczęściej obywatel państwa przyjmującego; za swoją pracę nie pobiera stałego wynagrodzenia, ale zazwyczaj zatrzymuje część opłat konsularnych na potrzeby funkcjonowania kancelarii)

 w praktyce instytucja stosowana bardzo szeroko np. Polska powróciła do niej pod koniec 80' XX w.

Urzędy konsularne i ich kierownicy dzielą się na 4 klasy (.Konwencja Wiedeńska z 1963):

1. konsulaty generalne (konsul generalny) - ustanawiane w najistotniejszych dla państwa okręgach konsularnych,

2. konsulaty (konsul),

3. wicekonsulaty (wicekonsul),

4. agencje konsularne (agent konsularny mianowany bądź bezpośrednio przez ministra SZ, bądź przez kierownika urzędu konsularnego wyższego szczebla)

- kierownika urzędu kons. mianuje państwo wysyłające (listy komisyjne klasa, okręg konsularny i siedziba misji),

- początek misji - uzyskanie od państwa przyjmującego exequatur (dopuszczenie do wykonywania czynności kierownika urzędu kons.)

- listy komisyjne wystawia i udziela exequatur głowa państwa lub minister SZ (zależy od praktyki państw)

Zakończenie misji: utrata podmiotowości prawnomiędzynar. przez jedno z państw, stan wojny między nimi, zerwanie bądź zawieszenie stos. konsularnych lub likwidacja urzędu kons.

Zakończenie funkcji kierownika urzędu kons.: śmierć, rezygnacja, odwołanie prze państwo wysyłające bądź uznanie go za persona non grata i cofnięcie exequatur przez państwo przyjmujące.

Funkcje konsularne:

1. ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, tzw. „opieka konsularna” (np. udzielanie własnym obywatelom pomocy i rady, organizowanie pomocy prawnej dla więzionych obywateli),

2. funkcje o charakterze administracyjnym (obywatelstwo, paszporty, wizy, urzędnik stanu cywilnego),

3. funkcje o charakterze sądowym (np. przesłuchiwanie obywateli państwa wysyłającego w charakterze świadków czy biegłych),

4. funkcje o charakterze notarialnym (np. sporządzanie testamentów, tłumaczenie i legalizowanie dok),

5. funkcje w sprawach spadkowych (obecnie wykonywanie tej funkcji na rzecz osób prywatnych jest ograniczane),

6. funkcje w zakresie opieki i kurateli nad osobami małoletnimi i nieposiadającymi pełnej zdolności do czynności prawnych,

7. funkcje w dziedzinie żeglugi morskiej i powietrznej (zapewnienie załogom ochrony prawnej i w różnych syt. życiowych)

8. funkcje w dziedzinie promocji stosunków gosp. (ułatwianie kontaktów i wspieranie inicjatyw inwestycyjnych)

9. funkcje w dziedzinie promocji stos. kulturalnych i naukowych

10. funkcja informacyjna (zbieranie i przekazywanie info. swojemu rządowi)

7. Przywileje i immunitety dyplomatyczne i konsularne.

Immunitet - niepodleganie jurysdykcji władz państwa przyjmującego.

Przywileje - wszelkie ulgi, ułatwienia i prerogatywy przyznawane misjom dyplomatycznym i konsularnym oraz ich członkom przez państwo przyjmujące.

Trzy teorie wyjaśniające istnienie przywilejów i immunitetów:

1.Teoria reprezentacji - założenie, że dyplomata jest osobistym reprezentantem władcy a każde naruszenie jego godności, było traktowane jak zamach na godność suwerena. Przedstawiciel dypl. reprezentując swoje państwo nie może podlegać równocześnie władzy innego państwa.

2.Teoria eksterytorialności - osoba dyplomaty+pomieszczenia dyplomatyczne traktowane jako podlegające pod prawo państwa wysyłającego (pomimo fizycznej obecności w państwie przyjmującym).

3.Teoria funkcjonalna - przywileje i immunitety są przyznawane w zakresie niezbędnym do swobodnego i należytego wypełniania funkcji przez przedst. dypl. i misje dypl.

Przywileje i immunitety misji dyplomatycznej i konsularnej obejmują:

1. nietykalność pomieszczeń (stałej misji dyplomatycznej):

a)całkowity zakaz wkraczania na teren misji funkcjonariuszy państwa przyjmującego-bez wyraźnej zgody szefa misji(nawet w wypadku pożaru, czy ataku terrorystycznego, wejście bez zgody uważane jest za delikt międzynarodowy).

b)obowiązek zapewnienia bezp. i ochrony przez państwo przyjmujące.

2. nietykalność majątku, funduszy misji dypl.-państwo przyjmujące ma obowiązek zapewnienia swobodnego dysponowania majątkiem ruchomym, śr. transportu i śr. finansowymi(zwłaszcza na kontach). NIE podlegają rekwizycji, zajęciu czy egzekucji.

3. nietykalność archiwów i korespondencji dypl.

-przywileje podatkowe-zwolnienie (nie obejmuje opłat za konkretne usługi np. energię elektr., telefon itp. oraz podatków pośrednich)

-przywileje celne-całkowite zwolnienie.

Zakresy przywilejów i immunitetów członków misji dypl.:

1. Zakres podmiotowy-5 kategorii osób:

a) szef misji dypl., członkowie personelu dypl. i ich rodzin-pełny zakres przywilejów.

b) czł. personelu administracyjno-technicznego(tłumacze, sekretarki)-ochrona jest ograniczona do zakresu wykonywanych obowiązków.

c) czł. personelu służby misji-immunitet w sprawach służbowych i zwolnień z podatków o wynagrodzeń

d) służba prywatna-ochrona praktycznie minimalna

e) czł. misji posiadający obywatelstwo państwa przyjmującego-immunitety i przywileje w ramach wyk. funkcji.

2. Zakres przedmiotowy:

-nietykalność osobista

-immunitet jurysdykcyjny-niepodleganie jurysdykcji karnej, cywilnej i adm. państwa przyjmującego( gdy jest osobą prywatną w kwestii j. adm. immunitet jest ograniczony w 3 przypadkach: 1. powództwa rzeczowego w sprawach nieruchomości prywatnych 2. powództwa spadkowego 3. powództwa zw. z jego prywatną działalnością)

-przywileje podatkowe

-przywileje celne

3. Zakres terytorialny obejmuje terytorium państwa przyjmującego oraz terytoria państw trzecich, przez które przedstawiciel dyplomatyczny udaje się w celu objęcia stanowiska.

4. Zakres czasowy-jest określony przez moment przybycia przedst. dypl. do państwa przyjmującego oraz moment opuszczenia.

Rozdział 8 Reżimy międzynarodowe

Postępująca złożoność środowiska międzynarodowego wymaga elastycznych struktur umożliwiających regulacje zachowania państw , wobec wspólnych problemów ect. Struktury te tworzą reżimy międzynarodowe. Są formą instytucji międzynarodowych, będących połączeniem norm prawa międzynarodowego i stałych organów w postaci komisji, komitetów czy organizacji międzynarodowych. Dotyczyć mogą gospodarki, kontroli zbrojeń ect.

Reżimy jako forma instytucji międzynarodowych:

Są jedną form instytucji a stąd elementem procesu instytucjonalizacji stosunków międzynawowych.

U podstaw analizy procesów instytucjonalizacji sm, leży pojęcie instytucji, których szczególnym rodzajem są instytucje międzynarodowe.

Nie istnieje powszechna definicja „instytucji międzynarodowych''. K.Shepsle określał ją jako porozumienie o współpracy, ograniczające koszty transakcji, redukujące oportunizm państw.

Cechy instytucji międzynarodowych:

- są względnie trwałymi konstrukcjami społecznymi, tworzonymi w procesie negocjacji

-składają się na nie zespoły wzorców zachowań określonych podmiotów sm w określonych obszarach i sytuacjach rzeczywistości międzynarodowej. Oznacza to, że instytucje regulują nie tylko zachowanie państw, ale i uczestników sm.

-szczególną cechą procesu powstania i funkcjonowania instytucji jest ich pragmatyczny, utylitarny charakter - służą zaspokajaniu potrzeb ich uczestników, ograniczają skalę społecznych wyborów w procesie funkcjonowania, przyczyniają się do zwiększenia ich przewidywalności.

- stopień sformalizowania nie decyduje o istocie instytucji międzynarodowych- istotną tendencją obecnego etapu tworzenia instytucji jest obniżanie poziomu formalizacji.

Instytucje międzynarodowe są zespołem trwałych, dynamicznych, przybierających różne formy i zawierających kolektywnie zaakceptowane wzorce zachowań, konstrukcji społecznych, służących zapewnianiu powtarzalności interakcji uczestników sm w określonych dziedzinach a przez to przyczyniających się do ich podporządkowania i stabilizacji w poliarchicznym środowisku międzynarodowym.

Istotnym problemem analizy instytucji są ich formy, przez które podlegają konkretyzacji w środowisku międzynarodowym. Oznacza to, ze procesy instytucjonalizacji przybierają różne formy a zakres ulega poszerzaniu. O.Waever zaliczył do nich : formalne międzyrządowe/pozarządowe organizacje międz; reżimy międz jako wynegocjowany ład z określonymi zasadami; zwyczaje międzynarodowe jako niesformalizowane instytucje.

Do instytucji zalicza się również praktyki dyplomatyczne, procesy integracyjne, współpraca „Środowisko dla Europy” czy KBWE do początku lat 90 ect.

Instytucjonalizacji zaczynają również podlegać interakcje miedzy podmiotami niepaństwowymi, prowadząc do tworzenia nowych form instytucji w postaci sieci więzi.

Różnorodność form instytucji międzynawowych oznacza, że przed podmiotami je tworzącymi wyłaniają się decyzje nie tylko co do treści regulacji danej dziedziny sm, ale także co do form tej regulacji, które są przedmiotem wyboru.

2. Istota i specyfika reżimów międzynarodowych :

Zainteresowanie reżimami międzynarodowymi , przypada na lata 70 XX w , powodem było zmieszenie hegemonicznej pozycji USA oraz narastanie współzależności międzynarodowych.

Zgodnie z definicją Krasnera reżimy to zasady, normy i procedury decyzyjne, wokół których następuję zbieżność oczekiwań podmiotów w określonej dziedzinie sm.

Na strukturę reżimów składają się : zasady, normy, reguły, procedury decyzyjne.

Zasady - duży poziom ogólności, określają zjawiska do których państwa mają dążyć.

Normy- podstawowy element reżimów, określają kierunki postępowania stron reżimu a więc standardy zachowań. Nie muszą mieć charakteru prawnie wiążącego choć z reguły są umowami wielostronnymi.

Procedury decyzyjne- określają reguły postępowania w procesie funkcjonowania reżimów. Zazwyczaj mają charakter technicznych procedur podejmowania decyzji np. przyjmowania nowych członków

Dla funkcjonowania reżimów podstawowe znaczenie mają zasady i normy.

Reżimy jako rodzaj instytucji wyróżniają cechy specyficzne

- szczególną cechą i celem jest rozwój współpracy między uczestnikami sm ,w odniesieniu do wąskich, sprecyzowanych obszarów.

-są strukturami wyspecjalizowanymi obejmującymi zakresem działania względnie precyzyjnie zdefiniowane obszary.

- wielostronne mechanizmy „obróbki” problemów sektorowych.

- nie są tożsame z umowami międzynarodowymi, nie ograniczają się jedynie do norm prawa. Ich cechą specyficzną są komisje, komitety które nadzorują proces wykonywania uzgodnionych regulacji.

- służą kształtowaniu kooperacyjnych zachowań państw

Ważnym elementem analizy reżimów jest ich wpływ na zmianę zachowań państw w środowisku poliarchicznym ( poliarchiczność - brak centralnego ośrodka sterowania)

Zdaniem Mancura państwa nie będą działały na rzecz realizacji wspólnych interesów, chyba ze istnieje określony przymus. Dobrowolnie nie podejmą działań mimo korzyści dla całej grupy. Istnieje więc sprzeczność między racjonalnością indywidualną a kolektywną. Indywidualna wymaga działań prowadzących do maksymalizacji korzyści jednostkowych co sprawia, że działania kolektywne stają się zawodne. Z kolei racjonalność kolektywna oznacza osiągnięcie korzyści przez grupę jako całość.

Mechanizmem skłaniającym państwa do kooperatywnych zachowań są reżimy. Czynią to przez 2 zasadnicze funkcje :

1.przezwyciężania dylematów działania kolektywnego - tworzenie normatywno- instytucjonalnych ram działania, które zapewniają minimum pewności co do zachowań państw, osiągane jest to przez poprawę komunikacji między państwami co zmniejsza ilość błędnych interpretacji. Tworzą też reguły które powodują narastanie zbieżności oczekiwań co do wzajemnych zachowań, tworzą materialne i osobowe struktury interakcji w postaci komisji , które obniżają koszty interakcji i działań kooperacyjnych.

2. stabilizacja więzi miedzy państwami - współpraca państw prowadzi do zastępowania uzgodnień ad hoc, długoterminową współpracą.

Tym samym reżimy nie tylko regulują wzajemnie oddziaływania państw, ale także je stabilizują.

Reżimy międzynarodowe nie odbierają państwom suwerennych praw, zmieniają tylko uwarunkowania sytuacyjne, w których państwa oddziaływają na siebie.

3. Funkcjonowanie reżimów - studium przypadków.

Traktat o rozbrojeniu konwencjonalnym w Europie ( CFE)

Podpisany 19.11.1991 , wszedł w życie 17.07.1992.

Stronami traktatu były państwa członkowskie NATO i byłego Układu Warszawskiego.

Wpływ na negocjacje miał klimat polityczny, ukształtowany w warunkach końca zimnej wojny i towarzyszących radykalnych zmian politycznych.

Do zasad traktatu CFE należą - zasada powstrzymania się we wzajemnych stosunkach od groźby użycia siły, lub użycia siły przeciw integralności terytorialnej i niepodległości jakiegokolwiek państwa, zasada ustanowienia bezpiecznej i stabilnej równowagi konwencjonalnych sił zbrojnych, zapobiegania konfliktom zbrojnym, eliminowania zdolności do dokonania niespodziewanego ataku i rozpoczęcia działań ofensywnych na dużą skalę w Europie i zasada kooperacyjnych zachowań w dziedzinie bezpieczeństwa.

Reżim CFE odwołuję się do powszechnie akceptowanych zasad stosunków międzynarodowych

W myśl traktatu redukcji podlegał cały sprzęt wojskowy służący działaniom ofensywnym. W normach była mowa o jego zniszczeniu do określonych pułapów.

Limity redukcji wynosiły tyle samo dla państw NATO jak i układu Warszawskiego, tak określone limity oznaczały, że w treści traktatu znalazł odzwierciedlenie blokowy podział Europy( odchodzący do historii). Reżim CFE już w trakcie tworzenia obciążony był wadą - nie uwzględniał nowych realiów politycznych. Potwierdzeniem blokowego myślenia jest określanie pułapów narodowych, osobno dla państw NATO i byłego Ukł.Warszawskiego.

Rozbudowanym elementem CFE są procedury weryfikacji przestrzegania zobowiązań. Obejmują kilka elementów tj obowiązek wymiany informacji między stronami o stanie uzbrojenia i stanie rozbrojenia konwencjonalnego; inspekcje na miejscu ; narodowe/ międzynarodowe techniczne środki kontroli ; stały organ - Wspólna Grupa Konsultacyjna , miał rozwiązywać problemy związane z przestrzeganiem traktatu , uzgadniać rozwiązania służące podniesieniu renomy reżimu, rozwiązywać różnice w interpretacjach postanowień reżimu, rozpatrywać wniesione sprawy, opracowywać zasady funkcjonowania Grupy. Decyzje są podejmowanie na podstawie konsensusu. Działania grupy jako forum dialogu politycznego jest istotnym elementem skuteczności reżimu.

Ukształtowana na początku lat 90 struktura reżimu nie okazała się niezmienna, szczególnie w odniesieniu do kwestii limitów uzbrojenia państw, podlegała ewolucji co było również procesem adopcyjnym do zmieniającego się środowiska międzynarodowego. Kolejnym problemem wymuszającym modyfikację postanowień traktatu było bezpieczeństwo tzw. Obszarów flankowych Rosji i Ukrainy

W celu adaptacji CFE do radykalnie zmienionych pozimnowojennych realiów podjęto negocjacje zakończone w 1991 w Istambule w czasie szczytu OBWE. Zmieniono pułapy uzbrojenia państw, zniesiono grupowo- strefową strukturę limitów uzbrojenia. Porozumienie adopcyjne oznaczało adaptację reguł CFE do nowych realiów politycznych.

Konwencja w sprawie trans granicznych zanieczyszczeń powietrza :

U podstaw reżimu ochrony powietrza leży Konwencja w sprawie transgranicznych zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości.

Negocjacje nad utworzeniem międzynarodowego reżimu zaczęto w 1977. U podstaw określenia stanowisk negocjacyjnych państw leżało - dotkliwość szkód ekologicznych, wewnętrzne interesy gospodarcze, wew, presja polityczna, koszty redukcji zanieczyszczeń.

Na strukturę reżimu składają się normy, reguły, procedury dotyczące zarówno procesów weryfikowania jak i mechanizmy podejmowania decyzji. Najbardziej dynamicznie rozwijającym się elementem reżimu są reguły.

Strukturą administracyjną nadzorującą wykonywanie postanowień Konwencji i Protokółów jest Organ Wykonawczy powiązany z Europejską Komisją Gospodarczą ONZ. Głowne zadanie to dokonywanie okresowego przeglądu działań państw. W przypadku podejrzeń ma prawo domagać się dodatkowych informacji od państwa.

Istotnym elementem całego reżimu jest program monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości.

Problem skuteczności reżimów :

Ważnym elementem analizy rezimów jest ocena ich skuteczności .

Kryteria na podstawie których można mierzyć skuteczność to : wpływ reżimu na zakres modyfikacji zachowań państw, na rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych

Wpływ na modyfikację zachowań państw uwzględnia mechanizm „kija i marchewki” , czyli kar za nie przestrzeganie regulacji i nagród za zgodne z nimi działania.

W przypadku międzynarodowego reżimu ochrony powietrza w Europie system kar nie należy do rozbudowanych. Mimo ogólnej wysokiej oceny reżimu CFE należy również wskazać na ograniczenia, które wynikały z przesłanek politycznych( radykalne zmiany po zimnej wojnie) i gospodarczych ( koszty warunkowały tempo niszczenia sprzętu)

Drugie kryterium to wpływ na rozwiązywanie konkretnych problemów w środowisku międzynarodowym - największy stopień redukcji dotyczył emisji dwutlenku siarki do atmosfery.

Oceniając wpływ reżimu CFE na redukcję zbrojeń konwencjonalnych - nastąpiła ograniczenie wydatków państw na zbrojenie , stał się strukturą współkształtującą stabilność i przewidywalność aktywności wojskowej

Uogólniając wpływ reżimów na funkcjonowanie środowiska międzynarodowego należy zgodzić się z poglądem, że powstawanie i funkcjonowanie efektywnych instytucji międzynarodowych może stać się źródłem ładu i stabilności.

Rozdział 9 TRANSNARODOWE SIECI W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Sieć - złożony system (complex system) lub grupa powiązanych ze sobą elementów - rzeczy bądź ludzi.

Sieci fizyczne(transportowe, energetyczne, telekomunikacyjne) - sieci te są arteriami jednolitego rynku. Tworzą infrastrukturę, która podbudowuje współczesne społeczeństwa i „spina” gospodarki narodowe.

Sieci niefyzyczne - korporacje transnarodowe przekształcają swojąstrukturę wewnętrzna w sieciową (sieci wewnątrzkorporacyjne) oraz tworzą sieci między sobą (sieci międzykorporacyjne). Powstają sieci biznesu i bankowe. Sieci gospodarcze (przemysłowe) oznaczają systemy interakcji i przepływów inforamcji, dóbr, usług i kapitału oraz wykorzystania takich zasobów, jak zdolności technologiczne, marketingowe czy pozycja na rynku. Są więc zbiorem połączonych relacji (wymiany).

Sieci społeczne (w tym polityczne) - dynamiczny system komunikacji, współpracy i partnerstwa pomiędzy grupami lub instytucjami. Jest to siatka połęczeń pomiędzy jednostkami i grupami, które współdziałają, realizując różne interesy. Mogą to być więc różne formy organizacyjne, mniej lub bardziej skomplikowane. Np. organizacje pozarządowe, grupy nacisku, interesu,instytucje publiczne i prywatne, władze samorządowe oraz jednostki.

Mają charakter krajowy - tworzone przez podmioty pochodzące z jednego państwa ,
i transnarodowy (wykraczają poza granice np. instytucje publiczne i prywatne, organizacje pozarządowe, jednostki oraz aktorzy zbiorowi) -

1) gdy przynajmniej jeden z tworzących ją aktorów nie ma charakteru rządowego

2) pochodzą z conajmniej dwóch państw.

Cechy charakterystyczne sieci. Jest to struktura:

Samoorganizująca się - sieć oparta jest na związkach oddolnych, mających charakter dynamiczny

Współpracy - dominują transakcje i przepływy zorientowane na cżłonków sieci, wymagające pewnych wzajemnych zobowiązań i świadczeń

Niehierarchiczna - więzi pomiędzy aktorami sieci są dwukierunkowe, horyzontalne, dają możliwość jednakowego wpływu na zbiorowe decyzje sieci , brak jest monopolu i nadrzędności

Elastyczna - tworzone struktury organizacyjne, nie są niezmienne. Otwartość - możliwość opuszczenia oraz przyłączenia się do sieci.

Topologiczna - powstawanie więzi między podmiotami wcześniej ze sobą przestrzennie niepowiązanymi, a nawet odizolowanymi.

Struktury sieciowe nazywane są interakcyjnymi - silniej warunkowane są przez relacje między aktorami sieci, niż przez same cechy sieci. Np. koordynacja, kooperacja.

Sieci są strukturami koordynacyjnymi - oparte na zaufaniu i współpracy partnerskiej

Relacje mają horyzontalny i niehierarchiczny charakter, ukierunkowane na realizację celów długoterminowych - są więc strukturami zintegrowanymi funkcjonalnie.

Sieć jest alternatywą dla rynku (cechy: konkurencja i rywalizacja) oraz hierarchii (cechy: podporządkowanie i nadzór). Sieć jest pośredniąformą organizacji zarządzania (agregacja interesó, wzajemność świadczeń i wykorzystanie zasobów, aktorzy są współzależni).

Polityki

Relacji międzyrządowych

Sieci wymiany - wyróżnia je przepływ zasobów między aktorami. Podstawowym zasobem jest informacja.

J.Bennington i J.Harvey wskazują 4 kategorie:

1)szczytowe - formalne struktury międzynarodowe, utworzone w celu koordynacji i reprezentacji wspólnych interesów subpaństwowych jednostek terytorialnych wobec instytucji państwowych i międzynarodowych. (np. europejska - Rada Gmin i Regionów Europy). Pełnią funkcje doradcze instytucji międzynarodowych - ONZ, RE, UE, stanowią także instrument oddziaływania na państwa narodowe.

Mają złożoną strukturę wewnętrzną - mega-sieci. Np. Zgromadzenie Regionów Europejskich składa się z 12 związków międzyregionalnych (oszczędze sobie podawanie ich nazw, nie będę katować :P)

2)Sieci przestrzenne - powstają ze względu na cechy fizyczne aktorów terytorialnych (kryteria geograficzne). Dwojaki charakter: zwarty lub rozproszony.

Sieci zwarte przestrzennie - tworzone przez jednostki terytorialne sąsiadujące ze sobą przez granicę państwową. Są to sieci transgraniczne, znane także jako euroregiony (pierwszy to niem - hol Euregio)

Ze względu na szczebel jednostki terytorialnej wskazujemy - sieci komunalne (lokalne) i regionalne.

Komunalne - jednostki terytorialne na poziome lokalnym (gminy, powiaty).

Regionalne - tworzą regiony (wg klasyfikacji UE trzy poziomy NUTS 1, NUTS 2, NUTS 3).

Związki obszarów przygranicznych nakierowane są na rozwiązywanie problemów związane z samym istnieniem między nimi granicy - np. przepływu osób, towarów.

Sieci przestrzenne rozproszone - to sieci tworzone przez jednostki terytorialne niegraniczące ze sobą, lecz charakteryzujące się podobieństwami cech geograficznych: peryferie-centrum, nadmorskie, górskie, wyspiarskie itp. Np. Cztery Zakątki Południowego Bałtyku.

3)Sieci tematyczne - powstają wokół określonego zagadnienia, którym może być na przykład ochrona środowiska, technologia, urbanizacja, komunikacja, kultura i inne. Miasta Przyjazne Rowerzystom

4)Sieci sektorowe - tworzone przez podmioty o takich samych bądź podobnych cechach ekonomicznych. Rozwijanie współpracy w celu wspomagania rozwoju gospodarczego wspólnego sektora bądź jego restrukturyzacji. Np. Stowarzyszenie Europejskich Regionów Przemysłowych.

Sieć polityki J.K.Benson - grupa lub zbiór organizacji powiązanych ze sobą zależnościami w sferze zasobów i wyróżniająca się od innych grup lub zbiorów przerwami w strukturze tych zależności.

Tworzone są w sektorach lub subsektorach działań politycznych. Obecne prawie we wszystkich dziedzinach działalności UE: polityka regionalna, społeczna,energetyczna itd.

Podstawą jej działania jest nierówny dostęp do zasobów - informacji, kapitału, kontaktów czy władzy.

Powstają na poziomie formułowania polityki i jej implementacji.

Aktorami są jednostki, grupy interesu i włądze różnych poziomów.

D. Marsh i R.A.W. Rhodes wyróżniają w sieci polityki:

Sieci problemowe - wokół pewnego zagadnienia, na ogół liczniejsze,bardziej otwarte i zróżnicowane, więksość nie ma charakteru formalnego. Niewielka zgodność interesów. Relacje wewnątrzsieciowe oparte na konsultacjach.

Wspólnoty polityki - sieć o ograniczonym członkostwie, większa spoistość wewnętrzna, wspólnota interesów i wartości, oraz częste kontakty. Często sformalizowany charakter. Dominują negocjacje i targi.

Sieć relacji międzyrządowych - relacje zachodzące między jednostkami władzy wszystkich typów i poziomów : ponadnarodowego, państwowego i subpaństwowego.

Rhodes opisuje trzy modele :

Hierarchiczny-relacje mają charakter odgórny, brak bezpośredniego kontaktu między szczeblem ponadnarodowym i subpaństwowym. Pośrednikiem w kontaktach jest rząd narodowy - przekazuje decyzje na poziom niższy i przechwytuje informacje („Bramkarz”) idące z dołu do góry.

Konsultacyjny - wymiana opinii między tymi trzema poziomami. Kształt trójkąta. Rząd narodowy i subpaństwowy u wierzchołków podstawy, mają bezpośredni dostęp do władzy ponadnarodowej.

Uczestniczący - władza subpaństwowa może wpływać na ponadnarodową - 1) przez swój rząd narodowy , 2)bezpośrednio, 3)bezpośrednio, ale wspólnie z rządem narodowym; 4)przez stowarzyszenie włądz subpaństwowych, 5)przez sieć transnarodową jednostek terytorialnych.

UE może być traktowana jako sieć relacji między aktorami ponadnarodowymi (poziom Wspólnoty), narodowymi (p. Członkowskie) i subpaństwowymi (władze regionalne i lokalne).

KLASYFIKACJE SIECI

Np. liczba aktorów, czas trwania , funkcje, członkostwo, stopień zorganizowania, zakres przedmiotowy ...

Najprostszy podział na sieci dwu- i wielostronne.

Dwustronne - związki bliźniacze (partnerskie, siostrzane). Dwustronne porozumienia o współpracy. Część badaczy uznaje tylko wielostronne (co najmniej 3 aktorów).

Czas trwania - ad hoc - na konkretne zapotrzebowanie, czasowy i celowy charakter, działają do zrealizowania celu; trwałe - nie ma określonego czasu (do usranej śmierci).

Funkcje realizowane przez sieci :

Wymiana informacji i doświadczeń - czyli sieć jest skierowana na zewnątrz

Lobbing i promocja - zewnętrzny aspekt działalności podmiotów tworzących sieć.

Reprezentowanie interesów wobec państw lub instytucji mnd, a także wywieranie nacisku na te instytucje. Sieci terytorialne powstają w celu przełamywania barier narodowych , wspomoagania rozwoju gospodarczego, obszarów peryferyjnych, wzmacniania władzy samorządowej, a także instytucji demokratycznych oraz wspierania politycznej stabilizacji.

Funkcja integracyjna - sieci zbliżają jednostki i instytucje zorganizowane wokół wspólnych celów danej sieci. Sprzyjają rodzeniu się wspólnej świadomości i odpowiedzialności za rozwój regionu.

Funkcje niemateriane - związane z wymianą doświadczeń, wiedzy, podejmowaniem współpracy kulturalnej i międzyludzkiej. Działania : organizowaie spotkań, konferencji, warsztatów etc.

Funkcje materialne - gospodarowanie fizycznymi zasobami aktorów sieci : środowiskiem naturalnym, infrastrukturą.

Ze względu na członkostwo -

Sieci otwarte - swoboda przyłączania się wszystkich zainteresowanych celami działania sieci.

Ograniczone - określone są warunki jakie muszą spełniać kandydaci np geograficzne, ekonomiczne...

Zakres przedmiotowy -

Wielotematyczny - szereg zagadnień interesujących współpracujących aktorów

Wyspecjalizowany - ograniczony do konkretnego tematu

Obecnie mamy do czynienia z tworzeniem platform sieciowych (sieci - sieci) oraz subsieci.

Platformu sieciowe powstają jako koordynatorzy istniejących mniejszych sieci. Np. WACLAC

Subsieci - tworzone są wtedy, gdy sieć ma charakter wielowarstwowy i następuje podział zadań na węższe zagadnienia. Np. ACCESS i TeleCities działające w ramach Eurocities.

Stopień zorganizowania -

Sformalizowane - oparte na podstawie prawnej. Podstawą jest prawo wewnętrzne państwa, w którym sieć ma siedzibę (jest zarejestrowana), a w przypadku sieci terytorailnych także podpisane przez rządu państw, z których pochodzą sieci.

Nieformalne - powstają na podstawie porozumień niemających charakteru prawnego: deklaracje intencji lub memoranda. Są słąbo zorganizowanie wewnętrznie, często nie mają stałych organów.

Sieci są zwykle nieformalne jeżeli chodzi o styl zarządzania.

Stopień podobieństwa podmiotów tworzących sieć -

Sieć synergii - sieć homogeniczna, tworzona przez aktorów podobnych do siebie, mających podobne interesy i zasoby.

Sieć komplementarna - sieć heterogeniczna, tworzona przez aktorów wyspecjalizowanych i wzajemnie uzupełniających się. Współzależności w takiej sieci są silniejsze.

ZNACZENIE SIECI TRANSNARODOWYCH W MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKACH POLITYCZNYCH

Występowanie sieci w międzynarodowych stosunkach politycznych oznacza :

Demokratyzację tych stosunków, racjonalizację, zwiększenie efektywności działania aktorów, a takżę bezpośredni dostęp podmiotów subpaństwowych i pozapaństwowych do procesów decyzyjnych w strukturach międzynarodowych.

UE przywiązuje dużą uwagędo tworzenia sieci polityki - upraszczają proces kontrolowania decyzji z podmiotami społecznymi i regionalnymi. Znacznie upraszcza proces konsultowania decyzji z podmiotami społecznymi i regionalnymi.

Uporządkowują lobbing w UE. Widzi w sieciach rozwiązanie takich problemów jak „deficyt implementacji”, „deficyt demokracji” czy zróżnicowanie regionalne w ramach wspólnoty.

Są spoosbem na aktywizację władz regionalnych i lokalnych.

Z punktu widzenia aktorów udział w sieci daje bezpośredni dostęp do procesu podejmowania decyzji w UE, z ominięciem władz narodowych. Utworzenie sieci daję możliwość wpływu także na etap kształtowania decyzji.

Sieci przyciągają wsparcie finansowe ze strony UE, wzmacniają konkurencyjność i efektywność przez agregację zasobów i potencjałów ich aktorów. W czasach globalizacji uważane za skuteczny i innowacyjny model organizacji i zarządzania zasobami publicznymi. Są bardziej efektywne i mniej zbiurokratyzowane niż rynek czy hierarachia. Podkreśla się ich demokratyczny charakter i wolność od nacisków grup interesów. Sieci transnarodowe wzmacniają autonomię polityczną władz państwowych.

Rozdział 10 PROCESY INTEGRACYJNE W EUROPIE

^{dużo zbędnego pierdolenia w tym temacie…}

Integracja międzynarodowa - wielostronny proces zbliżania się i łączenia dwóch lub więcej państw, w ramach którego wyksztalcają się reguły prawne i odpowiednie struktury kierownicze.

Procesy integracyjne objęły wiele działań, w których najważniejszą spełnia Unia Europejska (specyficzny system wspólnotowy - cechy rozwiniętej organizacji międzynarodowej i państwa);

Etapy integracji europejskiej:

- przechodzenie od wspólnot sektorowych (Europejska Wspólnota Węgla i Stali; Europejska Wspólnota Energii Atomowej) do rozbudowanej UE,

- zwiększanie płaszczyzn integracji od unii celnej i wspólnego rynku do wspólnej waluty oraz postępującej koordynacji działań międzynarodowych,

- utrwalanie się wewnętrznych więzi wspólnotowych,

- kształtowanie wspólnej tożsamości europejskiej.

1. Rozwój idei integracyjnych

Integracja europejska bazuje na trwałym dorobku cywilizacyjnym Starego kontynentu, ukształtowanym głównie przez „triadę” europejską: kulturę grecką, prawo rzymskie i uniwersalistyczne idee chrześcijańskie. Dziedzictwo kulturowe europy tworzyły też pewne prądy i zjawiska umysłowe: humanizm, renesans, oświecenie, liberalizm, komunizm itp.

Współczesne działania integracyjne nawiązują do licznych planów pokojowego rozwoju Europy, które m.in. prezentowali Pierre Dubois, Dante, Erazm z Rotterdamu, William Penn, Immanuel Kant itp. Na terenie Europy rozwijały się idee różnych organizacji integracyjnych: Święte Przymierze, Ligi Europejskiej, Unii Paneuropejskiej. Były także pomysły utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy (np. Briand, Naumann, Churchill).

Powstawały różne plany: utworzenia wspólnego parlamentu, rządu, trybunałów, waluty, sił zbrojnych.

Autorzy pomysłów integracyjnych dążyli głównie do polepszenia warunków wymiany handlowej, zapewnienia bezpiecznego współżycia narodów oraz przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym.

Właściwe działania integracyjne zaczęły się po II WŚ W Europie Zachodniej (Wschodnia pod jarzmem Ruskich i komunizmu, więc nic się dziać nie mogło jak wiadomo. Powstało wówczas również wiele ruchów paneuropejskich, które miały pewne wizje scalania, np. Europejska Unia Federalistów (1946r.), Europejska Unia parlamentarna (1947r.), Nowe Ekipy Międzyrządowe (1947r.), Socjalistyczny Ruch Stanów Zjednoczonych (1945r.), Europejska Liga Współpracy gospodarczej (1946r.). Ważna jest także rola „ojców Europy” - Churchilla, Alcide'a De Gasperi, Roberta Schumana, Jean Moneta, Konrada Adenauera.

Rozwój:

1 etap - działania różnych ruchów zjednoczeniowych i tworzenie pierwszych organizacji integracyjnych `szóstki'.

2 etap - podwojono liczbę państw członkowskich + Dania, Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania, Portugalia + podjęcie utworzenia unii gospodarczej i politycznej.

3 etap - po rozpadzie systemu blokowego - Utworzenie UE i rozszerzenie płaszczyzn współpracy w skali ogólnoeuropejskiej -> przez cały ten okres rozwijały działalność Rada Europy o UZE, a z zewnątrz wpływali na to Amerykańce.

2. Główne koncepcje integracji europejskiej:

- konfederacyjna - popierają współpracę państw ponadnarodowych, ale luźną, tak aby państwa zachowały jak najwięcej suwerennych uprawnień. Taki model integracji prezentowali Charles de Gaulle (z jego inspiracji doszło do utworzenia Rady Europejskiej; z nazwiskiem de Gaulle'a łączy się idea „Europy państw” = koncepcja „Europy Ojczyzn”). W późniejszych latach podobny model prezentowała Margaret Thatcher.

- federacyjna - zwolennicy dążyli/dążą do utworzenia w Europie federacji państw (`państwa związkowego'), wyposażonej w ponadnarodowe organy władcza, które miałyby większość uprawnień państw członkowskich. Federalny charakter miały również różnorodne koncepcje tworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Zdeklarowanymi zwolennikami tej koncepcji byli Alterio Spinelli (jeden z projektantów UE), Denis de Rogemont, Joschka Fischer (Minister Spraw Zagranicznych Niemiec w latach 1998-2005).

- funkcjonalna (neofunkcjonalna) - pośrednia między konfederacyjna i federacyjna, opowiadają się za stopniowymi działaniami integracyjnymi, ale dostosowane do warunków zewnętrznych. Zalecają oni rozpoczynanie działań integracyjnych od spraw łatwiejszych, powoli przechodząc do bardziej skomplikowanych. Zwracają uwagę na współpracę ekonomiczną jako tą najłatwiejszą. Zwolennicy tej koncepcji - Ernest B. Haas, Leon Lindberg, Karl Deutsch.

Od początku integracji przeplatały się działania ekonomiczne, które prowadzą zawsze do powstania tzw. Nowego faktu geopolitycznego - powstanie nowego obszaru gospodarczego i zw. z nim nowego porządku prawnego.

UE łączy elementy koncepcji konfederacyjnej i federacyjnej.

el. konfederacyjne - powstanie i działalność Rady Europy, funkcjonowanie Radu Europejskiej, zasadnicze decyzje Rady UE, ODRĘBNE KONSTYTUCJE I ORGANY WŁADZY POSZCZEGÓLNYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH, narodowy charakter armii i policji, podległość narodowa służb specjalnych.

El federacyjne - ponadnarodowe instytucje UE (Parlament i Komisja Europejska, Europejski Bank Centralny, Trybunał Sprawiedliwości), wspólne polityki Unii np. rolna, wspólne regulacje prawne, waluta, symbolika UE, obywatelstwo Unii, znoszone bariery graniczne między poszczególnymi państwami UE.

Współczesna UE tworzyła się „krok po kroku” w drodze stopniowych działań (stopniowe zacieśnianie się więzi - `spill over'). Zdominowały są więc koncepcje funkcjonalne . Zacieśnianie więzi w jednej sferze, powoduje współdziałanie w kolejnej. Uprawnienia państw narodowych były stopniowo przekazywane strukturom ponadnarodowym, co rozszerzało zakres ich uprawnień. Rozwinął się system regularnych spotkań szefów państw i rządów, zwoływano kolejne konferencje, przy bywało członków, zacieśniano między nimi więzy, a nawet doszło do wypracowania wspólnego Traktatu Konstytucyjnego. Obejmowanie procesami integracyjnymi na nowych płaszczyznach zwiększa rolę wspólnych instytucji oraz wspólnotowych funkcjonariuszy (parlamentarzyści, sędziowie, finansiści itp.) . Wraz z tym następuje też `europeizacja' narodowych podmiotów i instytucji. Państwa członkowskie zacieśniają współpracę dwustronną i wielostronną w zakresie zwalczania problemów tj. nielegalna imigracja czy przeciwdziałania terroryzmowi.

UE coraz wyraźniej łączy uprawnienia ponadnarodowe z działaniami koordynacyjnymi o charakterze międzypaństwowym i wspólnie wypracowuje sposoby kompromisowego rozwiązywania sprzeczności rozwojowych

UE cechuje także system wspólnych wartości, przez co kształtuje się wspólny system więzi wspólnotowych.

Procesy integracji ułatwiają niwelowanie podziałów między państwami, stereotypów sąsiedzkich, stopniowo ogranicza różnice w poziomie rozwoju państw, rozbieżności interesów itp.

W niektórych przedsięwzięciach unia realizuje zasady ściślejszej współpracy, które angażują tylko część państw członkowskich. Dotyczy np. przyjęcia wspólnej waluty; oraz wspólnych projektów np. Concorde, Eureka.

Schemat wolnego handlu

Unia celna

Wspólny rynek

Unia gospodarcza i walutowa

Unia gospodarczo - polityczna

Schemat rozwoju integracji.

3. Rozwój organizacji i działań integracyjnych

1948r - Kongres Haski, który zapowiedział tworzenie wielopłaszczyznowej organizacji paneuropejskiej.

Płaszczyzny i kształtowanie się integracji europejskiej:

EKONOMICZNA POLITYCZNA MILITARNA SPOŁECZNO-KULTUROWA

Europejska Europejska

EWWIS Wspólnota Wspólnota Rada Europy

EWO

Euroatom

Unia Zachodnioeuropejska

Rada Europy

NATO

Unia Europejska

W 1949r. utworzono Radę Europy, która skupiała uwagę na problematyce społecznej, kulturalnej i prawnej (obronie praw człowieka).

Największy postęp uzyskano początkowo w zakresie integracji ekonomicznej. W latach 50. powstały 3 pierwsza wspólnoty europejskie:

1) Europejska Wspólnota Węgla i Stali - powołana do życia w 1951r. przez 6 państw: Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg. Utworzyła ona pierwszy w Europie wspólny rynek w zakresie węgla, stali, złomu i koksu.

2) Europejska Wspólnota Gospodarcza - powołana do życia w 1957r. przez państwa EWWIS. Stala się główną organizacją integracyjną w Europie. Początkowo tworzyła unię celną, a następnie wspólny rynek ze swobodnym przepływem towarów, kapitału, usług i siły roboczej.

3) Europejska Wspólnota Energii Atomowej - Euroatom - powołana do życia w 1957r. przez panstwa EWG. Jej działalność skupiała się na współpracy w zakresie pokojowego wykorzystania energetyki jądrowej,

O ile Euroatom i EWWIS tworzyly sektorowe organizacje integracyjne, o tyle EWG obejmowała znacznie szerszy zakres problemów i przez następne dziesięciolecia stanowiła trzon zachodnioeuropejskiego procesu integracyjnego.

OECC - Or4ganizacja Europejska Współpracy Gospodarczej - org. Powołana przez państwa Zach.europ., które korzystały z amerykańskiej pomocy materialnej (plan Marshalla) .

ETAPY rozszerzania Wspólnot Europejskich (EWWIS= EWG=Euroatom)

Etap rozszerzenia	Nowe państwo członkowskie	Data przystąpienia
I - `północny'	Dania, Irlandia, Wielka Brytania	1973
II - `południowy'	Grecja	1981
III - `południowy'	Hiszpania, Portugalia	1986
IV - `państw neutralnych'	Austria, Finlandia, Szwecja	1995
V - `wschodni'	Czechy, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry	2004

Podstawowe traktaty procesu integracji europejskiej

1. Traktat paryski powołujący EWWIS - podpisany 14 kwietnia 1951, wszedł w życie 23 lipca 1952

2. Traktaty rzymskie powołujące EWG i Euroatom, podpisany 25 maca 1957, wszedł w życie 1 stycznia 1958

3. Jednolity Akt Europejski - podp. 17 luty 1986, wszedł w życie 1 lipca 1987

4. Traktat z Maastricht - podpisany 7 lutego 1992, wszedł w życie 1 listopada 1993

5. Traktat amsterdamski - podpisany 2 października 1997, wszedł w życie 1 czerwca 1999

6. traktat z Nicei - podpisany 26 lutego 2001, wszedł w życie 1 lutego 2003.

7. Traktat Lizboński - 13 grudnia 2007, wszedł w życie 1 grudnia 2009.

+ 2004 r Traktat Konstytucyjny nie ratyfikowany.

Traktat z Maastricht wprowadził 3 filary integracji europejskiej:

1 filar - skupiający wspólnotowe problemy gospodarczo - społeczne

2 filar - tworzący międzynarodowe reguły wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

3 filar - skupiający uwagę na ścisłej współpracy międzyrządowej w zakresie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

W ramach 3 filar utworzono Europol (Europejskie Biuro Policji), oraz Eurojust - organ współdziałający w zakresie wymiaru sprawiedliwości.

4. Kierunki międzynarodowej działalności Unii Europejskiej.

Wielostronna aktywność międzynarodowa pozwala Unii Europejskiej na odgrywanie roli „kooperacyjnego mocarstwa światowego” lub „mocarstwa niewojskowego”, wykorzystującego w działaniu mechanizmy i struktury organizacji międzynarodowych. Dysponuje ona także specyficznymi instrumentami działań międzynarodowych, a zwłaszcza przygotowanym modelem dyplomacji, podejmującym różnorodne sprawy międzynarodowe (polityczne, gospodarcze, kulturalne, społeczne) i specyficznym oddziaływaniem w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego.

W imieniu Unii występują władzę kolejnych prezydencji, wspierane przez Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych. Przedstawicielstwa dyplomatyczne od wielu lat wysyłała i przyjmowała formalnie Wspólnota Europejska (d. EWG), posiadająca prawo legacji. Wraz z przyjęciem Traktatu Konstytucyjnego nadzór nad tymi sprawami przejmie Minister Spraw Zagranicznych, który ma przewodniczyć Radzie ds. Zagranicznych i posiadać w dyspozycji Europejska Służbę Działań Zewnętrznych. Unia posiada zdolność do zawierania traktatów międzynarodowych z państwami trzecimi oraz OM. Organem odpowiedzialnym za to działanie jest Rada UE wspierana a co dzień przez funkcjonariuszy Komisji.

UE jest więc wielostronnym uczestnikiem życia międzynarodowego.

A. Udział w handlu międzynarodowym i pomocy rozwojowej

UE jako całość stała się największa potęgą handlową. Zajmuje pierwsze miejsce w światowym eksporcie (gł. Za sprawą Niemców) oraz drugie miejsce w imporcie, wykluczając handel między państwami członkowskimi. Unie jest głównym konkurentem handlowym USA. Na początku lat 90. powstał Europejski Obszar Gospodarczy, zacieśniający więzy gospodarcze UE z krajami EFTA. Zawarła także kilkadziesiąt układów stowarzyszeniowych państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Unia jest największym dostarczycielem pomocy rozwojowej w świecie, a na jej państwa członkowskie przypada aż ponad 50% całości tej pomocy, która jest realizowana głównie w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz w ramach preferencji handlowych z państwami Afryki Karaibów i Pacyfiku. Udzieliła też znacznej pomocy rozwojowej byłym państwom RWPG (program PHARE), postradzieckim (program TACIS) oraz państwom środziemnomorskim (program MEDA). Od lat służy pomocą humanitarną.

B. Działalność polityczno - dyplomatyczna.

Podstawowe formy aktywności politycznej w świecie powstały już w czasie funkcjonowania EWG. Organizacja ta kierowała swoich przedstawicieli do wybranych państw na konferencje międzynarodowe, a do niej przybywali przedstawiciele dyplomatyczni wielu państw. Od 1970 r. rozwinęły się w zakresie procedur Europejskiej Współpracy Politycznej, pozwalającej państwom członkowskim Wspólnot Europejskich na koordynowanie działalności zagranicznej. Po rozpadzie bloku wschodniego i utworzeniu UE rozszerzyły się możliwości jej działań międzynarodowych, głównie z państwami Europy śr - wsch, Federacją Rosyjską i Ukrainą, a później z innymi krajami świata. Na początku XXI wieku w działalności polityczno - dyplomatyczne UE wyraźniej daje się zauważyć dążenie do przywództwa francusko - niemieckiego, a oś Berlin - Bonn co raz powszechniej jest uznawana za motor integracji europejskiej. Unia wyrasta na „stabilizatora” politycznego o oddziaływaniu globalnym i wpływa na ewolucje porządku międzynarodowego. Jej działania dyplomatyczno - polityczne mogą łagodzić skutki działań USA. Unia tworzy wspólnotę międzynarodową, rozwija różne formy współpracy w świecie i przyczyniła się do tworzenia wspólnoty bezpieczeństwa międzynarodowego, której członkowie zachowują pokojowe relacje między sobą oraz ze światem zewnętrznym.

C. Promowanie wartości kulturowo - cywilizacyjnych.

UE jest rdzeniem kulturowo - cywilizacyjnym całej Europy i wpływowym reprezentantem kultur europejskiej w świecie. Państwa chcą się jednoczyć w UE, bo dla wielu z nich jest ona wzorem rozwoju społecznego. W zawieranych układach z państwami pozaeuropejskimi UE stawia wymogi w zakresie praw człowieka i przestrzegania demokratycznych reguł postępowania. Od czasu przyjęcia nowych konwencji Rady Europy i powstania Unii Europejskiej państwa członkowskie wprowadzają klauzule uzależniająca pomoc rozwojową od respektowania przez jej odbiorców demokratycznych reguł rządzenia.

D. Utrwalanie warunków bezpiecznego rozwoju społeczeństw.

Przyjęte w Maastricht ogólne założenia kształtowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa usiłuje realizować w trudnych warunkach zróżnicowanego świata i rozwoju działań globalizacyjnych. UE realizuje koncepcję bezpieczeństwa kooperacyjnego, w którym występuje wiele płaszczyzn współdziałania, realizowanych przez różne podmioty stosunków europejskich.

W 1999r. Unia podjęła inicjatywę o utworzeniu własnych sił szybkiego reagowania dla skuteczniejszej działalności w sytuacjach kryzysowych wokół Europy.

Unia powołała także nowe struktury do przygotowania operacji stabilizujących sytuację międzynarodową : Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy i Sztab Wojskowy (w ramach sił szybkiego reagowania).
W działaniach międzynarodowych Unia łączy często środki dyplomatyczne, pomoc humanitarną, doradztwo polityczne z misjami policyjnymi i wojskowymi. Ale w powyższych działaniach nie ma możliwości stosowania tak silnej presji polityczno - militarnej jak USA, bo brak jej wyraźnego przywództwa i możliwości militarnych.

Cechy UE świadczące o byciu znaczącym podmiotem w SM:

- duży dorobek cywilizacyjny,

- potencjał gospodarczy i handlowy,

- środki dyplomatyczne, inicjatywy polityczne,

- środki prawne i inicjatywność w sprawach bezpieczeństwa międzynarodowego.

Rozdział 11 Region i regionalizm w stosunkach międzynarodowych

Oba te pojęcia są współzależne w sensie terminologicznym. Pojęcie „ region” jest w tym układzie pierwotne, warunkujące istnienie pojęcia „regionalizm”.

1.pojęcie regionu

Etymologicznie to pojęcie wywodzi się od łacińskiego słowa regio (-onis), które oznacza: kierunek, linia, położenie; linia graniczna, granica, strona świata, okolica, obszar, zakres; inne jego znaczenie to: okolica, kraina, powiat, dzielnica miejska. Według słownika języka polskiego, słowo „region” oznacza „ wydzielony, stosunkowo jednorodny obszar różniący się od terenów przyległych określonych cechami naturalnymi lub nabytymi”.

F. Gołembski uważa iż słowo region odnosi się do stosunków w przestrzeni, będąc związanym z wyznaczaniem, wytyczaniem, graniczeniem określonej przestrzeni zarówno w sensie geograficznym, jak i w sensie bardziej ogólnym.

Według T. Jasudowicza na temat istoty regionu w stosunkach międzynarodowych odznaczają się dwa stanowiska. 1) Region stanowi jakąkolwiek, wyodrębnioną geograficznie przestrzeń do której odnosi się współdziałanie państw bez względu na ich położenie w stosunku do regionu. Przykładem jest pogląd E. N van Kleffensa, twierdzącego, że: „czasem region jest ustanawiany przez terytoria stron […], ale nie musi tak być […]. Zdarza się też czasem, iż terytoria niektórych podmiotów leżą w obrębie, a terytoria innych poza regionem”. 2) Terytoria państw współdziałających muszą być położone w obrębie regionu. To drugie stanowisko wyraźnie dominuje.

Więź geograficzna sama w sobie nie przesądza jeszcze o istnieniu regionu w stosunkach międzynarodowych. W zasadzie wszyscy badanie uważają ten czynnik za podstawowy choć nie tworzący jeszcze regionu. Tak zdaniem E. Pozdniakowa „region” jest „pojęciem w znacznym stopniu systemowo-kulturowym, aniżeli geograficznym”. Baza geograficzna ułatwia jedynie kształtowanie się innych więzi międzypaństwowych.

Według P. Steinigera region stanowi „ przestrzeń charakteryzującą się bliskością geograficzną, w której regulowane są takie czy inne identyczne lub różnorodne procesy społeczne”. Podstawowymi wskaźnikami granic regionów, niezależnie od skurczenia się odległości w epoce postępu naukowo-technicznego, są takie czynniki naturalne jak np. ocean. Poza tym określoną rolę mogą odgrywać historyczne, gospodarcze, kulturalne i inne elementy wspólnoty sąsiadujących państw.

E.N van Kleffens - podejście prawnomiędzynarodowe: „region można określić jako obszar geograficzny obejmujący pewna liczne niezależnych państw podzielających wspólne ekonomiczne, socjalne oraz polityczne cele i wartości”

J. Schwarz: „ region to grupa państw, które swe szczególne stosunki wzajemne opierają na takich kryteriach jak: sąsiedztwo geograficzne, wspólna kultura, religia, historia, pokrewieństwo językowe, wspólne interesy ekonomiczne i polityczne oraz jedność społeczno-ekonomiczna i polityczno-strukturalna.”

A. Vedross: „wspólnota dziedzictwa kulturalnego, ideałów politycznych, interesów gospodarczych i społecznych tworzy szczególną świadomość zbiorową”.

Zdaniem autora na pojęcie „region” składają się zarówno więzi o charakterze obiektywnym jak i subiektywnym. Do obiektywnych należą: oprócz koniecznego elementu geograficznego(geograficznie wyodrębniającej się części kuli ziemskiej), należą także realnie kształtujące się na tym obszarze więzi międzypaństwowe i transnarodowe, dotyczące zarówno dziedziny politycznej, jak i gospodarczej oraz kulturowej, jednocześnie państwa i społeczeństwa powinny te więzi sobie wyraźnie uświadamiać, przejawiając dążenie do współpracy, wspólnoty czy jedności. Istotną sprawą jest zatem kryterium subiektywne: wola zainteresowanych państw i społeczeństw, które zarówno określają zasięg regionu, jak i wnoszą podstawowy wkład w kształtowanie więzi na danym obszarze. Więzi te mogą przybierać określone ramy prawnomiędzynarodowe i instytucjonalne.

2.pojęcie regionalizmu

F. Gołembski: „regionalizm jest zjawiskiem społecznym bezpośrednio związanym z pojęciem „regionu”, ale jego uwarunkowania (w sensie ideowo-doktrynalnym) mają określone związki historyczne uwypuklające jego charakter i funkcje.”

N. Iordache: regionalizm jako doktryna stosunków międzynarodowych, która głosi potrzebę prowadzenia polityki „zmierzającej do pobudzenia specjalnych stosunków między narodami w danej strefie geograficznej”.

E. Haliżak traktuje regionalizm zarówno jako kategorię ontologiczną, jak i teoretyczną. Jako kategoria ontologiczna odzwierciedla obiektywne zjawiska i procesy zachodzące w rzeczywistości międzynarodowej, zaś jako teoretyczna stanowi swego rodzaju metodę badawczą. Kategoria ta wiąże się zatem z pośrednim poziomem analizy środowiska międzynarodowego między poziomem globalnym a poziomem polityki zagranicznej państwa.

Najbardziej typowe definicje regionalizmu wg Haliżaka: 1) definicje utożsamiające regionalizm z rozwojem organizacji regionalnych, 2) definicje traktujące regionalizm jako alternatywę wobec współpracy globalnej do rozwiązania problemów dotyczących pewnej grupy państw o większym stopniu wspólnych interesów i wartości, 3) definicje traktujące analizowane zjawisko jako etap pośredni między państwem narodowym a organizacją czy rządem światowym, 4) definicje akcentujące rolę regionalizmu jako zewnętrznego wyrazu indywidualnych dążeń państw danego regionu do współdecydowania w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa czy zinstytucjonalizowania współpracy gospodarczej, 5) definicje traktujące regionalizm jako narzędzie polityki zagranicznej państw.

Istotą regionalizmu jest nie umiejscawianie państw w fizycznej przestrzeni, lecz wzięcie pod uwagę rodzajów oraz częstotliwości interakcji. Regionalizm stanowi długofalową tendencję rozwojową związaną z dążeniem państw do lepszego zaspokojenia swoich potrzeb: zapewnienia bezpieczeństwa, podwyższenia poziomu życia obywateli oraz współudziału w życiu międzynarodowym.

Geneza „regionalizmu” wiąże się z regionalizacją czyli „ internacjonalizacją oddziaływań między uczestnikami, mająca swe źródło w specyficznych uwarunkowaniach i ograniczoną tylko do pewnego obszaru, liczby uczestników i zakresu oddziaływań między nimi”.

Pojęcie regionalizmu może odnosić się nie tylko do zwartego lądu ale także do państw nadbrzeżnych dookoła przestrzeni morskiej. T. Jasudowicz: regionalizm „zewnętrzny” - współpraca dowolnego kręgu państw odnosząca się do oznaczonego, ograniczonego terytorialnie obszaru geograficznego, stanowiącego „region” stosownie do wskazań geografii fizycznej.

Regionalizm morski ma u swych podstaw specyficzne cechy i konieczności (charakterystyki) obszarów morskich, które razem wzięte tworzą zespół czynników genetycznych i warunkujących ten proces.

Reasumując: „regionalizm” to dynamiczny proces międzynarodowy, polegający na zbliżeniu uczestników życia międzynarodowego na pewnym obszarze bądź w związku z pewnym obszarem, określanym jako region w stosunkach międzynarodowych. Zbliżenie to przejawia się w ilościowym i jakościowym wzroście interakcji oraz tworzeniu norm i instytucji regionalnych.

3.region Europy

Granice regionu. „Europa” to pojęcie używane w trzech rożnych znaczeniach: geograficznym, kulturowym i politycznym. W znaczeniu geograficznym oznacza przestrzeń rozciągającą się od Atlantyku po Ural. W istocie stanowi ona jedynie półwysep Eurazji wyróżniający się bardziej rozczłonkowaną linią brzegową. Granica między Europą a Azją ma charakter umowny i została powszechnie przyjęta dopiero w XIX w.

Pojęcie Europy używane także na oznaczenie określonego kręgu kulturowego zastąpiło ostatecznie w XVIII wieku pojęcie christianitas (wspólnota chrześcijańska). Europa w sensie wspólnoty kulturowej jest jednak dziś pojęciem trudnym do określenia, niewyraźnych i zmiennych. W najszerszym znaczeniu może ona obejmować także państwa założone przez europejskich kolonizatorów na innych kontynentach: od USA i Kanady, po Australię i Nową Zelandię. Nie jest możliwe dokładniejsze określenie jej wschodniej granicy, gdyż na kulturę Europy Wschodniej i Bałkan istotny wpływ wywarły ludy nieeuropejskie: Mongołowie i Turcy. A. Besancon pisze o ruchomości (pulsowaniu) wschodniej granicy między Europą a Rosją. E. Morin zauważa, że Europa „nigdy nie istniała jako organizm wyższy ponad swoje składniki”. Podobnie J. Monnet, zwany „ojcem Europy” stwierdził, że Europa nigdy nie istniała i trzeba ją naprawdę dopiero stworzyć. Mamy tu do czynienia z pojęciem „Europy” w sensie politycznym.

Specyfika i znaczenie. W wyniku II wojny światowej utraciła swoja dotychczasową pozycje przemysłowego, finansowego i handlowego, a przede wszystkim - polityczno-militarnego- centrum świata. Tylko dzięki gospodarczej i militarnej pomocy USA powojenna Europa Zachodnia była w stanie odrodzić się ekonomicznie i skutecznie przeciwstawić się potędze militarnej ZSRR oraz ekspansji sowieckiego komunizmu.

Jeśli chodzi o nowoczesność struktury przemysłu, to najbardziej rozwinięta Europa Zachodnia odstaje od USA i Japonii. Europa jest w znacznym stopniu uzależniona od pozaeuropejskich źródeł energii i surowców. Zaznaczający się spadek przyrostu naturalnego powoduje stopniowe starzenie się społeczeństw europejskich, co niesie ze sobą skutki nie tylko ekonomiczne, kulturowe ale i polityczne.

Współczesną kulturę europejską cechuje oderwanie się od chrześcijańskich korzeni i nasilenie się procesów laicyzacji. Specyfiką Europy jest jest dziś powszechnie panujący w mediach liberalny język, a liberalny światopogląd uchodzi za jedyny uprawniony i „postępowy”. Gdy przyjrzeć się społeczeństwom Europy, można dostrzec zanik tradycyjnych więzi wspólnotowych, społeczną atomizację, koncentracji na konsumpcji dóbr materialnych i masowej rozrywce.

Instytucjonalizacja. Organizacje regionalne.

a) Rada Europy

utworzona 5.05. 1949. jest org o charakterze konsultacyjnym i koordynującym. Jej rzeczywista działalność koncentruje się głównie wokół obrony praw człowieka i propagowania demokracji, a także kwestii społecznych, kultury i oświaty, ochrony środowiska i samorządności lokalnej. Najważniejszym dokumentem jest Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (1953). Formalne warunki przyjęcia to: demokratyczny charakter rządów, przestrzeganie praw człowieka, przeprowadzanie wolnych wyborów i rynkowy charakter gospodarki. Członkami jest 46 państw w tym również Turcja i Cypr, od 1996 członkiem tej organizacji jest również Rosja, mimo że nie spełnia podstawowych europejskich norm, uznano lepiej, że taka sytuacja jest korzystniejsza niż pozostawienie Rosji poza Radą. Nie należy do niej Białoruś. Przyjęte zostały jednak 3 republiki zakaukaskie: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan.

b) Organizacja Traktatu Północnego Atlantyku (NATO)

utworzona 4.04.1949. W okresie „zimnej wojny” stanowiła ponadregionalny sojusz obronny, mający na celu zrównoważenie przy pomocy USA zagrażającej Europie Zachodniej potęgi militarnej ZSRR. Jednym z celów było też trzymanie pod kontrolą potencjału militarnego RFN. Po rozpadzie bloku sowieckiego i ZSRR nastąpiła transformacja wewnętrzna i próba określenia nowych celów sojuszu. Miało miejsce dwuetapowe (1999 i 2004) poszerzenie NATO o 10 państw postkomunistycznych Europy Środkowo- Wschodniej, w tym 3 byłe republiki sowieckie: Litwa, Łotwa, Estonia. Jednocześnie państwa NATO przyjęły jako zasadę przy kształtowaniu systemu bezpieczeństwa w Europie uwzględnienie interesów Rosji, co zostało ujęte w określone struktury instytucjonalne. Ustanowiona w 2002 roku nowa Rada NATO-Rosja daje temu państwu w określonych obszarach współpracy, jak zwalczanie terroryzmu, przeciwdziałanie proliferacji broni masowego rażenia, kontrola zbrojeń, tzw. zarządzanie kryzysowe, prawo współdecydowania. Nie dotyczy to przyjmowania nowych członków oraz działań na rzecz wspólnej obrony.

c)Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Od 1.01.1995. jest kontynuatorką Konferencji Bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Stanowi szeroką ponadregionalna strukturę, obejmującą 55 państw: wszystkie państwa europejskie, Turcję, Cypr, oraz obok Rosji także wszystkie byłe republiki sowieckie oraz USA i Kanadę. Celem OBWE jest realizacja na tym obszarze koncepcji bezpieczeństwa kooperacyjnego, opartego na wartościach liberalnych. Istotnym aspektem jest zapobieganie konfliktom przez wczesne ostrzeganie i dyplomację prewencyjną oraz rozwiązywanie kryzysów. Oceniana jest jako mało efektywna.

d) Unia Europejska

Stanowi od1.11.1993 nowy etap ścisłej współpracy między państwami członkowskimi, a więc związek państw oparty na dotychczasowych trzech wspólnotach: EWG, EWWiS i Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej i nowych formach współpracy jak Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz współpraca w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości- od 1999 jako jej narzędzie wykonawcze proklamowana została Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony. UE łączy w sobie cechy organizacji międzyrządowej oraz organizacji o charakterze ponadnarodowym, gdzie decyzje mogą być podejmowane większością głosów a państwa przekazały część swoich suwerennych uprawnień organom wspólnotowym. Charakterystyczne cechy UE to także jej biurokratyczny charakter i bezosobowość suwerena.

Procesy integracyjne.

Rozpoczęcie procesów integracyjnych w Europie Zachodniej po II wś było rezultatem zarówno tragicznych doświadczeń obu wojen światowych jak i sytuacji powojennej. Należało stworzyć system zapobiegający wynaturzeniu nacjonalistów, w szczególności trzymał Niemcy pod kontrolą. Jednocześnie by przeciwdziałał nowemu wyzwaniu: zagrożeniu militarnemu i ideologicznemu ze strony ZSRR i komunizmowi. Rysujący się w końcu lat 50. podział Europy Zachodniej na zwolenników ściślejszej integracji (EWG) oraz luźniejszej strefy wolnego handlu (EFTA) został przezwyciężony w wyniku przystąpienia Wielkiej Brytanii a następnie innych państw EFTA do EWG/UE. W ramach EWG ustanowiono między innymi unię celną - 1968, wspólną politykę rolną i politykę handlową, zapoczątkowana Europejska Współprace Polityczną - 1970. O d roku 1987 (jednolity akt europejski) rozpoczęła się kolejna faza procesów integracyjnych, w wyniku której została powołana do życia Unia Europejska od 1.11.1993. Wprowadzono obywatelstwo UE, zainicjowano Unię Gospodarcza i Walutową- 2002, a od 1.05.2004 została poszerzona o postkomunistyczne państwa Europy Środkowej. Mimo, że inicjatorzy integracji europejskiej (R. Schuman, K. Adenauer i A. de Gasperi) nawiązywali do tradycji chrześcijańskiej, korzenie obecnej UE nie są chrześcijańskie ale oświeceniowe. Unia stanowi bowiem próbę realizacji ludzkiego marzenia o lepszym świecie bez wojen, nacjonalizmu, niesprawiedliwości społecznej, opartego na racjonalizmie, laicyzmie, kosmopolityzmie, tolerancji i abstrakcyjnie rozumianych prawach człowieka jako jednostki z położeniem szczególnego akcentu na prawa wszelkich mniejszości.

Mocarstwa regionalne

Po zakończeniu „zimnej wojny” do roli centralnego mocarstwa regionalnego powróciły zjednoczone Niemcy. Znajdują się w sieci powiązań tworzonej przez UE i NATO.

Francja dysponuje potencjałem, (w tym bronią jądrową) który umożliwia jej odgrywanie „roli średniego mocarstwa o ambicjach i możliwościach globalnych, a nie tylko regionalnych”. Są postrzegane obok UE jako drugi filar kontynentu.

Również Wielka Brytania jest uważana jako „ średnie mocarstwo lub tez państwo prowadzące selektywna politykę mocarstwową” głównie w układzie atlantycko-zachodnioeuropejskim. Państwo to jest uważane za pierwszoplanowego sojusznika Stanów Zjednoczonych w Europie.

Rosja jest wielkim mocarstwem euroazjatyckim, które mimo kryzysu demonstruje wolę istotnego wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe w Europie. Jej mocarstwowa pozycja w tym regionie nie podlega dyskusji, gdyż jest uznawana i akceptowana tak przez pozostałe mocarstwa, które obawiają się „post-imperialnej frustracji” giganta, jak i przez najważniejsze struktury międzynarodowe. Podstawy mocarstwowości: ogromna machina militarna z potencjałem jądrowym, a także posiadane zasoby surowców strategicznych. A także wielkomocarstwowa, imperialna świadomość decydentów politycznych i wciąż skłonnej w tym celu do wyrzeczeń masy ludzkiej opanowanej „sowiecką filozofią mocarstwowości”.

Konflikty zbrojne w regionie

Do konfliktów zbrojnych doszło w latach 1991-2001 w związku z rozpadem byłej Jugosławii w drodze jej byłych republik: Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny. Secesja miała głównie podłoże historyczna ale także zróżnicowanie poziomy rozwoju gospodarczego poszczególnych republik związkowych. W przerwanie konfliktów i działań zbrojnych zaangażowane zostały oprócz ONZ, WE/UE, KBWE/OBWE, Rosja i Stany Zjednoczone, tzw grupa kontaktowa (mocarstwa) oraz NATO. W rezultacie traktat pokojowy w sprawie Bośni i Hercegowiny został podpisany 14.12.1995, przez Bośnię, Chorwację i Serbię.

Zaostrzenie sytuacji w Kosowie gdzie władze Serbii starały się przez zlikwidowanie autonomii i represje przeciwstawić dążeniom separatystycznych Albańczyków spowodowało w 1999 interwencje NATO przeciwko Jugosławii.

Do działań zbrojnych na tle etnicznym doszło także w 2001 r w Macedonii, gdzie Albańczycy czują się dyskryminowani. - interwencja UE, NATO, USA

4)Region Wspólnoty Niepodległych Państw

Granice regionu. Rozpad ZSRR w grudniu 1991 umożliwił powstanie nowych państw. Obszar obejmuje 12 państw WNP, które wcześniej wchodziły jako republiki związkowe w skład ZSRR: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Federację Rosyjską, Gruzję, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawię, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukrainę i Uzbekistan. Poza strukturą WNP: Litwa, Łotwa, Estonia.

W tym regionie dominują dwie religie: prawosławie i islam.

Specyfika i znaczenie regionu w stosunkach międzynarodowych.

S. Bieleń: rozpad ZSRR doprowadził do dezintegracji jednolitej przestrzeni bezpieczeństwa, rozerwania więzi gospodarczych oraz zerwania linii komunikacyjnych i transportowych.

Obszar posowiecki tworzy jedną przestrzeń kulturową, językową i informacyjna, w którym język rosyjski wciąż pozostaje ważnym spoiwem. Region ten posiada duże znaczenie polityczne i gospodarcze a sama FR także militarne. Azja Srokowa i Zakaukazie dają możliwość oddziaływania w kierunku Bliskiego i Środkowego Wschodu. Nie bez znaczenia jest też sąsiedztwo Chin. Najważniejsze znaczenie odgrywa wydobycie i eksport ropy naftowej i gazu ziemnego przez FR, Azerbejdżan i państwa Azji Środkowej.

Instytucjonalizacja, organizacje regionalne.

8.12.1991- utworzenie przez przywódców FR, Ukrainy i Białorusi Wspólnoty Niepodległych Państw. Jako cele zawarte w Deklaracji Ałmaackiej,wymienia się wspólne działania w sferze polityki zagranicznej, stworzenie wspólnej przestrzeni ekonomicznej, systemów transportowych i komunikacyjnych, ochrony środowiska naturalnego, polityki migracji i zwalczania przestępczości zorganizowanej. W statucie WNP z 1993 wymienia się już 7 głównych celów, m.in.: realizację współpracy w sferze politycznej, ekonomicznej, ekologicznej, humanitarnej i kulturowej. Organy: Rada Szefów Państw, Rada Szefów Rządu. Organizacja i jej organy są mało efektywne.

Procesy integracyjne

Do procesów i struktur integracyjnych z udziałem FR należy zaliczyć Państwo Związkowe Białorusi i Rosji . Druga taką formą jest Euroazjatyckie Stowarzyszenie Gospodarcze. W jego skład wchodzą: FR, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan i jest traktowane jako tzw. twarde jądro WNP. - 10.10.2000, Ukraina i Mołdawia jako obserwatorzy. Trzecie ugrupowanie to: Kaukaska Czwórka. - FR, Armenia, Azerbejdżan i Gruzja. Początki sięgają tu 1996 roku. Czwarta struktura to Wspólna Przestrzeń Gospodarcza- Rosja, Białoruś, Kazachstan, Ukraina - 23.02.2003. Piątą strukturą jest Organizacja Traktatu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Podpisany 15.05.1992 przez FR, Armenię, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan i Uzbekistan. W 1993 dołączyły: Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Wszedł w życie 20.04.1994 na okres 5 lat. Azerbejdżan, Gruzja i Uzbekistan w 1999r nie przedłużyły traktatu. W 2002 przekształcono Traktat w Organizację. Cele: zapewnienie stabilności, umocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego i regionalnego, pogłębienie współpracy w sferze polityczno-wojskowej, ochronę niezależności, suwerenności i integralności terytorialnej państw członkowskich.

Do działań integracyjnych bez udziału FR możemy zaliczyć 2 formy: pierwsza z nich to GUUAM(Gruzja, Uzbekistan, Ukraina, Azerbejdżan, Mołdawia). W 1997 4 państwa zdecydowały się nawiązać współpracę, w kwietniu 1999 dołączył Uzbekistan, który w 2002 zawiesił członkostwo o w 2005 wyszedł ze struktury. Cele: umocnienie niezależności politycznej jego członków i zapewnienie stabilności w regionie, budowa korytarzy transportowych i nowego Jedwabnego Szlaku. Druga forma to Współpraca Środkowoazjatycka. Decyzję o jej utworzeniu podjęto 28.02.2002 - Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan. Cele to kwestie ekonomiczne.

Mocarstwa regionalne

Dominującym państwem-mocartwem jest Federacja Rosyjska. Mocarstwo regionalne z aspiracjami globalnymi. Potencjał militarny, broń nuklearna. Tylko Rosja i USA mogą wykonać pierwsze i odwetowe uderzenie jądrowe na każde państwo świata. FR posiada duże bogactwo surowców i jest jednym z ważniejszych wydobywców i eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego.

Konflikty zbrojne w regionie

Główne przyczyny to na podłożu etniczno-religijnym i separatystycznym. Do najważniejszych możemy zaliczyć: wojny domowe w Naddniestrzu (Mołdawia), Nadbornym Karabachu, Tadżykistanie oraz w Gruzji. W samej Rosji trwa konflikt zbrojny w Czeczenii, który promieniuje także na inne podmioty federalne.

5)Region Środkowego wschodu i Azji Centralnej.

Zasięg przestrzenny. W rozumieniu geograficznym obszar Środkowego Wschodu obejmuje państwa od wschodnich brzegów Morza Śródziemnego, wliczając Egipt, Sudan, Etiopię, Erytreę i Półwysep Arabski aż po Wyżynę Irańską. Zasięg subregionu Azji Centralnej ogranicza się do 5 azjatyckich republik postsowieckich: Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu.

Charakterystyka regionu: Oba ob szary posiadają ważne znaczenie geostrategiczne. Dysponowanie odpowiednimi siłami polityczno-militarnymi w tym regionie świata pozwala na dominację nad basenem Oceanu Indyjskiego. Przyczynia się również do kontrolowania drogi morskiej z Morza Śródziemnego przez Kanał Sueski i Morze Czerwone na Ocean Indyjski. Bogate złoża ropy naftowej(65% zasobów światowych), są ich najpoważniejszymi producentami(ok.25% produkcji światowej), tam jest też część światowej produkcji bawełny i ok 77% uprawy daktyli. Azja Centralna stanowi pomost między Europą a Chinami.

Turcja jest państwem członkowskim NATO i prezentuje proeuropejską linię polityczną. Zdecydowanie antyeuropejski kurs polityki zagranicznej realizuje Iran, podejmujący intensywne działania na rzecz uzyskania dostępu do broni jądrowej. Krajowi temu brakuje jednak podstawowych technologii i materiałów do zainicjowania programu rozwoju. Podejrzany o posiadanie broni jądrowej jest też Izrael, oraz prowadzące własne programy budowy broni jądrowej Indie i Pakistan.

Lotnictwo. Prawdopodobnie amerykański F-16 jest głównym pakistańskim samolotem uderzenia jądrowego. Niewykluczone jednak, że inne maszyny - jak Mirage V lub chińskie A-5- zostały także odpowiednio dopasowane. W latach 1983-1987 pakistańskie siły powietrzne otrzymały 28 F-16A oraz 12 treningowych F-16B. W grudniu 1988 Islamabad zamówił 11 dodatkowych maszyn, które jednak nie zostały dostarczone.

W roku 1985 Kongres uchwalił poprawkę Presslera, nakazującą Pakistanowi zaprzestania działań zmierzających do budowy broni atomowej. Zgodnie z przyjętą uchwałą, dopóki prezydent USA nie potwierdzi, że Pakistan nie posiada głowic jądrowych, państwo to nie może utrzymywać amerykańskiej pomocy ekonomicznej i wojskowej. Sankcje zostały czasowo cofnięte przez prezydenta Regana,a a później Busha, w związku z konfliktem radziecko-afgańskim i zaangażowaniem w niego Pakistanu.

Pociski rakietowe. Według inf. ujawnionych przez A.Q. Khana, projektanta pakistańskich głowic nuklearnych, Ghauri jest aktualnie jedynym pociskiem zdolnym do przenoszenia broni jądrowej. Inne konstrukcje, jeśli zajdzie taka potrzeba, mogą zostać odpowiednio dostosowane do uzbrojenia w ładunki nuklearne. Jednostopniowy Ghauri I został po raz pierwszy przetestowany 6.04. 1998. Przebył dystans 1100 km przenosząc ładunek nie większy niż 700 kg. Pocisk odpalono w pobliżu miasta Jhelum w północno-wschodnim Pakistanie. Dwustopniowy Ghauri II został po raz pierwszy odpalony 14.04.1999 z mobilnej wyrzutni w pobliżu Jhelum. Po 8 minutach lotu uderzył w cel w Jiwani. Aktualnie trwają prace również nad trzecią wersją Ghauri, której zasięg może wynosić nawet 2500-3000km, pierwszy próbny lot wykonany był 15.08.2000r. 25.05.2002, Islamabad poinformował o przeprowadzeniu kolejnego trzeciego, oficjalnie potwierdzonego, testu systemu Ghauri.

Począwszy od 1992r, Chiny dostarczyły do Pakistanu co najmniej 30 kompletnych pocisków M-11, dodatkowo państwo środka pomogło w budowie odpowiednich obiektów zaplecza technicznego. Pakistan może obecnie produkować swoją własną wersję M-11 zwaną Ghaznavi.

Naukowcy pakistańscy skopiowali również projekt chińskiego M-9, tworząc pocisk Shaheen I, dysponującym zasięgiem 700km i mogącym przenosić ładunek do 1000 kg.

Na odrębne potraktowanie zasługuje Kazachstan. Po upadku ZSRR i utworzeniu WNP to właśnie na terytorium Kazachstanu pozostały poligony atomowe związku sowieckiego. Po uzyskaniu niepodległości, była to czwarta co do wielkości potęga nuklearna. Kazachstan sam silnie dążył do zlikwidowania swojego arsenału jądrowego.

Ważną rolę w funkcjonowaniu państw i społeczeństw Bliskiego Wschodu i Azji Centralnej odgrywa dominacja islamu w jego różnych odłamach. Uwarunkowania religijne stanowią zarówno podstawę kierunków i zasad polityki wewnętrznej jak też udziału w stosunkach międzynarodowych. Rywalizacja odłamów islamu szyityzmu i sunnityzmu doprowadziła do konfliktów wewnętrznych w Iraku. Sprzeciw społeczny, wynikający z czynników religijnych, wywołuje proamerykańska polityka prezydenta Pakistanu. Zamachy terrorystyczne o podłożu religijnym miały miejsce w Egipcie, Turcji, Arabii Saudyjskiej. W latach 1992-1993 miała miejsce wojna domowa w Tadżykistanie.

Konflikty międzynarodowe. W tym regionie mają miejsce ważne dla międzynarodowego ładu konflikty i spory terytorialne. Do najważniejszych należy konflikt izraelsko-palestyński, który swoim zasięgiem obejmuje tereny przylegających państw arabskich. Rozmieszczenie obozów uchodźców palestyńskich na terytorium Libanu przyczyniło się do izraelskich nalotów na to państwo i okupacji wzgórz Golan. Zmusiło to ONZ do rozmieszczenia w tym rejonie swoich sił pokojowych.

W latach 80 i 90 XX wieku w poważne konflikty wojenne angażował się Irak. W latach 1980-1988 prowadził wojnę z Iranem. Powodem była zarówno rywalizacja o dominację w rejonie Zatoki Perskiej, jak i dążenia do opanowania Chuzestanu. W sierpniu 1991 nastąpił iracki atak na Kuwejt, który władze irackie traktowały jako integralną część swojego państwa. Efektem stała się interwencja USA poprzedzona stosownymi rezolucjami Rady Bezpieczeństwa ONZ. Niepotwierdzone informacje o budowie potencjału nuklearnego Iraku oraz zarzuty dotyczące sprzyjania ugrupowaniom terrorystycznym przyczyniły się do interwencji wojsk sprzymierzonych w marcu 2003. Do ważnych konfliktów i sporów terytorialnych należy pakistańsko-indyjski spór o Kaszmir. Wskutek wielokrotnych starć zbrojnych doszło, pod wpływem ChRL, do podziału spornego obszaru w 1973 r.

Kierunki polityki zagranicznej. Wszystkie państwa akcentują swoje atrybuty suwerenności, uczestniczą w działalności powszechnych organizacji międzynarodowych(ONZ), biorą udział w pracach organizacji międzynarodowych o charakterze wyspecjalizowanym(OPEC) i regionalnym. Państwa muzułmańskie należą do odpowiednich międzynarodowych ugrupowań religijnych (LPA,Liga Muzułmańska). Zachowują jednak odmienność kierunków polityki zagranicznej. Osią podziału jest stosunek do UDA oraz Izraela. Proamerykańskie stanowisko zajmuje Arabia Saudyjska oraz Pakistan. Antyamerykańskie i antyizraelskie deklaracje składają władze Iranu.

Walory ekonomiczne oraz geostrategiczne sprawiają zainteresowanie USA i Federacji Rosyjskiej Bliskim i Środkowych Wschodem oraz Azją Centralną. Obszar ten nie traci ważności dla byłych metropolii kolonialnych: Wielkiej Brytanii i Francji. Byłe republiki związkowe ZSRR, które po 1991 roku uzyskały niepodległość, nie utraciły wszystkich powiązań Z federacja Rosyjską, są to przede wszystkim zależności ekonomiczne. Ważnym czynnikiem utrzymującym zależność od dawnego ZSRR jest powiązanie elit politycznych państw środkowo-azjatyckich z elitami rosyjskimi. Ich stopień zależności od FR jest zróżnicowany, najsilniej związki te dotyczą Tadżykistanu. Pozostałe republiki deklarują samodzielność w dziedzinie polityki zagranicznej. Turkmenistan realizuje ideę pozytywnej neutralności, oznaczającą wieczysty, pozytywny i konstruktywny model zachowania państwa w dziedzinie pokoju, stabilności i współpracy międzynarodowej. Neutralność w dziedzinie wojskowo- nuklearnej ogłosiły również władze Kirgistanu. Samodzielna politykę zagraniczną prowadzi Kazachstan, mimo pozostawienia na jego terytorium dawnych sowieckich poligonów wojskowych i zależności ekonomicznej. Nastąpiło nawiązanie współpracy z USA i Chinami. W Uzbekistanie, podobnie jak w Turkmenistanie dostrzegalne jest zaangażowanie państw muzułmańskich. Dotyczy to zwłaszcza Arabii Saudyjskiej, Iranu oraz Turcji.

2. Region Azji i Pacyfiku

Region Azji i Pacyfiku jest w sensie analitycznym symbiozą dwóch pojęć. Symbolizuje jedność i integralność państw o różnej tradycji, kulturze i poziomie rozwoju. Pod względem geograficznym jest to: Azja, Australia, Ameryka Południowa i Północna. Składa się z 4 subregionów:

A) Azję Połnocno-Wschodnią, do której zalicza się takie państwa jak: Rosja, Japonia, Korea Południowa, Korea Północna, ChRL, Tajwan i Mongolię.

b) Azję Południowo- Wschodnią: Myanmar( Birma), Wietnam, Laos, Kampucza, Tajlandia, Brunei, Malezja, Indonezja, Singapur i Filipiny.

c)Oceanię: Australia, Nowa Zelandia, oraz państwa i terytoria archipelagów: Melanezji, Mikronezji i Plinezji.

• Amerykę Północna z USA, Kanadą i Meksykiem.

Coraz częściej lansowana jest teoria o przesuwaniu się środka ciężkości współczesnych stosunków międzynarodowych w kierunku Azji i Pacyfiku. Ścierają się tam interesy takich mocarstw jak: Stany Zjednoczone, ChRL, Japonia i Federacja Rosyjska.

W regionie utrzymują się poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego, wynikające z podziału Korei, zagrożenia nuklearnego, podziału Chin. Wciąż nierozwiązane są spory terytorialne: wyspy Senkaku(ChRL-Japonia), wyspy Spratly i Parcelskie (ChRL- ASEAN), Kuryle(Rosja-Japonia).

Zw względu na słabość Rosji w regionie, równowaga sił może być realizowana w układzie trójstronnym USA-ChRL-Japonia, lub system dwubiegunowy USA-ChRL.

Cechą charakterystyczna instytucjonalizacji sm w regionie jest jej niski poziom. Przyczyna to polityka gospodarcza i kulturowa heterogeniczność państw regionu.

Współpraca i integracja gospodarcza realizowana jest przez tworzenie stref wolnego handlu:

a) ogólnoregionalne: Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku- APEC

b) subregionalne: Strefa Wolnego Handlu ASEAN- AFTA, Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu - NAFTA, Strefa Wolnego Handlu Australia - Nowa Zelandia - CER

d)transregionalnym: Chiński Obszar Regionalny

Instytucje wielostronnej współpracy regionalnej: Społeczno-Ekonomiczna Komisja Azji i Pacyfiku- ESCAP,

Azjatycki Bank Rozwoju: ADB, Współpraca Gospodarcza Basenu Pacyfiku- PBEC, Rada Współpracy Gospodarczej Pacyfiku- PECC.

Bardzo ważna w tym regionie jest instytucjonalizacja współpracy w zakresie bezpieczeństwa. Jest 6 form:

1)bardzo dobrze rozwinięte bilateralne instytucje bezpieczeństwa; 2) tymczasowe instytucje powołane z myślą o rozwiązaniu konkretnego problemu destabilizującego sytuacje w regionie, 3) subregionalne instytucje bezpieczeństwa takie jak: Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej- ASEAN, Pakt bezpieczeństwa między Australią a Nową Zelandią - ANZUS, 4) pozarządowe instytucje bezpieczeństwa, 5) regionalne forum ASEAN - organizacja międzyrządowa o wielostronnym charakterze, 6) słabo rozwinięte instytucje ograniczające zbrojenia i wyścig zbrojeń.

ASEAN: powstało w 1967 roku, państwa założyciele: Indonezja, Malezja,Filipiny, Singapur, Tajlandia. Obecnie ma 10 członków: poza pierwszymi - Brunei 1984, Wietnam 1995, Laos 1997, Myanmar 1997, Kambodża 1999. Cele: promowanie pokoju i stabilności oraz współpraca na rzecz wzrostu gospodarczego postępu społecznego i rozwoju kulturalnego. W 1993 powołano Regionalne Forum ASEAN jako formy tzw dyplomacji konferencyjnej.

7.Region Bliskiego Wschodu

Obszar ten przez wieki dominował w starożytnym świecie jako kolebka pierwotnych cywilizacji oraz miejsce narodzin „wielkich religii” - judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Bardzo ważną kwestią analizy sm w tym regionie jest określenie jego granic terytorialnych. W najbardziej szerokim znaczeniu region Bliskiego Wschodu rozciąga się od Maroka po Pakistan i od Turcji po Sudan i Jemen. Dla J. Świecy „Bliski i Środkowy Wschód” to kilka subregionów: Dolina Nilu, Żyzny Półksiężyc oraz Zatoka Perska. Wg innych autorów należy wyróżnić następujące subregiony: subregion „Bliskiego Wschodu” sensu stricto ( Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Autonomia Palestyńska, Syria i Turcja); subregion Zatoki Perskiej; Subregion Afryki Północnej. Obecnie w literaturze przeważa stanowisko zawężające region Bliskiego Wschodu a raczej umiejscawiające go wokół dwóch centrów konfliktu arabsko-izraelskiego i złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Pomijanie roki Afryki Północnej jest dość częste co związane jest z traktowaniem tego subregionu jako niezależnej części.

Na obszarze Bliskiego Wschodu znajduje się ok 65% światowych zasobów ropy naftowej oraz ok 40% światowych złóż gazu ziemnego. To właśnie złoża surowców kopalnych są podstawowym czynnikiem kształtującym pozycję i charakter tego regionu.

Ten region jest bardzo ważny dla systemu międzynarodowego z punktu strategiczno militarnego jak i gospodarczego. Powstanie państwa Izrael i powojenny ruch narodowowyzwoleńczy ukształtowały konfliktogenny charakter tego regionu. Agresywna polityka Islamskiej Republiki Iranu oraz Iraku a także dążenie ugrupowań palestyńskich do ustanowienia niepodległego państwa w latach 80. XX wieku spowodowały, że region Bliskiego Wschodu stał się polem otwartych konfliktów zbrojnych. Na skutek rozwoju wydarzeń, eskalacji przemocy i konfliktów regionalnych USA bezpośrednio zaangażowały się w sprawy regionalne. Bezpośrednia oraz trwała obecność wojsk amerykańskich w Zatoce Perskiej miała na celu stabilizacje tego subregionu i przywracała regionalny status quo.

Region ten nie jest spójny wewnętrznie, oprócz położenia geopolitycznego nie ma żadnych zależności, które łączyłyby państwa regionu.

Obecnie rola ekonomiczna jest podstawowym wyznacznikiem pozycji Bliskiego Wschodu, drugim czynnikiem jest trwałe i militarne zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w rejonie Zatoki Perskiej, co bezpośrednio przyczyniło się do powstania ugrupowań terrorystycznych mających na celu destabilizację systemu międzynarodowego. Trzecim elementem jest konflikt izraelsko-palestyński, który od ponad pół wieku zajmuje stałe i istotne miejsce na forum międzynarodowym. Ostatnim czynnikiem jest bliskość tego regionu z Europą co wywołuje nieustanny niepokój przed rozprzestrzenieniem się konfliktu z tego terytorium.

8.Region Afryki

Granice regionu . W rozumieniu geografii fizycznej to zwarty, otoczony akwenami morskimi kontynent położony na półkuli wschodniej po obu stronach równika oddzielony od Europy Morzem Śródziemnym, od Azji Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym. Czynnikiem, który wpływa na na przyrodnicza i kulturową strukturę jest wpływ pustyni Sahara. Wyodrębnia dwa subregiony: na północ od Sahary, zamieszkane przez ludy rasy europeidalnej, oraz subsaharyjską zamieszkiwaną przez ludy rasy czarnej, negroidów. Afryka jest terenem oddziaływania trzech religii: tradycyjnych-animistycznych, islamu i chrześcijaństwa.

Większość państw to organizacje młode. Z 53 państw aż 49 uzyskało niepodległość po II wojnie światowej. W przededniu wojny istniały tylko: Etiopia, Liberia 1847, Republika Południowej Afryki 1910 oraz Egipt 1922. Najmłodszym państwem jest powstała w 1993 na drodze secesji Erytrea. Państwa afrykańskie należą do tzw. południa czyli do państw słabo rozwiniętych z dominacją rolnictwa, hodowli i przemysłu wydobywczego. Duża część należy do najsłabiej rozwiniętych państw świata.

Specyfika i znaczenie regionu w stosunkach międzynarodowych. Afryka jest regionem dużych możliwości ekonomicznych wyróżniającym się: różnorodnością warunków przyrodniczych, bogactwem flory i fauny, występowaniem zasobnych złóż wielu surowców mineralnych, dostatkiem zasobów rolnych i wodnych oraz dużą liczbą ludności. Niski, pogarszający się udział w handlu światowym. Niepodległa Afryka przez długi czas była przedmiotem zainteresowania i intensywnego oddziaływania Zachodu i Wschodu. Obie strony doceniały znaczenie strategiczne regionu, wagę znajdujących się tu bogactw naturalnych oraz fakt, że grupa afrykańska w ONZ stanowi najliczniejszą zbiorowość regionalną. Teraz widzimy wyraźną marginalizację regionu afrykańskiego.

Instytucjonalizacja. 1963R powstanie Organizacji Jedności Afrykańskiej, która w roku 2002 została przekształcona w Unię Afrykańską. Celem OJA była dekolonizacja, a UA pobudzenie gospodarcze.

Procesy integracyjne. Do najważniejszych subregionalnych organizacji o charakterze ekonomicznym zaliczamy: Wspólnotę Gospodarczą Państw Afryki Zachodniej- ECOWAS, Południowo-afrykańską Wspólnotę Rozwoju - SADC, Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej- COMESA, Wspólnotę Ekonomiczną Państw Afryki Środkowej- ECCAS, Unię Arabskiego Maghrebu - UMA.

Mocarstwa regionalne. Nie ma wyraźnej dominacji jakiegoś państwa. Najwięcej państw, które mogłyby pełnić funkcję mocarstw regionalnych leży w Afryce Północnej, z tym, że ich polityka zagraniczna skierowana jest raczej w stronę państw arabskich i regionu bliskowschodniego a nie afrykańskiego. Jedynie Libia za wielkie zapędy mocarstwowo-regionalne, W Afryce zachodniej takim państwem jest Nigeria. RPA należy do najsilniejszych ekonomicznie i militarnie państw nie tylko w subregionie południowym ale i w skali całego kontynentu.

Konflikty zbrojne. Afryka jest regionem bardzo niestabilnym, charakteryzującym się dużą liczbą sporów i konfliktów zarówno międzynarodowych jak i wewnętrznych. Część z nich ma podłoże terytorialne, gdyż obecne granice nie uwzględniają warunków geograficznych i etnicznych. Do czynników konfliktogennych poza terytorialno-etnicznymi, należą także przesłanki ekonomiczne i polityczne. Konflikty są znacznie rozciągnięte w czasie, wielokrotnie przechodzące z fazy aktywności dyplomatycznej i militarnej do fazy ich wyciszania i wymrażania. Najbardziej konfliktogenne obszary to: Afryka Środkowa (Rwanda, Burundi, Demokratyczna Republika Konga) oraz Zachodnia(Liberia, Nigeria, Wybrzeże Kości Słoniowej, Sierra Leone).

9.Region Ameryki Łacińskiej i Karaibów.

Obejmuje część kontynentu Ameryki Północnej oraz całej Ameryki Południowej z przybrzeżnymi wyspami i archipelagami Falklandami, Galapagos. Można wyróżnić 6 subregionów: Meksyk, Amerykę Środkową, Andy, La Plata, Brazylię i Karaiby. Amerykę Łacińską możemy określić jako podsystem w globalnym systemie sm. Uzasadnienie: 1. istnienie zespołu państw bliskich geograficznie, 2. wysoki stopień zinstytucjonalizowania środków politycznych i gospodarczych oraz duża dynamika i intensywność interakcji, 3. świadomość identyfikacji i tożsamości regionalnej opierająca się na wspólnej przeszłości kolonialnej, walce o niepodległość i suwerenność, wspólnej kulturze, języki, religii, 4. uznanie Ameryki Łacińskiej jako regionu przez inne podmioty systemu międzynarodowego. Zgodnie z Kartą ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich jest porozumieniem regionalnym. Traktowana jest także jako region przy wyborze niestałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ (2 członków) oraz w działalności Rady Społeczno-Gospodarczej ONZ. W Ameryce Łacińskiej i na Karaibach istnieją 33 niepodległe państwa i 12 terytoriów zależnych.

Współpraca polityczna państw regionu realizowana jest w ramach wielu organizacji, instytucji i gremiów. Należą do nich: Organizacja Państw Amerykańskich - OEA, Organizacja Państw Ameryki Środkowej- ODECA, Organizacja Państw Wschodnich Karaibów- OECS, Parlament Latynoamerykański, Chrześcijańsko-Demokratyczna Organizacja Ameryki- ODCA. Na szczególna uwagę zasługuje Grupa z Rio, która jest głównym forum dialogu politycznego państw latynoamerykańskich w dziedzinie promowania rozwoju społecznego i demokracji. Nową forma współpracy państw regionu jest Iberoamerykańska Wspólnota Narodów. Organizacja zajmuje się wspólnymi problemami 19 państw latynoamerykańskich oraz 3 państw europejskich: Hiszpanii, Portugalii i Andory. Celem jest współpraca w dziedzinie kultury, nauki, edukacji, gospodarki, polityki a także popularyzowanie wiedzy o państwach iberoamerykańskich.

Nowa formą dyplomacji w regionie są Szczyty Państw Amerykańskich. Rozwój gospodarczy w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach opiera się na nowej koncepcji „otwartego regionalizmu” oraz „rozwoju trwałego”.

Państwa Ameryki Łacińskiej współpracują w ramach wielu organizacji gospodarczych o charakterze subregionalnym i międzyregionalnym: Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracji - ALADI, Międzyamerykański Bank Rozwoju- BID, Wspólny Rynek Ameryki Środkowej- MCCA, System Integracji Ameryki Centralnej, Wspólnota Karaibska- CARICOM, Wspólnota Andyjska, Latynoamerykański System Gospodarczy- SELA, Układ o Współpracy Nadamazońskiej, Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku- APEC, Wspólny Rynek Południa- Mercosur, Grupa 3 -G-3, Pólnocnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu-NAFTA.

Meryka Łacińska jest największym, zamieszkanym, ustanowionym jako pierwszy na świecie obszarem wolnym od broni jądrowej. Powstał on na mocy traktatu z Tlateloco, podpisanego 14.02.1967, który wszedł w życie 25.04. 1969. Zobowiązuje on wszystkie 33 państwa regionu, które podpisały i ratyfikowały traktat, do nierozprzestrzeniania i niestosowania broni jądrowej w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach oraz do wykorzystywania energii jądrowej jedynie w celach pokojowych. W oparciu o podpisany traktat została utworzona Agencja do Spraw Zakazu Broni Jądrowej w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach- OPANAL.

Rozdział 12 Koncepcja procesów globalnego zarządzania

Globalne zarządzanie to proces oparty na założeniach empirycznych, stąd nie funkcjonuje definicja jednolita. Samo pojęcie zarządzanie jest określeniem ładu, stabilności czy polityczno -ekonomicznego kierownictwa.

Komisja globalnego zarządzania definiuje zarządzanie jako całokształt indywidualnego i instytucjonalnego publicznego i prywatnego kierowania i reprezentowania wspólnych interesów. W proces zaangażowane są formalne instytucje, reżimy oraz nieformalne stowarzyszenia, grupy interesu, które razem posiadają upoważnienie do działania w imieniu całej społeczności międzynarodowej.

Bank światowy - zarządzanie jako specyficzny ład ekonomiczny, i polityczny, który bezpośrednio utożsamiany jest z procesem rozwoju i promowania demokracji i przejrzystości ( transparency)

w warunkach sprawowania władzy i wolnego rynku.

O. Young - system zarządzania to zorganizowana instytucja, która specjalizuje się w podejmowaniu kolektywnych decyzji, w interesie i imieniu całej społeczności międzynarodowej złożonej z różnych grup.

Bez względu na warunki rozwoju procesów zarządzania, na który składają się wszystkie procesy pełni 3 kluczowe role w międzynarodowym środowisku :

• gwarancja bezpieczeństwa dla uczestników Sm przez kompromisowe usankcjonowanie nadrzędnych zasad w ramach prewencyjnych działań przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

• Ekonomiczny regulator procesu dystrybucji dóbr społecznych - optymalizacja standardu życia

• decyduje o organizacji sterowanego środowiska

• Reus - Smith - zarządzanie składa się z dwóch zasadniczych elementów.

1.zasady instytucjonalizacji zarządzania - kompleks norm i zasad, które definiują pozycję i tożsamość uczestników Sm oraz wzorce przyjętych w społeczności form aktywności politycznej, ekonomicznej i kulturalnej. Takie ramy tworzą zasady gry w procesie zarządzania.

Rittenberg - 2 czynniki warunkujące globalne zarządzanie.

• międzynarodowe problemy o nowej jakości, które są problemem dla zarządzania tradycyjnego. np. kontrola przepływu informacji przez neta.

• Wzrost liczny uczestników sm

zakres podmiotowy cechą jest partnerstwo wielu rożnych uczestników Sm. Państwa nie są w stanie zarządzać samodzielnie,dlatego nieodłączne są organizacje międzyrządowe i pozarządowe.

I najlepszy smaczek..gówno prawda że wszystkie podmioty są równoprawne. Wszystko zależy od potencjału.

Przedmiotowy - Wszystkie problemy i sprawy które analizuje się globalnie, prawa człowieka, rozwój społeczny i ekonomiczny, demokratyzacja, środowisko naturalne, bezpieczeństwo, inwestycje ekonomiczne.

Najważniejsze problemy : konwencja klimatyczna z protokołem Kyoto, międzynarodowy sad karny, traktat o zakazie stosowania min przeciwpiechotnych, nowa dyplomacja.

Zakres czasowy - Kilka kluczowych wydarzeń historycznych;

pokój westfalski, powołanie uniwersalnej organizacji międzynarodowej ONZ

podpisanie Deklaracji praw człowieka w 1948 podpisanie układu GATT w 1947 o taryfach celnych.

Powyższe wydarzenia obrazują przebieg transformacji reżimów, obrazują różnorodność czynników kształtujących reżimy zarządzania

zakres przestrzenny - synteza działań różnych podmiotów Sm na wszystkich polach działalności i aktywności społecznej, politycznej, ekonomicznej. Tj na poziomie lokalnym, narodowym, regionalnym, międzynarodowym.

J. Rosenau - fundamentem zarządzania jest unifikacja norm na wszystkich szczeblach, od rodziny do międzynarodowej organizacji, tak by wszystkie cele, były osiągane droga działań skoordynowanych.

Wizje globalnego zarządzania

Obecnie funkcjonują dwie wizje: multilateralizm - rozwijany w Europie i unilateralizm- promowany głównie w United States of WhateverAmerica :P. W SM obie teorie funkcjonują równolegle.

Główne założenia obu wizji:

1. Multilateralizm - wizja skonstruowana w oparciu o wielostronną współpracę wielu różnych podmiotów przy zachowaniu ich wzajemnie równoprawnej pozycji. Rozwinięta po II wś, wypłynęła z idei powołania ONZ, toteż ONZ jest postrzegana jako fundamentalny element multilateralizmu. Koncepcja nieprzerwalnie rozwija się od 1945 aż do dziś.

Istota: funkcjonowanie organizacji międzynarodowych, zarówno IGOs jak i INGOs. Pan K. Valaskakis twierdzi, że jest jeszcze takie cudo jak „organizacje hybrydowe”, czymkolwiek to miałoby być. Jeśli chodzi o IGOs to kluczowe są tu ONZ, Bank Światowy, MFW, UNESCO, NAFTA, UE czy NATO.

W tej koncepcji organizacje międzynarodowe mają charakter „paternalistyczny” - to ich działalność zapoczątkowała proces kolektywnego sterowania ładem międzynarodowym. Współcześnie, w wyniku zmieniającego się środowiska międzynarodowego, efektywna współpraca wymaga zaangażowania podmiotów niepaństwowych.

Niejaki R. O'Brien stworzył takie coś jak koncepcja „złożonego multilateralizmu”, która to się składa ze starego ~ i nowego ~. Pierwszy wyodrębnia tradycyjne, państwocentryczne formy koordynacji działań między państwami. Nowy oczywiście zawiera koncepcje aktywności innych aktorów SM, dajmy na to globalnego społeczeństwa obywatelskiego, grup biznesu, organizacji pozanarodowych itp.

Ważna w tej koncepcji jest nadrzędna rola ONZ, postrzegana jako moralny zwierzchnik podmiotów niepaństwowych i główny, kolektywny organ sterujący procesami globalnego zarządzania.

2. Unilateralizm - wizja rozwijana przez politykę siły. Założenia są przeciwstawne do multilateralizmu (szok i niedowierzanie!). ONZ pojawia się i w tu, ale przez prymat racji stanu USA. Zwolennicy tej teorii twierdzą, że ONZ zostało utworzone w interesie Stanów, a także mają decydujący głos w procesach globalnego sterowania ze względu na swój potencjał ekonomiczny i militarny.

Realizacja tej koncepcji zmieniała się wraz ze zmianami w Białym Domu. W latach 50. republikanie postrzegali procesy globalnego zarządzania przez pryzmat stricte amerykańskich interesów - ONZ kierowane przez PaxAmericana. W tym okresie pozycja ONZ w polityce zagranicznej USA była uprzywilejowana.

Pozmieniało się w latach 1975-1989. Kolejni prezydenci USA: Ford, Carter, Reagan skręcili bardziej w stronę unilateralizmu.

Współcześnie koncepcja unilateralizmu była hasłem przewodnim prezydentury Georga Busha jr. Ataki z 11.09.2001 rozpoczęły nową erę promowania unilateralizmu przez USA opieranego na idei supremacji i wyjątkowości tego państwa, wobec czego w SM brakuje alternatywy, gdyż pokój, bezpieczeństwo i wszelki dobrobyt zależą od JuEsEj.

Co ciekawe, unilateralizm w koncepcji USA potrafi olewać prawo międzynarodowe oraz zasady z Karty Narodów Zjednoczonych. Wiąże się to z doktryną DżordżaDabljuBusza i retoryką „osi zła”.

Podsumowanie

Koncepcja multilateralizmu związana jest ściśle z ONZ. Polega na wielostronnej współpracy politycznej, gospodarczej, militarnej itd., która gwarantuje im udział w procesach globalnego zarządzania (stąd popularność w Europie). Utożsamiane to jest z bezpieczeństwem międzynarodowym i ogólnym pokojem.

Unilateralizm zaś zakłada dominację jednego, silnego podmiotu i politykę hegemoniczną. USA tę koncepcję uzasadnia nieefektywnością kolektywizmu, czego, ich zdaniem, przykładem jest ONZ.

Inne ciekawe koncepcje:

Charles A. Kupchan - optymalne sterowanie procesami globalnego zarządzania widzi w koncepcji regionalizmu. Rozwój globalnych procesów powinien być jego zdaniem poprzedzony rozwojem współpracy na poziomie regionalnym.

Peter Ludlow- przyszłość globalnego zarządzania zależy od porozumienia UE i USA. Ci dwaj aktorzy są nominowani do sterowania międzynarodowym ładem, ale tylko poprzez współpracę.

Na koniec definicja globalnego zarządzania - złożony proces podejmowania interaktywnych decyzji, który nieustannie rozwija się w odp na zmieniające się parametry środowiska międzynarodowego.

Procesy globalnego zarządzania sterowane są w przestrzeni globalne, transgranicznej, a na ich finalny kształt składają się skoordynowane działania przestrzeni lokalnej, regionalnej i międzynarodowej.

Rozdział 13 POZIMNOWOJENNY ŁAD MIĘDZYNARODOWY

1. Pojęcie ładu międzynarodowego i jego specyfika po zimnej wojnie

Zjawisko ładu rzadko jest definiowane. Od wieków ujmowano ład jako wartość. Utożsamiano go z przeciwieństwem chaosu, anarchii, nieporządku czy żywiołowości. W sensie pozytywnym utożsamiano go z porządkiem, spójnością wewnętrzną i równowagą.

Ład międzynarodowy należy utożsamiać z zespołem struktur, mechanizmów, rozkładu siły, podmiotów i ich interesów, wartości itp., określających kształt i funkcjonowanie środowiska międzynarodowego w danym okresie. Jest to sposób zorganizowania, określający warunki współżycia uczestników sm, zwłaszcza państw.

W warunkach braku powszechnie akceptowanej definicji dominującym sposobem jego charakterystyki jest identyfikowanie jego elementów, czyli składowych struktury i funkcjonowania. Zaliczyć do nich możemy: stopień instytucjonalizacji środowiska międzynarodowego, wartości preferowane przez głównych uczestników sm, strukturę interesów i dążeń państw.

Ważnym elementem charakterystyki pozimnowojennego ładu jest określenie jego specyfiki. Pomimo kilkunastu lat od zakończenia zimnej wojny, ład międzynarodowy, zwłaszcza w obszarze euroatlantyckim, ciągle jest w procesie kształtowania. W płaszczyźnie wojskowo-politycznej i ideologicznej charakteryzowała go dwubiegunowość. W płaszczyźnie więzi instytucjonalnej zamykał się w formule „trójpolówki” , czyli podziału na:

1. Państwa NATO, ówczesnej EWG oraz Rady Europy

2. Państwa Układu Warszawskiego i RWPG

3. Państwa neutralne i niezaangażowane

Istotną cechą ówczesnego ładu była decydująca dla jego struktury i funkcjonowania obecność wielkich mocarstw - USA i ZSRR.

Obecny ład, mimo zmiany rozwija się poprzez zachowanie i adaptację wielu elementów ładu starego. Jego kształtowaniu właściwy jest proces zmiany, ale też kontynuacji i adaptacji starych elementów do nowych realiów środowiska międzynarodowego. Procesowi tworzenia i funkcjonowania pozimnowojennego ładu właściwe jest występowanie elementów ciągłości i zmiany.

Istotną cechą wyłaniającego się ładu jest proces jego negocjowania, odwoływania się do wysiłków dyplomatycznych, a nie narzucania. Specyfikę określa także przezwyciężenie dotychczasowych tradycji jego państwo centrycznego ujmowania. Staje się on bardziej pluralistyczny pod względem podmiotów tworzących go (podmioty pozarządowe). Pozimnowojenny ład ma strukturę dwupoziomową - świat państw oraz świat podmiotów pozarządowych.

Analiza specyfiki ładu międzynarodowego wymaga także określenia jego utylitarności, czyli identyfikacji pragmatycznej logiki funkcjonowania.

• w okresie zimnej wojny - użyteczność tzw. ładu jałtańsko-poczdamskiego nakierowana byłąa na zachowanie istniejącego wówczas polityczno-terytorialnego status quo.

• Obecnie - główną wartością chronioną w ramach tego ładu i przez ten ład stała się stabilność środowiska międzynarodowego.

Potwierdzeniem szczególnego znaczenia stabilności i stabilizacji w procesie tworzenia i funkcjonowania pozimnowojennego ładu międzynarodowego są dokumenty globalnych i regionalnych organizacji międzynarodowych. W przypadku ONZ w decyzjach podejmowanych w latach 60' XX wieku i w pierwszych latach XXI wieku o stabilności mówiono w odniesieniu do poszczególnych państw, regionów ale i do globu jako całości oraz w odniesieniu do wielu obszarów życia społecznego.

W obszarze euroatlantyckim wątek stabilności i stabilizacji środowiska międzynarodowego zdaje się być trwale wkomponowany w procesy myślenia, ale i działania podejmowane przez główne organizacje międzynarodowe (OBWE, NATO, UE, Rada Europy).

1. OBWE

• - Paryska Karta Nowej Europy - wizja pokojowej i stabilnej Europy

• - Karta Bezpieczeństwa Europejskiego - stabilność potraktowana jako wartość, której osiągnięciu ma służyć: ochrona praw człowieka, rozwój środków budowy zaufania, realizacja postanowień Traktatu CFE o rozbrojeniu konwencjonalnym, działania organizacji międzynarodowych, demokratyzacja życia społeczno-politycznego we wnętrzu państw.

2. NATO

• Sojusz - jako źródło stabilizacji i niezbędny gwarant bezpieczeństwa jego członków

3. UE

• Pakt Stabilności - cel: stabilizacja granic w Europie Środkowej i Wschodniej i niedopuszczenie do sytuacji, aby problemy etniczne stały się źródłem roszczeń zmiany granic.

• Pakt stabilności dla Europy Południowo-Wschodniej - podstawy wielowymiarowych działań, włączając pomoc gospodarczą, na rzecz stabilizacji sytuacji na Bałkanach po zakończeniu operacji NATO w Kosowie.

4. Rada Europy

• Koncepcja demokratycznego bezpieczeństwa i stabilności

2. Struktura pozimnowojennego ładu międzynarodowego

2.1 Wspólne wartości

W czasie Paryskiego Szczytu KBWE, w przyjętej Paryskiej Karcie Nowej Europy wskazano na takie wartości jak: demokracja, gospodarka rynkowa, praworządność, przestrzeganie praw człowieka w tym mniejszości narodowych oraz odpowiedzialność ekologiczna. Zostały one zaakceptowane przez wszystkie państwa europejskie uczestniczące w konferencji.

Szczególnego znaczenia dla zachowania ładu międzynarodowego w pozimnowojennej Europie i jego stabilizacji nabiera ochrona praw człowieka. Staje się głównym elementem europejskiej tożsamości politycznej i zyskuje pierwszeństwo przed zasadą suwerenności państw i nieingerencji w ich sprawy wewnętrzne.

2.2 Normy zachowań

W sm mogą przybierać postać norm prawno międzynarodowych, norm politycznych (miękkie prawo) oraz norm moralnych.

W Akcie Końcowym z Helsinek (1975) zawarto 10 zasad regulujących istnienie obok siebie dwóch przeciwstawnych bloków wojskowych i politycznych.

Istotnej zmianie ulega funkcja tych norm. W okresie zimnej wojny regulowały one istnienie obok siebie przeciwstawnych systemów międzynarodowych. Obecnie regulują wspólne istnienie państw w obszarze euroatlantyckim.

Regulacje:

1. Politycznie wiążące - postanowienia dotyczące środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, dokumenty konferencji KBWE/OBWE, regulacje KBWE z 1990 i 1991r. dot. praw człowieka, czy Kodeks postępowania w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów bezpieczeństwa oraz Karta Bezpieczeństwa Europejskiego przyjęta w czasie Szczytu OBWE w 1999r.

• Środki budowy zaufania tzw. trzeciej generacji - stworzone po zakończeniu zimnej wojny. Dokument Wiedeński z 1994r. określa m.in. takie środki jak: coroczna wymiana informacji o siłach zbrojnych, wymiana informacji dot. planowania obronnego oraz wydatków wojskowych, uprzednie powiadamianie o określonych rodzajach działalności wojskowej jak manewry czy przemieszczanie jednostek wojskowych, obserwacja określonych rodzajów działalności wojskowej, coroczne spotkania oceniające wykonanie uzgodnionych środków itd.

• Dokument Wiedeński z 1999r. wprowadza czwartą generację. Zgodnie z nią możliwe jest uzupełnianie środków stosowanych n a obszarze OBWE dobrowolnymi wiążącymi rozwiązaniami uwzględniające potrzeby państw.

• „Kodeks postępowania w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów bezpieczeństwa” zawiera: niepodzielność bezpieczeństwa i jego zapewnianie poprzez współpracę, nieudzielanie poparcia państwom, które odwołują się do groźby użycia siły lub jej użycia przeciw innym państwom, uznanie demokratycznej kontroli nad wojskiem, zapewnienie przejrzystości aktywności wojskowej

• Karta bezpieczeństwa europejskiego (1999r.) - nacisk na tworzenie i stosowanie mechanizmów służących zapobieganiu konfliktom. W Karcie zaprezentowano także nowe, tzw. podwójne podejście do zapewniania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Niezbędne jest budowanie zaufania między ludźmi wewnątrz państw oraz wzmacnianie współpracy między państwami. Za główne zasady polityki bezpieczeństwa uznano partnerstwo, solidarność oraz przejrzystość.

• Traktat CFE o rozbrojeniu konwencjonalnym w Europie z 1990r. - określił limity zbrojeń konwencjonalnych, zwłaszcza broni ofensywnych, dla państw - stron.

• Traktat Otwartych Przestworzy z 1992r. - wprowadził obserwację lotniczą jako instrument weryfikacji przestrzegania porozumień rozbrojeniowych na obszarze od San Francisco do Władywostoku.

!!! Oba porozumienia są przykładami nowej jakości mechanizmów kontroli zbrojeń po zakończeniu zimnej wojny.

W odniesieniu do globu jako całości zespół takich norm akceptowanych przez społeczność międzynarodową tworzą zasady Karty Narodów Zjednoczonych. Należą do nich : zasada suwerennej równości państw, zasada wykonywania w dobrej wierze zobowiązań wynikających z KNZ, zasada pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, zasada powstrzymywania się od groźby użycia siły lub jej użycia przeciwko integralności terytorialnej i niezależności politycznej któregokolwiek państwa, zasada powstrzymywania się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu ONZ zastosowała środki prewencyjne lub środki przymusu, zasada dążenia ONZ do tego, aby państwa niebędące jej członkami postępowały zgodnie z zasadami Karty w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz zasada nieingerencji w sprawy należące do wewnętrznej kompetencji poszczególnych państw z wyjątkiem środków przymusu przewidzianych w rozdziale VII Karty NZ.

2.3 Struktura rozkładu siły

Od wieków tzw. biegunowość środowiska międzynarodowego była istotnym elementem określającym jego strukturę, a w konsekwencji współokreślała ład międzynarodowy. Obecny, pozimnowojenny ład międzynarodowy jest ładem jednobiegunowym, określonym przez hegemoniczną pozycję USA.

Po zakończeniu zimnej wojny, mimo upadku bloku wschodniego, poglądy na temat przyszłej biegunowości środowiska międzynarodowego nie były jednoznaczne. Istniała niepewność co do przyszłej dystrybucji siły. Potwierdził ją Joseph Nye, konstruując 5 scenariuszy:

1. powrót do dwubiegunowości USA-Rosja - scenariusz mało realny

2. wielobiegunowość w układzie Rosja-Chiny-UE-USA-Japonia - mało prawdopodobna

3. trzy bloki gospodarcze stworzone przez UE-USA i Japonię - wada: branie pod uwagę jedynie siły gospodarczej

4. jednobiegunowa hegemonia USA - mało prawdopodobny

W literaturze polskiej - Z. J. Pietraś za najbardziej prawdopodobne uznał powstanie triady triad połączonych (płaszczyzna wojskowa - USA, Rosja, Chiny; płaszczyzna gospodarcza - USA, Japonia, UE; płaszczyzna kulturowa - USA, Chiny, Indie lub Japonia), w ramach których USA będzie państwem organizującym funkcjonowanie tego systemu, nie przyjmując jednak roli światowego hegemona.

Ład jednobiegunowy z hegemoniczną pozycją USA stał się faktem. Zdecydowało o tym:

• Rozpad bloku wschodniego, w tym byłego ZSRR, doprowadził automatycznie do relatywnego wzrostu potęgi USA

• Potęga USA była bezprecedensowa w dziejach ludzkości. Dotyczy wielu płaszczyzn sm, zwłaszcza wojskowej, gospodarczej, technologicznej, politycznej i kulturowej

• Potencjał wojskowy - relatywna przewaga, potencjał gospodarczy

• Hegemonia USA opiera się na połączeniu elementów siły z elementami międzynarodowego przyzwolenia dla przywództwa tego państwa

Skutki jednobiegunowej hegemonii USA, która jest cechą struktury ładu międzynarodowego, dla jego funkcjonowania są zróżnicowane.:

1. wertykalizacja porządku międzynarodowego

2. w warunkach bezprecedensowej potęgi USA pozostałe mocarstwa nie są w stanie, nawet poprzez koalicję, stworzyć przeciwwagi - odchodzenie od charakterystycznej dla westfalskiego ładu międzynarodowego zasady równowagi sił

3. USA nie dysponuje wystarczającym potencjałem do sterowania coraz bardziej złożonym środowiskiem (np. do walki z globalnym terroryzmem)

Pojęcie siły i elementy potęgi państwa są zjawiskami dynamicznymi. Współcześnie wzrasta znaczenie niewojskowych elementów siły współczesnych państw i na tym tle relatywnie tracą na znaczeniu wojskowe komponenty siły. W to miejsce wzrasta znaczenie gospodarczych i technologicznych czynników siły tzw. technopower.

1. Kręgi więzi instytucjonalnych.

Stopień instytucjonalizacji jest istotnym elementem charakterystyki ładu międzynarodowego w obszarze euroatlantyckim oraz przesłanką jego dojrzałości i stabilności. Cechą tego obszaru jest asymetryczność więzi instytucjonalnych istotnych dla struktury i funkcjonowania ładu międzynarodowego. Stąd też, przyjmując za punkt odniesienia stale sformalizowane struktury w postaci organizacji międzynarodowych, możemy wyodrębnić cztery kręgów więzi instytucjonalnych. Są to:

• krąg transatlantycki

• krąg Europy Zachodniej

• krąg Wspólnoty Niepodległych Państw

• krąg OBWE

• Krąg transatlantycki - jego spoiwem jest Sojusz Północnoatlantycki. Podkreśla on zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w bezpieczeństwo Europy. Istotnym czynnikiem spajającym był strach przed byłym ZSRR. Istotnym elementem spajającym krąg transatlantycki są wspólne wartości polityczne. W preambule Traktatu Waszyngtońskiego z 1949r. Wymieniono wolność jednostki, demokrację, dobrobyt, praworządność i stabilizację, dlatego obszar ten nazywany jest obszarem bezpieczeństwa. Istotne są również nie tylko więzy polityczne i cywilizacyjne, ale również gospodarcze, w formie wymiany handlowej i przepływów kapitału w formie bezpośredniej. Oraz więzy kulturowe Europejczyków i społeczeństwa amerykańskiego.

o zakończeniu zimnej wojny krąg transatlantycki przechodzi istotne przeobrażenia. Państwa Europy Zachodniej w warunkach braku zagrożenia ze strony bloku wschodniego, zaczęły stopniowo zyskiwać więcej autonomii w ramach bloku zachodniego, zaczęły brać na siebie większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo, co oznaczało stopniowe budowanie politycznej podmiotowości Europy, przy jednoczesnym pojawieniu się sprzeczności interesów w stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi. W konsekwencji w obszarze euroatlantyckim powstały dwa ośrodki decydowanie politycznego:

1. Stany Zjednoczone

2. Unia Europejska

Jednak między nimi występuje duża asymetria , ponieważ USA są mocarstwem o znaczeniu globalnym, zaś UE ciągle pozostaje głównie strukturą regionalną.

Strukturą o szczególnym znaczeniu dla ładu w obszarze euroatlantyckim, ale i poza nim, jest NATO. Po zakończeniu zimnej wojny Sojusz podlega procesom adaptacyjnym do nowych realiów środowiska międzynarodowego. Odwołanie się do formuły: dialog - współpraca - niezbędny potencjał obronny.

• Krąg Europy Zachodniej - zorganizowany jest wokół Unii Europejskiej. Istotnym elementem jego funkcjonowania jest pogłębianie integracji europejskiej i jej poszerzania na państwa Europy Środkowej. Proces pogłębiania integracji europejskiej wiąże się z uzupełnieniem integracji gospodarczej integracją polityczną, w zakresie polityki bezpieczeństwa, a nawet polityki obronnej. Po zimnej wojnie celem państw członkowskich Unii Europejskiej stało się przekształcenie potęgi gospodarczej państw w potęgę polityczną. W Europie Zachodniej istnieje wola polityczna większej odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo.

Traktat z Maastricht (1992) stworzył podstawy prawne Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. I „mianował” Unię Zachodnioeuropejską (UZE) do rangi oficjalnego organu obronnego Unii Europejskiej (UE). Deklaracja Petersburska UZE z czerwca 92r. Stworzyła podstawy do działań operacyjnych UZE, z możliwością udziału w operacjach pokojowych z pominięciem USA. Szczyt Brukselski w NATO w styczniu 94r. Podjął decyzje o możliwości wydzielenia z NATO kontyngentów europejskich, które wobec konfliktów regionalnych lub lokalnych działałyby pod kierownictwem UZE. Oznaczało to już w latach 90-tych wzmocnienie podmiotowości Europy Zachodniej i tworzenie podstaw działań na rzecz regionalnej stabilności.

Operacja NATO w Kosowie stworzyła szczególne przesłanki podmiotowości UE w zakresie bezpieczeństwa i obrony. Pokazała ona istnienie przepaści między USA i Europą Zachodnią w zakresie technologicznego poziomu uzbrojenia wojsk i zdolności podejmowania wspólnych działań operacyjnych. Unaoczniła uzależnienie państw europejskich od amerykańskiej technologii i potencjału wojskowego.

Dlatego też UE wzmocniła działania na rzecz Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa o komponent obronny.

zadania petersburskie - oznaczały operację pokojowe, operacje opanowywania kryzysów w środowisku międzynarodowym Europy Zachodniej.

Zmiany zachodzące w ramach UE pokazują, że najtrudniejszym dla niej problemem jest integracja polityczna. Dlatego też powstały powstały nawet koncepcje zawężenia integracji politycznej do kilku obecnych członków UE. W Wyniku tego powstała by tzw. Europa „różnych prędkości integracji”, co może prowadzić do nowych podziałów.

Procesy integracyjne w ramach UE tworzą nową jakość funkcjonowania środowiska międzynarodowego. Zasadę równowagi sił, która powoli zostaje wyeliminowana, wprowadzane są głębokie współzależności , negocjacje dyplomatyczne i dążenia do osiągania konsensusu, a wszystko to dzieje się w warunkach wspólnych wartości politycznych i wspólnych wizji instytucjonalnych. Zjawiska te i procesy oznaczają istotną zmianę ładu międzynarodowego, służąc jednocześnie jego stabilizację.

• Krąg Wspólnoty Niepodległych Państw- Składają się na nie byłe republiki radzieckie z wyjątkiem Litwy, Łotwy i Estonii. Podstawy politycznych więzi instytucjonalnych tworzy Wspólnota Niepodległych Państw powstała w grudniu 1991 r. W płaszczyźnie bezpieczeństwa i obrony zasadnicza rola przypada Traktatowi Taszkienckiemu podpisanemu w maju 1992 r. Jednakże w kategoriach geopolitycznych jest to przestrzeń niejednolita. Logikę jej funkcjonowania określają procesy centralizacji i jednoczesnej decentralizacji.

W zakresie procesów centralizacji decydująca rola przypadła Rosji. Ze względu na potencjał wojskowy, ale i gospodarczy podejmuje działania na rzecz centralizacji tzw. obszaru poradzieckiego. Potwierdzeniem tego są struktury WNP, wzmiankowany Traktat Taszkiencki czy Związek Białorusi i Rosji.

Procesy decentralizacji polegają na tworzeniu alternatywnych wobec WNP i Traktatu Taszkienckiego struktur współpracy, odzwierciedlających aspiracje i interesy poszczególnych państw. Dotyczą płaszczyzny politycznej i gospodarczej. Przykładem procesów decentralizacji w płaszczyźnie politycznej dostarcza chociażby Strefa Bezatomowa w Azji Środkowej. A w płaszczyźnie gospodarczej potwierdzeniem procesów decentralizacji są ugrupowania o charakterze subregionalnym, np. Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza.

• Krąg OBWE - Obejmuje 55 państw, a OBWE jest jedyną strukturą spinającą je w obszarze od Vancuver i San Francisco do Władywostoku. Oprócz więzi instytucjonalnych spoiwem tego obszaru są treści polityczne, zapisane w Paryskiej Karcie Nowej Europy. Proces adaptacji tych wartości jest jednak zróżnicowany. OBWE swymi korzeniami sięga okresu zimnej wojny. Wtedy właśnie został uruchomiony dialog polityczny między dwiema częściami podzielonej Europy. Rozpoczęto tworzenie stałych organów KBWE, co doprowadziło w rezultacie do przekształcenia od 1 stycznia 1995 r. KBWE w OBWE.

OBWE w porządku pozimnowojennej Europie jest elementem mechanizmu wzajemnie się uzupełniających i nakładających instytucji, obok NATO, UZE, UE, Rady Europy czy ONZ.

Jako struktura ładu międzynarodowego w Europie odwołuje się do szerokiego i wielowymiarowego (wymiar wojskowy, polityczny, gospodarczy, humanitarny, społeczny, ekologiczny) rozumienia bezpieczeństwa oraz kooperacyjnego podejścia do działań służących jego zapewnienia.

Poprzez misje OBWE podejmuje działania operacyjne w środowisku międzynarodowym na rzecz ochrony praw człowieka, promocji instytucji demokratycznych oraz ochrony wolności mediów ale i kontrola zbrojeń. Szczególne miejsce w działaniach OBWE przypada dyplomacji prewencyjnej (np. zapobiegania konfliktom etnicznym) .

1. Tendencje ewolucji pozimnowojennego ładu międzynarodowego

Ład międzynarodowy, jak chyba każde zjawisko społeczne, ze swej istoty jest dynamiczny i zmienny, tak co do struktur jego organizacji jak i mechanizmów funkcjonowania. Zmiany te uwarunkowane są obiektywnymi tendencjami i procesami zachodzącymi w środowisku międzynarodowym, które tworzą jego tzw. systemowe siły, warunkujące decyzje i działania poszczególnych podmiotów. Realizowane są na trzech poziomach:

• środowiska międzynarodowego

• państwa

• grup społecznych i jednostek

Poziom środowiska międzynarodowego jest najbardziej odpowiedni do wyjaśniania ewolucji ładu międzynarodowego. Do najistotniejszych zmian należą:

1. jednoczesne procesy centralizacji środowiska międzynarodowego(pogłębianie współzależności międzynarodowych oraz globalizacja) i jego decentralizacji (intensywny rozwój i swoiste dowartościowanie organizacji regionalnych), zwłaszcza w postaci struktur regionalnych

2. paradoks postępującej organizacji środowiska międzynarodowego w postaci jego instytucjonalizacji i jednoczesnej wzrastającej nieprzewidywalności zmian i coraz wyższego poziomu turbulencji zachodzących w nim.

3. W warunkach postępującej złożoności środowiska międzynarodowego i jego niestabilności następuje poszukiwanie adekwatnych mechanizmów sterowania nim.

Ad 2. Koniec dwublokowej, zimnowojennej konfrontacji przyniósł dowartościowanie struktór działań wielostronnych. Potwierdzeniem tego jest dość intensywny rozwój organizacji regionalnych, rozwój prawa międzynarodowego, zwłaszcza w postaci reżimów międzynarodowych czy rozwój międzynarodowych norm politycznych. Tymczasem dynamika zmian środowiska międzynarodowego prowadzi do wzrostu jego niestabilności, niepewności i obniżonej przewidywalności, a w miejsce poglądów o nowym ładzie międzynarodowym pojawiły się poglądy o „nowym bezładzie światowym”.

Ad 3. Panowanie nieładu zmusiło do szukania nowych koncepcji sterowanie nim:

• koncepcja globalnego rządzenia (global governance), „czyli rządzenie bez rządu” - lata 90-te XX wieku przez państwa ONZ - Zakłada ona bowiem istnienie luźnego, o niskim poziomie formalizacji, systemu współdziałania rządów państw, organizacji międzynarodowych oraz podmiotów pozarządowych w celu rozwiązywania problemów dotyczących globu jako całości.

• Koncepcja wielopoziomowego rządzenia (multi-level governance) - schyłek lat 90-tych - Zgodnie z nią złożone problemy międzynarodowe w warunkach jednoczesnych procesów globalizacji i fragmentacji środowiska międzynarodowego mogą być rozwiązane poprzez struktury sterowania zorganizowane niczym wielowarstwowy tor. Każda ze struktur steruje środowiskiem międzynarodowym na poziomie, do funkcjonowania na którym jest najlepiej przygotowana. Tendencją jest więc dążenie do elastyczności struktur sterowania w celu podniesienia ich skuteczności

Poziom państwa - scentralizowane państwa narodowe podlegają przeobrażeniu o istotnych implikacjach dla funkcjonowania ładu międzynarodowego. Przeobrażenia te polegają przede wszystkim na ograniczonej zdolności państw adaptacji do radykalnie zmieniających się realiów środowiska międzynarodowego i związanym z nim stopniowym ograniczeniem zdolności sterowania procesami wewnętrznymi. Stąd też mówimy o deregulacji współczesnych państw, czyli ograniczeniu ich funkcji regulacyjnych. Dzieje się tak, gdyż w wyniku coraz większej przenikalności granic państw, swoistej ich porowatości, środowisko międzynarodowe w postaci informacji, kapitału, towarów, usług, wzorców zachowań, ale też terrorystów, migrantów, narkotyków, transnarodowych struktur przestępczych, itd. wręcz „wlewa się” do wnętrza państwa. Dynamika tych procesów jest coraz większa.

• Mieszanie etniczne

• problem „upadających państw” (destabilizacja środ. mn., osłabienie instytucji kierowniczej tym srod., podważają pozycję podmiotu uważanego za gwaranta bezpieczeństwa własnych obywateli)

• pogłębienie podziału na bogatą Północ i biedne Południe

Poziom grup społecznych i jednostek - podmioty pozarządowe i ich rozwój odzwierciedla ogólną prawidłowość SM, jaką jest nie tylko wzrost liczby ich uczestników, lecz także pogłębienie się ich różnorodności. Oznacza to, że mimo niezaprzeczalnej dominacji państw, następuje wyłanianie się równoległej do państwowej struktury interakcji politycznych, będących wynikiem działań podejmowanych przez zdecentralizowane, lokalne podmioty, które funkcjonują „w poprzek” granic państwowych.

1. Zmieniają charakterystyczną dla państw praktykę działań dyplomatycznych, wprowadzając zjawisko dyplomacji obywatelskiej. Wówczas bezpośrednie kontakty ludzi z przeciwstawnych bloków, także z udziałem organizacji pozarządowych prowadziły do zmniejszenia napięć.

2. Organizacje pozarządowe są elementem w strukturze więzi kształtowanych już nie tylko między państwami, ale także między społeczeństwami różnych państw. Wnoszą do tych więzi tzw. komponent transnarodowy.

3. Tworzą coraz istotniejsze struktury lobbingu w SM - praktyka „jednoczesnych szczytów” - spotkań organizowanych w tym samym czasie, o tej samej tematyce, ale w innych miejscach globu.

4. Organizacje pozarządowe stały się źrodłem zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego. ( wróg inny niż państwa, posiadający możliwość transgranicznych działań w skali całego globu.

Ład międzynarodowy jako forma zorganizowania środowiska międzynarodowego i sterowaniu nim jest zjawiskiem złożonym, wielowymiarowym i dynamicznym. Obejmuje m.in. wspólne wartości, wynegocjowane normy zachowań oraz więzi instytucjonalne i strukturę rozkładu sił. Procesowi jego kształtowania po zimnej wojnie właściwe są elementy kontynuacji rozwiązań z okresu zimnej wojny, ale i ich radykalnej zmiany. Jest to ład negocjowany, a nie narzucany. Wyraźnym celem podejmowanych działań jest stabilność środowiska międzynarodowego.

---