WYBRANE PROBLEMY GOSPODARKI RYNKOWEJ.

Dr. I. Andruszkiewicz rok 2005/2006

Zagadnienia tematyczne:

1. Pojęcie i rodzaje papierów wartościowych - zagadnienia ogólne;

2. Szczegółowe warunki wprowadzania i obrotu papierami wartościowymi;

3. Zasady organizacji obrotu giełdowego i zawierania transakcji giełdowych - szczegółowe zasady działania animatorów rynku;

4. Ewolucja form działalności gospodarczej;

5. Współczesne modele gospodarki rynkowej;

1. model nadreński

2. model skandynawski

3. model japoński

4. model anglosaski

6. Międzynarodowy rynek pieniężno-kredytowy;

7. Międzynarodowy system walutowy i finanse międzynarodowe;

8. System finansowy w Polsce lat 90-tych;

9. Transformacja systemowa w Polsce w latach 1989-2005;

10. Polityka rynku pracy w Polsce i w państwach Unii Europejskiej.

Literatura:

1. S. Kozłowski, Systemy ekonomiczne - analiza porównawcza, Lublin 1998.

2. W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 1998.

3. M. Burda, Makroekonomia - podręcznik europejski, Warszawa 1995.

4. M. Blang, Teoria ekonomii - ujęcie retrospektywne, Warszawa 1994.

5. M. Puławski, Rynek kapitałowy w Polsce, Warszawa 1997.

6. W. Małachowski, Gospodarka współczesnych Niemiec, Warszawa 2001.

RYNEK KAPITAŁOWY

1. CHARAKTERYSTYKA RYNKU KAPITAŁOWEGO

Rynek kapitałowy określany jako rynek w ramach którego podmioty gospodarcze pozyskują kapitał w drodze emisji instrumentów finansowych, przede wszystkim papierów wartościowych. Uwzględniając aspekt formalno-prawny rynku kapitałowego w jego strukturze wydzielamy dwa zasadnicze elementy:

1. rynek niepubliczny - pod tym pojęciem oznacza się te wszystkie działania, które mają na celu pozyskanie kapitału przez przedsiębiorstwa w sposób nie kwalifikujący się do działań, które są charakterystyczne dla rynku publicznego. Dotyczy to przede wszystkim pozyskiwania źródeł finansowych np. w formie prywatnej emisji akcji

2. rynek publiczny - pojęcie rynku publicznego zostało zdefiniowane w ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z dnia 21.08.1997r.

Zgodnie z treścią tego aktu prawnego za rynek publiczny uważa się nabycie lub też nabywanie serii papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu lub też w inny sposób.

Powyższa propozycja musi być skierowana do większej liczby niż 300 osób lub też do nieoznaczonego adresata.

W strukturze rynku publicznego wyróżnia się następujące elementy:

1. rynek pierwotny - rynek na którym dochodzi do sprzedaży nowych emisji papierów wartościowych poprzez emitenta inwestorom;

2. rynek wtórny - rynek na którym są zawierane transakcje dotyczące kupna i sprzedaży papierów wartościowych miedzy inwestorami;

3. rynek regulowany - zgodnie z ustawą jest to rynek na którym odbywa się wtórny obrót papierami wartościowymi, które są dopuszczone do obrotu publicznego. W związku z powyższym rynek wtórny jest rynkiem regulowanym.

Wyróżnia się dwa typy rynków regulowanych:

1. rynek urzędowy - może on nosić nazwę rynku urzędowego o ile jest tworzony przez giełdy papierów wartościowych;

2. rynek nieurzędowy:

• giełdowy - jest on tworzony przez spółki, które prowadzą giełdę pod warunkiem, że obrót na rynku nieurzędowym ma miejsce w ramach oddzielnie zorganizowanego rynku;

• pozagiełdowy - jest on tworzony przez spółki akcyjne nie będące giełdami. Prawo do prowadzenia rynku pozagiełdowego regulowanego posiadaja jedynie spółki, które legitymują się odpowiednim zezwoleniem. Obecnie w Polsce istnieją dwie spółki, które organizują regulowany rynek papierów wartościowych:

1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, jako organizator urzędowego rynku giełdowego;

2. Centralna Tabela Ofert - CTO - organizator rynku nieurzędowego, pozagiełdowego.

2. INSTYTUCJE RYNKU KAPITAŁOWEGO.

Zasadniczą rolę w kształtowaniu i organizowaniu rynku kapitałowego odgrywa Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Sprawuje ona nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu w konkurencji z zakresu obrotu publicznego oraz zapewnienie rzetelnych informacji odnośnie rynku papierów wartościowych. Inspiruje, organizuje i podejmuje działania, które maja na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów.

Istotną funkcje pełni Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Jest to instytucja, która zajmuje się rejestracją papierów wartościowych, które są dopuszczone do obrotu publicznego. Jest to instytucja nadzorująca zgodność emisji z liczbą deklarowanych papierów wartościowych. Obsługuje i realizuje zobowiązania emitentów. Rozlicza transakcje, które są zawierane na rynku regulowanym.

3. INSTRUMENTY RYNKU KAPITAŁOWEGO

1. AKCJE - akcje są to papiery wartościowe, udziałowe emitowane przez spółki akcyjne, odpowiadające udziałowi ich właścicieli (akcjonariuszy) w kapitale własnym spółki. Suma wartości nominalnej wszystkich akcji tworzy kapitał akcyjny spółki.

Ze względu na rodzaj praw jakie otrzymuje akcjonariusz w związku z posiadaniem akcji, wyróżniamy:

1. prawa majątkowe:

1. prawo do dywidendy

2. prawo do udziału w majątku spółki w przypadku jej likwidacji

3. prawo poboru

b) prawa korporacyjne;

• prawo głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy

Ze względu na zakres praw jakie przysługują posiadaczowi akcji, akcje dzielimy na:

1. akcje zwykłe

2. akcje uprzywilejowane - uprzywilejowanie może dotyczyć prawa głosu; prawa do dywidendy oraz prawa do podziału majątku w przypadku likwidacji spółki

Występuje także pojęcie tzw. „akcji niemej”, która zapewnia akcjonariuszowi prawo do dywidendy, jest on jednak pozbawiony prawa głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. W Polsce akcje spółek, które są dopuszczone do obrotu publicznego są notowane na trzech rynkach:

1. rynek równoległy - przeznaczony jest dla spółek o mniejszym kapitale akcyjnym, który wynosi minimum 3 miliony złotych, a minimalna liczba akcjonariuszy to 300;

2. rynek wolny - został on utworzony dla spółek, które nie spełniają warunków rynku podstawowego i równoległego. Minimalna wielkość kapitału podstawowego to 1,5 miliona złotych.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonuje od 16.04.1991 roku, wtedy notowanych było 5 spółek. Obecnie jest ich ponad 300 i stanowią 20 % udział w PKB.

2. OBLIGACJE - obligacje są papierami dłużnymi a więc stwierdzającymi fakt zaciągnięcia długu przez emitenta obligacji u jego nabywcy zwanego obligatariuszem. W najczęściej spotykanych obligacjach dług ten jest spłacany jako należność pieniężna w ściśle określonych terminach wraz z odsetkami, których sposób naliczania został określony w warunkach emisji obligacji.

Obligacja w przeciwieństwie do akcji nie ma charakteru udziałowego, czyli nabywca akcji nie może czuć się współwłaścicielem majątku emitenta.

Emitentami obligacji mogą być:

1. Skarb Państwa

2. gmina

3. bank

4. podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą (obligacje korporacyjne)

Obligacje Skarbowe są notowane na Giełdzie Warszawskiej od 1992 roku.

Podział obligacji:

1. Obligacje Skarbowe dzielone ze względu na kryterium ich zapadalności, czyli czasu który upływa do terminu ich wykupu np. obligacje 2,3,10- letnie

2. obligacje o zmiennym oprocentowaniu - zmienność oprocentowania oznacza, że w poszczególnych okresach „życia” obligacji, czyli tzw. okresach odsetkowych oprocentowanie obligacji może ulec zmianie w zależności od tego w jaki sposób kształtuje się określony wskaźnik finansowy. Najczęściej takim wskaźnikiem, który jest brany pod uwagę jest rentowność czy też dochodowość bonów skarbowych.

3. obligacje o stałym oprocentowaniu - oprocentowanie tych obligacji jest z g.óry ustalone i niezmienne przez cały okres „życia” obligacji, aż do dnia jej wykupu.

Podział obligacji ze względu na cenę:

1. cena nominalna - to cena od której naliczane są odsetki. Po tej cenie powiększonej o narosłe odsetki emitent wykupuje obligacje po upływie terminu ich zapadalności;

2. cena emisyjna - to cena po jakiej kupujemy od emitenta, może być ona niższa lub tez wyższa od ceny nominalnej;

3. cena rynkowa - kurs giełdowy - jest ona ustalana na codziennych sesjach giełdowych jako wypadkowa podaży i popytu;

4. cena rozliczeniowa - cena giełdowa - to cena powiększona o należne odsetki. Jest to rzeczywista kwota transakcyjna jaką płaci kupujący i otrzymuje sprzedający obligacje.

Obligacja o stałym oprocentowaniu z terminem wykupu za 5 lat. Wartość nominalna wynosi 1 tysiąc złotych. Cena emisyjna po jakiej emitent oferuje obligacje wynosi 970 złotych. Oprocentowanie 10% w skali roku. Odsetki płacone co rok.

Zakup - 970 zł okres 5 lat

po każdym roku + 100 zł

Wykup po 1 tysiąc + odsetki

Inwestor zarobił 530 złotych

3. BONY SKARBOWE - są to krótkoterminowe papiery na okaziciela, które są emitowane przez Skarb Państwa. Zazwyczaj są emitowane bony skarbowe o następujących terminach wykupu:

• 13 tygodni;

• 26 tygodni;

• 52 tygodnie.

Nabywcami bonów skarbowych są banki oraz firmy krajowe i zagraniczne. Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane, a pełna kwotę nominalną otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego. Ceny bonów stanowią odzwierciedlenie przewidywanego przez rynek pieniężny poziomu inflacji i dlatego mogą być one miarodajnym odniesieniem dla określenia oprocentowania innych instrumentów finansowych np. obligacji

4. PRAWA POBORU - są to instrumenty, które są wprowadzane na rynek w związku z emisją przez spółkę nowych akcji do których uprawnieni są dotychczasowi akcjonariusze.

5. CERTYFIKATY INWESTYCYJNE - są to papiery wartościowe, które są emitowane przez zamknięte, otwarte lub mieszane fundusze inwestycyjne w postaci tzw. jednostek uczestnictwa.

6. KONTRAKTY TERMINOWE - czyli tzw. futures - są umową pomiędzy dwiema stronami, czyli kupującym i sprzedającym, umową dotyczącą kupna lub sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie.

Zobowiązanie do kupna określonych aktywów nie jest kategoryczne (może ono pod pewnymi warunkami ulec wygaśnięciu), są to kontrakty na EURO, dolra lub akcje niektórych spółek.

7. WARRANTY - instrument finansowy, którego cena jest uzależniona od ceny lub wartości instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym może być:

• papier wartościowy

• waluta

• wskaźnik ekonomiczny np. indeks lub stopa procentowa lub też inna wartość. Z uwagi na powyższe uzależnienie warrant jest określany jako instrument pochodny lub też prawo pochodne.

Warrant w sensie formalno-prawnym jest bezwarunkowym i nieodwołalnym zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia uprawnionym właścicielom warrantu kwoty rozliczenia.

Klasyfikacja warrantów:

1. ze względu na podmiot emitujący:

1. warranty subskrypcyjne - mogą być emitowane wyłącznie przez spółki akcyjne na własne akcje przyszłej emisji (pozakodeksowe prawo poboru)

2. warranty opcyjne - mogą być emitowane przez banki i inne instytucje finansowe np. domy maklerskie na akcje innych spółek, które znajdują się już w obrocie publicznym;

2. warranty o charakterze europejskim dzieli się na:

• warranty kupna

• warranty sprzedaży

3. warranty amerykańskie dzieli się na;

• warranty kupna

• warranty sprzedaży

Różnica pomiędzy warrantami amerykańskimi i europejskimi dotyczy terminu w ramach którego posiadacz warrantu może go wykupić (wykonać).

Warrant europejski może być wykonany jedynie we wcześniej określonym dniu przez emitenta, natomiast warrant typu amerykańskiego może być wykonany w dowolnym dniu wybranym przez inwestora.

FUNDUSZE INWESTYCYJNE

Inwestorzy instytucjonalni dzielą się na dwie zasadnicze kategorie:

1. Instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne - lokują cześć swoich środków rezerwowych pochodzących ze składek klientów w papiery wartościowe. Instytucje takie koncentrują swoją uwagę na lokatach o dużym stopniu bezpieczeństwa, które chronią je skutecznie przed inflacją. Do tej grupy zaliczyć należy także banki, które w papierach wartościowych lokują część swoich środków rezerwowych, zwłaszcza stanowiących tzw. rezerwy obowiązkowe, które wspierają utrzymywanie bieżącej płynności płatniczej.

2. Fundusze zbiorowego inwestowania zwane funduszami inwestycyjnymi, funduszami powierniczymi, które są zorganizowane w formie spółek akcyjnych. Pierwsza tego typu instytucja została założona przez R. Fleminga w 1870 roku pod nazwą Szkocko-amerykański trust inwestycyjny.

Współcześnie instytucje te należą do najważniejszych inwestorów na rynku papierów wartościowych.

Zasady tworzenia i funkcjonowania funduszy powierniczych zostały określone ustawą z dnia 28.08.1997 roku o funduszach inwestycyjnych.

Zgodnie z tą ustawą fundusz inwestycyjny nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru funduszy inwestycyjnych. Jego wyłącznym celem jest lokowanie środków pieniężnych zebranych publicznie w papiery wartościowe oraz inne prawa majątkowe w sposób przysparzający udziałowcom korzyści, w sposób polegający na:

1. ochronie realnych wartości powierzonych kapitałów (ochrona przed deprecjacją lub niewypłacalnością)

2. osiągnięciu satysfakcjonujących udziałowców dochodów

Utworzenie funduszu inwestycyjnego.

Fundusz inwestycyjny może być utworzony wyłącznie przez specjalnie w tym celu powołane towarzystwo po uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Towarzystwo nadaje statut funduszowi oraz zawiera z depozytariuszem umowę o przechowywanie aktywów funduszu. Depozytariuszem jest bank którego kapitał własny nie może być niższy niż 100 milionów złotych i siedziba znajduje się na terytorium RP. Ponadto towarzystwo zbiera wpłaty do funduszu w określonej wysokości, nie niższej jednak niż 4 miliony złotych oraz towarzystwo wpisuje fundusz do rejestru funduszy inwestycyjnych. Towarzystwo jest organem funduszu reprezentuje fundusz na zewnątrz w stosunkach z osobami trzecimi ponieważ fundusz inwestycyjny dysponuje często własnym kapitałem.

W Polsce przepisy prawne w celu ochrony ich przed nadmiernym ryzykiem przewidują obowiązek znacznej dywersyfikacji lokat np. ustawa wyznacza maksymalny odsetek aktywów jaki może być ulokowany w walory jednego emitenta a także dokonywanie lokat w walory, które zapewniają dostateczną ich płynność (możliwość szybkiej zamian na gotówkę). Najpłynniejsze są te inwestycje, z których łatwo wyjść (inwestycje w waluty i kruszce).

Fundusz inwestycyjny może być utworzony jako:

1. Fundusz inwestycyjny otwarty - zbywa jednostki uczestnictwa i dokonuje ich odkupienia na żądanie uczestnika funduszu. Z chwilą odkupienia jednostki są umarzane z mocy prawa.

Fundusz ten nie wypłaca na bieżąco swoim uczestnikom dywidendy, nie wypłaca premii, nie wypłaca odsetek. Każdemu uczestnikowi funduszu przysługuje prawo do umorzenia (wycofania) jednostek uczestnictwa według ich aktualnej ceny bieżącej.

2. Specjalistyczny fundusz otwarty - koncentruje się na lokowaniu środków w pewne dziedziny gospodarki. Każdemu uczestnikowi przysługuje prawo do umorzenia swoich jednostek uczestnictwa według ich aktualnej ceny bieżącej ale statut takiego funduszu może uzależniać zwrot kapitału od uprzedniego zgłoszenia takiego zamiaru w określonym terminie.

3. Fundusz zamknięty - dokonuje emisji certyfikatów inwestycyjnych, których nie można odkupywać. Fundusz zamknięty może inwestować w :

• papiery wartościowe

• wierzytelności

• waluty

• udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością

• transakcje terminowe

Fundusz zamknięty wykazuje okresowo zysk i wypłaca udziałowcom dywidendy.

4. Fundusz mieszany - emituje certyfikaty inwestycyjne i dokonuje ich wykupienia na żądanie uczestnika funduszu według ich aktualnej wartości. Z chwilą wykupienia przez fundusz certyfikaty są umarzane z mocy prawa.

Likwidacja funduszu inwestycyjnego

Fundusz inwestycyjny ulega likwidacji w następujących przypadkach:

1. upłynął okres, na który w myśl statutu fundusz został utworzony a zarządzanie funduszem nie zostało przejęte przez inne towarzystwo w terminie 3 miesięcy;

2. depozytariusz zaprzestał wykonywania swoich obowiązków i nie zawarto z innym bankiem umowy o przechowywanie aktywów funduszu;

3. spadek wartości aktywów poniżej 2,5 miliona złotych;

4. rada inwestorów podjęła decyzję o rozwiązaniu funduszu;

5. wystąpiły inne przyczyny określone w statucie funduszu.

Klasyfikacja funduszy

Klasyfikacja funduszy z punktu widzenia prowadzonej przez nie polityki lokacyjnej:

1. fundusz agresywnego wzrostu, którego celem jest maksymalizacja zysków przy ponoszeniu znacznej skali ryzyka ewentualnych strat;

2. fundusze wzrostu, które lokują kapitały w akcje, których ceny powinny rosnąć ale unikają transakcji zbyt ryzykownych;

3. fundusze umiarkowanego lub zrównoważonego wzrostu, które podejmują długofalowe inwestycje przy minimalizowaniu ryzyka;

4. fundusze równowagi, które lokują częściowo w papiery wartościowe odsetkowe o stałym oprocentowaniu a częściowo w akcje, które przynoszą mniejsze ale pewniejsze zyski;

5. fundusze obligacji, które inwestują kapitały głównie lub też wyłącznie w papiery odsetkowe, które dają pewniejszy i systematyczniejszy dochód;

6. fundusze sektorowe (brak w Polsce) lokują w ściśle określone sektory gospodarki;

7. fundusze specjalistyczne, których zainteresowanie ogranicza się do lokowania kapitałów w papierach wartościowych, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć.

Obecnie na polskim rynku działa 15 towarzystw funduszy inwestycyjnych, które oferują ponad 60 różnych produktów.

W zależności od typu towarzystwa wyróżniono:

1. fundusze akcji;

2. fundusze indeksowe;

3. fundusze inwestycji zagranicznych;

4. fundusze papierów dłużnych;

5. fundusze prywatyzacji;

6. fundusze rynku pieniężnego;

7. fundusz stabilnego wzrostu;

8. fundusz III filaru;

9. fundusze zrównoważone.

W Polsce nie ma funduszy branżowych, czyli takich które inwestują w akcje spółek z określonej części świata np. akcje spółek rejonu azjatyckiego.

Największym ryzykiem charakteryzują się:

• fundusze akcyjne;

• fundusze indeksowe;

• fundusze prywatyzacji

mniejszym ryzykiem charakteryzują się fundusze zrównoważone, a jeszcze bezpieczniejszymi funduszami są fundusze stabilnego wzrostu, ponieważ profil tych funduszy jest zbliżony do funduszy emerytalnych. Najmniejszym ryzykiem obarczone są fundusze rynku pieniężnego i obligacji.

NOTATKI Z FILMU

Inwestycje finansowe

- cel inwestycji

- typy inwestycji:

a) inwestycje proste

b) inwestycje kuponowe

Cechy inwestycji finansowych:

a) dochód mierzony stopą dochodu ( od - 100% do nieskończoności)

b) ryzyko - efekt pozytywny i negatywny:

- ryzyko niedotrzymania warunków

- ryzyko walutowe

- ryzyko inflacji

- ryzyko polityczne

- ryzyko zarządzania

Im większa możliwość zysku tym większe ryzyko.

c) płynność inwestycji: bardziej płynna jest inwestycja krótkoterminowa ale mniejszy jest zysk.

Depozyty bankowe

Depozyty bankowe - najpopularniejszą formą depozytu bankowego są wkłady oszczędnościowe.

Cechy depozytu bankowego:

a) oprocentowanie

b) okres kapitalizacji

Rodzaje depozytu bankowego:

1. rachunek bankowy

2. rachunek lokacyjny

3. rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy

Inwestycje walutowe:

Kurs walutowy:

*kupna

*sprzedaży

Rodzaje kursów walutowych:

- kurs płynny ustalany przez rynek

- kurs sztywny ustalany przez państwo

Deprecjacja - spadek kursu waluty względem jakiejś innej waluty, zjawisko towarzyszące systemowi płynnych kursów walut, oznaczające spadek siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych.

Zjawiskiem odwrotnym do deprecjacji jest aprecjacja.

Dewaluacja - jest to obniżka kursu waluty danego kraju w stosunku do kursów innych walut bardzo często jest przeprowadzona przez organy państwowe.

Zjawiskiem odwrotnym jest rewaluacja

Inwestycje w walucie obcej

- depozyty bankowe w walucie obcej

- kupno- sprzedaż walut w kantorach

Sposoby zmniejszenia ryzyka walutowego:

1. inwestycja w kilka walut

2. rzadkie wymiany walut

3. instrumenty pochodne

Obligacje

Cechy obligacji:

1. termin wykupu

2. wartość nominalna

3. cena emisyjna

4. oprocentowanie

Rodzaje obligacji:

• - skarbowe

• - przedsiębiorstw

• - komunalne

Rodzaje obligacji ze względu na oprocentowanie:

1. obligacje stałe

2. obligacje zmienne

3. obligacje indeksowane

4. obligacje zerokuponowe

Rodzaje obligacji ze względu na złożoność:

1. obligacje klasyczne

2. obligacje zamienne

3. obligacje z opcją wykupu na żądanie

Obligacje jednoroczne są indeksowane, obligacje 3 letnie mają oprocentowanie zmienne, obligacje dwu i pięcioletnie są stałe, natomiast 10 letnie są zmienne.

Dochody z obligacji

Dochód z obligacji określa stopa dochodu z obligacji.

Cena obligacji= kurs obligacji + odsetki

Wartość obligacji zależy od stopy procentowej.

Ryzyko inwestycji w obligacje:

1. ryzyko niedotrzymania warunków - wolne od niego są obligacje skarbowe a najbardziej ryzykowne są obligacje przedsiębiorstw

2. ryzyko stopy procentowej

Płynność obligacji zależy od jej rodzaju. Najbardziej płynne są obligacje skarbowe a najmniej obligacje komunalne.

Akcje

Pierwszą spółką akcyjną była Holenderska Kompania Wschodnioindyjska

Elementy niezbędne do założenia spółki akcyjnej:

1. akt założycielski

2. statut

3. rejestracja spółki w sądzie rejestrowym

Podział akcji:

A) ze względu na formę:

- akcje imienne

- akcje na okaziciela

B) ze względu na uprawnienia:

- akcje zwykłe

- akcje uprzywilejowane: co do podziału majątku; co do głosu; co do dywidendy.

Instrumenty pochodne

Instrumenty pochodne ograniczają ryzyko instrumentów podstawowych.

Rodzaje instrumentów pochodnych:

1. opcja

Elementy opcji:

1. cena wykonania

2. termin wygaśnięcia

Rodzaje opcji:

1. opcja kupna

2. opcja sprzedaży

2. kontrakt terminowy

Rodzaje kontraktów terminowych:

1. walutowe

2. akcyjne

Opcja zabezpiecza przed spadkiem ceny akcji natomiast kontrakt terminowy oznacza że realizacja zobowiązania jest obowiązkowa dla obu stron.

Instytucje rynku finansowego

Podział rynku finansowego:

• - rynek pieniężny - instrumenty krótkoterminowe

• - rynek kapitałowy - instrumenty średnio i długoterminowe

Uczestnicy rynku finansowego:

1. emitenci

2.inwestorzy - nabywcy:

- indywidualni

- instytucjonalni (banki, fundusze powiernicze, fundusze ubezpieczeniowe)

3. pośrednicy - biura maklerskie

Instrumenty rynku kapitałowego:

1. akcje

2. obligacje

3. instrumenty pochodne oparte o akcje lub obligacje

Organizacja rynku kapitałowego:

1. rynek pierwotny

2. rynek wtórny

Prospekt emisyjny spółek - zawiera informacje o działalności gospodarczej spółki i oferowanych przez spółkę papierach wartościowych oraz zasadach ich emisji.

Pełna wersja prospektu emisyjnego znajduje się w biurach maklerskich oraz na giełdzie, skrócona wersja publikowana jest w „Rzeczpospolitej”.

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Początkiem giełdy był jarmark. Na przełomie XVI i XVII wieku wykształcił się zwyczaj sprzedaży przez pośredników. Pośrednik wyeliminował potrzebę weryfikacji danego towaru. W 1619 roku powstaje pierwsza giełda w Amsterdamie. Miała ona osobny budynek z napisem ”Dla ludzi wszystkich narodów i języków”. W Polsce giełda powstała w 1870 roku w Warszawie. Funkcjonowały tez giełdy w Poznaniu, Krakowie i Lwowie. W 1872 roku powstała giełda nowojorska odgrywająca do dziś największą rolę na rynku finansowym. Krach na giełdzie nowojorskiej w 1929 roku był jedną z przyczyn wybuchu II wojny światowej.

Atak na WTC spowodował zamknięcie giełdy nowojorskiej i spadek kursu akcji na wszystkich giełdach świata (załamanie gospodarcze).

Największą giełdą europejską jest giełda we Frankfurcie nad Menem. Wśród liczących się giełd wymienia się giełdę japońską i londyńską.

Rozwój giełdy w Polsce do 1939 roku był nieprzerwany. Po 1945 roku rozwoj giełdy został przerwany i niemożliwy ze względu na rozwój gospodarczy (gospodarka planowa).

Warszawska Giełda Papierów Wartościowych powstała na wzór giełdy w Lionie. Podstawa prawna działalności to ustawa z dnia22.03.1991 roku - Prawo o publiczny obrocie papierami wartościowymi. 16 kwietnia 1991 roku odbyła się pierwsza sesja giełdowa w Warszawie.

Na świecie funkcjonują dwa modele giełd:

1. model amerykański - giełda jest instytucją prywatno-prawną, a więc zrzeszeniem kupców, przemysłowców, pośredników, bankierów. Transakcje giełdowe mogą być zawierane tylko przez członków giełdy, którzy są jednocześnie jej akcjonariuszami. Członkostwo w giełdzie podlega obrotowi giełdowemu na takich samych warunkach jak obrót papierami wartościowymi (Australia, Kanada).

2. model niemiecki - w jego ramach giełda jest instytucją publiczno-prawną i ingerencja ze strony państwa jest znacznie szersza.

W tym modelu można być członkiem giełdy i można nie mieć prawa do zawierania na niej transakcji. Taką zgodę wydaje określony organ administracji publicznej.

Ten model giełdy gdzie ingerencja państwa jest znacznie szersza jest charakterystyczny dla Europy kontynentalnej. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest skonstruowana w podobny sposób.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest związana z rynkiem kapitałowym. Jej zadaniem jest organizowanie dokonywanych transakcji. Przeważają inwestorzy indywidualni ale występują tez inwestorzy instytucjonalni.

Papiery wartościowe aby zostać dopuszczone do obrotu giełdowego muszą spełniać następujące warunki:

1. mieć określoną wartość;

2. brak możliwości ograniczania;

3. dopuszczenie do obrotu przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd.

Giełda może być prowadzona przez spółkę akcyjną, akcjonariuszy, Skarb Państwa i domy maklerskie. Podstawę transakcji stanowią zlecenia maklerskie.

Elementy zlecenia maklerskiego:

• rodzaj oferty;

• termin ważności zlecenia;

• cena.

Giełda zapewnia bezpieczeństwo obrotu papierami wartościowymi, ułatwia przedsiębiorcom zdobycie kapitału.

EWOLUCJA FORM DZIAŁALNOŚCI GOSPOARCZEJ

Przedsiębiorstwa są wytworami określonych procesów cywilizacyjnych, są tez formami współczesnych organizacji gospodarczych. Zostały one ukształtowane w wyniku procesów rozwoju potencjału wytwórczego, stosunków ekonomicznych, politycznych, prawnych i społecznych. Występują w formach zorganizowanych, zróżnicowanych i podlegają zmianom.

Powstanie i rozwój przedsiębiorstw wiąże się z trzema etapami;

1. epoka agrarna;

2. epoka przemysłowa;

3. epoka informacyjna;

przejście od epoki agrarnej do epoki przemysłowej stworzyło warunki do powstania i rozwoju przedsiębiorstw. Natomiast przejście od epoki przemysłowej do epoki informacyjnej w sposób zasadniczy zmodyfikowało warunki ich działania. Do najważniejszych zmian, które ukształtowały obecny obraz przedsiębiorstwa zaliczyć należy;

1. powstanie spółek akcyjnych przede wszystkim korporacji;

2. zmiany w terytorialnym zasięgu działalności przedsiębiorstwa od przedsiębiorstwa lokalnego do przedsiębiorstwa globalnego;

3. zmiana relacji pomiędzy przedsiębiorstwem a państwem;

4. zmiana roli poszczególnych zasobów w ekonomice przedsiębiorstw;

5. zmiana w strukturach organizacyjnych i systemach zarządzania;

6. zmiana relacji pomiędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem.

Atrybuty przedsiębiorstwa;

• wyodrębnienie ekonomiczne - alienacja to jeden z warunków istnienia gospodarki rynkowej. Przedsiębiorstwo posiada odrębność majątkową, przedsiębiorstwo reprodukuje we własnym zakresie zużywalne zasoby majątkowe poprzez odpłatne zbywanie swoich świadczeń przestrzegając przy tym zasady rentowności. Przedsiębiorstwo gospodaruje zawsze w warunkach większego lub też mniejszego ryzyka co wiąże się z faktem, że może wygospodarować zysk.

Przedsiębiorstwo ponosi ryzyko ekonomiczne, które wiąże się zawsze z prowadzeniem działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej. Rozwój przedsiębiorstwa poprzez powiększanie jego majątku trwałego jest w dużej mierze uzależniony od możliwości pokrycia nakładów inwestycyjnych z jego własnych dochodów.

System gospodarki rynkowej ukształtował przedsiębiorstwo jako instytucję o autonomii zewnętrznej i wewnętrznej.

Autonomia zewnętrzna oznacza pozostawienie przedsiębiorstwu pełnej swobody w wykorzystaniu szans rynkowych bez ingerencji z zewnątrz zwłaszcza organów państwowych.

Autonomia wewnętrzna oznacza wyłączne prawo właściciela lub osób przez niego upoważnionych do podejmowania decyzji dotyczących przedsiębiorstwa i wynika z jego prywatnego charakteru i wiąże się z prawem właściciela do podejmowania ryzyka;

• wyodrębnienie prawne - logicznym następstwem wyodrębnienia ekonomicznego jest osobowość prawna przedsiębiorstwa, która jest zdolnością do działań prawnych co oznacza zawieranie umów, zaciąganie kredytów bankowych oraz występowanie jako odrębny podmiot w obrocie towarowym;

• wyodrębnienie techniczno-organizacyjne - oznacza, że dana jednostka tworzy całość wyodrębnioną pod względem techniczno-organizacyjnym. Posiada własną strukturę organizacyjną, której graficznym wyrazem jest schemat organizacyjny przedsiębiorstwa.

ZASADY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA:

1. zasada gospodarności - odrębność ekonomiczna czyni z przedsiębiorstwa jednostkę gospodarującą, która ma do dyspozycji określone środki, którymi winna gospodarować przestrzegając zasady rentowności;

2. zasada rentowności - oznacza, że przedsiębiorstwo uzyskuje nadwyżkę ponad poniesione nakłady;

3. zasada przedsiębiorczości - przedsiębiorczość jest to zespół cech, które warunkują bycie dobrym przedsiębiorstwem;

Przedsiębiorczość to także skłonność do ponoszenia ryzyka, kreatywnego myślenia, innowacji, wykorzystywania nadarzających się okazji rynkowych. Przedsiębiorczość jest jednym z warunków współczesnego rozwoju ekonomicznego.

4. zasada rachunku ekonomicznego - oznacza zdolność do myślenia kategoriami alternatywnymi, to także zdolność do wprowadzania rozwiązań o charakterze elastycznym, np. kwestia dotycząca wykorzystywania surowców. Jest stosowana w każdym przedsiębiorstwie.

Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem techniczno-organizacyjnym i ekonomicznym prowadzącą działalność produkcyjno -handlową lub usługową nastawioną na zysk.

Podział przedsiębiorstw:

1. według wielkości:

przedsiębiorstwa małe - 0-49 pracowników;

przedsiębiorstwa średnie - 50-249 pracowników;

przedsiębiorstwa duże - powyżej 250 pracowników.

2. według form własności:

• przedsiębiorstwa prywatne;

• przedsiębiorstwa spółdzielcze;

• przedsiębiorstwa państwowe;

• przedsiębiorstwa będące własnością pracowników tzw. akcjonariat pracowniczy;

• przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego;

• przedsiębiorstwa mieszane

• według formy prawnej:

• przedsiębiorstwa jednoosobowe;

• spółki

• według rodzaju ich działalności:

• przedsiębiorstwa wytwarzające dobra materialne;

• przedsiębiorstwa świadczące usługi;

• przedsiębiorstwa mieszane

• według terytorialnego rozczłonkowania:

• przedsiębiorstwa jednozakładowe;

• przedsiębiorstwa wielozakładowe;

• przedsiębiorstwa sieciowe

• według zakresu ich internalizacji:

• przedsiębiorstwa krajowe;

• przedsiębiorstwa międzynarodowe;

• przedsiębiorstwa wielonarodowe;

Przedsiębiorstwa są siłą napędową gospodarki a ich głównym celem jest maksymalizacja zysku.

Cele przedsiębiorstw:

Cele przedsiębiorstw można podzielić na dwie grupy:

1. cele indywidualne - maksymalizacja zysku, wzrost majątku, rozszerzenie rynków zbytu, obrona przed konkurentami, przodownictwo w swojej dziedzinie, uznanie w oczach klienta;

2. cele społeczne - dobre zaspakajanie potrzeb klienta, konsumenta, dostosowanie produkcji do jego potrzeb.

Podział przedsiębiorstw według głównych celów:

1. przedsiębiorstwa komercyjne (dążą do osiągnięcia zysku);

2. przedsiębiorstwa spółdzielcze (samopomocowe);

3. przedsiębiorstwa publiczne (świadczą usługi na rzecz ogółu).

• podstawowe: spełniają je komórki powołane do realizacji głównych celów przedsiębiorstwa (produkcja, usługi);

• pomocnicze: polegają na obsłudze komórek podstawowych (administracja, zaopatrzenie personalne, badania i rozwój);

• regulacyjne: pełnią je zarządy przedsiębiorstwa

CELE I MISJA PRZEDSIĘBIORSTWA

Maksymalizacja zysku==========cel główny przedsiębiorstwa=====maksymalizacja

w długim okresie maksymalizacja dochodowości wzrostu wartości

kapitału w długim okresie rynkowej

przedsiębiorstwa

| |

| |

| |

zaspakajanie potrzeb

odbiorów przez wytwarzanie

dóbr i/lub świadczenie usług

| |

| |

| |

Misja przedsiębiorstwa:

szczególna rola w zaspakajaniu potrzeb

| |

| |

| |

| |============= Cel (zadanie)==============| |

szczegółowy

| | | |

Cel (zadanie) szczegółowy Cel (zadanie) szczegółowy

ROLA PRZEDSIĘBIORSTW W GOSPODARCE

1. rola podażowa - zwana rolą produkcyjną, sprowadza się do wytwarzania dóbr i usług oraz kierowania ich na rynek krajowy i międzynarodowy. W tym przypadku przedsiębiorstwa spełniają również funkcje unowocześniania gospodarki oraz konsumpcji;

2. rola popytowa - przedsiębiorstwa jako uczestnicy rynku zgłaszają popyt na rzeczowe i osobowe czynniki produkcji. Poprzez realizację roli popytowej przedsiębiorstwa przyczyniają się do wzrostu gospodarczego;

3. rola społeczna - przedsiębiorstwa są miejscem w ramach którego są nawiązywane różnorodne stosunki międzyludzkie (współpraca lub konkurencja). Do roli społecznej zaliczyć także należy oddziaływanie w ramach danego regionu na którym przedsiębiorstwo funkcjonuje, ponieważ tworzy ono lub tez likwiduje miejsca pracy przyczyniając się do zwiększania lub zmniejszania rozmiarów bezrobocia.

Stosunki przedsiębiorstwa z innymi podmiotami gospodarczymi.

Wyróżnia się 5 podstawowych rodzajów stosunków przedsiębiorstw z podmiotami gospodarczymi:

1. stosunki przedsiębiorstwa z gospodarstwami domowymi - gospodarstwo domowe należy do najstarszych i najliczniejszych oraz najtrwalszych podmiotów gospodarczych.

Wyróżnia się dwie płaszczyzny urynkowienia powyższych stosunków:

• zarobkowanie tj. Pozyskiwanie środków finansowych;

• wydatkowanie.

• stosunki pomiędzy przedsiębiorstwami - przedsiębiorstwa są to najbardziej charakterystyczne podmioty gospodarki rynkowej. Występują one w formach zróżnicowanych i podlegają zmianom, które wynikają z warunków gospodarowania określonych przez turbulentne otoczenie. Od początku istnienia przedsiębiorstwa nawiązywały pomiędzy sobą określone stosunki dla realizowania określonych celów gospodarczych. Mogą to być stosunki konkurencji albo zjawisko współpracy.

Stosunki konkurencji mogą wpływać na:

• decyzje, które dotyczą zawieranych transakcji i tak konkurencja pomiędzy sprzedającymi może przybierać rozmaite formy:

• *cenowa;

• *jakościowa;

• *urozmaicenie produktu;

• *wielkość produktu;

• *dostępność;

• *warunki płatności;

• *warunki dostawy;

• *warunki transportu;

• *warunki gwarancji;

• *serwis;

• *opakowanie;

• *barwa;

• *trwałość;

• *warunki kredytu;

• zjawisko współpracy - zachodzi wówczas gdy partnerzy mogą zaoferować jeden drugiemu poszukiwane zasoby i umiejętności. Porozumienie o współpracy zawsze poprzedzają negocjacje, ponieważ celem negocjacji jest osiągnięcie konsensusu.

Umowy można podzielić na:

• jednorazowe - są one zawiązywane szczególnie pomiędzy konsumentamii przedsiębiorstwami;

• długoterminowe - na podstawie tych umów przedsiębiorstwo zapewnia sobie dostawy surowców, materiałów, pozyskuje środki finansowe, wynajmuje nieruchomości, zatrudnia pracowników, określa warunki np. korzystania z poszczególnych dóbr, korzysta z różnego rodzaju usług bankowych, telekomunikacyjnych, dostawczych, doradczych, sprzedaje swoje wyroby, podejmuje współpracę w zakresie zbytu, badań i innych form współpracy.

• stosunki przedsiębiorstwa z instytucjami finansowymi np. krajowymi lub międzynarodowymi - we współczesnej gospodarce stosunki przedsiębiorstwa z instytucjami finansowymi mają podstawowe znaczenie i wpływają na efektywność gospodarowania. Najczęściej powyższe stosunki nawiązywane są z bankami w następujących obszarach:

• rozliczeń pieniężnych;

• finansowania działalności przedsiębiorstwa oraz lokowania czy też rozmieszczania wolnych środków pieniężnych;

• stosunki przedsiębiorstwa z podmiotami demokracji gospodarczej - mogą mieć one charakter bezpośredni lub pośredni. Bezpośrednie stosunki przedsiębiorstwo nawiązuje z :

• związkami zawodowymi;

• radami zakładowymi;

• związkami pracodawców;

• organizacjami konsumenckimi;

• izbami przemysłowo-handlowymi.

Drugą grupę stanowią organizacje, których związki z przedsiębiorstwami mają charakter pośredni, czasami ograniczony. Do w/w organizacji zaliczyć należy:

• partie polityczne;

• związki wyznaniowe;

• związki regionalne;

• organizacje ekologiczne;

• organizacje społeczne;

• fundacje;

• towarzystwa;

• ruchy społeczne.

• stosunki gospodarcze z władzami krajowymi, międzynarodowymi i lokalnymi.

Bariery rozwoju firm o podstawowym znaczeniu

Poziom opodatkowania	61,3%
Bariery rynkowe	63,2%
Dostęp do środków finansowych	53,5%
Przepisy prawne	51,7%
Ograniczenia administracyjne	41,3%
Nieuczciwa konkurencja, korupcja	35,3%
Bariery psychologiczne	30,9%
Kwalifikacje siły roboczej	23,8%
Przestarzałe produkty i technologie	21,1%
Inne	8,9%

Motywy założenia firmy

Poprawa sytuacji finansowej	85,9%
Samorealizacja	47,4%
Zagrożenie bezrobociem	38,9%
Okazja, luka rynkowa	43,3%
Innowacja, pomysł na nowy produkt/technologię	27,8%
Namowy najbliższych	35,2%
Przykład otoczenia	35,2%
Tradycje rodzinne	17,8%
Odzyskanie znacjonalizowanego majątku	3,7%

SYSTEM PIENIĘŻNY

1. GENEZA PIENIĄDZA: Stały rozwój wymiany handlowej doprowadził do wprowadzenia monet, dopiero później w Chinach pojawia się pieniądz papierowy.

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych środków płatniczych była w Polsce sól. W krajach słowiańskich towary chętnie wymieniano na miód i skóry.

Najwygodniejszą formą środka płatniczego są metale. Początkowo było to żelazo i miedź a później brąz, złoto i srebro. Fenicjanie jako pierwsi stworzyli formę bezgotówkową rozliczeń pieniężnych. Najstarsze znalezisko pochodzi z VII w. p.n.e. i jest to bryłka elektronu (stop złota i srebra) opatrzona stemplem złotnika z Efezu.

Mieszkańcy Indii posługiwali się monetami w postaci kwadratowych sreber.

Wczesne monety chińskie odlewano od 221r. p.n.e. od tego roku były to monety okrągłe z kwadratowym otworem. Monety te funkcjonowały do 1912r.

W Rzymie monety pojawiły się w IV w. p.n.e., natomiast w Kartaginie monety pojawiają się w III w. p.n.e.

W Polsce pierwszą monetą był denar bity przez Mieszka I - moneta srebrna, jednak środkami transakcji były monety obce lub towar wymienny.

Na rewersie znajdowała się kaplica lub świątynia a na awersie równoramienny krzyż.

Na monetach Chrobrego widniał napis Civitas Gniezno oraz Rex Chrobry (od 1025r.). denary wybijali też Bolesław Śmiały i Bolesław Krzywousty.

Najważniejszą jednostką monetarną czasów Kazimierza Wielkiego był grosz krakowski.

Zygmunt August w 1564r. Wprowadził określenie złoty polski. Złoty powrócił do obiegu aby w 1924r. zastąpić markę polską.

W Polsce pierwsze banknoty (pieniądz papierowy) pojawiły się w 1794r. i zostały wprowadzone przez władze powstania kościuszkowskiego (państwowe bilety skarbowe).

W Księstwie Warszawskim obowiązywały bilety kasowe.

W Europie pierwsze pieniądze papierowe pojawiają się w 1665r. Szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął wydawać kwity depozytowe. Określały one jaką ilość srebra obywatel umieścił w banku.

Podobnych operacji dokonywano w Anglii, gdzie wydawano dokumenty zwane notami. Z Anglią wiąże się pojęcie banknot (bank notes). W 1694r. parlament angielski podjął decyzję o założeniu Banku Anglii, który podobnie jak Szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął przyjmować depozyty w złocie lub srebrze i wydawać za nie noty. Noty służyły do przeprowadzania wielu transakcji np. spłacania długów.

W Ameryce Północnej pierwszy pieniądz papierowy pojawił się w Pensylwanii w 1673r.

W XX wieku pojawia się pieniądz plastikowy.

Słowo pieniądz dla ekonomistów oznacza wszystko to co jest powszechnie akceptowane w formie zapłaty za dobra lub usługi lub w formie spłaty długu.

Gotówka na którą składają się banknoty i monety spełnia warunki określone w definicji i stanowi jedną z postaci pieniądza. W rozumieniu potocznym pieniądz oznacza gotówkę.

Pieniądz oznacza wszystko to co jest powszechnie akceptowane jako zapłata za dobra i usługi oraz jako spłata długu.

FUNKCJE PIENIĄDZA

1. jest miernikiem wartości towarów - za pomocą pieniądza określamy wartość innych towarów. Jest on niejako jednostką miary. Wartość towaru wyrażona w pieniądzach jest jego ceną. Pieniądz mierzy też wartość usług.

2. jest środkiem cyrkulacji, czyli pośrednikiem wymiany towarów - funkcja ta przejawia się w rozdzieleniu jednego i równoczesnego aktu dotyczącego kupna i sprzedaży:

T→T towar za towar na dwa akty:

1. akt sprzedaży:

T→P - towar - pieniądz

2. akt kupna:

P→T - pieniądz wypłacany w zamian za otrzymany towar

W związku z czym transakcja z udziałem pieniądza stanowi następujący ciąg:

T→P→T

czyli w tym aspekcie pieniądz jest pośrednikiem wymiany. Pieniądzem mogą być tylko te aktywa finansowe, które spełniają powyższą funkcję w sposób prawidłowy. Zaliczamy do nich:

1. obieg gotówki w gospodarce;

2. czeki;

3. bankowe depozyty płatne na żądanie

są to aktywa najbardziej płynne, za które można w sposób natychmiastowy nabyć określone dobra lub też usługi. Posiadanie pieniądza standardowego jest niezbędne przy realizacji przewidywanych i nieprzewidywanych zakupów dóbr i usług.

Niezakłócona realizacja zakupów wymaga by iloczyn zasobów pieniądza, czyli M i szybkość jego obiegu, czyli V był równy iloczynowi poziomu cen, czyli P i rozmiarowi produkcji, czyli Q.

Zależność powyższa jest określana mianem równania obiegu pieniądza.

M x V = P x Q

Z równania tego wynika, że jeżeli szybkość obiegu pieniądza pozostaje bez zmiany a rozmiary produkcji nie mogą ulec dalszemu powiększeniu to zwiększenie rozmiarów pieniądza musi doprowadzić do wzrostu ceny.

3. jest środkiem płatniczym - oddzielenie aktu kupna od aktu sprzedaży stwarza możliwość zakupu towaru bez wcześniejszej sprzedaży innego towaru. Taki zakup jest zakupem na kredyt, jednak w późniejszym okresie zaciągnięte zobowiązanie, czyli dług należy uregulować, a środkiem regulowania jest pieniądz, który służy do spłaty długu, pełniąc funkcję środka płatniczego.

4. jest środkiem gromadzenia skarbu, czyli środkiem tezauryzacji - aktywami, które pełnią funkcję środka gromadzenia majątku mogą być opr…ócz gotówki papiery wartościowe, nieruchomości, dzieła sztuki, antyki, kosztowności. Współcześnie pieniądz może spełniać w/w funkcje w sposób ograniczony.

Pieniądz standardowy, który nie przynosi procentu nieustannie traci na wartości, czyli na sile nabywczej wskutek postępujących tendencji inflacyjnych;

5. jest pieniądzem światowym - pieniądz, który spełnia wszystkie w/w funkcje jest stosowany w rozliczeniach międzynarodowych. Jego rolę może spełniać waluta jednego kraju, która jest wymienialna na waluty innego, bez ograniczeń np. dolar amerykański, ale w rozliczeniach międzynarodowych stosuje się SDR - specjalne prawa ciągnienia - to jednostka stosowana w państwach należących do Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), pieniądz wirtualny.

EURO JAKO EUROPEJSKA JEDNOSTKA ROZLICZENIOWA.

Aby jakiś przedmiot mógł występować w charakterze pieniądza musi spełniać kilka warunków:

1. musi być łatwy do standaryzacji, czyli można szybko ocenić jego wartość;

2. musi być szeroko akceptowany;

3. musi być podzielny, czyli łatwo go rozmienić;

4. nie może sprawiać trudności w noszeniu;

5. nie może się szybko psuć.

Pieniądz, który spełnia te kryteria przybierał różne formy: pieniądz niezależnie od swojej formy zewnętrznej i systemu gospodarczego jest prawnie określany i powszechnie akceptowany jako środek, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość, i którego wartość jest ściśle związana z realnym produktem społecznym brutto.

Jednostka pieniężna jest środkiem obiegowym z mocy przepisów prawa i znajduje ona powszechną akceptację w społeczeństwie.

Nazwę jednostki pieniężnej oraz jej miarę w danym okresie określa ustawa.

Pieniądz nie ma substancji. Początkowo funkcję pieniądza pełniło złoto. Formalna demonetyzacja złota nastąpiła w 1978r.Obecnie pieniądz jest typowym pieniądzem papierowym, a jego wartość nominalna nie ma żadnego związku z wartością rzeczywistą.

Wartość nominalna jest mu nadawana przez państwa.

Pieniądz posiada dwie formy:

1. gotówkowa - występuje w postaci banknotów, bilonu i monet;

2. pieniądz bezgotówkowy - depozyty bankowe uruchamiane czekami. Ten rodzaj pieniądza jest emitowany przez banki komercyjne.

Pieniądz bezgotówkowy jest to forma pieniądza występująca jedynie w postaci zapisów na bankowych rachunkach depozytowych płatnych na żądanie, dokumentujących otrzymywanie należności lub regulowanie zobowiązań przez właścicieli tych rachunków. Uruchomienie pieniądza bezgotówkowego następuje za pomocą przelewu bankowego, czeku rachunkowego, kredytywy lub karty kredytowej i polega na przenoszeniu płatności z rachunku jednego klienta na rachunek drugiego w tym samym lub innym banku. Podstawą funkcjonowania pieniądza bezgotówkowego może być depozyt pierwotny, pochodzący z własnych środków właściciela rachunku lub depozyt wtórny utworzony w wyniku udzielenia przez bank kredytu. Pieniądz bezgotówkowy kreowany w wyniku akcji kredytowej banków komercyjnych powiększa ilość pieniądza w obiegu i podlega kontroli ze strony banku centralnego ze względu na groźbę wywołania lub pogłębiania inflacji.

Wraz ze wzrostem rozwoju poziomu gospodarczego i systemu bankowego pieniądz bezgotówkowy wypiera pieniądz gotówkowy przyczyniając się do obniżki społecznych kosztów wymiany i obiegu pieniądza.

RODZAJE PIENIĄDZA.

Pieniądz dzielimy na:

1. narodowy, czyli taki który obowiązuje na terytorium jednego kraju. Pieniądz ten może być wymienialny albo niewymienialny. Pieniądz wymienialny oznacza, że jest swobodnie używany poza krajem, w którym występuje.

Niewymienialność oznacza, że pieniądz jest używany wewnętrznie na terytorium danego kraju.

2. międzynarodowy - obowiązuje wówczas na terytorium większym niż jeden kraj np. euro jako przykład pieniądza regionalnego. Jest to pieniądz używany na terytorium państw, które należą do unii monetarnej.

Pieniądz może być międzynarodowy międzynarodowy np. SDR - jest to pieniądz używany przez państwa, które należą do Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy został utworzony w Breton Woods w 1944r.

WŁAŚCIWOŚCI PIENIĄDZA W UJĘCIU KEYNESA.

1. Elastyczność pieniądza jako substancji jest równa 0, co oznacza, że wraz ze wzrostem wartości wymiennej pieniądza nie występuje tendencja do zastąpienia go innym dobrem. Wynika to z faktu, że użyteczność pieniądza pochodzi jedynie w jego wartości wymiennej i wobec tego wartość wymienna i jego użyteczność rosną i maleją równolegle.

2. Elastyczność produkcji pieniądza jest równa 0, co oznacza, że wzrost kosztów produkcji pieniądza wywołany np. wzrostem kosztów siły roboczej nie powoduje wzrostu jego ceny;

3. Pieniądz ma największą premię za płynność tzn. koszty przetrzymywania pieniądza są niższe niż korzyści uzyskiwane z jego obiegu. Pieniądz czerpie w swej czystej formie wartość tylko ze swojej funkcji obiegowej. Płynność pieniądza to połączenie dwóch jego zdolności:

1. zdolności do przechowywania wartości;

2. łatwej sprzedażności.

Pieniądz przechowuje wartość, ponieważ jest zjawiskiem endogenicznym, czyli wewnątrzgospodarczym. W historii pieniądza wytworzyły się całe systemy pieniężne, które regulowały obieg pieniądza i wyjaśniały sposób jego funkcjonowania w gospodarce. Jako pierwszy pojawił się system waluty złotej funkcjonujący od 1816r. w Anglii, oparty na złocie, jako pieniądzu mającym zdolność do ostatecznego uwalniania od zobowiązań.

Funkcjonowały również banknoty ale jako substytut złota banknoty te można było w każdej chwili wymienić na określoną ilość złota. Oznaczało to, że bank emitując określoną ilość pieniądza papierowego musiał mieć równowagę tego pieniądz w złocie.

Następnie zaczęły występować różne odmiany tego systemu:

1. system waluty złotej - w systemie tym w obiegu znajdowały się monety złote. System ten funkcjonował w Anglii do 1914r;

2. system sztabowo-złoty - w ramach tego systemu banknoty były wymieniane na sztaby złota. System ten funkcjonował po I wojnie światowej;

4. system dewizowo-złoty - w ramach tego systemu banknoty wymieniane były na walutę obcą.




KRZYWA POPYTU I PODAŻY PIENIĄDZA.

Krzywa podaży pieniądza - pokazuje graficznie jaka ilość pieniądza jest dostępna w gospodarce. O podaży pieniądza decyduje Bank Centralny. Podaż pieniądza jest stała i nie zmienia się wraz ze zmianami stopy procentowej, dlatego krzywa podaży pieniądza przyjmuje kształt prostej pionowej równoległej do osi rzędnych.

Podaż pieniądza to całkowita wartość znajdującego się w obiegu zasobu pieniądza traktowanego jako środek wymiany. Obejmuje ona wartość gotówki znajdującej się w obiegu pozabankowym oraz wkładów bankowych płatnych na każde żądanie.

Na podaż pieniądza wpływają dwa główne czynniki:

1. wartość wyemitowanych przez bank centralny znaków pieniężnych;

2. wartość udzielanych przez banki komercyjne kredytów w formie gotówkowej i bezgotówkowej.

1. Podaż winna być dostosowana do potrzeb gospodarki. Zarówno nadmierna jak i niedostateczna wpływa niekorzystnie na przebieg procesów gospodarczych. Kontrola podaży pieniądza jest zadaniem banku centralnego, który realizuje politykę pieniężną państwa.




Krzywa popytu pieniądza - przedstawia graficznie zależności między wielkością zasobu pieniądza jaki ludzie chcą utrzymać a wielkością stopy procentowej.

Krzywa popytu na pieniądz posiada ujemne nachylenie ponieważ przedstawia odwrotną zależność między stopą procentową a skłonnością do utrzymania aktywów gotówce.

KREACJA PIENIĄDZA.

Kreacja pieniądza jest to wprowadzenie do obiegu przez banki komercyjne dodatkowych ponad wartość bazy monetarnej ilości pieniądza w wyniku operacji kredytowych, których podstawą są depozyty bankowe. Ten dodatkowy pieniądz ma charakter pieniądza bezgotówkowego. W celu zapewnienia bezpieczeństwa depozytariuszy i niedopuszczenie do zjawiska inflacji dla banku komercyjnego ustala się odpowiedni poziom stopy rezerw obowiązkowych i stóp oprocentowania kredytów dla banków komercyjnych.

Wielkość kreacji pieniądza uzależniona jest w ten sposób nie tylko od rozmiarów depozytów lecz również od odwrotności stopy rezerw obowiązkowych.

Kreacja pieniądza może następować także w wyniku skupu walut obcych i dewiz przez banki komercyjne lub też poprzez udzielanie przez bank centralny pożyczek państwu w celu sfinansowania deficytu budżetowego.

OBIEG PIENIĄDZA.

Obieg pieniądza - to proces przemieszczania się pieniądza pomiędzy podmiotami gospodarczymi w obrębie lub także poza granicami kraju emisji w związku z realizacją transakcji kupna lub sprzedaży dóbr lub usług lub też regulowaniem zobowiązań.

Obieg pieniądza może mieć charakter bezgotówkowy, czyli za pomocą znaków pieniężnych lub też może mieć charakter bezgotówkowy, czyli realizowany jest poprzez przenoszenie depozytów z rachunku bankowego jednego podmiotu gospodarczego na rachunek innego.

Pieniądz spełnia w obiegu funkcję środka cyrkulacji, obsługuje transakcje wymiany z warunkiem natychmiastowej zapłaty oraz pełni funkcję środka płatniczego w transakcjach z zapłatą odroczoną lub też w transakcjach transferowych.

Wyróżnia się obieg pieniądza:

1. transakcyjny, który wiąże się z pośrednictwem pieniądza w transakcjach wymiany towarowej;

2. dochodowy, który przesuwa pieniądz pomiędzy podmiotami gospodarczymi i tworzy ich dochody redystrybucyjne.

1. Szybkość obiegu pieniądza wiąże się z :

2. Stopą inflacji;

3. Poziomem stóp procentowych

4. Szybkość obiegu pieniądza ma wpływ na relacje pomiędzy zasobami pieniądza a normalnym dochodem narodowym. Im jest ona wyższa tym zasób pieniądza przy danym dochodzie narodowym może być niższy i tym niższe będą koszty społeczne związane z obiegiem pieniądza.

KARTY PŁATNICZE.

Początki kart płatniczych sięgają 1900r., w USA w ramach stosunków handlowych wprowadzono karty jako zapewnienie odbioru danego towaru.

W 1914r. firma WESTERN UNION wyemitowała wykonaną z metalu kartę , którą najlepsi klienci mogli płacić za usługi tej firmy.

Przed II wojną światową karty typu charge (obciążeniowe) bardzo się rozpowszechniły. Ustawodawstwo wojenne zakazało używania kart płatniczych. W 1945r. powrócono do płatności kartami. W 1950r. udoskonalono karty.

W 1949r. Mc Namara zainspirowany wydarzeniem w restauracji stworzył nowego typu kartę, która miała być akceptowana we wszystkich bankach. W 1950r. założył on firmę DINNERS CLUB. W tym samym roku członkostwo w Dinners Club posiadało 20 tysięcy osób.

Kolejnym podmiotem wydającym karty był AMERICAN EXPRESS, który zajmował się wydawaniem czeków podróżnych, a od 1 października 1958r. wydawał karty płatnicze. Do końca 1959r. firma ta wydała 600 tysięcy kart i jako pierwsza skorzystała z plastiku.

BANK AMERICA CARD - 1958r. - pierwsze karty kredytowe.

W 1961r. w Japonii powstaje JCB, które zajmuje się wydawaniem kart płatniczych. W Europie w tym czasie powstaje organizacja Międzynarodowe Europejskie Czeki (1968rok) - Euroczek International, która rozpoczęła emisję euroczeków

W ewolucji kart kredytowych nastąpił przełom, gdyż autoryzacje mają miejsce terminalem elektronicznym.

W 1976r. Bank of America Zmienia nazwę na VISA.

W 1980r. pojawiają się bankomaty, które pozwalają na wypłacanie gotówki przez całą dobę.

W 1981r. Dinners Club zostaje wykupiony przez City Group i staje się częścią City Bank.

W 1990r. Master Card wprowadził kartę debetową MAESTRO w zapisie kodowym istnieje suma, do której można zrobić debet.

W 2000r. została wyemitowana przez Dinners Club Biała Karta. Współcześnie liderem jest karta VISA.

Pieniądz elektroniczny jest to instrument przedpłacony lub przechowujący wartość, który umożliwia posiadaczowi dokonywanie niskokwotowych transakcji przy użyciu kart płatniczych, czyli jest to pieniądz elektroniczny, który bazuje na technologii kart procesorowych lub poprzez sieci komputerowe takie jak internet. Jest to pieniądz, który bazuje na sieci lub oprogramowaniu komputerowym. Zapis środków pieniężnych dostępnych dla posiadacza, które mogą być szeroko stosowane do dokonywania płatności jest przechowywany w urządzeniu elektronicznym będącym w posiadaniu użytkownika. W przypadku produktów, które bazują na kartach przedpłacona wartość jest przechowywana na mikroprocesorze umieszczonym na karcie plastikowej. Produkty, które bazują na sieci używają specjalistycznego oprogramowania, które jest instalowane na standardowym komputerze osobistym w celu przechowywania wartości.

Definicja ta dotyczy praktycznych aspektów związanych z użyciem pieniądza elektronicznego. Oprócz niej istnieje również definicja, która wynika z przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2000/46/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, która brzmi: pieniądz elektroniczny oznacza wartość pieniężną stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, która:

• jest przechowywana na urządzeniu elektronicznym;

• jest wyemitowana w zamian za środki pieniężne o wartości nie mniejszej niż wartość wyemitowana;

• jest środkiem płatniczym akceptowanym przez podmioty inne niż instytucja emitująca;

pieniądz elektroniczny może występować pod dwoma postaciami:

1. produkt, który bazuje na technologii kart procesorowych (elektroniczna portmonetka);

2. produkt, który wykorzystuje oprogramowanie za pomocą którego posiadacz może dokonywać płatności w internecie (pieniądz sieciowy).

Pieniądz sieciowy jest produktem, który nie ma postaci fizycznej. Jest on reprezentowany jako plik zapisany na dysku twardym komputera. Płatność za jego pośrednictwem wygląda zupełnie inaczej niż w przypadku elektronicznych portmonetek. Do załadowania gotówki z konta bankowego klienta na pieniądz sieciowy oraz do dokonania nim płatności służy specjalne oprogramowanie, które użytkownik ma zainstalowane na swoim komputerze osobistym. Umożliwia ono przekazywanie elektronicznych banknotów na komputer użytkownika lub dokonywanie odpowiednich zapisów po każdej transakcji w saldzie użytkownika.

KARTY PŁATNICZE A ELEKTRONICZNE PORTMONETKI.

RODZAJ KART	MOŻLIWOŚĆ UZYSKANIA DOSTĘPU DO KREDYTU	RÓŻNICA CZASOWA POMIĘDZY MOMENTEM DOKONANIA TRANSAKCJI A MOMENTEM ZAPŁATY
Elektroniczne portmonetki	NIE	Instrumenty typu pay before (zapłać wcześniej) Posiadacz takiej karty z góry płaci za jej określoną wartość nabywczą i dopiero wtedy może się nią posługiwać w płatnościach.
Karty kredytowe	NIE	Są to bezgotówkowe instrumenty płatnicze typu pay now (zapłać teraz). Oznacza to, że obciążenie rachunku posiadacza karty następuje w momencie realizowania nią płatności lub w niedługim czasie po transakcji.
Karty debetowe	TAK	Karty kredytowe i obciążeniowe należą do instrumentów typu pay later (zapłać później). Oznacza to, że są instrumentem umożliwiającym posiadaczowi dokonywanie płatności w późniejszym okresie, czyli po uzyskaniu kredytu, ponieważ jego rachunek jest obciążony w późniejszym okresie od zrealizowania transakcji.

PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY A INNE FORMY PŁATNICZE.

	PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY	GOTÓWKA	KARTY PŁATNICZE
Prawny środek płatniczy	NIE	TAK	NIE
Koszt pojedynczej transakcji	NISKI	ŚREDNI	ŚREDNI
Akceptowalność	BARDZO OGRANICZONA	NIEOGRANICZONA	OGRANICZONA
Anonimowość Użytkownika	TAK	TAK	NIE
Możliwość końcowego sfinansowania transakcji bezpośredniej (face to face transaction)	TAK	TAK	NIE
Możliwość końcowego sfinansowania transakcji na odległość (non face to face transaction)	TAK	TAK	NIE

CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA INFLACJI.

Inflacja jest to proces wzrostu poziomu cen, który powoduje niekontrolowane i nieakceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego.

We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, która wyraża w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę.

W zależności od poziomu stopy inflacji wyróżniamy:

1. inflację pełzającą, czyli taką która nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, czyli poddaje się kontroli;

2. inflacja krocząca - występuje wówczas gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces;

3. inflacja galopująca - powoduje narastanie zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych i która osłabia system motywacyjny, w rezultacie może hamować wzrost gospodarczy;

4. hiperinflacja - występuje wówczas, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, niemożliwości planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywujących co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.

Proces inflacji ma charakter złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu widzenia przyczyn wyróżnia się inflację popytową i kosztową. Inflacja popytowa to wynik nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa nieznajdujące pokrycia w dochodach, nadmierna kreacja pieniądza kredytowego lub też nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac. Inflacja kosztowa wiąże się ze wzrostem kosztów produkcji. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się płaszczyznę:

1. ceny - płace;

2. płace - płace;

3. płace-świadczenia społeczne;

4. ceny - ceny;

5. ceny - stopa procentowa.

Współcześnie procesy inflacyjne towarzyszą każdej fazie cyklu koniunkturalnego. Ograniczenie inflacji lub też przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa oraz ograniczania deficytu budżetowego, kontroli emisji pieniądza przez bank centralny oraz kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne.

MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA

międzynarodowa integracja gospodarcza - potocznie to łączenie w jedną całość. Jest to scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy. Tworzy się przez to nowe organizmy. Obejmuje różne dziedziny życia

Kryteria integracji

Kryterium horyzontu integracji - odp. Na pytanie czy integracja jest niekończącym się zjawiskiem czy osiąga stan optymalnego nasycenia (swój cel).

Pogląd - Integracja to proces długotrwały. o jednolitej strukturze gospodarczej w ramach danej grupy państw czyli proces integracji nie może mieć końca ze względu na nieprzerwany rozwój , produkcję, technikę, naukę a w ślad za tym form i powiązań międzynarodowych.

Z drugiej strony mówi się iż proces integracji posiada posiada kres polegający na wytworzeniu docelowej struktury ekonomicznej, który będzie wyodrębniał grupę państw z całokształtu gospodarki światowej.

Kryterium mechanizmu funkcjonowania integracji - czy powinien być to mechanizm wolnej konkurencji i wolnego handlu, czy też efekt określonej polityki integrujących się państw.

Integracja międzynarodowa winna być kształtowana przez mechanizmy wolnego rynku i wolnego handlu. Proces ten powinien polegać na likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, usług i czynników produkcji.

Kryterium korzyści z integracji - określa potencjalne korzyści państw członkowskich; czy korzyści te winny przypadać równo między państwa czy w nierównych częściach.

Rozważa się stopę korzyści gdyż masa korzyści, które czerpie kraj z tytułu integracji jest uzależniona od potencjałów ekonomicznych i z założenia nie może być równa.

Cele integracji

1. ogólny - pod pojęciem integracji rozumiemy- to zespalanie narodów, państw, potencjałów gospodarczych, rynków i pojedynczych osób różnej narodowości i przynależności państwowej.

2. szczegółowy - zwiększenie efektywności gospodarowania poprzez unowocześnianie gospodarki oraz strukturalne zmiany w produkcji. Ułatwienia w przepływie towarów i usług stwarzają państwom możliwość koncentracji nakładów w dziedzinach najbardziej efektywnych. Integracja ułatwia państwom dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych (surowce, wiedza techniczna, zasoby pracy). Rozwój integracji prowadzi jednocześnie do rozwoju międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w produkcji. Zwiększają się serie wytwarzanych wyrobów, wzrasta skala produkcji i obniżka kosztów jednostkowych.

Warunki rozwoju międzynarodowej integracji

1. położenie geograficzne zainteresowanych państw. Chodzi o maksymalne skrócenie czasu przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji między tymi państwami oraz zmniejszenie kosztów tego przepływu.

2. infrastruktura gospodarcza - połączenia drogowe, kolejowe, morskie, telekomunikacyjne, informatyczne. Utworzenie jednolitego organizmu gospodarczego nie jest możliwe bez powyższej infrastruktury. Z tego względu w najkorzystniejszej sytuacji są kraje sąsiedzkie które rozwijają handel, kooperację produkcyjną lub inne formy.

3. komplementarność struktur gospodarczych- ich wzajemne dopasowanie może mięć charakter :

• charakter międzygałęziowy - różnice w zasobach czynników produkcji są efektem-wynikiem różnic w zasobach złóż surowców, w położeniu geograficznym, w warunkach klimatycznych, w eksploatacji złóż surowców, zgodnie z warunkami geograficznymi

• charakter wewnątrzgałęziowy - dopasowanie tej komplementarności gospodarczej, różnice w wydajności czynników produkcji.

W przypadku zbliżonych poziomów rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego stworzenie komplementarności wewnatrzgałęziowej w przemyśle jest możliwe w krótkim czasie. Wzajemne dopasowanie innych dziedzin gospodarki jest dłuższe.

4. polityka ekonomiczna - sprzyja integracji i wyraża się we wzajemnym udzielaniu preferencji taryfowych, poza taryfowych, para taryfowych, wprowadzanie swobody przepływu kapitału i innych czynników produkcji, koordynacja polityki ekonomicznej lub prowadzenie wspólnej polityki ekonomicznej. Realizacja jej wiąże się z koniecznością dopasowania celów, środków i narzędzi, ogólnej i zagranicznej polityki ekonomicznej, począwszy od koordynacji a skończywszy na jej realizacji wspólnej polityki ekonomicznej

Modele integracji - Całościowy obraz ugrupowania integracyjnego, obejmujący zespół jego głównych wartości w tym zwłaszcza podział kompetencji między organami międzynarodowymi i ponadnarodowymi, a rządami państw członkowskich

Modele integracji :

1) Model międzynarodowej integracji gospodarczej

2) Model ponadnarodowej integracji gospodarczej

Model międzynarodowej integracji gospodarczej




W modelu powyższym decyzje

• -kształtują wzajemne powiązania grupy państw,

• -są podejmowane wyłącznie przez instytucje narodowe, a ośrodek międzynarodowy posiada charakter koordynacyjny.

• - Narodowe ośrodki integracyjne informują ośrodek międzynarodowy o środkach, celach i narzędziach wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej stosowanej wobec przedsiębiorstw. Ośrodek międzynarodowy po przetworzeniu danych- informacji przesyła ośrodkom narodowym zalecenia które odzwierciedlają pożądane z pkt widzenia ugrupowania integracyjnego zmiany w polityce ekonomicznej, zwłaszcza w zagranicznej polityce ekonomicznej państw członkowskich.

• - W tym modelu powyższe zalecenia nabierają mocy obowiązującej w poszczególnych krajach

• po przetworzeniu ich przez narodowe ośrodki integracyjne na decyzje w postaci ustaw, rozporządzeń i dekretów. Ośrodki mogą, ale nie muszą podporządkować się zaleceniom ośrodka międzynarodowego. Zalecenia ośrodka międzynarodowego są tylko propozycjami, sugestiami (życzeniami) wobec państw członkowskich.

Ad. 2 Model ponadnarodowej integracji gospodarczej




W powyższym modelu cześć lub większość decyzji dotyczącej wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej jest transmitowana z ośrodków narodowych do ośrodka ponadnarodowego. Narodowe ośrodki informują ośrodek ponadnarodowy o celach, środkach i narzędziach wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej. Ośrodek ponadnarodowy na podstawie powyższych informacji podejmuje decyzje obowiązujące dla podmiotów gospodarczych w państwach członkowskich. Zakres kompetencji decyzyjnych w ośrodku ponadnarodowym jest uzależniony od zgody państw członkowskich. Dotychczasowa praktyka pokazuje ,że narodowe ośrodki integracji przekazują ośrodkom ponadnarodowym tylko część uprawnień. Ośrodek ponadnarodowy może posługiwać się dyrektywami i rozporządzeniami. Dyrektywy wiążą państwa do których są skierowane w zakresie celów jakie powinny być osiągnięte pozostawiając swobodę wyboru środków i narzędzi. Decyzje obowiązują w całości strony do których są skierowane. Rozporządzenia mają zasięg ogólny, obowiązują w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach.

MECHANIZMY INTEGRACJI.

Są to zasady działania rynku w obrębie ugrupowania integracyjnego. W jego zakres wchodzą parametry rynków międzynarodowych: pieniądz międzynarodowy, ceny, kursy walut, rozliczenia międzynarodowe i związki ich z rynkami narodowymi.

1. Mechanizm wolnego rynki wolnego handlu - proces integracji niewielki,

ośrodki narodowe to stróże porządku - utrzymują praworządność, porządek publiczny, stosują środki przymusu, kontraktów prywatnych przeciwdziałają zakłóceniom odnośnie wolnego rynku i wolnego handlu. Ośrodki międzynarodowe koordynują wymianę działań z narodowymi ośrodkami integracji w skali.

Do podstawowych podmiotów gospodarczych zaliczamy producentów, konsumentów samodzielnych, niezależnych, nieskrępowanych ograniczeniami.

Ceny krajowe, międzynarodowe, kursy walut, stopa procentowa są ustalone na rynku jako efekt wolnej gry sił rynkowych. W takim ujęciu tylko rynek powinien informować przedsiębiorstwa i pobudzać je do takiej produkcji jakiej chce konsument.

Ośrodki narodowe mają za zadanie( zadanie główne) usuwanie ograniczeń taryfowych, para taryfowych i poza taryfowych, które utrudniałyby funkcjonowanie międzynarodowego rynku w ramach ugrupowania integracyjnego. Ośrodek międzynarodowy koordynuje proces przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji w zakresie liberalizacji w ramach ugrupowania integracyjnego.

2. Mechanizm rynku regulowanego - rola ośrodków narodowych i ośrodka ponadnarodowego wzrasta w porównaniu do mechanizmu poprzedzającego. Zajmują się one liberalizacją przepływu towarów, usług i czynników produkcji w obrębie ugrupowania, lecz zajmują się również koordynacją i unifikacją celów, środków i narzędzi wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej państw, Producenci i konsumenci postępują zgodnie z celami, środkami i narzędziami polityki integracyjnej.

FORMY INTEGRACJI

1. Strefa wolnego handlu - najprostsze rozwiązanie instytucjonalne.

Oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy określona grupą państw.

Kraje te zachowują jednocześnie autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną , niezależną politykę wobec państw trzecich (EFTA)

2. Unia celna - forma wyższa a w przypadku gdy państwa tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicenie cła zewnętrznego wobec państw trzecich mamy z nią do czynienia. Unia ta przyczynia się do rozwoju handlu wzajemnego między państwami członkowskimi i ogranicza rozwój handlu z państwami trzecimi. Unia celna sprzyja rozwojowi handlu państw członkowskich ogranicza rozwój handlu z krajami 3 świata. Występuje tutaj dyskryminacja i preferencyjne działanie cła Unii np. preferencje importu z p. Unii i dyskryminowanie importu p. 3 świata.

3. Wspólny rynek - wyższa forma integracji od Uni Celnej. Oznacza zniesienie ceł we wzajemnych obrotach, wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec państw trzecich; oznacza swobodę przepływu kapitału i zasobów pracy w obrębie ugrupowania integracyjnego. Stworzenie wspólnego rynku wiąże się z ujednoliceniem polityki cenowej w obrębie ugrupowania (EWG, wspólny rynek produktów rolnych UE)

4. Unia walutowa - obejmuje strefę wolnego handlu, unie celną, wspólny rynek, koordynację lub unifikację polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzą w skład ugrupowania integracyjnego.

W zakres tej koordynacji:

• - wchodzą ograniczone do z góry określonego przedziału wahania kursów walutowych,

• - tworzenie wspólnych rezerw walutowych,

• -wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej,

• -bezwarunkowa pomoc kredytowa (EUROLAND, EQU)

5. Unia ekonomiczna - obejmuje

• - strefę wolnego handlu,

• - unie celną,

• -wspólny rynek,

• - unie walutową,

koordynację lub unifikację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej - ogólnej, jak i w poszczególnych dziedzinach gospodarki. O pełnej unii ekonomicznej mówimy, gdy na obszarze integrujących się państw wszystkie, ważniejsze z punktu widzenia funkcjonowania wspólnego rynku, dziedziny polityki ekonomicznej zostały objęte wspólną lub skoordynowaną wspólną walutą, a władzę ekonomiczną w najważniejszych dziedzinach sprawują organizacje międzynarodowe (UE)

6. Unia polityczna - oznacza koordynację lub unifikację polityki wewnętrznej i zagranicznej państw wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego. W praktyce jest ona najtrudniejsza do zrealizowania. Jest ona uważana za ukoronowanie dążeń integracyjnych państw członkowskich.

Przykłady ugrupowań integracyjnych

1. Europejska Wspólnota Gospodarcza - 03.1957 rok, Rzym - dawniej EWG

2. Unia Ekonomiczna Beneluksu - 03.02.1958 rok, Haga. Cel - zapewnienie wolnego przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji w ramach Belgii, Holandii i Luksemburga.

3. Europejska Wspólnota Węgla i Stali - 19.04.1951, Paryż. Cel - utworzenie wspólnego rynku węgla , rud żelaza i złomu

4. Euroatom - 25.03.1957 rok, Rzym.Europ. Wspólnota Energii Atomowej. Cel - koordynacja i utworzenie wspólnego rynku atomowego

5. EFTA - 20.11.1959 rok, Sztokholm. Europ, Stowarzyszenie Wolnego Handlu. Cel - liberalizacja handlu wzajemnego wyrobami przemysłowymi

6. NAFTA - 01.01.1994 rok, USA + Kanada + Meksyk Północno -Atlantycki Układ o Wolnym Handlu. Cel - liberalizacja handlu wzajemnego towarami i przyspieszenie jego rozwoju, likwidacja ceł do 01.01.2008 roku na wyroby przemysłowe

7. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej - 1949 rok do 1990 roku. Cele - początkowo ściśle polityczne, później gospodarcze - współpraca na odmiennych zasadach niż w przypadku ugrupowań występujących w gospodarce rynkowej (brak rynku międzynarodowego); powiązania między państwami miały charakter administracyjny

8. CEFTA - 21.12.1992 rok (w życie od 1994 roku) Europa Środkowa-porozumienie o wolnym handlu. Przewidywała ona utworzenie strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi oraz selektywną liberalizacje i handel wzajemny artykułami rolno-spożywczymi.

W krajach słabo rozwiniętych:

• - Wspólny rynek Am, Środkowa

• -Stowarzyszenie Wolnego Handlu Am. Łacińska

• - Andyjski Wspólny Rynek

• - Wspólny Rynek Am. Południowej

• - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo- Wschodniej

• - Wspólnota Karaibska

• - Regionalne Porozumienie w Handlu w Współpraca pomiędzy krajami na południowym Pacyfiku

• - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej.

Kraje słabo rozwinięte szukają w integracji możliwość rozwiązania swoich problemów gospodarczych. Kraje te łączy skromna możliwość kapitałowa i surowcowa w celu eliminacji struktur konkurencyjnych oraz rozszerzenia rynków zbytu.

BANK I JEGO FUNKCJE

Bank - włoskie banco - stół do liczenia pieniędzy

Prawo bankowe (1997) i Ustawa o Narodowym Banku Polskim (1997) nie formułują definicji banku, określają jedynie wewnętrzne i zewnętrzne warunki działania, które bank musi spełniać by rozwijać swą działalność.

Wewnętrzne warunki:

• operatywne zarządzanie

• współpracownicy

• zasoby pieniądza, które znajdują się w dyspozycji przedsiębiorstwa

• wewnętrzne informacje

Zewnętrzne warunki: - są tworzone przez:

• otoczenie banku (ta część gospodarki z którą bank jest powiązany i poprzez wpływ tego powiązania zachowanie banku ulega zmianie).

Elementy otoczenia:

• klienci banku

• polityka pieniężna

• właściciele banku

• pozostałe przedsiębiorstwa bankowe

• interes społeczny

Role jakie pełni bank

• agenta - działa w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania ich własnością

• płatnika - dokonuje płatności w imieniu klientów( pośredniczy w dokonywaniu płatności w imieniu płatnika

• pośrednika - transformacja otrzymanych depozytów w kredyty lub pożyczki (głównie dla przedsiębiorstw)

• instrument w zakresie realizacji polityki gospodarczej kraju w zakresie regulowania podaży pieniądza w działaniach banku centralnego

Operacje bankowe

1. bierne (pasywne) - w ramach których bank pełni funkcję organu rozliczeń instytucji emisyjnej

2. czynne (aktywne) - bank występuje w charakterze pożyczkodawcy

3. pośredniczące - bank jako instytucja usługowa, która wykonuje zlecenia klientów

Systemy bankowe - całokształt instytucji bankowych oraz rynków finansowych wraz z normami, które określają wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem np. operacje inkasowe które polegają na pobieraniu przez Bank na rachunek klienta należnych mu sum pieniężnych z różnych tytułów .

Systemy bankowe

Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego (banku emisyjnego) i banków komercyjnych. Jest to liczba i rodzaj banków, które występują w danym kraju, tworzą logiczną całość oraz przepisy prawne wyznaczające zakres spraw i obowiązków uczestników obrotu pieniężnego.

Głównym elementem całego systemu bankowego są przepisy prawne wyznaczające zakres spraw i obowiązków uczestników obrotu pieniężnego

Czynniki wpływające na rozwój systemu bankowego - porządek społeczny i gospodarczy

1. regulacje prawne działań bankowych

2. struktura i wielkość popytu na usługi bankowe

3. skłonność banku do innowacji

Funkcje systemu bankowego

1. zapewnienie możliwości dokonywania płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi

2. stworzenie mechanizmu gromadzenia środowisk oraz inwestycji w różne przedsięwzięcia

3. zarządzanie ryzykiem bankowym i zapewnienie skutecznej ochrony tego ryzyka

4. stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania

5. zabezpieczenie informacji cenowej co stwarza możliwości do podejmowania decyzji

Określenie banku z punktu widzenia klienta powinno obejmować wszystkie możliwe rodzaje działalności bankowej tj. udzielenie kredytów, pożyczek, świadczeń w obrocie pieniężnym, kapitale i inne)

Jest to określenie banku uniwersalnego. Z perspektywy ogólnej gospodarki narodowej pojęcie banku ściśle wiąże się z podziałem pracy.

Tutaj Banki są podmiotem który dokonuje aktualności i transformacji wielkości terminu i zysku w skalach pieniężnych pomiędzy pożyczkobiorcą a dawcą.

UE definiuje bank poprzez określenie czynności :

Banki depozytowo-kredytowe, które przyjmują wkłady oraz inne……..

Banki inwestorskie - operują papierami wartościowymi

Banki uniwersalne -zajmują się wszystkim

Czynności bankowe

Druga dyrektywa bankowa z 1989 roku w swojej treści obejmuje zakres usług, które banki winny świadczyć. Są to:

1. udzielanie pożyczek i kredytów

2. usługi w zakresie doręczania pieniędzy

3. przyjmowanie od społeczeństwa depozytów i innych funduszy, które podlegają zwrotów

4. gwarancje i zobowiązania poza bilansowe

5. emisja i zarządzanie środkami płatniczymi

6. usługi leasingu płatniczego

7. usługi maklerów walutowych

8. zarządzanie i doradztwo portfelowe

9. postępowanie z rachunkami własnymi i rachunkami płatniczego

10. udział w emisji papierów wartościowych i usługi w tym zakresie

11. doradztwo z zakresie kapitałów

12. administrowanie w zakresie papierów wartościowych

13. usługi sejfowe

FUNKCJE BANKU W GOSPODARCE NARODOWEJ:

1. Banki biorą udział w społecznym podziale pracy, czyli banki są to przedsiębiorstwa, których celem jest przejęcie od jednostek gospodarczych, osób fizycznych określonych czynności finansowych. Banki są również instytucją, która dokonuje transformacji terminu wielkości i ryzyka w stosunkach pieniężnych pomiędzy pożyczkodawcą i pożyczkobiorcą. W rozwiniętych gospodarkach banki przejmują szereg czynności w zakresie gospodarki finansowej od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Banki przede wszystkim przyjmują wkłady, udzielają kredytów , co sprawia, że przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe nie muszą szukać same kredytodawcy lub też kredytobiorcy.

Banki przejmują również szereg czynności usługowych w zakresie obrotu papierami wartościowymi.

2. Banki dokonują alokacji, czyli rozmieszczenia i transformacji środków. Dotyczy to informacji o wielkości zapotrzebowanej sumy pieniądza, transformacji terminu i ryzyka. Transformacja ta jest możliwa ponieważ w praktyce bankowej występują możliwości likwidacji części aktywów przed terminem ponieważ istnieje możliwość prolongaty kładów oraz istnieje możliwość subskrybcji wkładów. Z kolei transformacja ryzyka jest możliwa poprzez zewnętrzne zabezpieczenie np. kredyty banku centralnego, kredyty na rynku pieniężnym, fundusze gwarancyjne;

3. Banki biorą udział w kreacji (tworzeniu) pieniądza poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także poprzez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku. Środki, które są utrzymywane przez banki na rachunkach w banku centralnym, a także gotówka przechowywana w skarbcach są bazą monetarną całego obiegu pieniężnego. Banki ograniczają kreację pieniądza aby utrzymać płynność uwarunkowaną wielkością środków banku centralnego.

Banki komercyjne muszą posiadać taką wielkość pieniądza rezerwowego aby móc bez ograniczeń pokrywać wypłaty gotówkowe swoich klientów.

Banki regulują wielkość podaży pieniądza poprzez inwestycje, które mają na celu pomnażanie wkładów lub też hamowanie tego procesu.

POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO.

Czynnikiem określającym i ograniczającym działalność banków komercyjnych jest polityka pieniężna Banku Centralnego. Polityka ta polega na „ manipulowaniu stopą wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu stabilizowania poziomu zatrudnienia i produkcji”

Istota polityki monetarnej polega na zwiększaniu lub zmniejszaniu podaży pieniądza oraz podwyższaniu lub obniżaniu stopy procentowej. Jej celem jest doprowadzenie do zwiększenia inwestycji, globalnego popytu, zatrudnienia oraz wzrostu krajowego produktu brutto.

Ograniczenie podaży pieniądza i podwyższenie stopy procentowej zapobiega wzrostowi nadmiernego globalnego popytu, który dochodząc do granic możliwości globalnej, realnej podaży może wywoływać zjawisko inflacji. Zwiększanie ilości pieniądza w obiegu przez bank centralny ma miejsce poprzez zwiększanie ilości zakupionych na rynku, czyli od państwa, od banków oraz od publiczności obligacji lub weksli skarbowych, co powoduje podwyższanie ich kursów i obniżanie stopy procentowej.

• obniżanie stopy redyskontowej banku centralnego;

• zwiększanie zdolności kredytodawczej banków komercyjnych przez zmniejszanie przez bank centralny wielkości obowiązujących banki rezerw gotówkowych, co umożliwia im wypożyczanie większej części nagromadzonych wkładów.

Istnieją dwa podstawowe kierunki polityki monetarnej:

1. regulowanie ilości pieniądza który znajduje się w obiegu poprzez zwiększanie podaży proporcjonalnie do wzrostu produktu krajowego brutto. W tym przypadku wysokość stopy procentowej jest wielkością wynikową, która ulega dużym wahaniom.

2. regulowanie stopy procentowej - określana jest ilość pieniądza która konieczna jest do uzyskania danej stopy procentowej

W obydwu przypadkach za pomocą polityki monetarnej można z jednej strony dążyć do ożywienia gospodarki, a z drugiej strony chronić ją przed rozszerzającą się inflacją.

Wybór jednej z metod jest największą kontrowersją współczesnej ekonomii.

Polityka banku centralnego jest realizowana w ramach działań, które mają charakter restrykcyjny lub ekspansywny

Polityka restrykcyjna polega na:

1. 1.podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych;

2. 2.podniesieniu stopy redyskontowej;

3. sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny

prowadzi to do:

-zmniejszenia płynności banków;

-ograniczenia podaży pieniądza;

-zmniejszenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka ekspansywna banku centralnego polega na:

1. obniżaniu rezerw obowiązkowych;

2. obniżaniu stopy redyskontowej;

3. skupie papierów wartościowych przez bank centralny.

Działania te są nastawione na:

• zwiększenie płynności banków komercyjnych;

• zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiot…ów gospodarczych.

Instrumenty za pomocą których bank centralny realizuje politykę pieniężną

W systemie bankowym wielkość podaży pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne jest uzależniona od zdolności podmiotów gospodarczych do tworzenia oszczędności w pieniądzu krajowym.

Istnieją potencjalne szanse skutecznej kontroli pieniądza ponieważ sam mechanizm tworzenia pieniądza sprzyja dostosowaniu rozmiar…ów obiegu pieniężnego do wielkości dochodu narodowego.

Bank centralny działa w stosunku do banków komercyjnych w następujący sposób:

1. jako jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do wydawania zakazów i nakazów, które mogą być przeprowadzane za pomocą środków przymusu;

2. jako podmiot gospodarczy składający propozycje do dokonywania transakcji na tyle korzystnych aby banki dobrowolnie korzystały z tej oferty.

Wśród kredytów, które bank centralny udziela bankom komercyjnym należy wskazać na:

1. kredyt refinansowy - refinansowanie banków polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które mogą w ten sposób upłynnić swoje aktywa. Za pomocą kredytów refinansowych bank centralny wpływa na działalność banków komercyjnych poprzez określanie warunków kredytowych polityki redyskontowej.

Polityka redyskontowa jest prowadzona za pomocą:

• stopy redyskonta;

• kontyngentów redyskonta lub wymagań jakościowych w stosunku do weksla;

2. kredyt lombardowy - jest on wykorzystywany do finansowania banków jeśli powstaje wyjątkowo trudna sytuacja na rynku pieniężnym. Kredyt ten jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych (obligacji, weksli) na następujących warunkach:

1. udziela się go wówczas, gdy dany bank ma trudności w utrzymywaniu płynności, kredyt ten powinien być spłacony w terminie 3 miesięcy;

2. stopień sfinansowania złożonych papierów za jego pomocą jest zróżnicowany w zależności od rodzaju tych papierów.

Bank centralny w Polsce może udzielać kredytu budżetowi państwa na pokrycie bieżących niedoborów środków ale nie może finansować deficytu budżetowego.

SYSTEM PODATKOWY

Podatki są kategorią historyczną oraz głównym źródłem dochodu do budżetu państwa. Są one bardzo elastycznym instrumentem.

Pierwszy raz podatki pojawiły się w formie niewolniczej - były owocem kary który miał nałożyć władca na mieszkańców. W średniowieczu były to daniny (podatki poradlne i podborowe) oraz podatki na rzecz kościoła

Podatek jest kategorią ekonomiczną, która wyraża stosunki pomiędzy państwem i obywatelem zobowiązanym do jego uiszczenia. Odzwierciedla on pewne ogólne właściwości wspólne określonej grupie ekonomicznych stosunków podziału i ściśle z nimi związanych stosunków prawnych. Jego przedmiotem jest świadczenie pieniężne, przymusowe, nieekwiwalentne i bezzwrotne oparte na ogólnych normach prawnych. Powyższe cechy pozwalają odróżnić podatek od innych świadczeń na rzecz budżetu państwa.

1. pieniężny charakter świadczeń podatkowych wiąże się z jego wymiarem i poborem w jednostkach pieniężnych danego kraju;

2. przymusowy charakter podatku wynika z władczych uprawnień państwa w stosunku do wszystkich obywateli zamieszkałych na terytorium danego państwa lub posiadających na nim źródła podatkowe.

Przymus podatkowy jest przymusem prawnym, który opiera się na aktach prawnych pochodzących od władzy państwowej i wynika z panowania ekonomicznego i politycznego państwa. Kwestionowanie więc władztwa podatkowego jest równoznaczne z negowaniem władzy państwowej. Władztwo to obejmuje prawo do stanowienia podatków łącznie z prawem do ich egzekucji i regresji;

3. bezzwrotny charakter świadczeń podatkowych polega na definitywnym przekazaniu przez podmiot zobowiązany do uiszczenia podatku środków pieniężnych na rzecz budżetu państwa;

4. nieekwiwalentny charakter (nieodpłatny) oznacza, że w zamian za wzniesione świadczenia na rzecz budżetu państwa wpłacający nie otrzymuje ze strony państwa żadnego bezpośredniego świadczenia które miałoby charakter ekwiwalentu.

UJĘCIA PODATKU

Dochody z tytułu opodatkowania stanowią podstawę gospodarki budżetowej państwa i służą finansowaniu wydatków publicznych:

1. Podatek w sensie ekonomicznym

Podatek jest to ciężar, który ponoszą podmioty istniejące poza państwem lub inne związki publiczno-prawne na rzecz tego państwa lub innego związku publiczno-prawnego. Dochody z tytułu opodatkowania stanowią podstawę gospodarki budżetowej państwa i służą finansowaniu wydatków publicznych.

2. Podatek w sensie prawnym

Podatek w sensie prawnym jest to ogólne, pieniężne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie na rzecz państwa lub innego związku publiczno-prawnego nakładane na podstawie przepisów prawa.

3. Podatek w sensie ustrojowym (politycznym)

Podatek ten dotyczy relacji między państwem i obywatelem. O kształcie podatku decyduje większość parlamentarna. Stanowi ona o wysokości podatków, o zasadach jakie będą obowiązywały. Wyróżnia się 4 zasady:

• prawo nie działa wstecz

• zasada zaufania obywateli do państwa i prawa

• zasada zgodności z prawem

• zasada równości

FUNKCJE PODATKÓW.

1. fiskalna - jest to podstawowe zadanie podatków. Opodatkowanie fiskalne służy skutecznemu finansowaniu wydatków publicznych państwa. Realizacja tego zadania wymaga wyważenia interesu publicznego (podatki jak najwyższe) i prywatnego (podatki jak najniższe

1. Źródło podatku - wybierając je należy ocenić czy jest ono wystarczająco wydajne, ponieważ brak źródła może być zagrożeniem dla aktywności państwa co uniemożliwia mu wypełnianie określonych zadań. Dlatego też współczesne systemy podatkowe sięgają do dwóch rodzajów zyskownych podatków, które tworzą system podatkowy: do podatku VAT (podatek od wartości dodanej) i do podatku dochodowego;

2. Elastyczność podatku - oznacza, że jest on zdolny do tego aby w stosunkowo krótkim czasie reagować na wzrost i spadek zapotrzebowania na dochód publiczny;

3. Ciężar podatkowy;

4. Taryfa podatkowa - zwłaszcza taryfa progresywna - może ona wywoływać z punktu widzenia fiskalnego następujące skutki:

• -może prowadzić do stałego wzrostu przeciętnego i granicznego obciążenia podatkami z uwagi na to, że wraz ze wzrastającym dochodem jego obciążenie podatkowe wzrasta więcej niż proporcjonalnie;

• - może prowadzić do naruszania podstawowych zasad podatkowych.

2. funkcja regulacyjna - polega ona na kształtowaniu dochodów i majątków będących w dyspozycji podatników, tak więc za pomocą tej funkcji możemy przesunąć środki finansowe w odpowiednich proporcjach pomiędzy budżetem, a podatnikami;

3. funkcja stymulacyjna - oznacza wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania podmiotów gospodarczych, jak również na kierunki i tempo rozwoju. Urzeczywistnieniem ww. funkcji jest zróżnicowanie obciążeń podatkowych. Praktycznym przykładem jest system zwolnień i ulg podatkowych.

4. funkcja redystrybucyjna -za pomocą podatków państwo oddziaływuje na rozkład dochodów, który jest ukształtowany w wyniku gry sił rynkowych;

5. funkcja stabilizacyjna - za pomocą podatków państwo oddziaływuje na stabilizację makroekonomiczną, która ma zapewnić zrównoważenie wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu czynników produkcji, w zrównoważonym bilansie płatniczym i ustabilizowanym poziomie cen;

6. funkcja alokacyjna - za pomocą podatków państwo oddziałowuje na strukturę wytwarzanego produktu krajowego brutto. Poprzez konstrukcje podatkowe państwo wpływa na kierunki alokacji czynników produkcji;.

7. funkcja poza fiskalna - państwo pragnie wywrzeć określony i skuteczny wpływ na stosunki społeczno-gospodracze. Funkcja ta dotyczy pojedynczych podatków.

PODZIAŁ PODATKÓW

Bezpośrednie	Pośrednie
podatek dochodowy od osób fizycznych podatek dochodowy od osób prawnych podatek od spadków i darowizn podatek od czynności cywilnoprawnych podatek rolny podatek leśny podatek od nieruchomości podatek od środków transportowych podatek od posiadania psów	podatek od towarów i usług (VAT) podatek akcyzowy podatek od gier

DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA

• podatki pośrednie

1. podatek od towarów i usług

2. podatek akcyzowy

3. podatek od gier

• podatek do osób prawnych

• podatek od osób fizycznych

• Dochody niepodatkowe

• Dywidenda

• Wpłaty z zysku NBP

• Cło

• Dochody jednostek budżetowych

• Pozostałe dochody nieopodatkowane

• Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego

• Dochody zagraniczne

• Wpłaty do budżetu państw z UE

SYSTEMATYKA PODATKÓW

A) według kryterium przedmiotowego- w procesie tym dochód kształtuje przychód; zostaje ustalony przychód minus koszty i konsumpcja

1. podatki przychodowe - opodatkowaniem jest objęty dochód brutto (bez uwzględnienia kosztów uzyskania), łatwy w wymiarze i poborze. Gwarantuje budżetowi państwa dochody niezależnie od ostatecznego rezultatu finansowego;

2. podatki dochodowe - uzależniona jest wysokość podatku od osiągniętego wyniku finansowego. Dochód wyraża sumę indywidualnych przychodów netto, uzyskiwanych w pewnym okresie czasu z poszczególnych źródeł przychodów

D=P-kp

3. podatki majątkowe - przedmiotem opodatkowania jest majątek lub jego przyrost (są one realne, płacone z dochodu i mają charakter nominalny)

4. podatki konsumpcyjne - źródłem w sensie ekonomicznym, jest dochód wydatkowany (kwota produktu + podatek). Rzeczywisty jego ciężar ponosi ludność (np. VAT)

5. podatki obrotowe - przedmiotem są czynności związane z przychodem, dochodem lub majątkiem.

B) według kryterium podmiotowego

• podmiot czynny to państwo lub związek publiczno-prawny (np. w RFN katolicy).

Ze względu na podmiot czynny wyróżniamy:

1. Podatki na rzecz kościołów i związków wyznaniowych, związków niepublicznych.

Podmiot bierny jest to podmiot, na który państwo lub inny związek publiczno-prawny nakłada obowiązek podatkowy.

Ze względu na podmiot bierny wyróżniamy:

Podatki od gospodarstw domowych i innych podmiotów gospodarczych. Według powyższego kryterium wyróżniamy podatki od osób fizycznych, prawnych oraz np. od spółek.

Inna systematyka

1. podatki państwowe;

2. podatki samorządowe;

3. podatki zwyczajne i nadzwyczajne;

4. podatki celowe (na rehabilitację osób niepełnosprawnych);

5. podatki miarowe - konstruowane z uwzględnieniem sytuacji faktycznych i prawnych, związanych z danym podmiotem; są one dopasowane do zdolności płatniczych - np. podatek dochodowy);

6. podatki rynkowe - istotny element kształtowania cen poprzez wpływ na strukturę kosztów (np. podatek obrotowy);

7. podatki fiskalne - służą pokrywaniu potrzeb finansowych państwa poprzez przesuwania dochodu narodowego od jednostki do rzecz ogółu;

8. podatki interwencyjne - do oddziaływania na przebieg procesów gospodarczych lub społecznych;

9. podatki rzeczywiste - podstawa opodatkowania ustalana w wyniku postępowania podatkowego; są kształtowane przez przebieg zdarzeń gospodarczych w określonym czasie; są uzależnione od wyników działalności gospodarczej;

10. podatki należne - podstawa opodatkowania jest stała i niezależna od przyszłych zdarzeń gospodarczych, a wysokość obciążenia podatkowego jest ustalona z góry

11. podatki naliczone - kwota umieszczona na dokumencie zakupu .

3. według kryterium ponoszenia ciężaru podatkowego

Kryterium to ma związek z teorią przerzucalności podatku, która polega na przesunięciu przez podatnika ciężaru na inny podmiot.

Może to powodować:

1. wzrost cen towarów i usług zbywalnych przez podatnika (przerzucanie wprzód);

2. obniżenie cen towarów i usług nabywanych przez podatnika (przerzucanie w tył).

Występują podatki pośrednie oddziałujące regresywnie w stosunku do dochodu ludności i są wyrazem preferencji fiskalnej funkcji podatku, a ich zaletą jest to, że dotyczą dochodu żużywanego na zakup dóbr i usług;

1. podatki bezpośrednie - występują gdy normatywnie określone źródło podatku (przedmiot i podmiot) są zbieżne z rzeczywistym źródłem ekonomicznym podatku i przedmiotem podatku. Stwarzają przesłanki do respektowania zdolności płatniczej podatnika oraz umożliwiają indywidualizację ciężaru podatkowego. Są tutaj możliwe do zastosowania ulgi, zwolnienia, wyłączenia.

Zasady opodatkowania (wg Smitha)

Zostały one sformułowane przez Adama Smitha w dziele „Bogactwo narodu”.

Zasada dogodności - każdy podatek winno się egzekwować w takim czasie i w taki sposób aby podatnikowi umożliwić jak najdogodniejszą zapłatę. W przypadku dóbr konsumpcyjnych dogodność polega na tym, że konsument płaci podatek stopniowo w małych ilościach w miarę jak konsumuje.

W podatkach od czynszu z ziemi lub z domów dogodność polega na tym, że pobór następuje wówczas, gdy istnieje największe prawdopodobieństwo, że podatnik ma środki na jego zapłatę;

Zasada równości - termin płatności, sposób zapłaty i suma powinny być jasno i zrozumiale określone. Zasada ta traktuje podatek jako opłatę ponoszoną przez obywateli za udzieloną im ze strony państwa ochronę, natomiast wysokość ciężaru podatkowego winna być wypadkową korzyści jakie podatnik czerpie z działalności państwa, a koszt świadczeń państwowych w odniesieniu do poszczególnych obywateli mają różną wysokość;

Zasada taniości - koszty realizacji podatku państwo winno utrzymywać na możliwie jak najtańszym poziomie, tak aby jak największy udział procentowy dochodu z oprocentowania przypadał na rzecz dobra ogólnego, a nie był pochłonięty przez administrację podatkową.

System podatkowy

Pod pojęciem systemu podatkowego określa się zespół podatków obowiązujących w danym kraju i stanowiących jednolitą, wewnętrzną zgodność pod względem ekonomiczno-prawnym.

Do prawnych wymogów systemu podatkowego zaliczyć należy:

• przejrzystość aktów prawnych składających się na dany system podatkowy

• ich wewnętrzna zgodność

• logiczna konstrukcja, która lokuje na urzeczywistnienie danego celu podatkowego

natomiast do czynników ekonomicznych, które warunkują kształt systemu podatkowego zaliczyć należy;

• wybór właściwych źródeł podatkowych

• wybór odpowiedniego momentu procesu gospodarczego

• właściwe i precyzyjne ustalenia podmiotu gospodarczego objętego obowiązkiem podatkowym

• ustalenie właściwej wysokości nakładanych podatków

Na kształt systemu podatkowego wpływają także czynniki wewnętrzne, które występują w obrębie danego państwa oraz czynniki zewnętrzne o charakterze globalnym. Do czynników wewnętrznych zaliczyć należy:

• warunki społeczno-gospodarcze;

• stopień rozwoju gospodarczego;

• typ ustroju politycznego;

• rola i zakres władzy państwowej.

Do czynników zewnętrznych mających charakter globalny zaliczyć należy:

• koniunkturę gospodarczą na świecie;

• rolę danego państwa w gospodarce światowej;

• specyfikę gospodarek narodowych;

• cele jakie państwo ma zamiar zrealizować w zakresie polityki finansowej.

Racjonalny system podatkowy

W celu ograniczenia liczby podatków w systemach wielopodatkowych wysuwa się ww. koncepcję. Stanowi ona odmienną wersję systemu podatkowego opartego na podatku jednym, rozumianym jako zastosowanie jednego rodzaju podatku dla jednego rodzaju źródła podatków i dla jednego rodzaju podatników. Jest to takie rozwiązanie w którym każdy podatek będący częścią systemu podatkowego obciążałyby dane źródło opodatkowania tylko raz. Do chwili obecnej nie udało się zrealizować żadnego racjonalnego systemu podatkowego, a główne przyczyny wiążą się z faktem, że systemy podatkowe nie są konstruowane całościowo lecz są wynikiem kompromisów i modyfikacji systemów, które występowały do tej pory. Racjonalny system podatkowy wiąże się z uprawnieniami w aspekcie ekonomiczno-prawnym. Winien on być oparty na podatku dochodowym ze względu na jego wydajność, a inne podatki winny mieć charakter uzupełniający.

W sensie ekonomicznym system podatkowy powinien być oparty na podatku dochodowym przede wszystkim ze względu na jego wydajność, natomiast inne podatki powinny mieć charakter podatków uzupełniających. Racjonalność w ujęciu prawnym stanowi on logiczną, jasna i zwartą całość, a jego elementy muszą być ze sobą powiązane merytorycznie. System powinien zapewniać regularny dopływ środków do budżetu państwa i umożliwić państwu wpływ na wzrost i efektywność procesów produkcji oraz na decyzje przedsiębiorstw, dotyczące rozporządzania zyskiem, który jest pozostawiony do jego dyspozycji.

Należy podkreślić, że skuteczność realizacji tych celów wiąże się ze względną stałością i stabilnością systemu i powiązaniami, z indywidualnymi dochodami podmiotów.

W doktrynie podatkowej sformułowano tezę o zależności zachodzącej pomiędzy stopniem rozwoju gospodarczego a strukturą systemu podatkowego. W państwach rozwiniętych dominują podatki bezpośrednie, a w tych o niższym stopniu rozwoju dominują podatki pośrednie.

Stosowanie danego rodzaju podatków ma na celu zapewnienie określonej wielkości dochodów dla budżetu państwa. Każdy ustawodawca w zakresie podatków winien wyważyć kwestię dotyczącą rodzaju podatków, ich wielkości przestrzegając zasady racjonalizmu, efektywności, gospodarności. Winien zwrócić uwagę na specyfikę struktury społeczno-gospodarczej istniejącej w danym państwie.

Podstawowe stawki podatku VAT w wybranych krajach.

KRAJ	WIELKOŚĆ STAWKI PODATKOWEJ
Japonia	5%
Kanada	7%
Szwajcaria	7,6%
Korea	10%
Australia	10%
Meksyk	15%
Turcja	17%
Estonia	18%
Słowenia	20%
Chorwacja	22%
Czechy	22%
Polska	22%
Norwegia	24%
Islandia	24,5%
Węgry	25%

PODATEK LINIOWY

KRAJ	WIELKOŚĆ STAWKI PODATKOWEJ
Rosja	13%
Łotwa	26%
Estonia	25%
Litwa	33%

POLITYKA RYNKU PRACY W POLSCE I W KRAJACH UE

Oznacza, że celem uprawiającego tą politykę państwa jest aktywne działanie dla zapewnienia poziomu pełnego zatrudnienia.

Pełne zatrudnienie - stan w którym stopa bezrobocia jest niewysoka i nie przekracza umownego poziomu 2-3% ogółu zatrudnionych

PROGRAMY PASYWNE		PROGRAMY AKTYWNE
UE (67%)	POLSKA (84%)	UE (33%)	POLSKA (16%)
zasiłki dla bezrobotnych wcześniejsze emerytury	zasiłki dla bezrobotnych wcześniejsze emerytury (finansowane przez ZUS) do 31.12.1997 r. zasiłki przedemerytalne świadczenia przedemerytalne	publiczne służby zatrudnienia i administracji szkolenia i przekwalifikowanie bezrobotnych subsydiowanie regularnego zatrudnienia w sektorze prywatnym bezpośrednie tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym pomoc dla bezrobotnych tworzących własne firmy programy dla bezrobotnych niepełnosprawnych	urzędy pracy (pośrednictwa i doradztwa) szkolenia i przekwalifikowanie bezrobotnych prace interwencyjne roboty publiczne pożyczki na tworzenie małych firm aktywizacja zawodowa absolwentów programy specjalne

Funkcje zatrudnienia

Zatrudnienie to kategoria ekonomiczna oznaczająca odpłatne zaangażowanie sił i umiejętności człowieka w procesie pracy w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Racjonalne zatrudnienie - stan w którym zatrudnieniu pełnemu towarzyszy rozmieszczenie pracujących w układzie kwalifikacyjnym, zawodowym, terytorialnym zgodnie z potrzebami gospodarki oraz aspiracjami i dążeniami pracowników, przy jednoczesnym należytym wykorzystaniu czasu pracy oraz kwalifikacji zatrudnionych. W gospodarce narodowej to proces kształtowania, rozmieszczania i wykorzystywania zasobów pracy.

1. funkcja ekonomiczna - zatrudnienie jest istotnym czynnikiem efektów gospodarczych pracy, a w skali makro zatrudnienie

2. funkcja dochodowa - zatrudnienie stanowi najważniejsze źródło dochodów ludności

3. funkcja społeczna - zatrudnienie umożliwia realizację społecznej potrzeby pracy poprzez uczestnictwo jednostek w życiu gospodarczym i społecznym

Pełne zatrudnienie - proces zmierzający do pełnej absorpcji faktycznych zasobów pracy w społecznym procesie pracy przez racjonalne kształtowanie liczby miejsc w gospodarce narodowej w sposób zapewniający osobom poszukującym pracy jej uzyskanie w możliwie krótkim czasie.

W krajach północnych stopa bezrobocia jest niższa niż w krajach południowych.

WSPÓŁCZESNE MODELE GOSPODARKI RYNKOWEJ.

O celach i sposobach uprawiania polityki gospodarczej. decydują relacje związane z rolą państwa w gospodarce . W świetle występujących uzasadnień i koncepcji teoretycznych oraz na tle doświadczeń historycznych związanych z kształtowaniem instytucji i funkcjonowaniem wśród rozwiniętych gospodarek krajów świata, daje się wyróżnić następujące modele współczesnych gospodarek rynkowych:

• neoliberalna

• ordoliberalna

• internacjonalistyczną

Gospodarka neoliberalna znajduje swoje doktrynalne podstawy w poglądach współczesnych ekonomistów tj. Von Hayek`a , Friedmana, którzy nawiązując do dorobku szkoły klasycznej i neoklasycznej, a zatem negatywnie reagując na zbyt dalece idący interwencjonizm, budowany na poglądach Keynsa postuluje funkcjonowanie „czystej gospodarki rynkowej.”,. wolnej od nadmiernej ingerencji państwa w funkcjonowanie gospodarki państwa . Neoliberalistyczne opowiadanie się za dominacją polityki pieniężno-kredytowej (monetarystycznej) , równowagą budżetową w polityce fiskalnej, deregulacją rozumianą jako powrót do warunków sprzyjających działaniu mechanizmu rynkowego, ograniczeniu roli państwa opiekuńczego i tworzeniem warunków sprzyjających wzrostowi produkcji.

Twórcy niemieckiego ordoliberalizmu nawiązują w swych koncepcjach do szkoły niemieckiej(fryburskiej), akcentują z kolei jako zwolennicy tzw. liberalizmu uporządkowanego przede wszystkim istotną rolę państwa i ustawodawstwa państwowego, jako czynników kształtujących określony porządek polityczno -społeczny , a także ekonomiczny, który poprzez swoje urządzenia i normy sprzyja stabilizująco funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i dobrobytowi (pokojowi) socjalnemu. Ordoliberałowie tacy jak: Euken, Erhard opowiadają się więc przeciwko bezpośredniej ingerencji państwa w działanie mechanizmu rynkowego, który ich zdaniem powinien działać swobodnie, a zarazem jednak dostrzegają potrzebę takich działań państwa , które tworzą ramy społecznej gospodarki, pozwalają na dokonanie określonych uzgodnień w przypadku konfliktów społecznych , a także zabezpieczyć pewien poziom świadczeń społecznych.

Gospodarka typu socjaldemokratycznego oparta na rozwiniętym systemie interwencjonizmu a także etatyzmie i zwiększonej roli własności państwa wyrasta z przekonania, że korzyści społeczne wynikające ze zwiększonej roli państwa są większe niż straty, jakie wynikają z ingerowania w działalność mechanizmu rynkowego.( zarówno w sferze bieżącego aspektu równoważącego jak i regulacyjnego dotyczącego kierunków produkcji) powinno korygować działanie tego mechanizmu a nawet w określaniu stopnia w zastąpieniu jego w sferze produkcji i podziału. Polityka gospodarcza państwa winna tu mieć swój szeroki zakres i głęboki stopień ingerencji. Poglądy tego typu i towarzyszące im w praktyce rozwiązania zachowują uznanie dla takich imponderabiliów jak: dominacja własności prywatnej oraz działania na własną odpowiedzialność i własny rachunek. Doktryna i rozwiązania socjaldemokratyczne. eksponują zwłaszcza potrzebę ingerencji państwa na rzecz swoich wzorców równości i sprawiedliwości . Tego typu doktryna sięga do dorobku Keynsa i jego zwolenników oraz współczesnych neoinstytucjonalistów

Przykładowe pytania egzaminacyjne na studiach dziennych.

1. Japoński model gospodarki rynkowej,

2. Pieniądz elektroniczny,

3. Instytucjonalne formy integracji,

4. Warranty i jego rodzaje,

5. Bank centralny i jego funkcje,

6. Mechanizmy i cele integracji,

7. Wzrost gospodarczy - def. i uwarunkowania wzrostu gospodarczego,

8. System podatkowy - pojęcie, cechy, czynniki,

9. Kryteria i modele integracji.

1

---