• PRAWO CYWILNE

TEMAT 1: Pojęcie, cechy i źródła prawa cywilnego

Tezy:

1. Pojęcie i przedmiot prawa cywilnego

2. Systematyka prawa cywilnego

3. Źródła prawa cywilnego

4. Pojęcie i elementy stosunku cywilno-prawnego

5. Zdarzenia cywilno-prawne

6. Pojęcie i klasyfikacja praw podmiotowych

7. Nabycie, zmiana i utrata prawa podmiotowego

8. Wykonywanie i ochrona praw podmiotowych.

Ad. I

Prawo cywilne - zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi ( art. 1KC) a także ułomnymi osobami prawnymi (sp. jawna, sp. cywilna, sp. komandytowa).

Przedmiotem regulacji prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niemajątkowe.

Prawo cywilne nie działa wstecz (art. 3 KC). Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto z udowodnienia tego faktu wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne (art. 6 KC)

CECHY PRAWA CYWILNEGO:

• Równorzędność podmiotów-oznacza to, że żaden podmiot nie ma pozycji uprzywilejowanej tak jak ma to miejsce w prawie np. karnym czy administracyjnym. Nie ma tu miejsca na podporządkowanie którejkolwiek ze stron, żadna strona nie ma uprawnień władczych wobec drugiej.

• Normy prawa cywilnego mają charakter względnie i bezwzględnie obowiązujący, przy czym większość tych norm ma charakter względnie obowiązujący, czyli dyspozytywny, co oznacza, że będą one miały zastosowanie wówczas, gdy strony nie uregulowały określonego stosunku cywilno-prawnego albo określiły go w sposób niekompletny np., jeżeli brak jest testamentu - to wtedy stosujemy przepisy KC dotyczące dziedziczenia, jeżeli w umowie nie ma terminu spłaty świadczenia to wtedy stosujemy przepisy KC - art. 473, 117, 456, 457, 214, 394, 455 KC itp.

• Stosunki regulowane przez normy prawa cywilnego mają charakter majątkowy i niemajątkowy. Zdecydowana ich większość ma jednak charakter majątkowy, czyli jest im przypisana określona wartość ekonomiczna np. własność, dzierżawa, najem, współwłasność, pożyczka, użyczenie pożyczka, kredyt itp. Stosunki niemajątkowe to stosunki w zakresie dóbr osobistych takich jak życie, wolność, znak firmowy, prawa autorskie, władza rodzicielska, godność, obowiązek, wolność, tajemnica korespondencji, wizerunek itp.

Ad. II

SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO: (powszechnie w doktrynie przyjmuje się następujące systemy)

1. Prawo cywilne część ogólna (art. 1-125 KC) jest to zbiór przepisów regulujących zagadnienia podstawowe, które mają znaczenie dla pozostałych działów prawa cywilnego. Znajdują się tam definicje, wyjaśnienia pojęć, sposoby i formy zawierania umów, przedawnienia roszczeń cywilno-prawnych, itp.

2. Prawo rzeczowe (art. 126 - 352 KC) jest to zbiór przepisów regulujących przede wszystkim korzystanie z określonych dóbr zwanych rzeczami np. pojecie własności, granice własności, ochrona własności, zakres własności, użytkowanie wieczyste, współwłasność, zastaw, hipoteka.

3. Prawo zobowiązań (część ogólna art. 353 do 534 KC, część szczególna 353 - 921 KC) jest to zbiór przepisów regulujących wymianę dóbr i usług oraz ochronę dóbr majątkowych i niemajątkowych. Prawa podmiotowe wynikające ze zobowiązań mają charakter względnie obowiązujący, czyli oznacza to, że odnoszą się tylko do określonych osób, natomiast prawa rzeczowe mają charakter bezwzględnie obowiązujących, czyli są skuteczne względem wszystkich. Różnice są takie, że ilość praw rzeczowych jest ściśle określona a zobowiązania nie są zamknięte kodeksem i mogą mieć charakter nieokreślony w KC.

4. Prawo spadkowe jest to zbiór przepisów prawnych regulujących przejście praw majątkowych ze spadkodawcy na spadkobierców. Są dwa rodzaje prawa spadkowego ustawowe i testamentowe, przy czym testamentowe jest ważniejsze od ustawowego.

5. Prawo rodzinne i opiekuńcze ( kodeks rodzinny i opiekuńczy): jest to zespół norm prawnych regulujących stosunki wynikające z małżeństwa, prawa majątkowe i niemajątkowe wynikające z pokrewieństwa ( władza rodzicielska) lub wynikających z powinowactwa, jak również reguluje stosunki wynikające z przysposobienia, kurateli i opieki.

6. Prawo dóbr niematerialnych

7. Prawo gospodarcze prywatne

Źródła Prawa Cywilnego:

• Konstytucja

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• Kodeks cywilny z 23.04.1964r

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964r

• Kodeks spółek handlowych z 15.09.2000r

• Ustawa a dnia 2.07.2004r, o swobodzie działalności gospodarczej

• Ustawa o własności lokali

• Ustawa o księgach wieczystych i hipotece

• prawo prywatne międzynarodowe

• Ustawa z dnia 21.06.2001r o ochronie praw lokatorów

• prawa autorskie, wekslowe oraz czekowe

• Regulaminy: wiążą w sposób domniemany lub oczywisty, gdy przyjmujemy je do wiadomości

zapoznajemy się z nimi.

Klauzule generalne - nieostre zwroty, które nadają elastyczność prawu w dobrym tego słowa znaczeniu, posługiwanie się nimi jest celowe gdyż daje możliwość oceny spraw w różnych sytuacjach.

STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY jest to stosunek społeczny uregulowany normami prawa cywilnego (rodzaj stosunku prawnego pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi regulowany przez normy prawa cywilnego) np. umowa sprzedaży, umowa gwarancji, umowa najmu, umowa użyczenia, umowa o dzieło, władza rodzicielska itp. Stosunkami cywilno-prawnymi nie będą: przyjaźń, gościnność itp.

Stosunek społeczny obejmuje dużo szerszy zakres od cywilno-prawnego.

PODMIOTY - podmiotami prawa cywilnego są osoby fizyczne (art. 8-32 kc.) i osoby prawne (art. 33-43 kc.).

Osobą fizyczną jest każdy człowiek (art. 8kc) staje się podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego z chwilą urodzenia i z tą też chwilą uzyskuje zdolność prawną, którą posiada przez całe życie aż do śmierci. Niekiedy osobą fizyczną jest już człowiek z chwilą poczęcia (np. przy prawie spadkowym tzw. NASCITURUS art. 927 kc, czyli dziecko poczęte, które gdy urodzi się żywe ma prawo dziedziczenia)

• Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (art. 33 kc.) Uzyskują osobowość prawną zazwyczaj z chwila rejestracji przez organ rejestrowy i od tej chwili stają się podmiotami prawa cywilnego.

• Osoba prawna jest tworem sztucznym powołanym przez człowieka w drodze:

• aktu prawnego organów państwa, np. wyższa uczelnia tworzona ustawą sejmową,

• systemu koncesyjnego, w którym osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli po uzyskaniu zgody (koncesji) właściwego organu państwa,

• systemu normatywnego, w którym do powstania osoby prawnej konieczne jest wyłącznie spełnienie warunków określonych w ustawie.

Na istotę osoby prawnej składają się:

• osoby fizyczne,

• element majątkowy,

• element organizacyjny (istnienie określonej struktury),

• cel (zazwyczaj określony w statucie).

• Osoba prawna działa przez swoje organy i występuje jako samodzielny podmiot prawa cywilnego.

• Zdolność prawna osób prawnych jest ściśle związana ze zdolnością do czynności prawnych, zarówno, jeżeli chodzi o chwilę jej uzyskania, jak i utraty.

TREŚĆ - treść stosunku tworzą prawa i obowiązki stron.

Uprawnieniom jednej strony odpowiadają obowiązki drugiej strony. Niekiedy jedna strona jest tylko uprawniona, druga zaś tylko zobowiązana np. w stosunku łączącym poszkodowanego i sprawcę szkody wyrządzonej przez niego czynem niedozwolonym - art. 415 KC i następne. W innych stosunkach obie strony są zarazem uprawnione i zobowiązane. Stosunek cywilnoprawny - umowa sprzedaży (art. 535 kc).

PRZEDMIOT - przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zachowanie się podmiotów tego stosunku wyznaczone treścią stosunku oraz obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy.

Rodzaje przedmiotów stosunku cywilnoprawnego:

• rzeczy ruchome i nieruchome (w tym również pieniądze i papiery wartościowe),

• zwierzęta,

• przedmioty materialne nie będące rzeczami,

• przedmioty niematerialne (energia, dobra niematerialne o charakterze intelektualnym, dobra osobiste),

• zorganizowane kompleksy majątkowe (przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne).

ZDARZENIE CYWILNO-PRAWNE: jest to zdarzenie, które nosi skutek cywilno-prawny w postaci powstania, ustania lub zmiany już istniejącego stosunku np. gdy ktoś przewróci się na ośnieżonym chodniku i następnie domaga się odszkodowania.

Dzielą się one na:

1. zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu: śmierć, urodzenie się człowieka, powódź, czyli takie które są niezależne od woli człowieka (dopiero upływ czasu może spowodować powstanie stosunku cywilno-prawnego)

2. działania: są to zachowania podmiotu z którym normy prawa cywilno-prawnego wiążą wywołanie skutku cywilno-prawnego. Mogą być one zgodne lub niezgodne z prawem np. Znalezienie rzeczy i oddanie jej właścicielowi ( zgodne) lub też kradzież ( niezgodne)

3. konstytutywne orzeczenia sądu i innych organów państwowych: które mogą być deklaratywne lub konstytutywne. Deklaratywne są wtedy, gdy stwierdza się tylko stan rzeczy a konstytutywne są, gdy tworzy się stan rzeczy nowy np. decyzją wywłaszczeniową.

TEMAT 2: Podmioty i przedmiot stosunków cywilno prawnych

Tezy:

1. Uwagi ogólne o podmiotach.

2. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

3. Dobro osobiste osoby fizycznej i ich ochrona

4. Pojęcie i rodzaje osób prawnych

5. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby prawnej

6. Uwagi ogólne o przedmiocie

7. Klasyfikacja rzeczy

8. Części składowe, przynależność i pożytki.

Podmiotami stosunków cywilno-prawnych są osoby fizyczne i osoby prawne. Doktryna wyróżnia również ułomne osoby prawne.

Osoba fizyczna jest to każdy człowiek. Zgodnie z art. 8 KC od chwili urodzenia uzyskuje zdolność prawną, jednakże w zakresie określonym przez przepisy szczególne zdolność prawną może uzyskać „Nasciturus” (dziecko poczęte, ale nieurodzone) art.927 KC do śmierci lub uznania za zmarłego art. 29-32 KC (10 lat od końca roku, w którym żył i 5 lat, jeżeli miał 70 lat)

Zdolność prawna i jej nabycie

Zdolność prawna jest to zdolność bierna. Oznacza ona możliwość bycia podmiotem praw lub obowiązków. Każdy człowiek ma zdolność prawną, jednakże nie każdy człowiek ma takie same prawa i obowiązki, ponieważ na zdolność mają wpływ: wiek, obywatelstwo, zdolność do czynności prawnych, ubezwłasnowolnienie itp.

Zdolność do czynności prawnych oznacza zdolność do nabywania za pomocą własnych działań (oświadczeń woli) praw oraz zaciągania zobowiązań - jest to zdolność aktywna.

Człowiek nabywa zdolność prawną od chwili urodzenia (art. 8 § l KC). Przejawia się to w tym, że może być podmiotem praw i obowiązków.

W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło na świat żywe (art. 9 KC). To domniemanie prawne ma charakter wzruszalny, można je obalić dowodem przeciwnym np. przez wykazanie, że dziecko urodziło się martwe.

W prawie mówi się także o warunkowej zdolności prawnej, która dotyczy dziecka poczętego a jeszcze nie urodzonego. Polega to na tym, iż płód nie posiada zdolności prawnej, a tylko zabezpieczone są jego przyszłe prawa (art. 446 § l KC, art. 75 KRO, art. 182 KRO, art. 927 §2 KC.).

• Utrata zdolności prawnej

Człowiek posiada zdolność prawną przez całe życie. Traci ją w przypadku śmierci oraz uznania za zmarłego. W obu oko­licznościach sporządza się akt zgonu (art. 64-69 POASC).

Sposobami stwierdzenia śmierci jest:

• przede wszystkim wystawienie karty zgonu przez lekarza

• w przypadku noworodka, który żył krócej niż 24 godz. jest to zaświadczenie wystawione przez lekarza

• jeśli okoliczności zgonu były przedmiotem postępowania przeprowadzonego przez organ państwowy na podstawie pisemnego zgłoszenia tego organu np. prowadzone jest postępowanie przez prokuratora

• jeśli w wyżej wymienionych trybach sporządzanie aktu zgonu nie nastąpiło lub nastąpić nie mogło (np. z powodu braku zwłok), a śmierć od strony dowodowej jest „niewątpliwa", to ma miejsce sądowe stwierdzenie zgonu (art. 535-538 KPC).„Niewątpliwość" śmierci lub jej chwili nie należy utożsamiać z absolutną pewnością. Sąd Rejonowy po przeprowadzeniu postępowania wydaje postanowienie, które ma charakter deklaratoryjny tzn. potwierdza stan, który powstał w wyniku zaistniałej śmierci. Postanowienie to może być w każdej z chwili uchylone lub zmienione.

W przypadku zaginięcia osoby ma miejsce uznanie za zmarłego.

Zaginionym w prawie jest ten, wobec którego jest stan niepewności, nie wiemy czy on żyje, czy zmarł. Do uznania są konieczne dwie przesłanki, które muszą wystąpić kumulatywnie:

• zaginięcie człowieka,

• upływ czasu.

Wyróżniamy dwa rodzaje zaginięcia:

• zaginięcie proste - wyraża się w tym, że temu faktowi nie towarzyszą nadzwyczajne okoliczności zwiększające prawdopodobieństwo śmierci np. wyjazd dziecka na wakacje, zaginięcie dziecka sprzed domu, pójście do lasu na grzyby. Przy zaginięciu tym, osoba może być uznana za zmarłego, jeżeli upłynęło dziesięć lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących informacji jeszcze żył (art. 29 § l KC).

Zasada ta doznaje dwóch modyfikacji ze względu na wiek osoby zaginionej:

• uznanie za zmarłego nie może nastąpić wcześniej niż upływ roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy (art. 29 § 2 KC)

• gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończyłby lat siedemdziesiąt wystarczy upływ lat pięciu (art. 29 § l KC)

• zaginięcie kwalifikowane - polega na tym, że temu zdarzeniu towarzyszą wyjątkowe sytuacje zwiększające prawdopodobieństwo śmierci np. powódź, ekspedycja wysokogórska, podróż morska lub powietrzna, wojna, działania wojenne. Przy zaginięciu kwalifikowanym okres oczekiwania, który jest niezbędny do uznania jest krótszy (od 6 miesięcy do 3 lat) i obliczany jest w różny sposób (art. 30 KC, art. XXVIII-XXXI przepisy wprowadzające KC).

I tak za zmarłego uważa się:

• zaginionego po upływie 6 miesięcy od katastrofy morskiej, lotniczej lub w związku z innym szczególnym zdarzeniem (art.30 § 1 KC)

• jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu bieg terminu 6 miesięcznego rozpoczyna się po upływie 1 roku od chwili gdy miał on zawinąć do portu przeznaczenie , a gdy nie miał takiego i portu z upływem 2 lat od chwili (dnia) w którym była ostatnia o nim wiadomość (art.30 §2 KC)

• osobę która zaginęła w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w sytuacjach wymienionych wyżej (art.30 §3 KC)

Sąd wydaje postanowienie, o charakterze konstytutywnym, z którego wynika domniemanie, iż zaginiony zmarł (art. 31 KC). Postanowienie w każdej chwili może być uchylone, jeśli zaistnieją stosowne okoliczności (art. 542 zd. l KPC).

Okoliczności mające wpływ na zakres zdolności prawnej osoby fizycznej

Jeśli określone sytuacje dotyczą człowieka, oznacza, że to nie może on być podmiotem konkretnego stosunku cywilnoprawnego.

Do tych okoliczności zaliczamy:

• zdolność do czynności prawnych

• wiek,

• obywatelstwo,

• ubezwłasnowolnienie itp.

Zdolność do czynności prawnych

• O ile zdolność prawna polega na samej możności posiadania praw i obowiązków, np. prawo własności może mieć nawet małe dziecko, o tyle zdolność do czynności prawnych to możność samodzielnego dysponowania swymi uprawnieniami, zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Mówiąc inaczej, zdolność do czynności prawnych oznacza możność zawierania umów, np. sprzedaży, a także dokonywania jednostronnych czynności prawnych, np. sporządzenie testamentu w sposób przewidziany przez prawo.

• W świetle obowiązujących przepisów prawa osoba fizyczna może:

• nie mieć zdolności do czynności prawnych,

• mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

• mieć pełną zdolność do czynności prawnych.

Trzy kategorie zdolności do czynności prawnych:

1. Pełna zdolność do czynności prawnych - mają ją osoby pełnoletnie i nieubezwłasnowolnione. Należy przypomnieć, iż pełnoletnim jest osoba, która ukończyła lat 18 (art. 10 § 1 i 2 KC), a wyjątkowo kobieta, która ukończyła lat 16 i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński (art. 10 § 1 KRO). Osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych mogą zawierać wszelkie czynności prawne.

2. Ograniczona zdolność do czynności prawnych - dotyczy osób, które ukończyły 13 lat, ale nie są pełnoletnie oraz osób, które ukończyły, ale zostały ubezwłasnowolnione częściowo.

W tej kategorii rozróżniamy trzy rodzaje czynności prawnych:

• Czynności, które mogą być dokonywane swobodnie w postaci drobnych czynności życia codziennego, możliwość dysponowania własnym zarobkiem (chyba, że Sąd je ograniczył), możliwość swobodnego dysponowania rzeczami, które zostały oddane do swobodnego użytku - dysponowania.

• Czynności, których nie można dokonać w ogóle t.j. np. uznanie dziecka, sporządzenie testamentu

• Czynności, które wymagają potwierdzenia przez osobę uprawnioną t.j. wszystkie pozostałe czynności prawne, które do czasu potwierdzenia przez uprawniona osobę (rodziców, opiekunów, doradcę tymczasowego lub, jeżeli osoba uzyska pełnoletność). Czynności takie mają tzw. bezskuteczność zawieszoną.

3. Całkowity brak zdolności do czynności prawnych dot. osób, które nie ukończyły 13 roku życia oraz osób, które ukończyły 13 lat, ale zostały ubezwłasnowolnione całkowicie. Osoby takie nie mogą dokonywać czynności prawnych za wyjątkiem drobnych spraw dotyczących życia codziennego za wyjątkiem czynności, które w sposób rażący, istotny naruszają ich interesy. Czynność prawna dokonana przez taką osobę jest nieważna z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, np. dziecko może zrobić zakupy w sklepie.

Wiek osoby fizycznej.

Doniosłe znaczenie dla statusu prawnego człowieka ma uzyskanie przez niego pełnoletności. Pełnoletnim jest ten, kto ukończył lat 18. Wyjątkowo, jeśli kobieta, która ukończyła lat 16 i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński staje się osobą pełnoletnią i jej już nigdy nie traci (art.10 § l, 2 KC. art.10 § l KRO). Małoletnim jest ten, kto nie jest pełnoletnim. Wiek ma decydujący wpływ na posiadanie odpowiedniej kategorii zdolności prawnych osoby fizycznej.

Ubezwłasnowolnienie.

W naszym systemie prawnym wyróżniamy ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe.

Przesłankami ubezwłasnowolnienia całkowitego są:

• ukończenie 13 roku życia

• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, a w szczególności pijaństwo lub narkomania, jeśli osoba ta nie była w stanie pokierować swym postępowaniem (art. 13 § l KC)

Skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest to, że:

• osoba nie posiada zdolności do czynności prawnych (art. 12 KC)

• ustanawia się dla niej opiekę, chyba, że pozostaje pod władzą rodzicielską (art. 13 § 2 KC)

• osoba ta nie może zawrzeć małżeństwa, (art. 11 § l KRO)

Przesłankami ubezwłasnowolnienia częściowego są:

• pełnoletność,

• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania, jeśli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do poprowadzenia jej praw (art. 16 § l KC) np. hulaszczy tryb życia i trwonienie majątku z powodu zaburzeń psychicznych spowodowanych pijaństwem.

Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest:

• osoba ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 15 KC), ustanawia się dla niej kuratelę (art. 16 § 2 KC, por. też art. 181 KRO).

Ubezwłasnowolnienie orzeka w trybie nieprocesowym sąd wojewódzki (art. 544 i nast. KPC).

W przypadku, gdy ustaną przyczyny legną zmianie, w każdej chwili można uchylić orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu lub zmienić jego rodzaj.

Skazujący wyrok karny

Niekiedy orzeczenie kar dodatkowych w postępowaniu karnym w postaci utraty praw publicznych, rodzicielskich i opiekuńczych powoduje następstwa w sferze prawa cywilnego np. niemożność powołania osoby dotkniętej ww. karami na opiekuna (art. 148 § l KRO).

Obywatelstwo

W naszym prawie ma to znaczenie przy nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Potrzebna tu jest zgoda Ministra Spraw Wewnętrznych (art. l ust. l Ustawy z dn. 24.03.1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców - t.j. DzU. z 1996 r. nr 54, póz. 245).

Zdolność do dziedziczenia

Dotyczy ona zdolności do nabycia spadku lub zapisu. W sytuacjach wskazanych w przepisach ustawy (art. 922 i nast. KC) osoby fizyczne są pozbawione tej zdolności.

Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy może być przeszkodą do zawarcia związku małżeńskiego (art. 12 § l KRO).

Pojęcie i kategorie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych

Zdolność do czynności prawnych oznacza możność nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych (za pomocą własnych działań). Wyróżnia się trzy kategorie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych:

• brak zdolności do czynności prawnych

• ograniczona zdolność do czynności prawnych

• pełna zdolność do czynności prawnych.

( zostały one opisane wyżej)

Inne właściwości osoby fizycznej

Dobra osobiste i ich ochrona (art. 23 i 24 KC)

Dobra osobiste osoby fizycznej są to jego wartości indywidualne w sferze życia psychicznego. Są to dobra o charakterze niemajątkowym, są niezbywalne i niedziedziczne. Dobra osobiste są prawami podmiotowymi niemajątkowymi, bezwzględnymi i niezbywalnymi. Nie podlegają także dziedziczeniu. Są nimi życie, zdrowie, wolność, godność, cześć, swoboda sumienia, wyznania, ale również dobre imię, opinia służbowa, tajemnica korespondencji, prawa autorskie, informacje dotyczące życia osobistego, kult po osobie zmarłej. Kodeks cywilny w art. 23 wymienia przykładowo dobra osobiste człowieka. Zalicza do nich zdrowie, cześć, swobodę sumienia, nazwisko, pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Inne dobra osobiste człowieka to m.in. intymność życia, opinia pracownicza, kult po zmarłej osobie.

Ochrona dóbr osobistych

Dobra osobiste są chronione ogólnie przez przepisy prawa konstytucyjnego. Nie można ingerować w sferę dóbr osobistych aktem niższej rangi niż ustawa.

W sposób szczegółowy ochrona tych dóbr jest regulowana przede wszystkim przez prawo cywilne. Nie wyklucza to ochrony przez przepisy prawa karnego. Według art. 24 § l kc. ochrona cywilnoprawna ma miejsce gdy wystąpią kumulatywnie następujące przesłanki:

• zagrożenie (np. zapowiedź ujawnienia życia intymnego) lub naruszenie dóbr osobistych (np. ujawnienie życia intymnego)

• bezprawność działania sprawcy

Zachowaniem, które nie posiada charakteru bezprawności jest:

• działania dozwolone przez normy prawne o charakterze generalnym np. obrona konieczna (art. 22 § l KK., art. 423 KC), stan wyższej konieczności (art. 23 § l KK, art. 424 KC),

• wykonaniem prawa podmiotowego np. uprawnienie wynajmującego do usunięcia usterek w mieszkaniu zajętym przez najemcę (art. 663 KC),

• działanie za zgodą osoby uprawnionej, które jest zgodne z przepisami prawa albo zasadami współżycia społecznego np. legalne przerywanie ciąży.

W przypadku zagrożenia naruszenia dóbr osobistych można żądać zaniechania tego działania chyba, że groźba nie jest bezprawna.

Natomiast w przypadku naruszenia dóbr osobistych (art.24 § 1 KC):

• Można żądać, aby osoba, która naruszyła te dobra dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków np. usunięcie bezprawnie używanego wizerunku, nazwiska itp. (kampania reklamowa - przeproszenie tej osoby tak, aby dotarło ono do tylu osób do ilu mogło dotrzeć naruszenie) Roszczenie o dokonanie czynności niezbędnych do usunięcia skutków już dokonanego czynu może polegać na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie np. ogłoszenie w prasie sprostowania, przeproszenie na apelu kompanii.

• Roszczenie o zaniechanie działań zagrażających lub naruszających dobra osobiste np. usunięcie fotografii z określonego miejsca publicznego

• Poszkodowany może mieć również roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny zgodnie z przepisami określonymi w kodeksie cywilnym (art. 448 KC). Podstawą odpowiedzialności w tym zakresie jest wina sprawcy. Nadto w przypadkach wskazanych przez przepisy prawa (art. 445 § l KC w zw. z art. 444 KC, art. 445 § 2 KC) można żądać zadośćuczynienia niezależnie od winy sprawcy.

• Można żądać naprawienia szkody, jeżeli naruszeniu dóbr osobistych towarzyszy powstanie szkody majątkowej, to wg art. 24 § 2 KC uprawniony podmiot może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych (art. 415 i nast. KC). (odszkodowanie dotyczy szkód materialnych)

Policja stosując prawo niekiedy wkracza w sferę dóbr osobistych człowieka zarówno w działaniach prewencyjnych, procesowych oraz operacyjnych. Są to działania legalne, jeśli czynności te są dozwolone lub nakazane przez przepisy prawa np. przeszukanie, legitymowanie, stosowanie podsłuchu, zatrzymanie (patrz m.in. art. 14 i 19 Ustawy o Policji i art. 198 i art. 206 kpk).

Miejsce zamieszkania ma istotne znaczenie dla osoby fizycznej w sferze stosunków prawnych, np. miejsce spełnienia świadczenia przez dłużnika (art.454KC), małżeństwo jest zawarte w Urzędzie Stanu Cywilnego miejsca zamieszkania jednego z przyszłych małżonków (art. 12 ust. l POASC), właściwym miejscowo sądem w sprawach cywilnych jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania pozwany (art. 27 KPC). Miejscem

zamieszkania jest miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 KC). Człowiek może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 KC).

Miejsce zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską lub osoby znajdującej się pod opieką (tzw. miejsce zamieszkania pochodne) określają przepisy art. 27 i art. 28 KC.

Stan cywilny jest to zespół indywidualizujących cech człowieka, które mają doniosłość prawną. Są to zarówno te, które określają pozycję osoby w rodzinie (jako strona w związku małżeńskim, pokrewieństwo, powinowactwo), a także, które mają charakter osobisty np. płeć, wiek, nazwisko, imię. Ze względu na znaczenie tych zagadnień w sferze prawa prowadzi się szczególną dokumentację w postaci tzw. akt stanu cywilnego (patrz art. 1-9 POASC).

POJĘCIE I RODZAJE OSÓB PRAWNYCH

Osobami prawnymi są jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (art.33 KC). Są to Skarb Państwa i inne podmioty np. przedsiębiorstwa państwowe, stowarzyszenia zarejestrowane, spółki prawa handlowego (spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), partie polityczne, spółdzielnie, fundacje, związki kościelne, samorząd lokalny i jednostki organizacyjne reprezentujące skarb państwa - Policja, Wojsko, SW, ABW, szkoły za wyjątkiem szkół wyższych. Zgodnie z art. 67 KPC jednostki te mają tzw. zdolność sadową, czyli mogą pozywać i mogą być pozywane.

Momentem uzyskania podmiotowości prawnej jest zazwyczaj chwila rejestracji przez organ rejestrowy (art. 37 § l KC). Osoba prawna działa przez swoje organy (art. 38 KC). Jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku właściwych organów, sąd ustanawia dla niej kuratora (art. 42 § l KC). Skarb Państwa jest szczególnym podmiotem (art. 34 KC). Występuje w tych stosunkach cywilnoprawnych, które dotyczą mienia państwowego zarządzanego przez jednostki państwowe nieposiadające osobowości prawnej np. Wyższa Szkoła Policji, Urząd Wojewódzki, Komenda Wojewódzka Policji. Jednostki organizacyjne Policji nie posiadają osobowości prawnej. W stosunkach cywilnoprawnych, które dotyczą mienia państwowego oddanego w zarząd jednostkom organizacyjnym Policji, podmiotem praw i obowiązków jest Skarb Państwa (art. 2 pkt. 5 Ustawy z dnia 08.08.1996 r. o Urzędzie Ministra Skarbu - DzU. nr 106, póz. 496). W jednostkach policji Skarb Państwa jest reprezentowany przez jej organy np. Komendanta Głównego Policji, Komendanta Wojewódzkiego Policji, Komendanta Wyższej Szkoły Policji (zob. art. 5 ust. l, art. 6 ust. l ustawy o Policji - DzU. nr 30 z 1990 r. póz. 178 z późn. zm.).

Zdolność prawna osoby prawnej nie obejmuje praw i obowiązków związanych z biologicznymi cechami człowieka np. nie może być podmiotem w stosunkach prawnorodzinnych.

Zdolność do czynności prawnych wyraża się w tym, że osoba prawna może dokonywać wszelkich czynności prawnych o ile nie jest to sprzeczne z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego. Dobra osobiste osób prawnych są nierozerwalnie związane z tymi podmiotami. Należy do nich zaliczyć m.in. nazwę (firmę), dobrą sławę, tajemnicę korespondencji, tajemnicę dotyczącą produkcji i handlu, znak firmowy. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43 KC).

Kategorie osób prawnych:

• państwowe osoby prawne - takie jednostki organizacyjne, wyposażone w osobowość prawną, które w całości ( 100% udziałów, akcji, własnego majątku ) stanowią własność państwa np. ANR, Szkoły wyższe itp.

• komunalne osoby prawne - (samorządowe) gmin, związki gmin, samorząd województwa oraz spółki przez nie tworzone i zakłady komunalne

• inne osoby prawne - prywatne osoby prawne np. fundacje, spółki akcyjne, spółki zoo, partie, stowarzyszenia, ZOZ-y, diecezje, itp.

Osoba prawna jest niezależna, działa niezależnie również finansowo. Państwo nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych.

Podmioty bez osobowości prawnej, mające zdolność prawną ( tzw. Ułomne osoby prawne) są to jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa nie nadaję wprawdzie osobowości prawnej, a które mają wszelkie atrybuty osób prawnych tj. wyodrębnienie organizacyjne, majątek i strukturę. Status takich osób mają spółki handlowe osobowe (jawna, komandytowa, komandytowa-akcyjna i partnerska) oraz również wspólnoty kapitałowe w organizacji. Mają go również wspólnoty mieszkaniowe, oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń i inne. W spółkach tych ułomna osoba prawna odpowiada majątkiem zarówno osobistym jak i majątkiem spółki.

Przedmioty stosunków cywilnoprawnych

Pojęcie i rodzaje rzeczy

Najczęściej zachowanie podmiotów skierowane jest na rzecz. Rzeczami w prawie cywilnym są materialne części przyrody (art. 45 KC) w stanie pierwotnym lub przetworzonym, wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, że w stosunkach społeczno - gospodarczych mogą być uważane za dobra samoistne. Nie wszystkie przedmioty materialne są rzeczami, bowiem nie mogą wystąpić w obrocie cywilno-prawnym np. człowiek, zwierzęta żyjące na wolności, powietrze, woda (chyba, że jest w zamkniętych pojemnikach).

Podstawowy podział rzeczy w prawie cywilnym jest następujący:

I podział:

• rzeczy nieruchome (nieruchomości)

• rzeczy ruchome (ruchomości),

Podział ten odgrywa doniosłą funkcję w prawie cywilnym.

I tak m.in. niektóre prawa rzeczowe dotyczą tylko nieruchomości np. użytkowanie wieczyste (art. 232 § l KC) a inne tylko rzeczy ruchomych np. zastaw (art. 306 § l KC), inne są przesłanki nabycia prawa własności rzeczy ruchomej (art. 155 § l, 2 KC), a inne nieruchomości (art. 157, art. 158 KC), w stosunkach zobowiązaniowych prawo dożywocia odnosi się do nieruchomości (art. 908 § l, 2), przedmiotem pożyczki są tylko rzeczy ruchome (art. 720 KC).

Według art. 46 § l KC nieruchomościami są:

• części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (nieruchomość gruntowa),

• budynki trwałe z gruntem związane, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności (nieruchomość budynku - np. art. 235 § l KC),

• części budynków o ile na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności (nieruchomość lokalu - ust. z dnia 24.06.1994 r. o własności lokali, DzU. nr 85, póz. 388 - art. 2 ust. 1).

Według art. 46^l KC. nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Wszystkie rzeczy, które nie spełniają warunków nieruchomości są ruchomościami np. aparat fotograficzny, biurko.

II podział

• rzeczy oznaczone co do tożsamości (oznaczone indywidualnie)

• rzeczy oznaczone co do gatunku (oznaczone co do rodzaju)

Decydującym czynnikiem, iż dana rzecz w określonym stosunku prawnym jest rzeczą oznaczoną, co do tożsamości czy też, co do gatunku jest wola podmiotów np. w umowie sprzedaży, gdzie stronami są producent i hurtownik, samochód „Fiat 126p" jest rzeczą oznaczono rodzajowo, natomiast w sprzedaży detalicznej jest to rzecz oznaczona indywidualnie. Są jednak rzeczy, które można opisać tylko za pomocą wskaźników rodzajowych takich jak jednostki wagi, długości, objętości, np. zboże, węgiel. Będą one zawsze rzeczami oznaczonymi, co do gatunku. Przepisy prawne uzależniają skutki cywilnoprawne od ww. podziału rzeczy (por. art. 155 § l, 2 i art. 561 § l, 2 KC).

III podział

• rzeczy podzielne

• rzeczy niepodzielne

Rzeczy podzielne (zob. art. 379 § l, 2 KC) to takie, które nie zmieniają swojego charakteru prawnego w przypadku ich podziału fizycznego np. chleb, tkanina. Natomiast rzeczy niepodzielne w wyniku takiego podziału zmieniają swój charakter prawny, np. samochód, telewizor, (zob. np. art. 380 i nast. KC).

Części składowe rzeczy, pożytki i przynależności

Pojęcie i rodzaje części składowych rzeczy

Część składowa nie może być oddzielnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych (art. 47 § l KC), np. użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (postać podstawowa art. 47 § 2 KC) np. kierownica w samochodzie. Występuje też postać zawężona (art. 47 § 3, art. 49 KC), rozszerzonej (art. 48, art. 50 KC) części składowej rzeczy.

Pojęcie i rodzaje pożytków

Pożytki są to wszelkie korzyści, które uzyskuje podmiot z prawa własności albo z innych praw podmiotowych w ramach prawidłowej gospodarki nie powodując utraty źródła tego przychodu np. nie są pożytkami korzyści uzyskane ze sprzedaży płodów rolnych, drewno wycięte w ramach wyrębu, gdy następuje zmiana przeznaczenia gruntu leśnego na grunt orny.

Pożytki z rzeczy uzyskuje się w ramach prawa własności. Są to pożytki naturalne (art. 53§l KC.), np. płody rolne, piasek, żwir, torf oraz cywilne (art. 53§2 KC), np. czynsz dzierżawny. Pożytki z prawa naturalne i cywilne (art. 54 KC) uzyskuje się w ramach innego prawa podmiotowego niż własność np. płody rolne uzyskiwane przez dzierżawcę, czynsz z tytułu podnajmu. Kodeks cywilny wskazuje, kto jest osobą uprawnioną do pobierania pożytków naturalnych (art. 55§l KC) oraz cywilnych (art. 55§2 KC.).

Pojęcie przynależności

Przynależność (art. 51 KC) jest to samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą główną (rzecz ruchoma albo nieruchoma), np. futerał do aparatu, kluczyki do samochodu, inwentarz żywy gospodarstwa rolnego.

Między przynależnością a rzeczą główną muszą wystąpić następujące przesłanki:

• Przynależność służy do korzystania z rzeczy głównej.

• Przynależność oraz rzecz główna pozostaje w związku faktycznym i stałym odpowiadającym celowi przynależności. Przynależność nie traci swego charakteru w wyniku przemijającej przeszkody w tym względzie np. oddanie futerału do naprawy.

• Właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba (zespół osób zob. współwłasność).

• Rzecz główna może mieć kilka przynależności np. futerał, statyw do aparatu fotograficznego.

Nie ma przynależności między rzeczami równorzędnymi np. para rękawic. Dokonanie czynności prawnej obejmującej rzecz główną odnosi się także do rzeczy przynależnej chyba, że co innego wynika z treści czynności prawnej albo przepisów szczególnych (art. 52 KC) np. sprzedaż samochodu powoduje nie tylko przeniesienie prawa własności samochodu, ale także przenosi własność przynależności (kluczyków do samochodu, koła zapasowego, trójkąta itp.).

Majątek i mienie

Zgodnie z art. 44 KC mieniem jest ogół praw majątkowych np. własność, dzierżawa. Mienie dotyczy tylko aktywów. Termin ten może być używany jako prawa majątkowe określonej osoby np. mienie J. Kowalskiego, jak również bez relatywizacji oznaczonego podmiotu, np. mienie społeczne (państwowe, komunalne, organizacji społecznych posiadających osobowość prawną) oraz prywatne (mienie osób fizycznych, członków spółdzielni).

Majątek - termin ten w prawie cywilnym występuje w dwóch znaczeniach:

• Jest to ogół praw majątkowych (aktywów) przysługujących oznaczonemu podmiotowi, np. prawa majątkowe, które przysługują J. Kowalskiemu, (por. art. 863, art. 871§2 KC i art. 41 i 45 KRO)

• Jest to ogół praw (aktywów) i obowiązków (pasywów) o charakterze majątkowym określonej osoby np. aktywa i pasywa J. Kowalskiego (por. np. art. 36-40, art. 48 KRP)

Inne przedmioty stosunków cywilnoprawnych:

• dobra niematerialne np. dobra osobiste (art. 23 KC), utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe, projekty racjonalizatorskie,

• energia (elektryczna, cieplna, jądrowa) - (art. 435, 436, 555 KC),

• pieniądz - (art. 358§l KC),

• papiery wartościowe - (art. 921 KC),

• przedsiębiorstwo - (art. 55^l KC),

• gospodarstwo rolne - (art. 55³ KC),

• prawa podmiotowe - dotyczy to tylko praw majątkowych zbywalnych (por. np. art. 555, art. 888§l, art. 509§l, art. 498§l KC).

TEMAT 3: Czynności prawne

Czynność prawna - jest to zachowanie podmiotów (osób fizycznych, prawnych, ułomnych osób prawnych) skierowane na wywołanie skutku cywilno prawnego w postaci:

• powstania stosunku cywilno - prawnego

• zmiany stosunku cywilno - prawnego

• ustaniu stosunku cywilno - prawnego

np. umowa, złożenie oferty, sporządzenie testamentu, wypowiedzenie umowy, udzielenie pełnomocnictwa.

Czynność prawna - aby była skuteczna musi spełniać następujące:

• zawierać przynajmniej jedno oświadczenie woli (art. 60 KC)

• spełniać wszystkie elementy, które norma prawna przewiduje dla niej np. przy użyczeniu musi oprócz umowy zostać wydana rzecz (art. 710 KC) , która jest przedmiotem umowy lub forma aktu notarialnego art. 158 KC)

• skutek prawny jest z reguły objęty wolą podmiotu

Czynność prawna: wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, ale także te, które wynikają z przepisów ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów (art. 56 kc.).

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki prawne w niej wyrażone, ale również te, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów np., gdy wydany został zakupiony towar w sklepie bez gwarancji to i tak osoba ma prawo do reklamacji. Gdy jest sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, np.gdy mafia sprzedaje broń lub, gdy zamiast sprzedaży spisuje się umowę darowizny.

Skutek wynika nie tylko z zachowania podmiotów, ale również z:

• z ustawy

• z zasad współżycia społecznego

• z ustalonych zwyczajów

Aby czynność prawna była ważna musi spełnić następujące przesłanki:

• jej treść nie może być sprzeczna z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego

• musi być wolna od wad

• powinna być dokonana w odpowiedniej formie

• podmiot dokonujący czynności prawnej musi mieć odpowiednią kategorię zdolności do czynności prawnych

Podział czynności prawnych

Jednostronne i dwustronne.

Podstawą podziału jest to, czy do dokonania czynności potrzebne jest oświadczenie jednej czy dwóch stron

Czynności prawne jednostronne to takie gdzie zachowanie jednej strony zmierza do wywołania skutku cywilno - prawnego np. złożenie oferty, udzielenie pełnomocnictwa, udzielenie prokury, wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy, sporządzenie testamentu)

Czynności prawne dwustronne to takie gdzie niezbędne jest zgodne oświadczenie woli dwóch stron zmierzające do wywołania skutku prawnego np. zawarcie umowy sprzedaży (art. 535 KC), najmu (art. 659 § 1 KC), pożyczki, kredytu.

Są jeszcze wielostronne np. uchwała spółdzielni.

Odpłatne i nieodpłatne.

Podstawą tego podziału jest to, czy korzyść uzyskują obydwie strony, czy tylko jedna ze stron czynności prawnej.

Do odpłatnych zalicza się czynności, w których świadczenie jednej strony ma nastąpić za odpłatą drugiej stronie czynności, np. umowa sprzedaży (art. 535 KC), najmu(art. 659§1 KC).

Wszystkie inne czynności uznawane są za bezpłatne, np. umowa darowizny (art. 888§l KC), użyczenia (art. 710 KC),

Mogą być również czynności prawne, które w zależności od woli stron mogą mieć charakter odpłatny albo nieodpłatny np. pożyczka (art. 720 KC), zlecenie (art. 735§l KC).

Zobowiązujące i rozporządzające.

Czynności prawne zobowiązujące polegają na zobowiązaniu się do określonego zachowania wobec innego podmiotu. Każda umowa jest czynnością prawną o charakterze zobowiązującym np. umowa zlecenia, umowa o dzieło.

Czynnościami prawnymi rozporządzającymi są natomiast czynności, których celem jak i skutkiem jest przeniesienie, ograniczenie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego przysługującego podmiotowi, dokonującemu czynności prawnej np. zbycie w drodze umowy prawa własności (art. 155 KC), wierzytelności (art. 510 KC), ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego (art. 245 KC), zrzeczenie się własności nieruchomości (art.179 KC), zwolnienie z długu (art. 508 KC), umowa zbycia spadku

Każda czynność prawna rozporządzająca jest zarazem czynnością o charakterze zobowiązującym np. sprzedaż (art. 535 KC), darowizna (art. 888§1 KC) zamiana (art. 603 KC), dostawa (art. 605 KC), kontraktacja (art. 613 § l KC), pożyczka (art. 720 § l KC).

Niekiedy tzw. podwójny stosunek następuje w tej samej chwili np. umowa sprzedaży rzeczy ruchomej oznaczonej co do tożsamości (art. 155 KC).

Konsensualne i realne.

Kryterium tego podziału jest związane z tym czy do dokonania czynności prawnej niezbędne jest oświadczenie woli, czy oprócz tego jeszcze wydanie rzeczy

Czynności prawne konsensualne (konsensus - zgoda, porozumienie). Przy czynnościach prawnych konsensualnych wystarczy złożenie oświadczenia woli strony (przy czynnościach jednostronnych) albo zgodnych oświadczeń woli (przy czynnościach dwustronnych - umowach). Nie potrzeba żadnych innych czynności. Większość umów ma charakter konsensualny. Np. umowa najmu (art. 659§l KC), umowa zlecenia (art. 734§l KC).

Natomiast przy czynnościach prawnych realnych konieczne jest, aby obok oświadczenia (oświadczeń) woli, spełniony został dodatkowy warunek, warunki np. wręczenie rzeczy przy umowie użyczenia, wpis do księgi wieczystej przy umowie sprzedaży nieruchomości. Czynność prawna realna dochodzi do skutku dopiero wtedy, gdy oświadczeniu woli albo zgodnym oświadczeniom woli towarzyszy wydanie rzeczy np. zadatek (art. 394§l KC), umowa użyczenia (art. 710 KC), umowa przechowania (art. 835 KC).

Czynności prawne między żyjącymi oraz na wypadek śmierci.

Czynności prawne między żyjącymi wywołują skutki prawne między żyjącymi osobami (zarówno fizycznymi, jak i prawnymi).

Natomiast czynności prawne na wypadek śmierci wywołują skutki z chwilą śmierci osoby dokonującej tych czynności, np. sporządzenie testamentu.

OŚWIADCZENIA WOLI

Oświadczenie woli - jest to uzewnętrznienie decyzji wewnętrznej, która dotyczy skutku prawnego. Gdy jest przymus fizyczny to nie ma oświadczenia woli. Zachowanie podmiotów musi mieć postać oświadczenia woli. Oświadczenie woli jest to trzon czynności prawnych.

Aby zachowanie się podmiotu (-ów) uznane zostało w świetle prawa cywilnego za oświadczenie woli, musi być:

• na tyle zrozumiałe, żeby chociaż w drodze wykładni możliwe było ustalenie jego sensu

• wyrażone na serio t.j. poważnie

• dobrowolne - swobodne tj. nie złożone pod wpływem przymusu fizycznego.

Akt woli i jego uzewnętrznienie stanowią całość, która w świetle prawa jest instrumentem realizacji woli osoby składającej oświadczenie woli.

Jeżeli będą naruszone zasady dowolności, swobody w oświadczeniu woli to mamy do czynienia z wadą oświadczenia woli (art. 82 i nast. KC) np. zewnętrzny przejaw woli nie oddaje woli wewnętrznej - umowa zawarta pod wpływem groźby.

Cztery wady oświadczenia woli

Wady oświadczenia woli są ujęte w art.od 82 do 88 KC- są to pewne uchybienia i nieprawidłowości oświadczenia woli.

Brak świadomości lub swobody (art. 82 KC) jest to anormalny stan psychiczny osoby, wynikający w części z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych zaburzeń, chociażby miały one charakter przemijający Brak świadomości może wynikać np. wskutek nadużycia alkoholu, wysokiej gorączki, narkozy, stanu pooperacyjnego, uwiądu starczego. Brak swobody może być spowodowany np. głodem narkotykowym, alkoholowym.

Czynność prawna dotknięta taką wadą jest bezwzględnie nieważna. Gdy nastąpiła zapłata to następuje zwrot świadczeń. Nieważność bezwzględną czynności prawnej dotkniętej taką wadą powoduje, że czynności taką uważa się za niebyłą i należy np. zwrócić zajętą rzecz np. oświadczenie woli złożone przez osobę chorą psychicznie.

Pozorność (art. 83 KC) jest to nieprawidłowość polegająca na tym, że oświadczenie woli w ogóle nie ma wywołać żadnych następstw prawnych np. podmiot pozornie zbywa samochód, aby uniknąć egzekucji tej rzeczy, albo ma wywołać skutek prawny, ale nie ten, który wynika z czynności pozornej np. strony zawierają umowę sprzedaży, choć pozornie dokonują zawarcia umowy darowizny chcąc uniknąć zapłaty podatku.

Wówczas mamy do czynienia z czynnością ukrytą i Urząd skarbowy w takim przypadku stosuje przepisy dot. podatku od czynności ukrytej (sprzedaży) a nie pozornej (darowizny)

Czynnościami pozornymi są tylko umowy lub oświadczenia woli składane innej osobie. Min. nie może być dotknięte pozornością oświadczenie woli dotyczące przyjęcia albo odrzucenia spadku (art. 1018§3 KC), testament (art. 941 KC).

Skutkiem prawnym pozornego oświadczenia woli jest nieważność bezwzględna czynności pozornej.

Czynność prawna ukryta jest ważna o ile czynność pozorna spełnia warunki czynności ukrytej. Czynność prawna pozorna jest bezwzględnie nieważna. Art. 83 § 2 KC chroni interesy osób trzecich w ten sposób, że pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na ważność odpłatnej czynności prawnej dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeśli wskutek tej czynności prawnej osoba trzecia nabywa prawa lub zostaje zwolniona z obowiązku, chyba, że działa w złej wierze, np., gdy została zawarta umowa darowizny a w rzeczywistości była zawarta umowa sprzedaży to sama czynność sprzedaży jest ważna.

Błąd (art. 84, 85 i 86 KC)

Wyróżniamy dwa rodzaje błędu:

• mylne wyobrażenie o określonym fakcie, który jest podstawą do złożenia oświadczenia woli np. kupno tombaku zamiast złota lub repliki zamiast oryginału

• pomyłka co do treści oświadczenia woli czyli pomyłkowego wpisania w ofercie danych np. w ofercie sprzedaży mieszkania błędnie wpisano kwotę zamiast 100.000 zł, wpisano 10.000 zł (mniej zer).

Skutkiem błędu jest nieważność względna, co oznacza, że czynność prawna jest skuteczna, ale można się uchylić od jej skutków w terminie zawitym poprzez oświadczenie złożone na piśmie.

Można uchylić się od jego skutków czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu (art. 84 § l kc.), gdy:

• błąd dotyczy treści czynności prawnej:

• błąd, co do przedmiotu np. zakup repliki zamiast oryginału obrazu,

• błąd, co do podmiotu np. zawarcie umowy w sprawie instalacji urządzeń hydraulicznych z osobą, która nie posiada takich uprawnień,

• błąd, co do rodzaju, np. osoba była przekonana, że zawarła umowę zlecenia, a w rzeczywistości dokonano umowy o dzieło.

• błąd musi być istotny:

• element subiektywny oznacza, że jest on przyczyną sprawczą złożenia oświadczenia woli przez określony podmiot,

• element obiektywny oznacza, że nikt znający stan faktyczny i oceniający sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Jeśli czynność prawna ma charakter odpłatny oraz skierowana jest do innego podmiotu muszą być spełnione jeszcze dodatkowe przesłanki, np. sprzedaż, kontraktacja,

• adresat błąd wywołał, chociażby bez swej winy, np. mylne oznaczenie towaru w sklepie,

• adresat o błędzie wiedział lub z łatwością błąd mógł zauważyć np. jeśli kupujący chce nabyć narty zjazdowe, a ekspedient podaje mu narty biegowe.

Podstęp (błąd kwalifikowany) jest wywołany w sposób umyślny przez inną osobę, aby skłonić określony podmiot do złożenia oświadczenia woli (art. 86 §l,2 KC), np. nakłanianie przez zbywcę do zakupu złota po wyjątkowo niskiej cenie, a w rzeczywistości okazało się, że przedmiotem sprzedaży jest tombak. Od oświadczenia woli, które jest dotknięte podstępem można się zawsze uchylić.

Groźba (art. 87 KC)

Groźba jest to przymus psychiczny stosowany w celu wywarcia wpływu na zawarcie czynności prawnej. Przymus psychiczny jest to bezprawna i poważna zapowiedź wyrządzenia osobie dolegliwości w razie, gdy określony podmiot nie dokona żądanej czynności prawnej, np. podpalenie sklepu w razie odmowy jego sprzedaży.

Groźba musi być przede wszystkim:

• bezprawna

• poważna.

Przez bezprawność należy rozumieć nie tylko zapowiedź dokonania czynu zakazanego przez prawo (np. groźba zabójstwa, podpalenia), ale także środka dozwolonego przez prawo, którego jednak nie można wykorzystać w celu wymuszenia do złożenia oświadczenia woli (np. doniesienie do organów ścigania o dokonaniu przestępstwa, poinformowanie żony o zdradzie męża, zapowiedź wypowiedzenia umowy o pracę).

Nadto groźba musi być poważna tzn. powodująca realne niebezpieczeństwo dla osobistych lub majątkowych dóbr nie tylko składającego oświadczenie woli, ale także innych osób mu bliskich np. nie ma charakteru realności żart kolegi, który dotyczy ujawnienia żonie pozamałżeńskiego życia erotycznego męża, jeśli ten związek małżeński ustał w wyniku rozwodu.

Skutkiem prawnym oświadczenie woli złożonego pod wpływem groźby jest nieważność względna czynności prawnej - możliwość uchylenia się od skutków prawnych w terminie 1 roku od ustania stanu obawy. (art. 88 § l, 2 KC).

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Elementy treści:

• Elementy przedmiotowo - istotne: np. w umowie najmu elementem tym jest to, że mieszkanie musi być wydane i za nie ma być płacony czynsz

• Elementy podmiotowo - istotne: mówi o stronach i o ich woli (wynikające z woli ustawodawczej)

• Elementy nieistotne - np., gdy w umowie najmu nie wyznaczymy dnia zapłaty za wynajem - mogą mieć zastosowanie przepisy ogólne

TRYBY ZAWIERANIA UMÓW (66 - 72¹ KC)

• Złożenie oferty i jej przyjęcie

• Przetarg

• Aukcja

• Negocjacje

Złożenie oferty i jej przyjęcie,

Oferta jest oświadczeniem woli zawierającym stosowną propozycję zawarcia umowy i określającą, co najmniej istotne elementy (składniki przedmiotowo istotne) jej treści (art. 66 § l kc.).

Podmiot składający ofertę nazywa się oferentem. Oferent jest związany terminem swoją propozycją (art. 66 § l, 2 i art. 67 kc.). Umowa jest zawarta, jeśli adresat (oblat zaakceptuje tę ofertę w całości).Przyjęcie oferty z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień uważa się za nową ofertę (art. 68 kc.).Wyjątkowo dochodzi do zawarcia umowy przez spełnienie świadczenia (art. 69 kc.) oraz milczenie (art. 386 kc.).Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do określonych osób, uważa się w razie wątpliwości nie za ofertę, ale zaproszenie do rozpoczęcia rokowań (art. 71 kc.) np. informacje handlowe w prasie, radiu, telewizji, na folderach itp. Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za złożenie oferty (art. 543 kc.) np. a) wystawienie rzeczy z określeniem ceny na wystawie sklepowej, chyba ze jest zastrzeżenie, że rzecz jest dekoracją lub nie jest przeznaczona na sprzedaż, b) wystawienie na ulicy automatu wskazującego przedmiot i cenę sprzedaży.

Przetarg - jest coraz bardziej powszechnym sposobem zawarcia umowy. Przepisy prawne określają przede wszystkim ogólne zasady przetargu oraz rodzaje przetargu (art. 70-70kc. Ogłoszenie przetargu winno określać, co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu (art. 70 § 2 kc.).

Istnieją dwa rodzaje przetargu:

• Przetarg pisemny (art. 70³ § l, 2, 3 kc.) polega na wyborze najkorzystniejszej oferty. Może on przyjąć postać nieograniczoną lub ograniczoną (skierowany jest wtedy do ograniczonej grupy adresatów). Ogłoszenie do przetargu należy podać do publicznej wiadomości w prasie albo w inny sposób zwyczajowo przyjęty, natomiast w przetargu ograniczonym można podać tę propozycję w formie pisemnej skierowanej tylko do jego adresatów. Z reguły warunkiem uczestnictwa w przetargu jest wpłata określonego wadium. Przetarg odbywa się zazwyczaj w dwóch fazach. W pierwszej części organizator przetargu dokonuje otwarcia ofert w celu sprawdzenia ich poprawności formalnej. W drugiej części dokonuje się analizy ofert i wyboru najkorzystniejszej propozycji zawarcia umowy. Wybór oferty nie powoduje od razu zawarcia umowy, ale nakłada obowiązek jej zawarcia, gdy tego żąda organizator przetargu. O wyborze oferty należy zawiadomić wszystkich oferentów. Jeśli wybrany oferent uchyla się od obowiązku zawarcia umowy to wtedy traci roszczenie o zwrot wartości wadium. Natomiast, gdy dochodzi do zawarcia umowy to wadium może być zwrócone albo stanowi zaliczenie na poczet przyszłego świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy. Wpłacone wadium innych oferentów podlega zwrotowi.

• Przetarg ustny (art. 70² § l i 2 k. c. - licytacja, aukcja) jest przetargiem publicznym, który ma na celu osiągnięcie najwyższej ceny. W ogłoszeniu o przetargu podaje się przede wszystkim przedmiot przetargu i jego cenę wywoławczą. W przetargu tego rodzaju mogą brać udział z reguły wszystkie podmioty. Przebieg przetargu polega na zgłaszaniu przez jego uczestników wyższej ceny, która wiąże oferenta do momentu, gdy inny uczestnik ją podwyższy. Uczestnik, który zaproponował cenę najwyższą (tzw. udzielenie przybicia) wygrywa przetarg. Zawarcie umowy następuje z chwilą wybrania oferty. Przepisy prawa stwarzają możliwość unieważnienia umowy zawartej w drodze przetargu (art. 70⁴ § l i 2 k. c.).

Negocjacje - to dwustronny proces komunikowania się, którego celem jest osiągnięcie porozumienia, gdy przynajmniej jedna strona nie zgadza się z daną opinią lub z danym rozwiązaniem sytuacji. Negocjacje to sposób porozumienia się w celu złagodzenia konfliktu oraz dojścia do porozumienia obydwu stron, proces wzajemnego poszukiwania takiego rozwiązania, które satysfakcjonowałoby zaangażowane w konflikt strony

Aukcja - jest zorganizowaną formą sprzedaży, będącą formą przetargu prowadzonego na żywo. Zazwyczaj aukcje przeprowadza się wtedy, gdy istnieje wielu potencjalnych nabywców na jeden towar.Punktem wyjścia jest zwykle cena minimalna, od której zaczyna się licytacja, czyli zgłaszanie przez potencjalnych nabywców coraz wyższej ceny za oferowany towar. Zakupu dokonuje podmiot, który w ramach licytacji zaproponuje najwyższą cenę.

negocjacje

j przyujecie woli dane i za nie ma być płacony czynsz

stania zynności prawnej. np.isy dot.kutku prawnego np.jemnica

Podział ze względu na niezachowanie postaci zewnętrznej (dot. tylko formy szczególnej czynności prawnej)

Niezachowanie formy pisemnej zwykłej:

• Forma dla celów dowodowych (nie może być dowodem)

• Forma dla wywołania określonych skutków prawnych (art. 660 KC)

• Forma pod rygorem nieważności (art. 709² KC ) niezachowanie formy pisemnej kwalifikowanej

• Rygor nieważności (art. 188 KC wyjątek art. 890 § 1 KC)

.

Formy dokonywania czynności prawnej

W zasadzie podmiot dokonujący czynności prawnej może złożyć oświadczenie woli w dowolnej formie (ustnej, pisemnej, notarialnej), chyba, że z wyraźnego przepisu prawa bądź woli stron wynika obowiązek zachowania formy szczególnej. W związku z powyższym wyróżnia się następujące formy szczególne:

• Forma pisemna (art. 78 i 79 KC) - występuje w tych wszystkich przypadkach, w których przepisy wymagają formy pisemnej, ale nie określają skutków jej nie zachowania.

Nie zachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie utrudnienia dowodowe. W razie sporu przed sądem niedopuszczalny będzie dowód z przesłuchania świadków lub stron na okoliczność dokonania czynności prawnej (wyjątek stanowi art. 74§2 KC).

Jeżeli forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności, niezachowanie tej formy powoduje

nieważność czynności prawnej, np. art. 522 KC - przejęcie długu.

• Kwalifikowana forma pisemna - to najczęściej forma aktu notarialnego, wymagana zawsze do przeniesienia własności nieruchomości. Brak tej formy pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Nie dotyczy to przypadków, gdy forma szczególna była zastrzeżona jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż czynność prawna będzie ważna, jeżeli:

• jej treść nie będzie sprzeczna z przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego,

• oświadczenie woli będzie wolne od wad,

• dokonane zostanie w odpowiedniej formie,

• podmiot dokonujący czynność prawną będzie posiadał odpowiednią kategorię zdolności do czynności prawnych.

Formy czynności prawnych:

Dokonanie czynności prawnej może nastąpić przede wszystkim w formie dowolnej, polegającej na każdym zachowaniu osoby, aby tylko ujawniona została jej wola w sposób dostateczny (art. 60 KC), np. ustnie, pisemnie, poprzez przyklaśnięcie dłońmi przy sprzedaży koni na jarmarku.

Ze względu na tzw. oświadczenie woli formy czynności prawnych dzielimy na:

• dowolną (art. 60 KC) w tym przypadku ustawodawca nie narzuca nam konkretnej formy czynności prawnych.

• szczególna (wynika z KC)

• forma pisemna zwykła (art. 78, 79 KC), np. umowa leasingu (art. 709 KC), umowa o roboty budowlane (art. 648§1KC)

• forma pisemna kwalifikowana np. umowa darowizny (art. 890§1 KC)

• forma pisemna z urzędowo poświadczonym podpisem polega na dokonaniu czynności prawnej w postaci formy pisemnej zwykłej i poświadczeniu podpisu przez notariusza albo inny właściwy organ (np. organ gminy) - Rozp. Ministra Sprawiedliwości z 12 kwietnia 1991 r., (DzU. nr 33, póz. 148),

• forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty (tzw. data pewna) polega na dokonaniu czynności prawnej w formie pisemnej zwykłej oraz poświadczenia tej daty przez notariusza lub umieszczeniem na dokumencie przez organ państwowy właściwej wzmianki (art. 81 KC) np. skasowanie znaczków skarbowych,

• forma aktu notarialnego polega na tym, że podmiot (podmioty) składają oświadczenie woli przed notariuszem, który je spisuje, następnie odczytuje stronom, a na koniec podmioty oraz notariusz podpisują ten dokument (art. 92-94 Ustawy „Prawo o notariacie”).

Ze względu na niezachowanie postaci zewnętrznej:

• forma pod rygorem nieważności - niezachowanie formy pisemnej kwalifikowanej powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej (art.158 i 179§l KC), chyba że przepisy szczegółowe stanowią inaczej (np. art. 890 KC). Natomiast niezachowanie formy pisemnej zwykłej jest pod rygorem nieważności, jeśli to wynika z przepisu ustawy np. (art.99§2 i 876§2 KC) albo, gdy strony tak postanowiły (art.76 KC).

• forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych - niezachowanie formy pisemnej zwykłej wymaganej przez ustawę nie powoduje jej nieważności, ale czynność prawna wywoła inne skutki od tych, które były zamierzone przez strony (art.73§2 zd.2 KC) np. art.660 i 678§2 KC.

• forma dla celów dowodowych - jeśli ustawodawca wymaga dla dokonania określonej czynności prawnej formy pisemnej zwykłej, nie określając, postaci jej pod rygorem nieważności albo dla wywołania określonych skutków prawnych, to jest to forma dla celów dowodowych (art.74 KC) art. 77, 606, 616 i 860§2 KC.

Niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej. Konsekwencje dotyczą bezpośrednio sfery procesowej ograniczając korzystanie w razie sporu z dowodu przesłuchania stron i świadków na fakt dokonania tej czynności prawnej. Wspomniane środki dowodowe są dopuszczalne w wyjątkowych okolicznościach (art. 74§2 KC).

PRAWO PODMIOTOWE jest to sfera uprawnień podmiotu przyznana i zabezpieczona przez normy prawa wynikające ze stosunku cywilno-prawnego np. prawo własności, prawo dzierżawy. Uprawnienia te odpowiadają obowiązki innych podmiotów np. w prawie najmu (art. 659 i następne KC) uprawnionemu najemcy odpowiadają obowiązki wynajmującego. Szczególną odmianą uprawnień są roszczenia polegające na tym, że od indywidualnie oznaczonej osoby (osób) podmiot żąda określonego zachowania np. Roszczenie sprzedawcy wobec kupującego o odebranie rzeczy i zapłacenie ceny ( art. 535 KC)

Rodzaje praw podmiotowych:

• prawa majątkowe i niemajątkowe: wyodrębnia się je ze względu na charakter ekonomiczny lub jego brak w stosunkach społecznych, z których wynikają.

• prawa majątkowe: prawo własności, użytkowanie własności, pożyczka, kontraktacja, niektóre prawa z zakresu prawa rodzinnego np. prawo do alimentacji

• prawa niemajątkowe: należą do nich wszystkie dobra osobiste osób fizycznych jak np. zdrowie, życie, wolność, nazwisko, dobra osobiste twórcy, władza rodzicielska w zakresie sprawowania opieki nad małoletnim. W zakresie osób prawnych będzie to min. nazwa, znak towarowy itp.

• prawa bezwzględne i względne: wyróżniamy je ze względu na stopień ich ochrony

• prawa bezwzględne są skuteczne przeciwko każdej osobie. Zaliczamy do nich min. Dobra osobiste człowieka (art. 23 KC), prawo własności i inne prawa rzeczowe (art.140 i następne KC)

• prawa względne są skuteczne przeciwko konkretnej osobie (osobom). Do nich zaliczamy przede wszystkim prawa obligacyjne np. w prawie najmu najemca żąda od wynajmującego określonego zachowania (art. 659§1 KC), w prawie rodzinnym i opiekuńczym władza rodzicielska gdzie rodzice żądają określonego zachowania od ich małoletnich dzieci (art. 92 i następne KRO)

• prawa przenaszalne i nieprzenaszalne: związane są z możliwością lub brakiem możliwości przenoszenia ich w drodze czynności prawnych lub dziedziczenia na inny podmiot.

• prawa majątkowe są z reguły przenaszalne, chyba, że co innego wynika z przepisów ustawy np. Obowiązek alimentacyjny (art. 128 KC) użytkowania (art. 254 KC) dożywocie (art. 912 KC) prawo pierwokupu (art. 602 KC)

• do praw nieprzenaszalnych zaliczamy przede wszystkim dobra osobiste oraz niektóre prawa rodzinne.

Sposoby nabycia praw podmiotowych

Wyróżnia się następujące sposoby nabycia praw podmiotowych:

• Nabycie pierwotne i pochodne.

Powstanie prawa w sposób pierwotny polega na tym, że podmiot nabywa określone prawo podmiotowe niezależnie od istnienia lub nieistnienia innego prawa podmiotowego np. znalezienie rzeczy (art. 187 KC), zasiedzenie (art. 172 i art. 174 KC), objęcie rzeczy niczyjej w posiadanie zawłaszczenie rzeczy (art. 181 KC) - wszystkie te sposoby powodują nabycie prawa własności.

Powstanie prawa w sposób pochodny jest zależne od istnienia u zbywcy tego samego prawa lub innego. Ma tu zastosowanie rzymska paremia, że nikt nie może przenieść na innego więcej praw, niżeli sam posiada. Zasada ta doznaje wielu wyjątków, o których mowa będzie w szczegółowych działach prawa. Nabycie pochodne polega na tym, iż mamy do czynienia z następstwem prawnym. Poprzednik prawny przenosi swoje prawo na następcę prawnego (sukcesora).

Sukcesja może wystąpić pod tytułem szczególnym i ogólnym.

Sukcesja szczególna polega na tym, że sukcesor nabywa jedno lub kilka konkretnych praw np. nabycie prawa najmu (art. 659 § l KC), użytkowania wieczystego (art. 232 KC).

Sukcesja ogólna polega na tym, że na podstawie jednego zdarzenia cywilnoprawnego, nabywca wstępuje w ogół praw poprzednika. Następstwo pod tytułem ogólnym występuje sporadycznie, tylko wtedy, gdy ustawa wyraźnie tak stanowi np. sukcesja uniwersalna ma miejsce przy dziedziczeniu.

• Nabycie translatywne i konstytutywne.

Powstanie prawa w sposób translatywny polega na przejściu istniejącego już prawa z jednego podmiotu na inny np. przejście prawa własności w wyniku zawarcia umowy sprzedaży, przelew wierzytelności.

Powstanie prawa w sposób konstytutywny przejawia się w tym, że podmiot nabywa prawo z momentem jego powstania np. nabycie służebności gruntowej w drodze ustanowienia, nabycie przez sprzedawcę wierzytelności o zapłatę ceny (art. 535 KC).

Nabycie pochodne i pierwotne oraz translatywne i konstytutywne wzajemnie się nie wykluczają. I tak nabycie własności rzeczy w drodze zasiedzenia jest nabyciem prawa w sposób pierwotny i translatywny. Nabyciem pierwotnym i konstytutywnym jest np. nabycie własności rzeczy niczyjej przez objęcie jej w posiadanie (art. 181 KC)

Sukcesja może być nabyciem translatywnym np. nabycie własności rzeczy w drodze umowy sprzedaży (art. 535 KC), jak również konstytutywnym np. ustanowienie służebności gruntowej (art. 285§l KC) oraz osobistej (art. 296 KC), nabycie wierzytelności w wyniku zawarcia umowy sprzedaży, pożyczki.

Zmiana prawa podmiotowego

Zmiana prawa podmiotowego ma miejsce wtedy, gdy zmieniają się tylko niektóre jego elementy, natomiast prawo to pozostaje nadal np. w prawie najmu ulega podwyższeniu wysokość czynszu, w prawie pożyczki zmienia się termin spełnienia świadczenia.

Utrata prawa podmiotowego

Utrata prawa podmiotowego może nastąpić przez jego wygaśnięcie (np. służebność osobista gaśnie wskutek śmierci uprawnionego), przejście na inne podmioty (np. przeniesienie własności art. 155 KC), jak również w wyniku zjednoczenia w tym samym ręku prawa podmiotowego i odpowiadającego mu obowiązku np. A jest winien B 1000 zł, następnie A w wyniku dziedziczenia przejął po B cały majątek, w tym także wymienioną wierzytelność, która gaśnie.

TEMAT 4: Przedstawicielstwo

Przedstawicielstwo do dokonywania czynności prawnych (art. 95 - 109 KC)

Przedstawicielstwo oznacza dokonywanie czynności prawnych przez przedstawiciela w imieniu reprezentowanego, którego skutek prawny dotyczy.

Polega ono na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiego podmiotu (reprezentowanego) czynności prawnych mieszczących się w granicach upoważnienia do działania w cudzym imieniu, wywołując skutki bezpośrednio wobec reprezentowanego (art. 95 KC), czyli inaczej mówiąc reprezentowany daje upoważnienie przedstawicielowi a skutek prawny dotyczy reprezentowanego. Przedstawiciel działa tylko w granicach upoważnienia (umocowania).

Wyjątkami, gdy nie można udzielić upoważnienia przedstawicielowi jest sporządzenie testamentu i uznanie dziecka.

Rodzaje przedstawicielstw (art.96 KC) ze względu na źródła upoważnienia:

• przepis ustawy - zakres upoważnienia wynika z przepisów prawa. Jest wiele przepisów w ustawach, ale przede wszystkim o przedstawicielu jest mowa w stosunkach prawno - rodzinnych, mówi o tym kodeks rodzinny i opiekuńczy, który określa zakres władzy rodzicielskiej, przedstawicielstwo itp.)

• pełnomocnictwo - (art.98-109 KC) zakres upoważnienia wynika z oświadczenia mocodawcy (reprezentowanego). Pełnomocnictwo to jednostronna czynność prawna w postaci oświadczenia woli mocodawcy (pełnomocnictwo). Będzie ono nazywać się umocowaniem i mocodawcę reprezentuje pełnomocnik, który może działać na podstawie i w zakresie umocowania. To mocodawca wyznacza i określa zakres umocowania, czyli pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo jest to czynnością prawną, jednostronną, dokonywaną w dowolnej formie, chyba, że przepisy prawa wymagają formy szczególnej. Art. 98 KC daje umocowanie, które określa zakres pełnomocnictwa.

Wyróżniamy 3 rodzaje pełnomocnictwa (podział ze względu na zakres umocowania):

• pełnomocnictwo ogólne - dotyczy czynności zwykłego zarządu związane ze zwykłymi codziennymi sprawami które są powtarzalne np. prowadzenie spraw bieżących przedsiębiorcy, zawieranie drobnych umów w imieniu mocodawcy, płacenie czynszu i innych opłat, dokonywanie czynności prawnych związanych z bieżącymi remontami domu,

• pełnomocnictwo rodzajowe - dotyczy tylko upoważnienia do pewnego typu czynności prawnych czyli obejmuje określoną kategorię czynności prawnych (art. 98 zd. 2 KC). Oznacza to, że zakres umocowania wskazany jest tylko na jeden typ czynności prawnych np. zawieranie umów ubezpieczenia, zawieranie umów sprzedaży, które dotyczą inwentarza żywego i martwego gospodarstwa rolnego,

• pełnomocnictwo szczególne - dotyczy tylko upoważnienia do dokonania pewnej czynności prawnej czyli daje umocowanie do dokonania tylko określonej czynności prawnej (art. 98 zd. 2 KC). Oznacz to, że zakres umocowania upoważnia tylko do konkretnej - jednej czynności prawnej np. sprzedaż oznaczonego samochodu.

Formy pełnomocnictwa

• art. 99 § 1 KC - określa, że pełnomocnictwo rodzajowe lub do określonej czynności (szczególne) musi być zgodne z formą czynności, do jakiej osoba została upoważniona np. do sprzedaży nieruchomości musi mieć formę aktu notarialnego, gdyż sama umowa sprzedaży nieruchomości musi mieć taką formę.

• art. 99 § 2 KC - określa, że formą pełnomocnictwa ogólnego (zakres szeroki w sprawach podstawowych) jest forma pisemna zwykła pod rygorem nieważności.

Okres trwania pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo wygasa, w przypadku:

• gdy czynność do której było ustanowione została dokonana

• odwołania pełnomocnika (w każdym momencie można odwołać pełnomocnika, chyba że w udzielonym pełnomocnictwie jest zastrzeżenie, że nie można go odwołać)

• śmierci pełnomocnika lub mocodawcy (wyjątek - mocodawca może zastrzec w pełnomocnictwie, że po jego śmierci pełnomocnik może również działać- art.107 KC)

• upływu okresu pełnomocnictwa

W przypadku przekroczenia pełnomocnictwa lub działania bez upoważnienia wymagane jest potwierdzenie ważności czynności u mocodawcy (art. 103§1KC)

Z art. 103§2 KC wynika, że druga strona, osobie, w której imieniu umowa została zawarta, może wyznaczyć odpowiedni termin do potwierdzenia umowy (staje się ona wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu). Z art. 103§3 KC wynika, że w przypadku braku potwierdzenia umowy, ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony po wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga osoba poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub przekroczeniu jego zakresu.

Przesłankami skuteczności przedstawicielstwa są:

• przedstawiciel działa na podstawie upoważnienia i w jego granicach.

• przedstawiciel musi posiadać zdolność do reprezentowania.

• przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, (np. art. 94§l i 148§l KRO).

• Pełnomocnik może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 100 KC).

• przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego.

• czynność prawna musi być możliwa do dokonania przez przedstawiciela. Są czynności prawne, które mogą być dokonane tylko osobiście np. sporządzenie lub odwołanie testamentu (art. 944§2 KC), uznanie dziecka (art. 73 KRO).

W zależności, od kogo pochodzi umocowanie do reprezentacji wyróżnia się:

• przedstawicielstwo ustawowego

• pełnomocnictwo

• prokurę

Przedstawiciel ustawowy to np. rodzic, kurator

Pełnomocnik - upoważnienie do działania pochodzi od osoby uprawnionej

Prokurent - upoważnienie pochodzi od przedsiębiorcy

Prokura (art. 109¹^-9 KC) - jest odmianą pełnomocnictwa, gdzie mocodawcą jest przedsiębiorca. (Przedsiębiorca jest osobą fizyczną, prawną oraz jednostka organizacyjna, która ma zdolność do czynności prawnych a nie ma osobowości prawnej i prowadzi w swoim imieniu działalność gospodarczą lub zawodową art. 43¹KC) np. spółki osobowe prawa handlowego sp. jawna, sp. partnerska, sp. komandytowa, spółdzielnia, przedsiębiorstwo państwowe, osoba fizyczna prowadząca działalność, radca prawny, notariusz itd.

Przedsiębiorca (osoba fizyczna) występuje samodzielnie a osoba prawna przez swoje organy a jednostki niemające osobowości prawnej przez wspólników. Przedsiębiorca może działać za pomocą przedstawiciela ustawowego - prokurenta.

Zakres umocowania - prokurent działa w zakresie dokonywania czynności sadowych i pozasądowych związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura dotyczy tylko działalności gospodarczej lub zawodowej. Forma prokury (art. 109² § 1 KC)

Prokura powinna być udzielona na piśmie po rygorem nieważności.

Prokurentem może być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Prokura - cechy szczególne:

• jest pełnomocnictwem szczególnego rodzaju o z góry określonym ustawowo zakresie umocowania

• ustawowy określony zakres umocowania pozwala dostrzegać w niej pewne cechy przedstawicielstwa ustawowego

• mogą ją ustanawiać tylko przedsiębiorcy w rozumieniu KC w zakresie czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa ( osoby fizyczne, prawne oraz nie posiadające osobowości prawnej a posiadające zdolność do tych czynności )

• czynności prawne możliwe do dokonania przez prokurenta muszą się wiązać z prowadzeniem przedsiębiorstwa

• prokurę wpisuje się do rejestru przedsiębiorstw i nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej

• obejmuje czynności sądowe i pozasądowe

• ze względu na bezpieczeństwo przedsiębiorcy prokurent ma ograniczone uprawnienia:

• na podstawie udzielonej prokury nie może:

• zbyć przedsiębiorstwa (sprzedaż, oddanie w dzierżaę)

• dokonać czynności prawnej na podstawie której następuje oddanie do czasowego korzystania

• obciążać nieruchomości

• zbyć nieruchomości

Będzie mógł to zrobić, jeżeli otrzyma pełnomocnictwo szczególne do poszczególnych czynności.

Rodzaje prokury:

• prokura łączna (kilkuosobowa o różnych uprawnieniach - dwóch lub więcej prokurentów działa razem)

• prokura oddzielna ( jednoosobowa w zakresie umocowania)

• prokura oddziałowa - filialna (uprawnienia do czynności dot. tylko filii - jeden prokurent, posiadający upoważnienie do działania tylko w tej jednej filii)

Przeniesienie prokury (art. 109⁶ KC)

Prokury nie wolno przenosić, ale prokurent może ustanowić pełnomocnika do poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności.

Wygaśnięcie prokury:

Oznacza ustanie umocowania prokurenta, który traci tym samym prawo do reprezentowania przedsiębiorcy wobec osób trzecich.

Przyczyny wygaśnięcia prokury:

• odwołanie

• zrzeczenie się

• z mocy prawa:

• wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru

• ogłoszenie upadłości

• otwarcie likwidacji

• przekształcenie przedsiębiorcy

• śmierć prokurenta

Wygaśnięcie prokury tak jak ustanowienie zgłasza się do rejestru.

Różnice pomiędzy prokurą i pełnomocnictwem:

1. Mocodawcą w pełnomocnictwie może być każdy podmiot prawa, przy prokurze tylko przedsiębiorca prowadzący przedsiębiorstwo wpisany do rejestru przedsiębiorców

2. Zakres umocowania pełnomocnika wynika z oświadczenia woli mocodawcy, przy prokurze wynika z ustawy (KC)

3. Pełnomocnictwo może być ograniczone lub rozszerzone w swoim zakresie natomiast prokura nie może być ograniczona ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich (za wyjątkiem oddziałowej, która jest ograniczona, co do formy)

4. Możliwe jest udzielenie dalszych pełnomocnictw, nie można udzielić dalszej prokury

5. 
   
   

FIRMA (art43¹ - 43¹⁰ KC)

Firma jest to oznaczenie przedsiębiorcy, nazwa, pod którym, przedsiębiorca prowadzi działalność (służy identyfikacji przedsiębiorcy). Jest dobrem osobistym podlegającym szczególnej ochronie

NAZWA dla identyfikacji przedsiębiorstwa używa się pojęcia nazwa. Nie można mylić nazwy przedsiębiorstwa z firmą.

Zasady prawa firmowego:

• prawdziwość - nazwa firmy powinna zawierać prawdziwe dane, zgodne z rzeczywistością tj. przedmiotu działalności, źródeł zaopatrzenia itp.

• jedności - oznacza, że przedsiębiorca może obrać tylko jedną firmę tj. nie może być dwóch firm o identycznej nazwie, mogą być natomiast filie, oddziały

• ciągłość - wiąże się przede wszystkim z możliwością korzystania z firmy w późniejszym czasie jako następstw wykorzystania dobrej sławy firmy lub odpowiedniej relacji z klientami (można nie rezygnować z nazwiska wspólnika, który zmarł za zgodą rodziny aby utrzymać renomę firmy)

• zasada wyłączności - oznacza, że każda nowa firma powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku

• jawność - wiąże się z obowiązkiem wpisu firmy do rejestru, które są jawne

• niezbywalność - wiąże się z tym, że sama firma nie może być zbywana

Roszczenia, jakie przysługują przedsiębiorcy:

Przedsiębiorca w przypadku dokonanego naruszenia a nie tylko zagrożenia może żądać:

• usunięcia skutków naruszenia prawa do firmy

• złożenia oświadczeń w odpowiedniej formie i treści

• naprawienia szkody majątkowej na ogólnych zasadach

• wydania korzyści przez osobę która dopuściła się naruszenia

TEMAT 5: Przedawnienie roszczeń, terminy zawite

Przedawnienie roszczeń - ( art. 117 - 125 KC) dotyczy z reguły roszczeń majątkowych z wyjątkami (art. 117§ l KC) Wyjątki to np. roszczenie o zniesienie współwłasności (art. 220 KC), roszczenie windykacyjne i negatoryjne dotyczące ochrony własności nieruchomości (art. 223 § l KC).

Przepisy dot przedawnienia roszczeń mają charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących (strony nie mogą w żaden sposób zmienić kwestii przedawnień w swoich stosunkach). Zgodnie z art. 117§2 KC po upływie terminu przewidzianego do spełnienia zobowiązania przepisy prawa nie zmuszają podmiotu do spełnienia roszczenia, (czyli spełnienie roszczeń nie jest zabezpieczone przymusem państwowym). Po upływie terminu przedawnienia dłużnik może się uchylić od spełnienia świadczenia, chyba, że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia, zrzeczenie przed upływem terminu jest nieważne. Oznacza to, że nie można zastosować środków prawnych, które zmusiłyby dłużnika do spełnienia świadczenia, które uległo przedawnieniu. Jeśli wierzyciel wytoczy powództwo to dłużnik winien wtedy zgłosić zarzut, że roszczenie to uległo przedawnieniu.

Terminy przedawnienia - upływ czasu (art. 118 KC)

• ogólne - 10 lat

• a dla roszczeń o świadczenia okresowe lub roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata

• szczególne - inne, które wynikają z ustawy

Terminy przedawnienia nie mogą być ani skracane ani też przedłużane. Mają one charakter bezwzględnie obowiązujący (art. 119 KC).

Rozpoczęcie biegu przedawnienia (art.120§1KC). Bieg przedawnienia rozpoczyna się:

• od dnia, w który roszczenie stało się wymagalne

• od dnia w którym ten przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia

Zawieszenie biegu przedawnienia (art. 121 KC). Bieg nie rozpoczyna się a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• przez cały czas trwania władzy rodzicielskiej (dzieci -rodzice)

• przez cały czas trwania kurateli lub sprawowania opieki (osoby pod opieką kuratelą - opiekunowie)

• przez czas trwania małżeństwa (małżonkowie)

• przez czas trwania przeszkody (kiedy jest kataklizm i sąd nie funkcjonuje)

Wstrzymanie biegu przedawnienia (art. 122 KC) - dotyczy osób, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych lub osób, co, do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia. Termin przedawnienia dwa lata od ustanowienia przedstawiciela ustawowego lub ustanie przyczyn jego ustanowienia

Przerwa biegu przedawnienia (art. 123 KC). Bieg przedawnienia liczy się od nowa, początku, gdy:

• zostanie wniesione powództwo do sądu lub innego organu powołanego do rozpoznania sprawy lub egzekwowania roszczeń lub sadem polubownym

• roszczenie zostanie uznane prze osobę przeciwko której przysługuje

• zostanie wszczęta mediacja w celu realizacji roszczenia

Terminy zawite

Jest to instytucja związana z upływem czasu i skutek cywilno-prawny jest rozmaity (różny w różnych przepisach)

Terminy zawite to terminy nieprzywracalne. Terminy zawite mają charakter terminów bezwzględnie obowiązujący. Dotyczą one różnych kwestii.

Terminy zawite (prekluzyjne) w prawie cywilnym powodują ujemne konsekwencje w przypadku bezczynności uprawnionego.

Ze względu na różnorodny charakter można wyróżnić następujące typy:

• terminy do dokonywania czynności pozasądowych np. uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu oraz groźby (art. 88§1i 2 KC), możliwość powrotu do swego poprzedniego nazwiska małżonka rozwiedzionego (art. 59 KRO), uprawnienia do dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej (art. 568§l KC),

• terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym np. terminy do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (art.63, art.64§l,2, art.65, art.69§l KRO), terminy dotyczące ochrony posiadania (art. 344§2), wstrzymanie budowy (art. 347§2 KC), roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (art. 442§1 KC)

• terminy wygaśnięcia praw podmiotowych np. wygaśnięcie służebności gruntowej (art. 293§l KC).

TEMAT 6: Prawo rzeczowe - wstęp do prawa rzeczowego

Księga II KC

Prawo rzeczowe należy do bezwzględnych majątkowych praw podmiotowych t.j. są one skuteczne wobec wszystkich, którzy nie posiadają tych praw.

Prawa rzeczowe stanowią zamkniętą listę

Wyróżniamy następujące prawa rzeczowe:

1. prawo własności - (KC, Ustawa o własności lokali, Ustawa o gosp. rolnej)

2. prawo użytkowania wieczystego

3. ograniczone prawa rzeczowe:

• użytkowanie

• służebność

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, użytkowego lub domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (ustawa o spółdzielniach)

• zastaw

• hipoteka

Punkty 1 i 2 są to prawa do rzeczy cudzej dające uprawnienia do korzystania z nich osobom niebędącymi właścicielami.

Prawo własności (nie jest zdefiniowane):

• jest to prawo bezterminowe

• jest prawem podmiotowym majątkowym o charakterze bezwzględnym

• jest prawem przenaszalnym

Wyróżniamy własność:

• publiczną tj. państwową lub samorządową (komunalną)

• prywatną tj. własność osób fizycznych i osób prawnych prowadzących działalność niepubliczną

Własność określa się jako triadę (trzy elementy) uprawnień właściciela:

1. posiadanie - oznacza uprawnienia do faktycznego władztwa nad rzeczą.

Na posiadanie na składają się 2 elementy:

• corpus - fizyczne władanie rzeczą (element fizyczny - zewnętrzny posiadania)

• animus - wola albo zamiar posiadania i władania, władztwa nad rzeczą (element psychiczny - wewnętrzny posiadania)

Kodeks cywilny dzieli posiadanie na samoistne i zależne. Posiadaczem samoistnym jest ten, który włada rzeczą jak właściciel, ale niekoniecznie musi nim być, natomiast posiadacz zależny włada rzeczą tak jak wykonujący inne prawo niż własność, np prawo dzierżawy, użytkowania, najmu.

Dzierżenie - rodzaj władztwa nad rzeczą wykonywany przez dzierżyciela. Dzierżycielem, zgodnie z art. 338 KC jest, kto faktycznie włada rzeczą za kogoś innego. Dzierżenie polega, więc na faktycznym władztwie nad rzeczą - i w tym podobne jest do posiadania. Od posiadania odróżnia je element woli (animus), ponieważ stan świadomości dzierżyciela jest inny niż u posiadacza; różnica sprowadza się do tego, że dzierżyciel włada rzeczą w imieniu innej osoby, a nie swoim, jak to jest w przypadku posiadacza. Dzierżenie, w przeciwieństwie do posiadania, nie korzysta z ochrony sądowej. Dzierżycielami są np. rodzice sprawujący zarząd rzeczami wchodzącymi w skład majątku dziecka, przechowawca sprawujący pieczę nad przechowywanymi rzeczami, przewoźnik działający w ramach umowy przewozu rzeczy, listonosz, doręczyciel

2. korzystanie - oznacza uprawnienie do używania rzeczy, przetworzenia rzeczy, pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy np. właściciel użycza pojazd do przewożenia rzeczy, ktoś kupił deski i je przetworzył, właściciel sadu zbiera jabłka

3. rozporządzanie - oznacza uprawnienie do wyzbycia się prawa własności poprzez przeniesienie prawa własności na drugą osobę (sprzedaż, darowizna, zamiana, zrzeczenie się własności, testament) jak i obciążania prawa własności, co oznacza ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego np. ustanowienie użytkowania, na własności może zostać ustanowiona służebność.

Wykonywania prawa własności - polega ono na realizacji jego uprawnień w granicach określonych przepisami prawa. Granice tego prawa wynikają z:

• przepisów ustawy - należy to rozumieć jako całokształt obowiązującego ustawodawstwa, będą to zarówno przepisy prawa cywilnego, (np. art.142KC - stan wyższej konieczności, art.144-154 KC - prawo sąsiedzkie, wywłaszczenie)

• zasad współżycia społecznego - są to normy moralne i obyczajowe, które dotyczą stosunków międzyludzkich (np. właściciel wynajmujący lokal nie może żądać od wynajmującego opróżnienia lokalu w czasie choroby jego lub członków jego rodziny)

• społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa np. gdy przedmiotem własności jest samochód osobowy, to ze względu na jego przeznaczenie inaczej wygląda wykonywanie tego prawa dla celów prywatnych niż gospodarczych (np. usługi przewozowe).

Nabycie prawa własności

Zazwyczaj z nabyciem prawa własności łączy się utrata tego prawa przez inną osobę, choć istnieją wyjątki od tej reguły np. porzucenie rzeczy ruchomej i objęcie jej w posiadanie samoistne (art.180 i 181 KC).

Nabycie prawa własności może nastąpić w sposób:

• translatywny - przeniesienie własności ze zbywcy na nabywcę np. sprzedaż samochodu (jeden właściciel sprzedaje samochód drugiemu)

• konstytutywny - oznacza stworzenie nowego stanu prawnego - nowej rzeczy np. nabycie prawa własności mebla poprzez samodzielne jego zbudowanie.

• nabycie pierwotne - polega na tym, że nabywca nabywa prawo własności niezależnie od uprawnień innego podmiotu np. nacjonalizacja, wywłaszczenie, prywatyzacja, przysądzenie własności (art.998 KPC.), zasiedzenie (art. 172§l,2 i art.174 KC), znalezienie rzeczy (art. 183 i nast. KC), zawłaszczenie rzeczy niczyjej (art. 181 KC), przepadek rzeczy (art. 38, art. 48 KK). Określone przez przepisy prawa fakty powodują nabycie tego prawa.

• nabycie pochodne prawa własności zależy od tego czy zbywca ma prawo do rozporządzania i czy z takiego uprawnienia korzysta.

W takiej sytuacji ma miejsce tzw. następstwo prawne (prawo przechodzi z poprzednika na następcę)

Następstwo prawne może być pod tytułem ogólnym - sukcesja generalna lub pod tytułem szczególnym

sukcesja singularna:

• sukcesja generalna (uniwersalna, ogólna) - kiedy ogół praw przechodzi od poprzednika do nabywcy np. prywatyzacja, dziedziczenie (art. 922§l KC), nabycie majątku przez umowę majątkową (art. 47 KRO) i sprzedaż przedsiębiorstwa gdzie całe prawo przechodzi na kupującego.

• sukcesja singularna (pojedyncza) - kiedy nabywca wchodzi w jedno lub kilka praw poprzednika, np. nabycie w drodze umowy sprzedaży warsztatu, lodówki itp. na nabywcę przechodzi prawo własności w takich granicach, w jakich przysługiwało ono poprzednikowi.

Przesłanki nabycia rzeczy ruchomej od osoby uprawnionej (art. 155KC)

Do przeniesienia prawa własności rzeczy uprawniony jest właściciel lub jego przedstawiciel (art. 95 k.c.).

W przypadku rzeczy ruchomych muszą być spełnione w tym zakresie następujące przesłanki:

• w przypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości do przeniesienia własności, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej albo strony postanowiły inaczej (art. 155§l KC), np. sprzedaż konkretnie oznaczonego samochodu wystarczy:

• zawarcie ważnej umowy,

• w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku (zakup węgla, owoców), lub rzeczy przyszłej (zbywca nie ma jej w momencie zawarcia umowy) (art. 155§2 KC) niezbędna jest:

• zawarcie ważnej umowy

• przeniesienie posiadania (wydanie rzeczy)

Przesłanki nabycia własności nieruchomości od osoby uprawnionej (art. 157,158 i 159 KC)

Jeśli przedmiotem jest nieruchomość do przeniesienia prawa własności i muszą być spełnione następujące podstawowe przesłanki:

• własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zawieszeniem terminu, jeżeli taka umowa została zawarta potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności np. jeśli ukończysz studia rolnicze, dokonam wobec ciebie darowizny nieruchomości rolnej. Jeśli taki warunek lub termin miał miejsce, to do przeniesienia prawa własności nieruchomości konieczne jest zawarcie nowej bezwarunkowej umowy (art. 157§2 KC).

• umowa w formie aktu notarialnego (wyjątek art. 159 KC - wniesienie gruntów jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej).

• wpis do księgi wieczystej (art. l Ust. o ks. wiecz.) ma charakter deklaratywny.

Nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej (art. 169 KC)

Nabycie własności rzeczy od osoby nieuprawnionej (np. złodziej, paser, przechowawca, najemca).

W przypadku rzeczy ruchomych ustawodawca uzależnia przeniesienie prawa własności od kumulatywnego spełnienia następujących przesłanek:

• posiadanie rzeczy (nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia jej w posiadanie)

• dobra wiara nabywcy (musi istnieć nie tylko w momencie dokonywania takiej czynności prawnej, np. zakup samochodu od złodzieja, pasera, ale przez cały okres trzech lat od chwili utraty rzeczy przez właściciela)

• oraz w przypadku rzeczy zagubionej, skradzionej lub w inny sposób utraconej upływ 3 lat od chwili zgubienia, skradzenia lub utraty rzeczy (nie dotyczy to jednak pieniędzy, dokumentów na okaziciela (np. papiery wartościowe - obligacje, akcje, czeki, weksle) ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji lub w toku postępowania egzekucyjnego.

• ważna umowa ???

Nabycie nieruchomości od osoby nieuprawnionej

W przypadku nabycia nieruchomości od osoby nieuprawnionej muszą być spełnione następujące przesłanki:

• zawarcie ważnej umowy w formie aktu notarialnego (art. 158 KC),

• zbywca jest wpisany w księdze wieczystej jako właściciel (art. 5 ust! o ks.wieczystych - rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych), zasada ta nie chroni, gdy czynność rozporządzająca jest nieodpłatna albo nabywca działał w złej wierze (art. 6 ust. l ust. o ks. Wieczystych.)

• wpis do księgi wieczystej,

• nie można czynić do przeniesienia własności nieruchomości warunków ani zastrzegać

Zasiedzenie polega na nabyciu prawa własności wskutek długotrwałego samoistnego posiadania (172-176 KC)

Zasiedzenie rzeczy ruchomej następuje, jeżeli gdy kumulatywnie spełnione są przesłanki:

• podmiot jest posiadaczem samoistnym

• upłynęły 3 lata

• dobra wiara nabywcy przez cały okres 3 lat od objęcia w posiadanie.

Zasiedzenie nieruchomości następuje, gdy łącznie wystąpią następujące przesłanki:

• podmiot jest posiadaczem samoistnym

• upływa lat 20 i dobra wiara nabywcy - w momencie objęcia w posiadanie,

• upływ lat 30 i zła wiara nabywcy, np. zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości w formie pisemnej zwykłej.

Znalezienie (art. 183-189 KC i rozporządzenie RM w tej materii )

Przepisy prawne regulujące znalezienie dotyczą rzeczy zagubionych, czyli takich, co, do których podmiot traci własność nie wiedząc o tym oraz porzuconych bez zamiaru wyzbycia się prawa własności np. uciekający porzuca rzecz przed goniącym go niebezpiecznym przestępcą.

Znalezienie rzeczy to zdarzenie prawne, które rodzi określone stosunki prawne.

Znalezienie rzeczy dotyczy rzeczy:

• zagubionych

• porzuconych

• przepisy te stosuje się również do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły

Znalazca takich rzeczy jest dzierżycielem (włada rzeczą, ale nie we własnym imieniu) i ciążą na nim określone prawa i obowiązki..

Wyróżniamy trzy grupy rzeczy znalezionych:

• skarb - jest to rzecz mająca znaczną wartość materialną, naukową, artystyczną lub historyczną jeżeli została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe.

• rzeczy szczególne - są to takie rzeczy jak pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną

• rzeczy zwykłe - są to takie rzeczy, które nie są ani skarbem ani rzeczami szczególnymi. Znalezienie rzeczy zwykłej jest sposobem nabycia własności rzeczy przez znalazcę (art. 187 zd. 2 KC). Ma on prawa do nabycia rzeczy zwykłej po upływie 2 lat, od znalezienia jeśli uczynił on zadość swoim obowiązkom.

Obowiązki ciążące na znalazcy w przypadku znalezienia:

• skarbu - musi on oddać go właściwemu organowi państwowemu

• rzeczy szczególnej lub zwykłej - znalazca musi niezwłoczne zawiadomić o znalezieniu rzeczy osoby uprawnione do odbioru rzeczy a jeżeli znalazca nie wie kto jest osobą uprawnioną powiadamia właściwy organ państwowy np. starostę.

• oddanie rzeczy na przechowanie właściwemu organowi państwowemu następuje:

• rzeczy szczególne zawsze oddaje się na przechowanie

• rzeczy zwykłe gdy organ tego żąda.

Postępowanie organu państwowego (starosty) reguluje Rozporządzenie RM z dnia 14.06.1966r „w sprawie rzeczy znalezionych”. Zgodnie z nim rzeczy wojskowe tj. ekwipunek, dokumenty, legitymacje lub inne oddaje się policji.

Jeżeli rzeczy zostały znalezione w miejscu publicznym np. dworcu PKS, PKP, pociągu, autobusie czy tramwaju, urzędzie, banku, teatrze to należy je zwrócić zarządcy obiektu. To znalazca ma obowiązek oddać rzecz zarządcy.

Po spełnieniu obowiązków znalazca ma uprawnienia:

• przy znalezieniu rzeczy zwykłej staje się jej właścicielem po upływie 1 roku (znalezienie jest sposobem nabycia własności rzeczy zwykłej art. 187 KC)

• przy znalezieniu rzeczy skarbu - staje się on własnością Skarbu Państwa (art. 189 KC)

• w przypadku rzeczy szczególnej po upływie terminów ustawowych staje się własnością Skarbu Państwa. (art. 187 KC)

• Po spełnieniu obowiązków znalazca może żądać znaleźnego do wysokości 1/10 wartości znalezionej rzeczy zwykłej albo szczególnej. Znaleźne nie dotyczy skarbu.

Przepisów o znalezieniu nie stosuje się, gdy:

• znaleziono rzecz zwykłą albo szczególną w budynku publicznym, w wagonie kolejowym, w autobusie (art. 188 KC),

• gdy znalazcą jest osoba, która wykonuje szczególny zawód, np. policjant, celnik itp.

Współwłasność polega na tym, że prawo własności względem rzeczy (zbioru rzeczy) niepodzielnie przysługuje więcej niż jednej osobie (art. 195-221 KC, art. 31 i nast. KRO).

Cechy współwłasności:

• jedność przedmiotu,

• wielość podmiotów,

• niepodzielność prawa - czyli współwłaściciel ma prawa do całej rzeczy niepodzielnie a nie tylko jej wyodrębnionej fizycznie części, (np. jeśli jest dwóch współwłaścicieli samochodu osobowego, to nie jest tak, że jeden z nich jest właścicielem karoserii a drugi pozostałej części).

Rodzaje współwłasności:

0. współwłasność łączna (bezudziałowa) jest pochodną osobistego stosunku łączącego podmioty,(np.: współwłasność majątkowa w małżeństwie (art. 31 i nast. KRO), w spółce cywilnej (art. 860 i nast. KC).

1. współwłasność w częściach ułamkowych (art. 195 i nast. KC) oparta jest na tym, że mimo niepodzielności tego prawa, każdy ze współwłaścicieli ma określony udział w prawie własności rzeczy w postaci ułamkowej np. ½, ¾, ¼ lub procentowej 50%, 40%, 10%.

Współwłasność powstaje w wyniku:

• dokonania czynności prawnej (np. sprzedaż, darowizna),

• spadku (art. 1035 KC),

• z mocy prawa (np. zasiedzenie),

• orzeczenia sądu (gdy sąd przyzna własność rzeczy kilku podmiotom).

Zniesienie współwłasności

Wyróżnia się dwa tryby:

• tryb umowny - gdy współwłaściciele w wyniku umowy ustala jak znieść współwłasność np. podział fizyczny rzeczy, sprzedaż osobie trzeciej i podział pieniędzy adekwatnie do wysokości udziałów, wykup udziałów przez jednego z wspólników

• tryb sądowy - gdy wspólnicy nie mogą dojść do porozumienia to występuję do Sądu o podział

Wykonywanie uprawnień oraz obowiązków wynikających ze współwłasności:

• Każdy z współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli (art. 198 KC).

• W przypadku rzeczy wspólnej do dokonania czynności zwykłego zarządu jest potrzebna zgoda większości współwłaścicieli (art. 201 KC). Większość współwłaścicieli mierzy się wielkością udziałów (art. 204 KC).

• Czynnością zwykłego zarządu jest dokonywanie bieżących spraw (zarówno czynności faktycznych jak i prawnych) związanych z eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie niepogorszonym, np. uiszczenie opłat podatkowych, bieżące naprawy, zawieranie umów w sprawie zbycia płodów rolnych.

• Do dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli (art. 199 zd. l KC).

• Czynnością przekraczającą zwykły zarząd mają charakter wyjątkowy, nie są związane z bieżącymi sprawami dotyczącymi rzeczy wspólnej, np. zbycie lub obciążenie rzeczy, generalny remont, zmiana przeznaczenia rzeczy.

Ochrona władania rzeczy

Ochrona własności (ochrona petytoryjna) i ochrona posiadania (ochrona posesoryjna) jest to system środków prawnych przyznanych właścicielowi w przypadku naruszenia jego prawa.

Właścicielowi przysługują roszczenia:

• windykacyjne (wydobywcze) - jest to żądanie właściciela o zwrot rzeczy od osoby, które rzeczą faktycznie włada chyba, że posiadaczowi przysługują takie uprawnienie.

• negatoryjne - mają miejsce wtedy, gdy prawo własności jest naruszane w inny sposób niż pozbawienie władztwa nad rzeczą właściciela (np. pobieranie wody z cudzej nieruchomości, zakładanie instalacji biegnącej przez cudzy teren). W takich przypadkach właściciel może żądać:

• przywrócenia stanu zgodnego z prawem

• zaniechania dalszych naruszeń

Roszczenia uzupełniające po stronie właściciela dotyczą:

• roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

• roszczeń z tytułu rozliczeń za pożytki

• roszczeń odszkodowawczych za zużycie, pogorszenie i utratę rzeczy

Roszczenia uzupełniające po stronie posiadacza dotyczą:

• roszczeń o zwrot poniesionych nakładów koniecznych

• roszczeń o zwrot innych nakładów, które zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania

• roszczeń o zapłatę przedmiotów połączonych z rzeczą przez posiadacza

Obrona konieczna (art. 343§1 KC):

Posiadacz może zastosować obronę konieczną, aby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.

Samopomoc legalna (art. 343§2 KC):

Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób.

Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

Ochrona posiadania, sądowa (art.344§1 KC):

Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba, że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia

Ćwiczenia:

Prawo własnościowe jest podstawowym prawem podmiotowym

Schemat prawa własności:

Przykładem nabycia pochodnego jest sprzedaż a pierwotnego znalezienie rzeczy.

Prawo podmiotowe jest to sfera uprawnień wynikająca z prawa własności

Prawo bezwzględne, np. jeśli ktoś jest właścicielem długopisu to, może mieć roszczenie do osoby, która zabrała jego własność

Temat 7: Ograniczone prawa rzeczowe

Prawo rzeczowe: jest to zbiór przepisów prawnych regulujących stosunki prawno-rzeczowe.

Podmiotem ich są prawa podmiotowe rzeczowe.

Do prawa podmiotowego rzeczowego zaliczamy 7 prawe:

• prawo własnościowe

• prawo użytkowania wieczystego

• pięć ograniczonych praw rzeczowych (art. 244 KC)

• użytkowanie

• służebność

• zastaw

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• hipoteka

Ograniczone prawa rzeczowe (jest ich pięć) są to prawa na rzeczach cudzych, tzn. że podmiot, który ma ograniczone prawa rzeczowe nie jest właścicielem rzeczy.

Ograniczone prawa rzeczowe dają zespół uprawnień podmiotom (osobom fizycznym albo prawnym) względem rzeczy cudzych.

Istotą podmiotowego prawa rzeczowego jest to, że w wyniku ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego uprawnienia właściciela ulegają uszczupleniu na rzecz osoby posiadającej ograniczone prawa rzeczowe.

Charakter i zakres zawężenia prawa własności zależy przede wszystkim od rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego obciążającego daną rzecz.

Prawa rzeczowe samoistne są niezależne od istnienia innego prawa tz. powołanie tego prawa jest niezależne od innego prawa np. użytkowanie, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, służebność

Prawa rzeczowe zależne (akcesoryjne) służą do zabezpieczenia wierzytelności (musi, więc ona istnieć), jeśli wierzytelność nie istnieje to przestaje istnieć to prawo zależne np. zastaw, hipoteka.

Przepisy prawno-rzeczowe mają generalnie charakter bezwzględnie obowiązujących. Dopuszczalne są jednak wyjątki np. (zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego regulowana poprzez umowę - art. 248§1KC)

Źródła powstawania ograniczonego prawa rzeczowego.

• zawarcie umowy

• z mocy prawa (kiedy przepis szczególny mówi o tym np. art. 292 KC zasiedzenie służebności gruntowej, zasiedzenie to długotrwałe nieprzerwane posiadanie w dobrej wierze)

• wydanie orzeczenia sądowego czy też decyzji administracyjnej (dotyczy ustanowienia służebności gruntowej art. 145 i 146 KC)

Do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych stosuje się odpowiednio zasady o przeniesieniu własności, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 245-247 KC).

Do ochrony praw rzeczowych dających uprawnienia do posiadania stosuje się właściwe przepisy dotyczące ochrony własności (art. 251 KC)

Ustanie ograniczonego prawa rzeczowego

• przejście ograniczonego prawa rzeczowego na właściciela lub ewentualnie nabycie własności rzeczy przez podmiot posiadający ograniczone prawo rzeczowe (np. wkupienie mieszkania - skupienie praw w jednym ręku)

• prawo dopuszcza zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego (art. 246 KC np. dot. służebności)

• jeśli określone ograniczone prawo rzeczowe jest powołane na określony termin, to upływ tego terminu powoduje ustanie prawa (np. przy służebności osobistej prawo to wygasa w przypadku śmierć człowieka)

• w przypadku niewykonania służebności gruntowej

Użytkowanie jako ograniczone prawo rzeczowe (art. 252 - 284 KC)

Użytkowanie służy do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych człowieka. Odnosi się do rzeczy ruchomych i nieruchomości i ich części. Użytkownik ma obowiązek wykonywania napraw bieżących, ale nie generalnych, bo te wykonuje właściciel. Nie dotyczy tylko rzeczy, ale i prawa np. prawo użytkowania wieczystego, wierzytelność.

Użytkowanie:

• jest to prawo osobiste ale z prawa tego mogą korzystać też domownicy

• ustanawia się je zarówno dla osób fizycznych jak również jeszcze dla rolniczych spółdzielni produkcyjnych

Służebność ( art. 285 - 305 KC)

Służebność jest ograniczonym prawem rzeczowym tzw. prawem sąsiedzkim.

• Przy służebności gruntowej prawo to ustanawia się na rzecz właściciela nieruchomości władnącej, kosztem właściciela nieruchomości obciążonej np. np. droga przejazdu na pole uprawne, na które nie ma dojazdu lub dojazd jest znacznie utrudniony przez cudze grunty

Jest to prawo zbywalne, oznacza to, że w przypadku zbycia nieruchomości prawa te przechodzą na nabywców każdej ze stron np. droga konieczna.

• Przy służebności osobistej ustanawianie jest prawo do korzystania z nieruchomości obciążonej na rzecz konkretnej osoby np. dostęp do studni.

Jest to prawo niezbywalne.

Spółdzielcze prawo własności (art. 17¹ - 17¹⁹ Ustawy z 15.12.2000r o spółdzielniach mieszkaniowych, DzU z 2003r nr 119 poz 1116,)

Członek spółdzielni ma prawo do korzystania zgodnie z prawem spółdzielczym, ze statutem i przepisami ogólnymi ze spółdzielczego prawa własności. Daje ono prawo do rozporządzania, korzystania, ale nie jest właścicielem.

Umowa o nabyciu jak i o zbyciu spółdzielczego prawa własności do lokalu wymaga formy altu notarialnego.

Zastaw

Zastaw zwykły (art. 306 - 335 KC).

Zastaw zwykły jest ograniczonym prawem rzeczowym służącym do zaspokojenia określonych wierzytelności pieniężnych i niepieniężnych i ustanawianym na rzeczy ruchomej (może być zastaw na wierzytelnościach i innych prawach majątkowych)

Podmiot, którego rzecz czy też prawo zostało obciążone nazwa się zastawcą

Podmiot, na którego rzecz zastaw został ustanowiony to zastawnik.

Jest to zabezpieczenie rzeczowe (rzecz lub prawo jest zabezpieczone niezależnie od tego, u kogo się znajduje)

Może być zastaw ustanowiony na wierzytelności przyszłej.

Tryby powstawania zastawu:

• w drodze umowy

• w trybie ustawowym (art. 432 KC) - wynajmujący może za niezapłacony czynsz, zająć rzeczy wniesione do lokalu przez najemcę, dotyczy to również hotelarzy w celu zabezpieczenia opłat hotelowych, można również zatrzymać zwierze za szkody przez nie wyrządzone aż do zapłacenia za szkodę.

Zastaw rejestrowy (art.1 ust.1 Ustawy z 06.12.1996r o zastawie rejestrowym DzU z 1996 nr169 poz.303)

Przedmiotem zastawu rejestrowego generalnie są rzeczy i niektóre prawa. Wyjątkiem są statki morski, które wpisywane są do rejestru okrętowego)

Generalnie zastaw powstaje w wyniku umowy.

Hipoteka (KC oraz ustawa z 06.07.1982r o księgach wieczystych DzU z 2001 nr 125 poz.1368).

Hipoteka służy do zabezpieczenia wierzytelności

Przedmiotem hipoteki jest przede wszystkim nieruchomość lub jej część a nawet kilka nieruchomości. Dodatkowo może być użytkowanie wieczyste lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wierzytelność zabezpieczona hipoteką lub nieprzedawnione określone wierzytelności.

Cecha różniąca hipotekę od zastawu to, że służy ona tylko do zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych.

Niezbędny przy hipotece jest wpis do księgi wieczystej

Rodzaje hipoteki ze względu na tryb powstawania:

• hipoteka umowna

• hipoteka kaucyjna (występuje kiedy nie znamy wysokości roszczenia)

• hipoteka przymusowa (powstaje w wyniku orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej np. w związku z zobowiązaniami podatkowymi)

Oświadczenie dłużnika musi być w formie aktu notarialnego

Hipotece na ogół towarzyszy jakaś inna czynność np. kredyt, umowa,

Hipoteka łączna dotyczy hipoteki ustanowionej na kilku nieruchomościach

Posiadanie i dzierżenie (art.336 - 352 KC)

Posiadanie - możliwość faktycznego władania rzeczą (korpus) we własnym imieniu (animus). Korpus i animus muszą występować łącznie.

Posiadanie jest to możliwość władania rzeczą we własnym imieniu. Posiadanie to stan faktyczny.

Ważną cechą jest domniemanie prawne (art. 339 - 341 KC) oznacza, że zgodnie z wolą ustawodawcy na podstawie pewnych faktów mamy do czynienia z określonym skutkiem prawnym.

TEMAT 8: Prawo zobowiązań

Model prawa rzeczowego (bezwzględnego)

Model prawa względnego (zobowiązań)

Prawo zobowiązań

Prawo zobowiązań reguluje różne formy przesunięć majątkowych. Jest modelem prawa względnego skutecznego wobec określonego podmiotu lub podmiotów np. kupujący przesuwa pieniądze tj. cenę towaru na rzecz sprzedawcy a sprzedawca towar na rzecz kupującego.

Przesuniecie majątkowe pomiędzy podmiotami następuje na podstawie umów. Umowy tworzą obrót cywilno - prawny.

Pojęcie zobowiązania jest to skrót terminu stosunku zobowiązaniowego - rodzaj stosunku cywilno-prawnego.

Stosunek zobowiązaniowy (art. 353§1 KC) polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie to spełnić. Świadczenie, może mieć różne formy i polegać na działaniu lub zaniechaniu.

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wg. swego uznania byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości, naturze stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego.

Wierzyciel jest podmiotem uprawnionym, który może żądać od dłużnika wykonania zobowiązania.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Źródłami zobowiązań są:

• czynności prawne (umowy), które są najczęstszymi źródłami zobowiązań, świadomymi i najbardziej przemyślanymi

• weksle itp.

• zapisy testamentowe

• przyrzeczenia publiczne

• czyny niedozwolone - są to pewne stany faktyczne będące następstwem szkód w wyniku których powstają zobowiązania odszkodowawcze. Czynami niedozwolonymi nazywa się działania niezwiązane z istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym, wyrządzające komuś szkodę, za którą ustawa czyni kogoś odpowiedzialnym, przy spełnieniu określonych przez ustawę przesłanek. Działania te są, więc źródłem zobowiązania. Pojecie czynu niedozwolonego w ujęciu kodeksu cywilnego obejmuje zarówno odpowiedzialność osób fizycznych oraz osób prawnych. Pojęcie czynu niedozwolonego obejmuje nie tylko działania ludzkie wyrządzające szkodę innej osobie, choćby ich sprawcy nie można było przypisać winy, a za wynikłą z tych działań szkodę prawo czyni kogoś odpowiedzialnym.

• Bezpodstawne wzbogacenie - ktoś od kogoś bez podstawy prawnej uzyskał korzyść, która podlega zwrotowi. Zgodnie z (art. 405 - 414 KC). Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie to zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.

• akt administracyjny np. wywłaszczenia

Elementy stosunku zobowiązaniowego

• podmioty

• przedmiot

• treść

Prosty schemat stosunku zobowiązaniowego

Podmioty stosunku zobowiązaniowego

W stosunkach umownych (wzajemnych - zobowiązanie wzajemne np. umowa kupna sprzedaży) dłużnik jest wierzycielem a wierzyciel dłużnikiem

Wielość podmiotów (kilku dłużników i kilku wierzycieli i odwrotnie)

Przy wielości podmiotów prawo cywilne wyróżnia trzy rodzaje zobowiązań:

• zobowiązania podzielne

• zobowiązania niepodzielne

• zobowiązania solidarne

Zobowiązanie podzielne

Jeżeli świadczenie jest podzielne to zobowiązanie też jest podzielne na tylu ilu jest dłużników lub wierzycieli (art. 379 KC)

Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne zarówno dług jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości

np. w przypadku pieniędzy, gdy jeden wierzyciel pożyczył trzem osobom 300zł, lub wynajął mieszkanie trzem osobom z a 300zł to wówczas to zobowiązanie rozkłada się na trzy osoby i wierzyciel może żądać od każdej z nich po 100zł, chyba, że z mocy ustawy wynika, że ktoś ma oddać 50 % a reszta po 25 %

może być również sytuacja odwrotna np. trzech wierzycieli i jeden dłużnik

Zobowiązania niepodzielne - następuje, gdy świadczenie jest niepodzielne np. kupno samochodu, który ma trzech właścicieli (współwłasność)

W przypadku zobowiązania niepodzielnego zobowiązanie przekształca się w zobowiązanie solidarne

W praktyce może wystąpić tzw. układ - cesja, który polega na przejęciu wierzytelności od dłużnika przez innego wierzyciela np. przy ubezpieczeniach, gdy ubezpieczyciel zaspokoił roszczenia wierzyciela, występuje on z cesją do dłużnika. ???

Zobowiązania solidarne (art. 366, 369 i 370 KC a w razie odszkodowania za czyn niedozwolony również art. 441 KC)

Zobowiązanie solidarne może być przewidziane również, gdy zobowiązanie jest podzielne.

Prawo cywilne zna dwa rodzaje solidarności:

• solidarność dłużników (bierna) art. 366 KC

• solidarność wierzycieli (czynna) art. 367 KC

Solidarność wierzycieli następuje bardzo rzadko na gruncie praw cywilnego, częściej mamy do czynienie z solidarnością dłużników.

Mechanizm zobowiązania solidarnego dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać spełnienia całości świadczenia od jednego, od niektórych (wybranych)lub od wszystkich dłużników.

Jeżeli jeden dłużnik zaspokoi świadczenie to ta wierzytelność wobec wierzyciela wygasa, ale następuje wtedy roszczenie regresowe tego dłużnika wobec pozostałych dłużników. Dłużnik, który spełnił całość świadczenia może mieć roszczenia regresowe względem pozostałych dłużników.

Mechanizm zobowiązania solidarnego wierzycieli polega na tym, że dłużnik wedle swojego wyboru może spełnić świadczenie jednemu, kilku (wybranym) lub wszystkim wierzycielom. Jeżeli spełni świadczenie względem jednego wierzyciela to również występuje tu roszczenie regresowe pozostałych wierzycieli wobec tego, któremu spełniono świadczenie. Pozostali wierzyciele maję wobec jednego wierzyciela roszczenia regresowe.

Zobowiązanie jest solidarne aż do jej zupełnego zaspokojenia.

Solidarność wynika z ustawy lub czynności prawnej (umowy) (art.369 KC).

Za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, za którą odpowiedzialność ponosi kilka osób ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 441§1 KC).

Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody (art. 441§2 KC).

Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy(art. 441§3 KC).

Zmiana wierzyciela.

W zobowiązaniu może być zmiana wierzyciela. Wierzyciel może przenieść wierzytelność na inny podmiot, bez zgody dłużnika, ale z jego powiadomieniem (cesja, przelew wierzytelności)

Przejęcie długu

W zobowiązaniu może również nastąpić przejęcie długu, ale musi nastąpić za zgodą wierzyciela

TREŚĆ

Treść to uprawnienie wierzyciela i obowiązek dłużnika

Na treść zobowiązania składają się:

• uprawnienia wierzyciela ( suma uprawnień wierzyciela to wierzytelność)

• obowiązki dłużnika ( suma obowiązków dłużnika to dług)

Uprawnienia wierzyciela dzielą się na:

• uprawnienia główne - prawo żądania głównego świadczenia

• uprawnienia dodatkowe:

• prawo do świadczeń dodatkowych (np. prawo do odsetek)

• prawo do zabezpieczenia świadczenia głównego (np. prawo do zabezpieczenia żądania do wzmocnienia świadczenia głównego poprzez hipotekę lub zastaw)

Roszczenie - wierzytelność przekształca się w roszczenie wtedy, gdy skonkretyzowane, od kogo i gdzie ma dochodzić wierzyciel świadczenia.

Obowiązek dłużnika:

• dług czyli powinność świadczenia łączymy z

• odpowiedzialnością dłużnika, czyli możliwością wyegzekwowania długu

Dłużnik za dług odpowiada Nie ma długu bez odpowiedzialności ani odpowiedzialności bez długu. Wyjątki:

• odpowiedzialność bez długu np. poręczyciel odpowiada za cudzy dług

• dług bez odpowiedzialności np. zobowiązanie naturalne lub niezupełne:

• roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu - (roszczenie ciągle jest ale nie może być wyegzekwowane, jeżeli dłużnik mimo to odda dług to nie może żądać jego zwrotu)

• zobowiązania wynikające z gry lub zakładu (nieformalne gry lub zakłady) - przegranej w karty lub w zakładzie ze znajomymi nie można wyegzekwować.

PRZEDMIOT stosunku zobowiązaniowego, czyli świadczenie

Świadczenie jest to zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, (które określa umowa lub ustawy np. odszkodowawcze).

Rodzaje Świadczeń:

I Podział za względu na zachowanie dłużnika:

• działanie - świadczenie polegające na działaniu np. wydanie rzeczy, zapłata

• zaniechanie - świadczenie polegające na zaniechaniu np. sąsiedzi pisarz i muzyk, jeden nie będzie grał, kiedy drugi pisze

II Podział ze względu na kryterium czasu:

• świadczenie jednorazowe - spełniane za pomocą jednej czynności np. wydanie towaru, zapłata ceny może być w dwóch ratach

• świadczenie okresowe - pewne powtarzalne zachowanie się dłużnika tego samego rodzaju w regularnych, systematycznych okresach np. renty, alimenty

• świadczenie ciągłe - polega na zachowaniu dłużnika w jakimś dłuższym lub krótszym ale ciągłym okresie np. świadczenie przechowawcze, świadczenie wynajemcze, przyjęcie rzeczy na przechowanie na pewien czas lub użytkowanie rzeczy przez pewien czas

III Podział ze względu na charakter świadczenia:

• podzielne - dotyczy to pieniędzy albo towaru gatunkowo podobnego, który można podzielić

• niepodzielne - gdy dotyczy rzeczy są niepodzielnych np. wydanie samochodu, nieruchomości

IV Podział za względu na sposób oznaczenia świadczenia

• świadczenie przemienne (alternatywne) - polega na tym, że dłużnik jest zobowiązany do spełnienia jednego z kilku świadczeń np. kupno gruszek, jabłek albo śliwek. Kto będzie decydował o wyborze to zależy od treści umowy. Jeżeli w umowie nie jest wskazany do wyboru to wybór na należy do dłużnika. W umowie może decydować o tym zarówno dłużnik, wierzyciel jak i osoba trzecia.(365 KC)

• świadczenie pieniężne (zobowiązanie pieniężne) - istotna jest wartość tych pieniędzy (art. 358, 358¹§ 1 KC). Przy świadczeniach pieniężnych mają zastosowanie trzy zasady:

• zasada walutowości (art. 358§1 KC) - chodzi o to, że zobowiązanie pieniężne na terytorium RP mogą być wyrażone tylko w walucie polskiej poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie, Jest tu wiele wyjątków ze względu na wolność obrotu walutowego.

• zasada nominalizmu (art. 358¹§1 KC) - zasadę tą wyraża reguła, że wykonanie zobowiązania występuje w tej samej kwocie (kwocie nominalnej) w której powstało zobowiązanie (zobowiązanie ściśle pieniężne). Zasada dobra w warunkach stabilizacji gospodarczej

• zasada waloryzacji (art. 358¹§2,3 KC) - jeżeli zasada nominalizmu jest krzywdząca dla wierzyciela to remedium jest zasada waloryzacji. Stosuje się ją w przypadku dużej inflacji lub na dłuższy okres). Wykonanie zobowiązania ma nastąpić w formie waloryzacji tj. wartość nominalna + waloryzacja. Klauzula waloryzacji może być albo ułamkowa lub też %.

Wyróżniamy waloryzacje :

• umowną - w treści umowy zwłaszcza na dłuższy okres możemy zawrzeć klauzule waloryzacyjną np. równowartość waluty obcej, złota, baryłkach ropy itp. t.j. pożyczamy 1000zł - równowartość 4000 Euro to po terminie żądamy równowartości 4000 Euro

• ustawową - jest wtedy, kiedy przepis określa wartość (mechanizm) waloryzacji np. przy wycofaniu wkładu w spółdzielni mieszkaniowej

• sądową - możliwa w wyjątkowych sytuacjach. Sąd może zmienić wysokość świadczenia zagwarantowanego w umowie lub orzeczeniu, jeżeli nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza

• świadczenia dodatkowe - odsetki (art. 359, 360 KC) - należą się one od sumy pieniężnej tylko wtedy gdy wynika to z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia Sądu lub decyzji innego właściwego organu. Gdy nie zostały one w inny sposób ustalone należą się odsetki ustawowe.

Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

ŚWIADCZENIA ODSZKODOWAWCZE

(wynagrodzenie szkody i odszkodowanie są to synonimy)

Szkoda - jest to uszczerbek w dobrach chronionych przez prawo, z którym ustawa łączy czyjąś odpowiedzialność.

Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.

Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba, że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Rodzaje szkody:

• szkoda majątkowa, gdy zwiększyły się czyjeś aktywa czy pasywa. Szkoda majątkowa dzieli się na:

• szkoda na mieniu - obejmuje ona wszelkiego rodzaju zniszczenia np. ubrania, zegarka i inne

• szkoda na osobie - obejmuje ona min koszty leczenia i inne związane z chorobą

• szkoda niemajątkowa (krzywda) - gdy nastąpił uszczerbek odnoszący się do sfery niemajątkowej, na innych dobrach np. psychicznych, cierpienie moralne

Składniki (elementy) szkody majątkowej:

• rzeczywista strata - to co jest skutkiem jakiegoś zdarzenia, to co z majątku poszkodowanego wyszło

• utracony zysk - jest to, to co do majątku nie weszło choć powinno wejść

• element różnicowy - stan który powstał w momencie szkody porównujemy ze stanem gdyby szkoda nie została wyrządzona. Świadczenie jest zawsze przedmiotem zobowiązania odszkodowawczego.

Kazus taksówkarza - przy zniszczeniu taksówki, taksówkarz ponosi koszty naprawy samochodu jak i koszty związane z niemożnością zarabiania. Na pełną szkodę składa się rzeczywista strata z majątku poszkodowanego oraz utracony zysk. Utracony zysk jest wartością hipotetyczną trudną do określenia, to to, co do majątku poszkodowanego nie weszło a powinno wejść

Systemy (rodzaje, reżimy) odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę:

Rodzaje odpowiedzialność:

• odpowiedzialność deliktowa - w następstwie jakiegoś deliktu (czynu zabronionego - najczęściej ludzkiego działania) następuje szkoda i od razu powstaje zobowiązanie i odpowiedzialność. Roszczenie odszkodowawcze jest roszczeniem pierwotnym, co oznacza, że zobowiązanie powstaje od razu przy wyrządzeniu szkody.

• odpowiedzialność kontraktowa - między stronami istniała jakaś umowa (kontrakt), świadczenie odszkodowawcze jest roszczeniem wtórnym, zastępuje roszczenie pierwotne lub je uzupełnia np. w przypadku wynajęcia samochodu żądanie odszkodowania za jego całkowite zniszczenie lub jego naprawę.

• wyróżniamy jeszcze odpowiedzialność gwarancyjno - repatracyjna - strony umawiają się na odszkodowanie jeżeli za jakiś czas zaistnieje szkoda dot. ubezpieczenia

Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej: są to pewne motywy, racje, uzasadniające czyjąś odpowiedzialność za szkodę.

Wyróżniamy trzy zasady odpowiedzialności:

• zasada winy jest zasadą podstawową - dlatego, że szkoda musi powstać z czyjeś winy aby mówić o odpowiedzialności t.j. gdy uznajemy, że ktoś zawinił i musi zapłacić za szkodę

• zasada ryzyka - dlatego, że szkoda powstała w związku z jakaś działalnością (art. 433, 435, 436 KC):

• ktoś ponosi odpowiedzialność w związku z prowadzona działalnością i musi ponieść konsekwencje ujemne tej działalności

• władza publiczna ponosi odpowiedzialność za funkcjonariuszy

• jeżeli ktoś wysługuje się podwładnymi to ponosi ryzyko za ich działania.

• zasada słuszności (art. 428, 431§2, 417 KC) - jeżeli ktoś nie zawinił i nie było ryzyka może ponieść odpowiedzialność ze względu na słuszność np. odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej:

Przesłanki odpowiedzialności za szkodę są to okoliczności, które musza wystąpić, aby doszło do odpowiedzialności odszkodowawczej. Mamy trzy takie przesłanki:

• szkoda - musi nastąpić wyrządzenie szkody,

• zdarzenie wyrządzające szkodę - szkoda musi być wyrządzona przez zdarzenie z którym prawo łączy czyjąś odpowiedzialność i obowiązek odszkodowawczy (np. działanie ludzkie, delikt, niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy lub inne zdarzenie),

• związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zdarzeniem (art.361§1 KC) - adekwatny związek przyczynowy to taka sytuacja kiedy szkoda jest normalnym typowym następstwem zdarzenia.

Kazus podróżnego - zamawiam garnitur u krawca na 3 sierpnia, gdyż 4 sierpnia będę jechał na wesele. Krawiec nie ukończył garnituru na czas tylko na 4 sierpnia. Pojechałem na wesele, więc dopiero 5 sierpnia. Podczas podróży 5 sierpnia nastąpił wypadek w wyniku, którego poniosłem szkodę. W przykładzie tym pomiędzy szkodą a zdarzeniem był związek przyczynowy, ale nie uzasadnia on odpowiedzialności odszkodowawczej - jest to tzw. nieadekwatny związek przyczynowy.

Sposób wynagrodzenia szkody

Szkoda majątkowa wynagradzana jest odszkodowaniem. Odszkodowanie może mieć dwie postacie:

• restytucja naturalna czyli przywrócenie do stanu poprzedniego np. zniszczyliśmy rzecz to ja naprawiamy lub odkupujemy nową

• restytucja pieniężna czyli zadośćuczynienie finansowe np. zapłata za zniszczoną rzecz

Do wyboru formy uprawniony jest poszkodowany. O poszkodowanym mówimy, jeżeli miał uszczerbek na majątku a jeżeli miał szkodę niemajątkową - krzywdę mówimy o pokrzywdzonym

Szkodę niemajątkową wynagradza się zadośćuczynieniem, które z reguły postać pieniężną.

Źródła zobowiązań:

Źródłami zobowiązań są:

• umowy - czynności prawne w postaci umów

• bezpodstawne wzbogacenie

• czyny niedozwolone (delikty) - pewne stany faktyczne z których wynikają szkody (zobowiązania odszkodowawcze)

Umowy jako źródło zobowiązań.

Umowa (brak definicji legalnej) - zdarzenie cywilno prawne polegające na zgodnym oświadczeniu woli, co najmniej dwóch stron w celu nawiązania stosunku zobowiązaniowego.. Umowy nazwane to takie gdzie jest definicja legalne.

Umowy są najbardziej pożądanym źródłem zobowiązań - zobowiązania umowne Zawierane są w drodze zgodnych oświadczeń woli, przez co najmniej dwie strony.

Sposoby zwierania umów:

• negocjacja

• oferta

• aukcja

• przetarg

Klasyfikacja umów

• dwustronne i wielostronne - z reguły umowa jest dwustronna ale mogą być również umowy wielostronne np. w spółkach zależne od ilości wspólników lub testamencie od ilości osób dziedziczących

• konsensualne i realne - przy konsensualnych wystarczy tylko zgodne oświadczenie woli a przy realnych oprócz oświadczenia niezbędne jest wydanie rzeczy np. umowa użyczenia, przechowania, zadatku

• zobowiązujące, rozporządzające i z podwójnym skutkiem. Są one zależne od skutku prawnego, jakie w ich wyniku powstają. Zobowiązujące - jeśli jest to tylko zobowiązanie do czegoś to np. umowa najmu, umowa zlecenia. Rozporządzające następuje wtedy, gdy doszło do obciążenia własności lub rozporządzenia nią - przeniesienia prawa własności z jednego podmiotu na drugi np. umowa ustanowienia hipoteki. Zobowiązująco - rozporządzające tzw. o podwójnym skutku np. jeżeli są rzeczy oznaczone t.j. książka „kodeks cywilny” to wystarczy podanie ceny w umowie a jeżeli dotyczy to rzeczy nieoznaczonych to dopiero po przyjęciu tej rzeczy - jabłek.

• jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujące - jednostronnie np. darowizna, dwustronnie np. umowa kupna-sprzedaży, najmu, o dzieło

• odpłatne i nieodpłatne - odpłatne to te gdzie korzyść uzyskują dwie strony, a nieodpłatne to te gdzie korzyść uzyskuje tylko jedna strona

• wzajemne - umowy wzajemne są szczególnym rodzajem umów odpłatnych, tu świadczenia są równoważne, ekwiwalentne.

Zasada swobody umów - wolności, autonomii woli, swobody kontraktowania (art. 353¹ KC)

W zasadzie tej chodzi o to, że to podmioty decydują czy zawrzeć umowę, z kim, w jakiej formie oraz jaka ma być jej treść. W niektórych wypadkach mamy przymus (np. musimy zawrzeć umowę ubezpieczenia OC, przy kupnie nieruchomości umowa musi być w formie aktu notarialnego).

Umowy konsumenckie (art. 385¹ KC),

Katalog niedozwolonych postanowień w umowach (art. 385³ KC).

Ustawa wyłącza wyzysk (art.399 KC) - wyzyskiwany może przed sądem od drugiej strony żądać obniżenia lub, zwiększenia świadczenia albo unieważnienia umowy.

Ograniczenia dotyczące umów.

Wzorce umowne - w tzw. obrocie masowym, kontrahenci, którzy świadczą usługi lub dobra posługują się wzorcami umownymi, w których z góry narzucają treść umowy. Konsument może albo przyjąć umowę lub nie, np. umowy kupna - sprzedaży, umowy przejazdu koleją - albo kupujemy bilet albo nie, nie możemy negocjować, to samo banki, ubezpieczalnie, zakłady gazownicze i energetyczne. W tych przypadkach tylko w wyjątkowych przypadkach możemy negocjować.

Umowy zawarte przy pomocy wzorców umownych nazywamy umowami adhezyjnymi (czyli zawartymi przez przystąpienie - adhezje)

O wzorcach mówi art. 384 KC.

Jeżeli występuje sprzeczność umowy z wzorcem to strony są związane umową (art. 385§1 KC)

Art. 385§ 2 KC - nakłada na twórców wzorców obowiązek konstruowania wzorców jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Niejednoznaczności tłumaczy się na korzyść konsumenta.

Umowa przedwstępna

W treści umowy przedwstępnej jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej.

Umowę taką można zawrzeć w sytuacji, gdy niezwłoczne zawarcie umowy definiowanej jest niemożliwe ze względów na istniejące przeszkody prawne lub faktyczne albo z jakichkolwiek przyczyn dla stron niedogodne, lecz chcą one siebie zapewnić o zawarciu takiej umowy w przyszłości (np. umowa przedwstępna została zawarta między dostawcą usług telekomunikacyjnych a firmą chcącą rozprowadzać Internet w sieci osiedlowej. Ponieważ firma nie posiada jeszcze zgłoszenia swojej nowej działalności w urzędzie regulacji telekomunikacji i poczty i dopiero po dokonaniu takiego zgłoszenia będzie mogła rozpocząć swoją działalność).

Z umowy przedwstępnej nie tylko wynika zobowiązanie zawarcia umowy przyrzeczonej, ale ponadto także instrumentalnie przyporządkowane mu obowiązki dokonania działań koniecznych do spełnienia świadczenia głównego (art. 354 KC) np. podjęcie starań celem uzyskania zezwolenia władzy publicznej potrzebnego do zawarcia umowy przyrzeczonej.

Zawarcie umowy przedwstępnej jest świadczeniem (art. 353. KC).

Umowa przedwstępna ma charakter oświadczenia woli zapewniającego, że przyrzeczona umowa zostanie zawarta. Umowa ta może mieć charakter dwustronnie albo jednostronnie zobowiązujący - zależnie od tego, czy zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna strona, czy obie. W pierwszym przypadku wyłącznie jednej stronie przysługują uprawnienia do żądania złożenia oświadczenia woli określonej treści i dokonania ewentualnie innych działań koniecznych do zawarcia umowy definiowanej. W drugim przypadku uprawnienia takie ma każda ze stron względem drugiej. Umowę przedwstępną należy odróżnić od umowy definiowanej, nawet wtedy, gdy umowa definiowana została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, bowiem umowa przedwstępna zawsze zobowiązuje jedynie do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej. Natomiast dopiero umowa definiowana zachowanie stron realizujących określony cel. O tym, czy strony zawierają umowę przedwstępną, czy definiowaną decyduje treść ich zgodnych oświadczeń woli, należy jednak raczej brać pod uwagę zgodny zamiar i cel stron aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.(art. 65 KC) (np. orzeczenie SN z 26.10.1984r.(OSN 1985, poz 87) gdzie wyrażono trafny pogląd, że przyjęcie przez sprzedawcę przedpłaty na przyczepę kempingową w wysokości odpowiadającej jej cenie, stanowi zawarcie definitywnej umowy sprzedaży, a nie tylko umowy przedwstępnej. Cena, bowiem i termin wykonania umowy o ściśle określonym przedmiocie zostały już w ostateczny sposób ustalone).

Na podstawie umowy przedwstępnej nie można domagać się spełnienia tych świadczeń, do których strony mają się zobowiązać dopiero w umowie przyrzeczonej. Niekiedy jednak ze względu na zamierzoną umowę definitywną strony zobowiązują się już w umowie przedwstępnej do dokonania pewnych czynności (np. przygotowanie placu budowy, przeniesienie posiadanych rzeczy, zapłata części ceny). Jeżeli następnie umowa definiowana zostanie zawarta, dokonanie wspomnianych w przykładzie czynności zalicza się na poczet świadczeń określonych w umowie definiowanej w przeciwnym razie stronie, której tych czynności dokonała służą roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia (art. 410 KC).

• Przesłanka ważności

• W myśl art. 389 KC umowa przedwstępna jest ważna, jeśli określa istotę umowy przyrzeczonej. Przesłanka ta ma umożliwić sądowi - w razie sporu - ustalenie treści umowy definiowanej. Z tego względu w umowie przedwstępnej należy wskazać, co najmniej minimalną treść umowy definiowanej. (np. jeśli umową definiowana (przyrzeczona) ma byś sprzedaż, należy w umowie przedwstępnej określić co najmniej rzecz i cenę albo wskazać podstawę do jej ustalenia).

• Nie ulega wątpliwości, że umowa przedwstępna powinna odpowiadać ogólnym przesłankom stawianym każdej czynności prawnej.

• Do oceny jej zgodności z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasad współżycia społecznego trzeba mieć na względzie treść zamierzonej umowy definiowanej. W niej również upatrywać należy kauzę przysporzeń dokonywanych w umowie przedwstępnej w postaci roszczeń o zawarcie umowy definiowanej.

• Dla zawarcia umowy przedwstępnej ustawa nie wymaga formy szczególnej.

• Termin zawarcia umowy przyrzeczonej.

• W umowie przedwstępnej strony mogą (od 25 września 2003 r. strony nie mają obowiązku określania terminu umowy przyrzeczonej) oznaczyć oprócz elementów istotnych także termin zawarcia umowy przyrzeczonej. Określa on, bowiem okres, w jakim strona ma pozostać w gotowości do zawarcia umowy. Pojawia się jednak zagadnienie jak uchronić strony przed wieczystym obowiązkiem pozostawania w gotowości do zawarcia umowy definiowanej w przypadku, gdy umowa przedwstępna nie określa terminu jej zawarcia. W takim przypadku myśl art. 389 KC, strona uprawniona do żądania zawarcia umowy może w ciągu jednego roku wyznaczyć odpowiedni termin zawarcia umowy definiowanej. W zależności czy umowa przedwstępna jest jednostronnie, czy dwustronnie zobowiązująca, uprawniona może być jedna albo obie strony. Jeśli obie strony są uprawnione i każda z nich wyznacza inny termin zawarcia umowy przyrzeczonej, wówczas wiążący dla stron jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześnie złożyła stosowne oświadczenie. Jeśli termin zawarcia umowy definiowane nie został wyznaczony w sposób wyżej określony, nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej.

• Skutki nie zawarcia umowy przyrzeczonej

• Jeżeli strona zobowiązana bezpodstawnie uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej, może to wywołać dwojakiego rodzaju następstwa prawne: słabsze albo silniejsze. Skutek słabszy wyraża się w obowiązku naprawienia szkody, jaką osoba uprawniona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Chodzi tu, więc o odszkodowanie w granicach tzw. Negatywnego interesu umownego. Strony mogą jednak w umowie przedwstępnej odmiennie ustalić zakres odszkodowania (art. 390§1 KC). Nie chodzi tu tylko o zastrzeżenie kary umownej, co zawsze jest dopuszczalne na zasadach ogólnych (art. 483 KC) Na podstawie art. 390 KC §1 strony mogą także określić, za jakie następstwa, nie zawarcia umowy definiowanej dłużnik będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą. Natomiast skutek silniejszy polega na obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej(art. 390§1 KC). Uprawniony może, więc żądać od strony zobowiązanej, aby złożyła ona oświadczenie woli określonej treści, stanowiące konieczny element dojścia do skutku umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona zobowiązana nie złoży takiego oświadczenia, wówczas prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające taki obowiązek zastępuje to oświadczenie (art. 64 KC). Jednak ów skutek dopuszczalny jest jedynie wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy. Odnosi się to zwłaszcza do formy szczególnej przewidzianej pod rygorem nieważności dla umowy przyrzeczonej, (art. 390§2 KC). Zastrzeżenia to ma zapobiec temu, aby strony nie wykorzystywały umowy przedwstępnej do ominięcia postanowień ustawowych, określających przesłanki ważności umowy definiowanej (np.jeżeli strony zawrą umowę przedwstępną o przeniesienie własności nieruchomości w zwykłej formie pisemnej, a nie w formie aktu notarialnego, to uprawniony nie może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, lecz musi poprzestać na roszczeniu odszkodowawczym).

• Umowa przedwstępna nie umożliwia stronom zawarcia umowy przyrzeczonej w drodze negocjacji, w przypadku niemożliwości zawarcia umowy definiowanej ze względu na przeszkody natury faktycznej lub prawnej. Zawarcie umowy o treści innej niż przewiduje to umowa przedwstępna spowoduję utratę uprawnień wynikających z umowy przedwstępnej tylko pod warunkiem, że strony traktować będą ową umowę jako wykonanie umowy przedwstępnej.

• Przedawnienie

• Wynikające z umowy przedwstępnej roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej lub o naprawienie szkody przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta (art. 390 KC §3).

• Od tej reguły przewidziany jest wyjątek w razie, gdy sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej. W przypadku takim roszczenie o naprawę szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne. Takie przesunięcie ma na celu umożliwienie uprawnionemu realizację roszczeń odszkodowawczego wtedy, gdy jego roszczenie o zawarcie umowy okazałoby się bezzasadne.

Zadatek

Zadatek - dodatkowe zastrzeżenie umowne. Służy do zabezpieczenia interesów obu stron umowy. Strona, która nie wykona swojego zobowiązania traci zadatek, jeśli sama go dała, albo obowiązana jest go zwrócić w dwukrotnej wysokości. Zadatek jest skuteczny tylko wtedy, jeżeli zostanie wręczony przy zawarciu umowy.

Zadatek jest najczęściej stosowany w umowach przedwstępnych (sprzedaży nieruchomości, samochodu itp). Dzięki niemu każda ze stron zabezpiecza się na wypadek zerwania umowy w ostatniej chwili przez drugą stronę.

Zadatek różni się od zaliczki tym, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona wzbogaca się o wysokość zadatku; natomiast zaliczka jest po prostu zwracana, bez dodatkowych konsekwencji. Zadatek staje się nim tylko wtedy, gdy zostanie to jasno określone w umowie - bez takiego określenia będzie to zaliczka.

Najczęstszy scenariusz: kupujący, zawierając umowę przedwstępną, płaci sprzedającemu zadatek (zwykle 10%):

• Jeśli umowa właściwa zostanie zawarta, zadatek jest zaliczony jako część zapłaty i kupujący dopłaca brakujące 90%

• Jeśli kupujący wycofa się z zakupu, to sprzedający może zatrzymać zadatek

• Jeśli sprzedający wycofa się ze sprzedaży, to kupujący może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości

• Jeśli właściwa umowa nie zostanie zawarta z winy obu stron lub z przyczyn niezależnych, to zadatek ulega zwrotowi

Jest możliwe ustalenie innych możliwości dotyczących wycofania się z umowy, w zależności od ustaleń między stronami.

Umowne prawo odstąpienia

Można sobie zastrzec prawo odstąpienia od umowy

Kara umowna

Kara umowna uregulowana jest w art. 483-484 Kodeksu cywilnego. Jest to klauzula, którą strony mogą umieścić w umowie cywilnoprawnej. W klauzuli tej strony mogą postanowić, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (i tylko takiego) nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy. Ustawa wyraźnie stanowi jednak, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w ustalonej wcześniej wysokości bez względu na rzeczywistą wysokość poniesionej szkody. W przypadku gdyby strony chciały dopuścić żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość kary umownej konieczne musiałoby być wcześniejsze zastrzeżenie tego w umowie.

Dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:

• gdy wykonał już swoje zobowiązanie w znacznej części

• gdy kara umowna jest rażąco wysoka.

Kara umowna nazywana jest też czasem odszkodowaniem umownym. Jest traktowana jako surogat odszkodowania. Wzmacnia ona pozycję wierzyciela i pełni funkcję dyscyplinującą wobec dłużnika. Jej zastrzeżenie w umowie jest o tyle korzystne dla wierzyciela, że nie musi on wykazywać istnienia szkody ani jej wysokości. Jednak w przypadku gdyby zastrzeżona kara umowna była mniejsza niż rzeczywista szkoda a wierzyciel nie zastrzegł w umowie prawa do żądania odszkodowania przenoszącego wysokość kary umownej, nie może on żądać takiego odszkodowania.

Bezpodstawne wzbogacenie (drugie źródło zobowiązań)

Z bezpodstawnym wzbogaceniem mamy do czynienia, gdy następuje przesunięcie majątkowe tj. gdy z majątku jednego podmiotu (osoby) wypływa korzyść majątkowa i wchodzi do majątku drugiej osoby. Podmiot, z którego korzyść wyszła nazywamy zubożonym a ten podmiot, który otrzymał korzyść wzbogaconym.

Owo przeniesienie majątkowe powstaje bez podstawy prawnej.

Przyczyną takich przesunięć może być:

• zachowanie samego wzbogaconego np. przywłaszczenie materiałów budowlanych, które ktoś rozładował obok materiałów wzbogaconego.

• działanie samego zubożałego np. zwrot nie zaciągniętej pożyczki

• działanie sił natury np. z jednego stada dwie owce przeszły do innego stada

W wyniku bezpodstawnego wzbogacenia powstaje zobowiązanie do zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.

Zwrot ten powinien nastąpić w naturze a gdy jest niemożliwy to w formie pieniężnej (wybudowanie już z przywłaszczonych cegieł części domu, którego przecież nie będziemy wyburzać).

Jeżeli ktoś zbył rzecz, którą bezpodstawnie się wzbogacił ma obowiązek oddać jej równowartość w formie surogatu t.j. pieniędzy ze sprzedaży, np. sprzedaży zabłąkanych owiec. Obowiązek ten znika, gdy korzyść majątkową utracono.

Zobowiązanie to przechodzi na osobę trzecią, jeśli uzyskała ona rzecz nieodpłatnie, ale jeżeli kupiła to zobowiązanie to na nią nie przechodzi.

Zwrot (art., 405 - 407 i 409 KC)

Obowiązek zwrotu trwa tak długo jak długo trwa wzbogacenie. Np. jeżeli owoce zjadłem to nie jestem wzbogacony i obowiązek wygasa, chyba, że wzbogacony liczył się lub powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu. (wiedział, że ma korzyść i działając w złej wierze ją zużył - to ma obowiązek zwrotu).

Szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. nienależne świadczenie (art. 410 KC)

Spełniam świadczenie, do którego nie jestem zobowiązany lub obowiązek ten już ustał albo osobie nieuprawnionej np. pieniądze z kasy, które zostały pobrane przez pomyłkę lub błąd.

Świadczenie to podlega takim samym regułom. Musimy je zwrócić, chyba, że już zostały zużyte. Wyjątek chyba, że wiedział, że są to pieniądze nienależne (trudno to udowodnić) to powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Świadczenie niegodziwe (art. 412 KC)

Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość. (np. żona chce się pozbyć męża, ale zabójca odstępuje i nie zwraca pieniędzy to żona nie może żądać ich zwrotu, a Sąd może orzec ich przepadek -fakultatywność, lub jeżeli matka daje łapówkę lekarzowi za operacje dziecka - i może żądać jej zwrotu to Sąd fakultatywnie morze orzec przepadek tego świadczenia na rzecz Skarby Państwa. Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony może przepadkowi ulec jego wartość)

• Czyny niedozwolone (trzecie źródło zobowiązań) (art. 415 - 449 KC) - nie ma definicji legalnej czynu niedozwolonego.

• Czyny niedozwolone są to pewnego rodzaju stany faktyczne, przy których dochodzi do naruszenia prawa (norm bezwzględnie obowiązujących) i wyrządzenia szkody.

• Czyny niedozwolone (delikty) są bardzo różnorodne i mają różna postać:

Czynami niedozwolonymi nazywa się działania niezwiązane z istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym, wyrządzające komuś szkodę, za którą ustawa czyni kogoś odpowiedzialnym, przy spełnieniu określonych przez ustawę przesłanek. Działania te są, więc źródłem zobowiązania.

Pojecie czynu niedozwolonego w ujęciu kodeksu cywilnego obejmuje zarówno odpowiedzialność osób fizycznych oraz osób prawnych. Obejmuje ono nie tylko działania ludzkie wyrządzające szkodę innej osobie, choćby ich sprawcy nie można było przypisać winy, a za wynikłą z tych działań szkodę prawo czyni kogoś odpowiedzialnym.

Zaliczamy do nich:

• Czyn własny człowieka (odpowiedzialność za własne czyny art. 415, 416 KC.). Tu podstawą odpowiedzialności jest wina, która może być:

• umyślna (zamiar bezpośredni lub ewentualny)

• nieumyślna (lekkomyślność, niedbalstwo).

Za czyny własne (działanie lub zaniechanie) odpowiada ten, który przyczynił się do szkody (złodziej, podżegacz, pomocnik) jak i ten kto świadomie z niej korzystał (paser).

Występują tutaj okoliczności wyłączające odpowiedzialność:

• czynniki subiektywne - wiek do 13 lat niepoczytalność, ułomność fizyczna,

• czynniki obiektywne - obrona konieczna, stan wyższej konieczności, dozwolona samopomoc.

• Czyn cudzy (odpowiedzialność za cudze czyny) - sprawcą szkody jest inna osoba, zwierze lub rzecz i odpowiada inna osoba. Wyróżniamy:

• odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru za czyny osób pozostających pod nadzorem (art. 427,431 KC) np. nadzór ustawowy - rodzice nad dziećmi, nauczyciele nad uczniami, personel lekarski w stosunku do pacjentów i nadzór umowny - wynajęcie pielęgniarki, opiekunki i nadzór faktyczny opieka dziadków nad wnukami pozostawionymi mi przez rodziców. Jest to tzw. wina w nadzorze Osoba może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli nadzorca wykaże, że winy w nadzorze nie ponosi lub, że szkoda nie miała związku z nadzorem.

• odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono wykonanie czynności lub którymi się posłużono (art. 429 KC). Za szkodę odpowiada powierzający wykonanie - domniemanie winy w wyborze wykonawcy. Zwolnienie od odpowiedzialności nastąpi po wykazaniu braku winy w wyborze lub, jeżeli czynności powierzono profesjonaliście.

• odpowiedzialność za podwładnego, powierzenie czynności osobie nad którą mamy zwierzchność (art. 430 KC). Zwierzchnik odpowiada, jeżeli była wina podwładnego. Zwierzchnik nie może uwolnić się od odpowiedzialności. Odpowiedzialność ponosi z tytułu ryzyka. Może on mieć później roszczenia regresowe względem podwładnego. Podstawą odpowiedzialności jest ryzyko zwierzchnika w działaniach podwładnego

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej. (art. 417 KC) Tu odpowiada Skarb Państwa albo Jednostki Samorządu Terytorialnego. Władza może być wykonawcza lub sądownicza. Szkoda może być spowodowana działaniami władczymi jak i technicznymi. Podstawą odpowiedzialności władzy publicznej jest ryzyko Przesłanką jest bezprawność działania. Jeżeli wykonywanie władzy miało charakter bezprawny np. tzw. delikt normatywny jest to wyrządzenie szkody poprzez wydanie aktu prawnego niezgodnego z prawem lub nie wydanie aktu, który należało wydać - wydanie niezgodnego z prawem lub niewydanie orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej. Delikt może też polegać na użyciu przez funkcjonariusza broni zgodnie z prawem, ale rykoszet ranił kogoś innego.

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta (art.431 KC). Odpowiedzialności tej podlega ten, kto zwierzę chowa lub się nim posługuje. Jest on obowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody niezależnie od tego czy było ono pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba, że ani on ani osoba, za która ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy. Jednak nawet gdyby osoba nie była odpowiedzialna to i tak poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności a zwłaszcza porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Odpowiedzialność tu następuje na zasadzie słuszności i zasad współżycia społecznego.

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez rzeczy (art. 433 KC) Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia odpowiada ten kto pomieszczenie zajmuje. Odpowiedzialność następuje tu na zasadzie ryzyka Może się jednak uchylić od odpowiedzialności, gdy:

• szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej

• nastąpiło wyłącznie z winy poszkodowanego np. złodziej który doznał obrażeń na skutek swego przestępnego działania

• szkoda nastąpiła w wyniku działania osoby trzeciej wtedy jest wina i odpowiedzialność tej osoby)

Szkoda wyrządzona wskutek użycia sił przyrody - odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z ruchem przedsiębiorstw i użyciem sił przyrody (art. 435 KC), odpowiedzialność posiadaczy mechanicznych środków komunikacji (art. 436 KC), Odpowiedzialności tej podlegają osoby prowadzące na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (gazu, pary, elektryczności, paliw płynnych itp.) a także wytwarzające środki wybuchowe czy też posługujące się tymi środkami, jeśli wskutek tej działalności przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu wyrządzono komukolwiek szkodę (dotyczy to odpowiedzialności na osobie lub w mieniu). Odpowiedzialność ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszającego się za pomocą sił przyrody, chyba, że oddał ten środek w posiadanie zależne, wtedy to odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny. W przypadku, gdy nastąpi wypadek drogowy to właściciel pojazdu musi udowodnić, że nastąpił on nie z jego winy, ale np. z winy posiadacza zależnego. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności. Podobnie jak w przypadku właścicieli rzeczy można się uchylić od odpowiedzialności, gdy:

• szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej

• nastąpiło wyłącznie z winy poszkodowanego np. złodziej który doznał obrażeń na skutek swego przestępnego działania

• szkoda nastąpiła w wyniku działania osoby trzeciej, wtedy jest wina i odpowiedzialność tej osoby

Zasady odpowiedzialności deliktowej:

• zasada podstawowa

• zasada winy (art. 415, 436§ 2KC) - charakter obligatoryjny

• zasady pomocnicze, uzupełniające

• zasada ryzyka (art. 417, 430 KC oraz 433,435,436 i 434 KC) - charakter obligatoryjny chyba, że odpowiedzialność jest wyłączona np. wiek do 13 lat, stan wyższej konieczności - będzie tu zwrot „chyba że wina wynika”

• zasada słuszności (art. 431§2 i 417²KC) - charakter fakultatywny, odwołanie się do zasad współżycia społecznego

Jeżeli nie ma odwołań do winy na zasadzie ryzyka lub zasadzie słuszności to odpowiedzialność wynika na zasadach ogólnych, czyli na zasadzie winy.

Sposoby wynagradzania szkody na mieniu - na ogólnych zasadach

Sposoby wynagradzania szkody na osobie

Szkoda na osobie (wskutek czynu niedozwolonego):

• uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. W tych przypadkach odszkodowanie obejmuje:

• zwrot związanych z tym kosztów związanych z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia np. koszty leczenia, opieki specjalistycznej, diety, sprzętu ortopedycznego czy też utraconego zarobku

• renta odszkodowawcza obejmuje utratę zdolności zarobkowania a także zwiększenie się potrzeb na przyszłość albo zmniejszenie widoków powodzenia na przyszłość, gdyż osoba może wymagać stałej opieki. Sąd może orzec rentę skapitalizowaną ( t.j. jednorazową lub comiesięczną rentę).

• zadośćuczynienie w wypadkach przewidzianych w ustawie ( art. 444 i 445 KC) za krzywdę czyli szkodę niematerialną. Sąd może je zasądzić w razie pozbawienie wolności, skłonienie do nierządu lub uszkodzenia ciała (nie tylko za zawiniony czyn ale również na zasadach ryzyka)

• śmierć człowieka ( art. 446 KC ). W razie śmierci poszkodowanego (również, jeżeli nastąpiła w wyniku uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia) odszkodowanie obejmuje:

• zwrot wydatków za poniesione leczenie gdy śmierć nastąpiła w wyniku uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia

• zwrot kosztów pogrzebu

• rentę na rzecz osób względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny (dzieci, rodzice, małżonek)

• sąd może fakultatywnie przyznać rentę, osobie, której zmarły dobrowolnie dostarczał środków na utrzymanie np. ciotce, którą on wspomagał

• jednorazowe odszkodowanie jeżeli nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej (art. 446§3 KC). Ma charakter mieszany odszkodowania i zadośćuczynienia. Ustawodawca nie przewiduje tu zadośćuczynienia za śmierć osoby (w praktyce orzecznictwo naciąga tu przepisy)

Wykonanie i wygaśnięcie zobowiązań

Kryteria prawidłowego wykonania zobowiązań wskazuje (art. 354 KC).

Należą do nich:

• treść zobowiązania - obowiązki na jakie opiewa treść zobowiązania (obowiązek dłużnika jaki trzeba spełnić)

• kryteria uzupełniające

1. cel społeczno-gospodarczy

2. zasady współżycia społecznego

3. ustalone zwyczaje

Odnoszą się one głównie do dłużnika (ale czasem wymaga współdziałania dłużnika np. w umowie o dzieło, ktoś zamawia garnitur a nie stawia się na pobranie miary)

• miejsce i czas wykonania zobowiązania zależy od umowy lub natury zobowiązania. W umowie określa się gdzie zostanie to wykonane lub wydane. Jeżeli miejsce nie wynika z umowy ani natury to miejscem zobowiązanie jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika w chwili powstania zobowiązania niepieniężnego lub miejsce zamieszkania wierzyciela w razie świadczenia pieniężnego (art. 354§1 KC).

Czas wykonania zobowiązania (termin) wynika bądź z woli stron bądź z natury zobowiązania. Jeżeli w ten sposób nie da się określić to powinno być ono spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. Niezwłocznie oznacza, że musi nastąpić ono bez zbędnej zwłoki (art. 455 KC)

Niezwłocznie - znaczy bez zbędnej zwłoki

Natychmiast - znaczy od razu

Zasady dotyczące wykonania zobowiązań

• PACTA SUNT SERVANDA ( umów należy dotrzymywać, czyli umowy są wiążące) chodzi o to, że zobowiązania wynikające z umów powinny być tak wykonywane jak wynika to z umowy (jak określa umowa), dłużnik nie może się powoływać na to, że pojawiły się jakieś okoliczności, które stoją temu na przeszkodzie.

• CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS (klauzula nadzwyczajnej zmiany okoliczności art. 357¹ KC) chodzi o to, że jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy, Sąd może po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując tą umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniu stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

Następstwem tego może być odpowiedzialność dłużnika zwaną mianem odpowiedzialności kontraktowej (nie deliktowej)

Aby nastąpiła odpowiedzialność kontraktowa muszą nastąpić trzy przesłankami:

• szkoda wierzyciela

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (zdarzenie wywołujące szkodę)

• związek przyczynowo-skutkowy miedzy szkodą a zdarzeniem ja wywołującym t.j. niewykonaniem lub niewłaściwym wykonaniem

Zasady odpowiedzialności kontraktowej (art.471- 474 KC)

• zasada winy - dłużnik odpowiada za swą winę (mamy to domniemanie winy). To dłużnik musi wykazać brak winy po swojej stronie

• zasada ryzyka - wchodzi w grę wtedy gdy dłużnik posługuje się innymi osobami przy wykonywaniu zobowiązania. Dłużnik odpowiada za osoby, którymi się posłużył.

Strony mogą reguły odpowiedzialności regulować w umowie (np. mogą ograniczyć odpowiedzialność dłużnika do winy umyślnej).

Nie można wyłączyć odpowiedzialności dłużnika za szkody wyrządzone z winy umyślnej (będzie to wyłączenie nieważne)

Jeżeli strony nie określiły rodzaju winy to dłużnik odpowiada przynajmniej za niezachowanie należytej staranności (rozsądne zachowanie przeciętnego człowieka w danych okolicznościach) (art.472 KC)

Przyczyny niewykonania zobowiązania lub nienależytego wykonania zobowiązania:

Niemożliwość świadczenia - może mieć charakter:

• pierwotny - jeśli nastąpiła pierwotna niemożliwość świadczenia to zobowiązanie w ogóle nie powstaje. Jeżeli wierzyciel poniósł już wydatki to może żądać odszkodowania od dłużnika (np. oferta lub oszust, który oferuje cudowny lek a w rzeczywistości to nie był taki lek, to wtedy świadczenie nie powstaje i można się domagać zwrotu pieniędzy)

• następcza - czyli świadczenie było na początku możliwe a później stało się niemożliwe (np. dłużnik miał wydać konia który padł lub samochód który został zniszczony). Odpowiedzialność dłużnika zależy od okoliczności, w których powstała niemożliwość następcza. Jeżeli powstała bez winy dłużnika to nie ponosi on odpowiedzialności. Jeżeli powstała ona wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiada to zobowiązanie nie wygasa i dłużnik będzie zobowiązany do zapłaty odszkodowania.

Nieterminowe spełnienie świadczenia (świadczenie opóźnione)

Mamy tu do czynienie z dwoma terminami opóźnienie i zwłoka.

• zwłoką jest opóźnienie wskutek okoliczności za które dłużnika odpowiada (przyczyny leżące po stronie dłużnika). W wypadku zwłoki wierzyciel może nalegać na spełnienie świadczenia i żądać odszkodowania, lub może spóźnionego świadczenia nie przyjąć i żądać odszkodowania.

• opóźnienie - następuje z przyczyn niezależnych od dłużnika (jeżeli nie ma okoliczności o których mowa przy zwłoce mówimy o opóźnieniu) np. dłużnik zachorował, przebywał w szpitalu i nie mógł spełnić świadczenia. W wyniku opóźnienia dłużnik jest zwolniony od odpowiedzialności za wyjątkiem świadczeń pieniężnych wtedy ma obowiązek zapłaty odsetek.

• Ochrona wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.

• (gdy dłużnik celowo wprowadza się w stan niewypłacalności)

Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Skarga pauliańska

Skarga pauliańska (także "akcja pauliańska", z łac. actio Pauliana) - rodzaj powództwa, którego treścią jest żądanie uznania danej czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, którego sytuacja pogorszyła się wskutek tej czynności.

Instytucja ta wywodzi się z prawa rzymskiego. Jej rozwój był związany z przesuwaniem odpowiedzialności dłużnika z osobistej na majątkową. W polskim prawie skargę pauliańską przewidywały m.in. uchwała wielkopolska z 1400, konstytucja sejmowa z 1506, Zwód Goryńskiego z 1540 i Statuty Litewskie.

W prawie polskim cywilnym instytucję skargi pauliańskiej reguluje (art. 59, 527-534 KC). Ma ona na celu ochronę wierzyciela, którego roszczenie może się okazać niemożliwe do zrealizowania na skutek zawarcia przez dłużnika umowy z osoba trzecią lub innej czynności prawnej.

Umowa taka może powodować pogorszenie sytuacji dłużnika i decydować o jego wypłacalności względem wierzyciela. Wówczas zagrożony wierzyciel może wystąpić z powództwem o uznanie takiej umowy za bezskuteczną, jeżeli strony umowy o jego roszczeniu wiedziały

Przesłanki dopuszczalności powództwa pauliańskiego:

• roszczenie wierzyciela musi być zaskarżalne przed sądem.

• niewypłacalność musi być spowodowana wyłącznie przez czynność prawną dłużnika

• dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

• osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się:

• niewypłacalny albo

• niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Domniemania prawne

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli:

• uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku - domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,

• korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych - domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

• Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny albo stał się niewypłacalny wskutek jej dokonania, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

TEMAT Ogólna charakterystyka wybranych umów zobowiązaniowych

(część szczególna zobowiązań umowy)

Podstawowe - ustawowe typy umów to umowy nazwane. Są również umowy nienazwane ( nie są uregulowane w KC a które wykształciła praktyka obrotu. Nienazwane usankcjonowane prawnie (włączone do KC) mogą stać się nazwanymi, np. umowa leasingu.

Umowy nazwane:

Kryterium podziału umów to cel umowy i wynikający z niej przedmiot świadczenia

I grupa:

Umowy dotyczące przenoszenia praw. Celem tych umów jest definitywne, bezpowrotne przeniesienie praw z jednego podmiotu na drugi:

• umowa sprzedaży - wiodąca

• umowa zamiany

• umowa dostawy

• umowa kontraktacji

• umowa darowizny

II grupa:

Umowy o używanie cudzej rzeczy. Celem tych umów jest udostępnienie rzeczy do używania z obowiązkiem zwrotu:

• umowa najmu - wiodąca

• umowa dzierżawy

• umowa użyczenia

• umowa leasingu

III grupa:

Umowy z zakresu stosunków kredytowych. Celem tych umów jest kredytowanie innego podmiotu, czyli oddanie mu do korzystania pieniędzy lub rzeczy oznaczonych, co do gatunku z obowiązkiem zwrotu ( nie tych samych, bo one są zużywane, ale w takiej samej wysokości:

• umowa pożyczki - wiodąca

• umowa rachunku bankowego

• umowa o kredyt bankowy

• umowa poręczenia

IV grupa:

Umowy o usługi. Celem tych umów jest świadczenie usługi jednego podmiotu na rzecz drugiego podmiotu:

• umowa zlecenia - wiodąca

• umowa o dzieło - wiodąca

• umowa o roboty budowlane

• umowa agencji

• umowa komisu

• umowa składu

• umowa przewozu

• umowa spedycji

V grupa

Umowy o charakterze alimentacyjnym (nie ma wiodącej):

• umowa renty

• umowa dożywocia

VI grupa

Umowy losowe (kryterium świadczenia). Świadczenie i jego rodzaj uzależnione jest od zdarzenia (nie ma wiodącej):

• umowa ubezpieczenia

• umowa o grę

• umowa zakładu

Umowa sprzedaży (sprzedaż)

Definicja sprzedaży (art. 535 KC)

Cechy umowy:

• nazwana

• dwustronnie zobowiązująca

• odpłatna

• wzajemna

• konsensualna

Forma dowolna (chyba, że przepis szczególny wymaga innej formy np. sprzedaż nieruchomości - akt notarialny). Przedmiotem sprzedaży może być też energia i prawa.

Obowiązki stron:

Sprzedawca:

• przeniesienie własności rzeczy na kupującego (jeżeli chodzi o rzeczy oznaczone co do tożsamości to wystarczy samo zawarcie umowy, natomiast jeżeli umowa dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku to wymagane jest jeszcze wydanie rzeczy)

• wydanie rzeczy

• poinformowanie o stosunkach prawnych (wynajęcie, obciążenie prawem rzeczy) i faktycznych rzeczy

• wydanie dokumentów związanych z rzeczą (kwity odprawy celnej, zaświadczenia, dowód rejestracyjny itp.)

• odpowiedzialność za wady rzeczy

Kupujący:

• zapłata ceny (ekwiwalent sprzedawanej rzeczy). Może być cena umowna, reglamentowana, sztywna (leki), cena najwyższa i najniższa (produkty rolne)

• odebranie rzeczy (w przypadku nieodebrania rzeczy sprzedawca może oddać je na przechowanie na koszt i odpowiedzialność kupującego albo sprzedać po wcześniejszych wezwaniach do odebrania)

Odpowiedzialność za wadliwość rzeczy.

Instytucje odpowiedzialności:

• rękojmia za wady

• gwarancja jakości

Rękojmia - odpowiedzialność sprzedającego względem kupującego za wady fizyczne oraz prawne sprzedawanej rzeczy. (art. 556-576 KC).

Wady fizyczne mogą polegać na:

• zmniejszeniu wartości, użyteczności rzeczy (np. przemakalność nieprzemakalnej kurtki),

• niekompletności (np. brak oprogramowania do komputera, brak dokumentacji i instrukcji),

• braku określonych właściwości (np. zawyżono parametry, użyto innych materiałów).

Wada fizyczna może stanowić podstawę odpowiedzialności sprzedawcy, gdy istniała przed wydaniem rzeczy albo powstała po wydaniu rzeczy, ale z przyczyny tkwiącej już uprzednio w rzeczy.

Wady prawne mogą polegać tylko na tym, że:

• sprzedawana rzecz nie należy do sprzedającego, lecz jest własnością osoby trzeciej,

• sprzedawana rzecz jest obciążona prawem na rzecz osoby trzeciej (np. hipoteką albo zastawem).

Uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi:

• może żądać obniżenia ceny (art. 560 KC),

• może żądać usunięcia wady (art. 561 KC),

• może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad (art. 561 KC),

• może odstąpić od umowy, ale tylko w przypadku, gdy wada jest istotna, tzn. nie pozwala na użytkowanie przedmiotu zgodnie z jego przeznaczeniem (art. 561 KC).

Sposób reklamacji wybiera kupujący. Rękojmia jest skuteczna przez okres 1 roku (w przypadku budynku przez 3 lata) (art. 568 KC) od dnia wydania towaru, z zastrzeżeniem, iż wada zostanie zgłoszona sprzedawcy nie dalej jak 1 miesiąc od chwili wykrycia tej wady. Okres ten może zostać wydłużony, gdy sprzedawca wadę podstępnie zataił. Rękojmią nie są objęte rzeczy nabyte w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym.

Gwarancja jakości:

W prawie cywilnym gwarancja odnosi się do gwarancji jakości rzeczy sprzedanej bądź gwarancji samoistnej (autonomicznej), której szczególną formą jest gwarancja bankowa.

Gwarancja jakości to ogół dodatkowych uprawnień, których zbywca rzeczy lub prawa może udzielić jego nabywcy. Sprowadzają się one zazwyczaj do zobowiązania, że zbywca zapewni nabywcy możliwość korzystania z rzeczy lub prawa bez zakłóceń (np. bez awarii).

Są sankcjonowane możliwością żądania przez nabywcę, by zbywca przywrócił rzecz do należytego stanu na swój koszt (tzn. dokonał naprawy albo wymienił rzecz) bądź nawet możliwością odstąpienia od umowy.

Jeśli zbywca udziela nabywcy gwarancji nie podając konkretnych jej warunków, mają zastosowanie "domyślne" przepisy o gwarancji z art. 577-582 KC. Gwarancja jest ważnym elementem konkurencji handlowej.

W odniesieniu do sprzedaży konsumenckiej nie mają zastosowania rękojmia i gwarancja, gdyż zgodnie z „ustawą o sprzedaży konsumenckiej z 01.01.2003r” mają do niej zastosowanie wyłącznie autonomiczne rozwiązania wprowadzone w tej ustawie (towar wadliwy - czyli niezgodny z umową).

Umowa darowizny

Darowizna - definicja (art. 888§1 KC)

Darowizna - bezpłatne świadczenie na rzecz obdarowanego, kosztem majątku darczyńcy

Cechy darowizny:

• nazwana

• jednostronnie zobowiązująca

• nieodpłatna

• konsensualna

• rozporządzająca

Forma umowy darowizny:

Do umowy darowizny wymagana jest tylko w stosunku do oświadczenia darczyńcy forma aktu notarialnego. Oświadczenie obdarowanego może być w dowolnej formie.

Jeżeli zabraknie formy aktu notarialnego a przyrzeczone świadczenie zostanie spełnione to umowa jest ważna - jest to konwalidacja nieważnej czynności prawnej

Podstawowe obowiązki stron:

Obowiązki darczyńcy:

• wydanie przedmiotu obdarowanemu

• obowiązki z tytułu rękojmii (jest jednak ona osłabiona, chyba, że darczyńca był świadomy wad i wyrządziły one szkodę art. 892 KC)

Obowiązki obdarowanego:

• jeżeli darowizna jest obciążona poleceniem to obdarowany ma obowiązek to polecenie spełnić (np. obowiązek opieki)

Odwołanie darowizny może nastąpić w dwóch przypadkach:

• gdy darowizna nie została jeszcze wykonana i jeżeli sytuacja majątkowa darczyńcy uległa takiej zmianie, że darowizna nie może być wykonana bez uszczerbku na jego majątku (niedostatek darczyńcy)

• gdy darowizna została już wykonana lub nie została wykonana jeżeli obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.(niewdzięczność obdarowanego)

Umowy o używanie rzeczy cudzych

Umowa najmu

Umowa najmu - definicja (art.659 KC)

Cechy umowy:

• nazwana

• dwustronnie zobowiązująca

• odpłatna

• konsensualna

• wzajemna

Element istotne:

• oddanie rzeczy do używania (np. nieruchomości ale także ścianę budynku pod reklamę)

• zapłata czynszu w pieniądzach lub świadczeniach innego rodzaju

Obowiązki stron:

Obowiązki wynajmującego:

• wydanie rzeczy w stanie zdatnym do użytku

• utrzymanie rzeczy w takim stanie przez cały czas najmu (na najemcy ciąży obowiązek tylko drobnych napraw - art. 681 KC), poważne ciążą na wynajmującym

• odpowiedzialność z tytułu rękojmii (art. 664 KC)

Obowiązku najemcy:

• płacenie czynszu (w pieniądzach lub świadczeniach innego rodzaju, usługami)

• używanie rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem

• piecza nad rzeczą i drobne naprawy

• najemca może podnająć lub użyczyć do bezpłatnego używania, chyba, że w umowie jest zakaz, a jeżeli chodzi o najem lokali to odwrotnie nie można użyczać i podnajmować chyba, że umowa to dopuszcza.

Jeżeli chodzi o najem lokali to najpierw stosujemy przepisy ustawy o najmie lokali a potem przepisy KC dot. najmu lokali a na końcu dot. najmu w ogóle.

Umowa dzierżawy

Dzierżawa - definicja (art. 693§1 KC)

Dzierżawa różni się od najmu tym, że przy dzierżawie dzierżawca pobiera z rzeczy pożytki. (jeżeli nie ma tych pożytków a umowa nazwana jest dzierżawą to i tak mamy do czynienia z najmem). Dzierżawca może nie tylko używać rzeczy, ale także pobierać pożytki z rzeczy.

Cechy umowy:

• nazwana

• dwustronnie zobowiązująca

• odpłatna

• konsensualna

• wzajemna

Elementy przedmiotowo istotne:

• oddanie rzeczy

• zapłata czynszu w formie pieniężnej lub świadczeniu

Obowiązki stron

Obowiązki wydzierżawiającego:

• wydanie rzeczy w stanie zdolnym do pobierania pożytków

• utrzymanie rzeczy w stanie zdolnym do pobierania pożytków

Obowiązki dzierżawcy:

• zapłaty czynszu

• używanie rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem

• używanie rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem

• piecza nad rzeczą i drobne naprawy

• opłaty ubezpieczenia i inne

Cechy i obowiązki stron jak przy umowie najmu.

Umowa leasingu

Leasing - (art. 709¹ KC)

Leasing nabywanie od osoby trzeciej od finansującego rzeczy i oddanie jej korzystającemu do korzystania i pobierania pożytku a korzystający płaci za to w ratach wynagrodzenie pieniężne.

Wyróżniamy leasing bezpośredni (art. 709¹⁸ KC) - oddanie własnej rzeczy w użytkowanie i pobieranie pożytku (np. producent), pośredni (w transakcji uczestniczy więcej niż dwie strony t.j. miedzy producentem a użytkownikiem występuje jeszcze wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe). Mamy również leasing finansowy (korzystający żąda od finansującego przeniesienia na niego własności rzeczy), operacyjny i zwrotny.

Umowa użyczenia

Użyczenie - (art.710 KC)

Oddanie nieodpłatnie rzeczy do używania

Cechy umowy użyczenia:

• nazwana

• jednostronnie zobowiązująca

• nieodpłatna

• realna (umowa użyczenia jaki jedna z nielicznych jest umową realną - nie konsensualną) - musi tu nastąpić wydanie rzeczy, nie wystarczy zgodne oświadczenia woli.

Elementy istotne umowy:

• zezwolenie na używanie rzeczy na czas oznaczony lub nieoznaczony

• rzecz oznaczona co do tożsamości

• z rzeczy należy korzystać zgodnie z przeznaczeniem i właściwościami

Obowiązki stron:

Obowiązki użyczającego:

• zezwolenie na używanie rzeczy

• powstrzymywanie się od działań utrudniających używanie rzeczy

Obowiązki biorącego:

• używanie rzeczy zgodnie z przeznaczeniem i właściwościami

• obowiązek osobistej pieczy nad rzeczą

• niemożność przekazywania inne osobie (bez zgody użyczającego)

• obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania rzeczy

• obowiązek zwrotu rzeczy w stanie nieuszkodzonym

Umowy z zakresu stosunków kredytowych (przypominają poprzednie umowy co do używania cudzej rzeczy)

Udostępnia się tu pieniądze lub rzeczy określone, co do gatunku. Nie zwraca się tych rzeczy i pieniędzy, ale takie same rzeczy lub pieniądze. (w tej samej wysokości, gdyż tamte są zużywane)

Pieniądze na podstawie takich umów stają się własnością drugiej strony a udostępniona rzecz przechodzi na własność biorącego.

Umowa pożyczki

Pożyczka - definicja (art. 720§1 KC)

W umowie tej następuje przeniesienie własności rzeczy w obie strony.

Cechy umowy pożyczki:

• nazwana

• dwustronnie zobowiązująca

• konsensualna

• odpłatna

• wzajemna

Forma umowy. W przypadku wartości powyżej 500zł pisemna zwykła bez rygoru nieważności

Elementy istotne:

• przenoszenie własności pieniędzy oraz rzeczy oznaczonych co do gatunku

• zwrot tej samej wartości pieniędzy lub tej samej ilości rzeczy oznaczonej co do gatunku i tej samej jakości

Obowiązku stron:

Obowiązki dającego:

• obowiązek przeniesienia prawa własności na pożyczkobiorcę

• odpowiedzialność za wady rzeczy oraz szkody przez nie wyrządzone

Obowiązek biorącego:

• nie ma obowiązku odebrania pożyczki

• ma roszczenie o jej wydanie

• obowiązek zwrotu w terminie umówionym lub 6 tygodni po wypowiedzeniu terminu jeśli ten nie został określony

• jeżeli umowa ma charakter odpłatny to obowiązek zwrotu odsetek

Umowa rachunku bankowego

Rachunek bankowy - definicja (art.725 KC)

Przechowywanie pieniędzy, dokonywanie rozliczeń na zlecenie, udostępnienie bankowi pieniędzy do korzystania.

Cechy umowy:

• nazwana

• konsensualna

• dwustronnie zobowiązująca

• odpłatna

• wzajemna

Elementy istotne:

• zobowiązanie banku do przyjmowania i przechowywania środków

• dokonywanie rozliczeń na zlecenie posiadacza

• forma - umowa pisemna

Szczególnym rodzajem umowy rachunku bankowego jest umowa rachunku oszczędnościowego.

Obowiązki stron:

Obowiązki banku:

• przyjmowanie i przechowywanie środków

• dokonywanie rozliczeń

• przesyłanie posiadaczowi wykazu salda przy jego zmianie

Obowiązki posiadacza rachunku

• obowiązek zgłoszenia niezgodności salda w ciągu 14 dni od wydania wyciągu

Forma umowy pożyczki

Pożyczka może być:

• nieodpłatna - bez oprocentowania, bez odsetek np. pomiędzy sąsiadami

• odpłatna - np. w obrocie profesjonalnym, w banku

Umowa rachunku bankowego jest pożyczką odpłatną, bo środki są oprocentowane

Umowa o kredyt bankowy (uregulowana jest w prawie bankowym)

Umowa ta dotyczy oddania do dyspozycji przez bank określonej sumy pieniężnej.

Umowa o kredyt bankowy jest umową pozakodeksową.

Udzielają jej tylko instytucje bankowe. Zawsze występuje tu oprocentowanie.

Kredyt ma charakter celowy a pożyczka nie. Umowa o kredyt jest zabezpieczona a pożyczka nie musi.

Bank może nie przekazywać własności pieniędzy i sam dokonywać rozliczeń t.j. pozostawienie w dyspozycji.

Cechy umowy:

• konsensualna

• dwustronnie zobowiązująca

• wzajemna

Elementy przedmiotowo istotne:

• bank oddaje do dyspozycji określoną kwotę na oznaczony czas

• zwrot wykorzystanego kredytu

• uiszczenie odsetek oraz prowizji

• forma pisemna zwykła

Obowiązki stron

Obowiązki kredytodawcy:

• obowiązek oddania do dyspozycji określonej kwoty na czas oznaczony

• obowiązek zbadania zdolności kredytowej kredytobiorcy

Obowiązki kredytobiorcy:

• korzystanie ze środków na warunkach umowy

• obowiązek zwrotu wykorzystanego kredytu

• obowiązek zapłaty odsetek i prowizji

• obowiązek poddania się ocenie zdolności kredytowej i kontroli wykorzystania kredytu

Umowy o usługi

Umowy o usługi dotyczą umów rezultatu lub starannego działania

Umowa rezultatu, gdyż usługa ma postać ściśle określonego rezultatu, dzieła, zawsze możliwego do osiągnięcia. Świadczący usługę odpowiada za brak rezultatu wobec zamawiającego (np. uszycie ubrania przez krawca, zrobienie stołu przez stolarza, wykonanie instalacji elektrycznej przez elektryka)

Dzieło może mieć również charakter niematerialny (np. obraz, rzeźba). Może być również na nośniku materialnym lub niematerialnym (np. wygłoszenie wykładu).

Umową rezultatu jest umowa o dzieło oraz jej pochodne np. umowa o roboty budowlane.

Umowa starannego działania, gdyż świadczenie nie musi mieć ściśle określonych cech, parametrów. Osiągnięcie rezultatu nie musi być pewne.

Za brak rezultatu wykonujący nie odpowiada, jeżeli do dołożył tylko należytej staranności. Odpowiada on jedynie na brak należytej staranności (np. adwokat podejmujący się obrony lub lekarz leczący pacjenta)

Umową starannego działania jest umowa zlecenia.

Umowa o dzieło (art. 627 KC)

Rezultatem jest oznaczone dzieło (np. przekopanie ogródka, prace rzemieślnicze itp., w usługach medycznych wykonanie koronki, lub operacja plastyczna, natomiast inne umowy medyczne to mowy zlecenia)

Cechy umowy o dzieło:

• nazwana

• konsensualna

• dwustronnie zobowiązująca

• odpłatna

• wzajemna

• rozporządzająca (tylko wtedy gdy materiał nie jest własnością zlecajacego)

Dzieło:

• spełnienie usługi, która oznacza przyszły wytwór pracy fizycznej lub umysłowej człowieka

• rezultat jest ściśle określony przez wskazanie parametrów

• może mieć charakter materialny lub niematerialny (scenariusz, wykład)

• działo musi być obiektywnie wykonalne

Obowiązki stron:

Obowiązki przyjmującego zamówienie:

• wykonanie określonego dzieła o ściśle określonych cechach

• wykonanie dzieła osobiście, jeśli wynika to z treści umowy

• obowiązek wykonania dzieła przy użyciu narzędzi i materiałów własnych

• obowiązek stosowania się do poleceń i wskazówek wydanych przez zamawiającego

• wykonanie działa we wskazanym terminie

• wykonawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi (art. 637KC). Jeżeli wady są usuwalne to wzywa się wykonującego do ich usunięcia a w przypadku wad nieusuwalnych zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wady są istotne, a jeżeli są nieistotne to może tylko żądać obniżenia ceny.

Obowiązki zamawiającego:

• zapłata wynagrodzenia. Może być wynagrodzenie ryczałtowe stosowane przy prostych dziełach gdzie koszty są przewidywalne i wynagrodzenie kosztorysowe stosowane przy skomplikowanych dziełach, gdzie nie wiadomo ile i jakie materiały będą potrzebne

• obowiązek współdziałania - może być wymagane współdziałanie z wykonującym (np. pobranie miary przez krawca, pozowanie do portretu).

• obowiązek odbioru dzieła

Umowa zlecenia (art. 734 KC)

Przedmiotem umowy zlecenia jest dokonanie określonej czynności prawnej przez przyjmującego zlecenie (np. sporządzenie pozwu przez adwokata, kupno gazety koledze itp.)

Przedmiotem może być również czynność faktyczna (w szerszym znaczeniu zlecenie np. o leczenie z lekarzem, o popilnowanie dziecka z opiekunką)

Przy umowie zlecania odpowiada się z staranność wykonania a nie za rezultat.

Cechy umowy zlecenia:

• nazwana

• konsensualna

• dwustronnie zobowiązująca

• nieodpłatna lub odpłatna i wtedy wzajemna Umowa zlecenia może być odpłatna lub nieodpłatna (art.735 KC) Co do zasady zlecenie jest umową odpłatną ale z umowy lub okoliczności może wynikać, że jest nieodpłatną.

Obowiązki stron:

• obowiązek dokonania czynności prawnej osobiście

• obowiązek wydania dającemu zlecenie przedmiotu

• obowiązek zapłaty wynagrodzenia

• obowiązek zwrotu wydatków

• obowiązek wydania zaliczki za żądanie przyjmującego zlecenie

Zlecenie jest oparte na pewnym stosunku zaufania. Przy umowie o dzieło nie jest wymagane zaufanie i w związku z tym wykonujący może zlecić wykonanie dzieła komuś innemu, chyba, że umowa wyraźnie zastrzega, że wykonujący ma osobiści wykonać może dzieło.

Przy zleceniu wykonujący ma obowiązek wykonania zlecenia osobiście, chyba, że umowa zlecenia dopuszcza, że może ktoś inny wykonać zlecenie lub zmuszają do tego okoliczności. Zwyczaj też może decydować o tym, że ktoś inny wykona zlecenie (np. adwokaci zastępujący się substytutami).

Wykonujący zlecenie (zleceniobiorca) musi działać z najwyższą starannością. Zleceniodawca musi poinformować zleceniobiorcę o przebiegu pracy oraz wydać mu wszystkie rzeczy wynikające ze zlecenia. Wykonujący musi kierować się wskazówkami zleceniodawcy, co do sposobu wykonania zlecenia, chyba, że sytuacja zmusza go do zmiany sposobu a nie ma możliwości zweryfikowania tego ze zleceniodawcą.

Prowadzenie spraw cudzych bez zlecenia (art.752 KC)

Dotyczy np. w stosunkach sąsiedzkich zapłaty rachunku za sąsiada.

Należy działać z korzyścią i prawdopodobną wolą zainteresowanego. Jeżeli zainteresowany wyrazi zgodę (gdy się z nim skontaktujemy) na nasze działania to mamy do czynienie z umową zlecenia.

Wykonujący zlecenie ma prawo żądać zwrotu kosztów i nakładów.

Umowa ubezpieczenia (art.805 i nast. KC.)

Umowa ubezpieczenia -jest to umowa, na podstawie, której zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciel) zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Świadczenie zakładu ubezpieczeń może polegać na zapłacie:

• przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku,

• przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Cechy umowy ubezpieczenia:

• nazwana,

• dwustronnie zobowiązująca

• odpłatna.

• rozbieżności w doktrynie wywołuje losowość i wzajemność umowy ubezpieczenia. Judykatura polska stoi na stanowisku, że umowa ubezpieczenia jest umową losową, której nie można przypisać charakteru wzajemności.

Treść umowy ubezpieczenia

Na treść umowy składają się jej essentialia negotti oraz główne świadczenie stron.

Do essentialia negotti zaliczymy postanowienia określające:

• zdarzenie losowe

• interes ubezpieczonego, któremu zdarzenie owo zagraża.

Główne świadczenia stron

• świadczenie pieniężne ubezpieczającego, którym jest zapłata składki ubezpieczeniowej

• świadczenie pieniężne zakładu ubezpieczeń, którym jest zapłata umówionego odszkodowania lub świadczenia.

Umowa agencji i komisu

Są to umowy gdzie jedną ze stron jest przedsiębiorca. W umowie agencyjnej przedsiębiorca działa na własny rachunek, ale nie we własnym imieniu.

Na umowę mówi się kontrakt. Kontrakt zawiera ziele załączników. Umowy na ogół zawierane są na podstawie negocjacji.

Umowa agencyjna (art. 758-764 KC)

Mamy trzy rodzaje umów agencyjnych:

• o charakterze mieszanym

• o

• o

Cechy umowy agencyjnej:

• konsensualna

• dwustronnie zobowiązująca

• wzajemna

• odpłatna

Na podstawie umowy agencyjnej, przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie (zleceniodawcy) albo do zwierania ich w imieniu zleceniodawcy, a zleceniodawca zobowiązuje się do zapłaty umówionego wynagrodzenia (prowizji). Zarówno agent, jak i zleceniodawca są przedsiębiorcami, a agent zobowiązany jest ponadto działać w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa.

Strony:

• agent - przedsiębiorca

• dający zlecenie

Umowa komisu (art. 765-773KC)

Cechy umowy agencyjnej:

• konsensualna

• dwustronnie zobowiązująca

• wzajemna

• odpłatna

Na podstawie umowy komisu, zleceniobiorca (komisant) zobowiązuje się do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rzecz zleceniodawcy (komitenta), lecz w imieniu własnym, zaś komitent zobowiązuje się zapłacić za tę usługę wynagrodzenie (prowizję). Komisant działa wyłącznie w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa.

Strony:

• komisant - przyjmujący zlecenie

• komitent - dający zlecenie

Komisant działa we własnym imieniu, ale nie na własny rachunek tylko a na rachunek komitenta

Umowy realne to np. umowa użyczenia, składu, przechowania.

TEMAT: Papiery wartościowe, instrumenty finansowe, przekaz.

Papier wartościowy jest to dokument, który zawiera określone w jego treści prawa podmiotowe, zwłaszcza wierzytelności a posiadanie tego dokumentu jest niezbędną przesłanką realizacji tego prawa.

Zobowiązania wynikające z papierów wartościowych mają charakter abstrakcyjny - oznacza to, że oderwane są one od swojej gospodarczej przyczyny, która spowodowała ich wydanie (są zbywalne, krążą w obiegu i cały czas są ważne)

Art. 931⁶ KC - jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego dłużnik jest zobowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnia go dłużnikowi celem pozbawienia tego dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty (zniszczenie, przekreślenie, wpis że anulowano)

Legitymowana do realizacji roszczenia wynikającego z treści papieru wartościowego jest osoba posiadająca ten dokument. Spełnienie świadczenia na ręce osoby, która posiada ten dokument jest ważne, chyba, że wiedział, że działał w złej wierze.

Podział papierów wartościowych:

I podział z uwagi na przedmiot uprawnień:

• papiery opiewające na wierzytelności pieniężne (np. weksle, czeki, listy zastawne, obligacje)

• papiery zawierające wierzytelności pieniężne, których realizacja jest uwarunkowana zajściem określonych zdarzeń losowych (np. losy, polisy ubezpieczeniowe na zlecenie lub okaziciela)

• papiery wyrażające prawa udziałowe w spółce akcyjnej (np. akcje) - udziały w sp. z o.o. nie są papierami wartościowymi

• papiery wyrażające prawo rozporządzania towarem znajdującym się pod pieczą wystawcy dokumentu (np. dowody składowe, dowody ładunkowe, konosamenty - listy przewozowe morskie)

II podział na papiery imienne - wskazujące określone podmioty do realizacji roszczeń z nich wynikających

• papiery przenoszone w drodze przelewu (art. 509¹ i 921⁸ KC)

• papiery na zlecenie, które legitymują jako uprawnionego osobę imiennie wskazaną lub przez nią oznaczoną, są one zbywalne w drodze indosu i wręczenia papieru (art. 517§1 i 921⁹ KC)

• papiery na okaziciela, które legitymują osobę przedstawiającą dokument - przeniesienie własności następuje poprzez wręczenie tego dokumentu (art.517§2 i 921¹² KC)

Funkcje papierów wartościowych:

• funkcja kredytowa - wystawiając papier wartościowy i wydając go wystawca uzyskuje u nabywcy bądź określoną sumę pieniędzy bądź prolongatę spłaty

• funkcja płatnicza - stanowi surogat pieniądza

• funkcja obiegowa - wynika ona z łatwości przenoszenia praw wynikających z papierów wartościowych

• funkcja gwarancyjna (zabezpieczająca) - dotyczy weksli własnych i trasowanych

• funkcja legitymacyjna - polega na ułatwieniu identyfikacji podmiotów uprawnionych do realizacji praw wynikających z papierów wartościowych

Weksel

Prawo wekslowe uregulowane jest w ustawie z 28.04.1936r

Weksel oznacza - dokument sporządzany w przewidzianej przez prawo formie, w którym wystawca (trasant) albo sam przyrzeka zapłatę określonej sumy pieniężnej albo poleca zapłatę osobie trzeciej (trasatowi).

Wyróżniamy dwa rodzaje weksli:

• weksle własne

• weksle trasowane

Weksel własny zwany solaweksel albo prostym - oznacza, że wystawca przyrzeka bezwarunkowo zapłacić oznaczoną sumę pieniężną na rzecz lub zlecenie wskazanej z nazwiska osoby zwanej remitentem.

Może być sporządzony na dowolnym materiale, ale jest dokumentem sformalizowanym t.j. określone jest w przepisach, co ma zawierać:

• musi zawierać słowo weksel

• przyznanie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej kwoty pieniędzy (jeżeli jest bez kwoty to jest to weksel in blanco i po wpisaniu kwoty staje się wekslem. Na ogół wekslom in blanco towarzyszy jakaś umowa

• oznaczenie terminu płatności

• oznaczenie miejsca płatności

• nazwisko osoby na rzecz której lub na zlecenie której zapłata ma być wykonana (nie mogą one być na okaziciela). Osobę uprawnioną z weksla nazywa się remitentem

• data i miejsc wystawienia weksla

• podpis wystawcy

Weksel trasowany zwany ciągnionym lub trata - polega na tym, że wystawca poleca trasatowi bezwarunkowo zapłacić na rzecz remitenta określoną sumę pieniężną. (mamy tu trzy osoby wystawcę, trasata i remitenta)

Różnica przy wekslu własnym wystawca ma zapłacić, a przy trasowanym płaci nie wystawca weksla a trasat.

Przekaz

Przekaz - czynność prawna zawierająca dwa rozporządzenia. Pierwsze dla remitenta do odbioru określonej kwoty a drugie dla trasata do przekazania określonej kwoty.

Jeżeli trasat za ten weksel nie zapłaciłby to weksel ten staje się solawekslem i odpowiada za niego wystawca. Wystawca odpowiada za przyjęcie i zapłatę weksla. Na wekslu przy nazwisku trasata umieszczamy również jego adres i podpis.

Każdy weksel można przenieść przez „Indos” chociażby weksel był wystawiony nie na zlecenie.

Indos przenosi wszystkie prawa z weksla. Ma formę pisemnego oświadczenia umieszczonego na wekslu lub przedłużku weksla i oznacza przeniesienie wszystkich praw wynikających z weksla.

Indos zawiera, co najmniej podpis zbywcy (indosanta) wtedy jest to „indos in blanco” - niepełny.

Jeśli zawiera również dane indosariusza, czyli osoby uprawnionej z weksla - wtedy jest to weksel pełny.

Weksel oprócz indosu może być zbyty w drodze dziedziczenia, cesji, zapisu.

Dodatkowo weksel może być wzmocniony tym, że poręczyciele zobowiązują się za ten weksel zapłacić do pełnej kwoty lub jej części na wypadek gdyby osoby zobowiązane obowiązku nie wykonały. Jest to „aval” czyli poręczenie wekslowe.

Protest wekslowy

Protest stanowi formę formalne stwierdzenie odmowy przyjęcia do zapłaty weksla. Jest to akt publiczny o treści ściśle określonej przez prawo. Protesty sporządzają notariusze i urzędy pocztowe. Protest wpisywany jest na odwrotnej stronie weksla lub osobnej karcie złączonej z wekslem w taki sposób, aby nie było tam wolnych miejsc. Po bezskutecznym upływie terminów ustanowionych do zapłaty weksla posiadacz weksla przedstawia weksel do protestu. Protest umożliwia dochodzenie roszczeń wynikających z weksla przeciwko osobom zobowiązanym z tego weksla (nie tylko wystawcy, ale też trasatowi i poprzednim właścicielom tego weksla, czyli indosantom)

Jest to zobowiązanie mające charakter abstrakcyjny (nie kauzalny - przyczynowy) - dalszy byt prawny zależy od jego dalszego przyjęcia, oraz bezwarunkowe, - bo krąży i nie mogą mu zostać nadane warunki.

Weksel jest to substytut pieniądza.

Weksel ma funkcje płatniczą, kredytową, gwarancyjną (ułatwia dochodzenie roszczeń - wystarczy oryginał weksla - postępowanie jest proste, od razu postępowanie nakazowe, które jest proste i szybkie)

Na wekslu można zawarować odsetki umowne, jeżeli ich nie określono to należą się odsetki ustawowe.

Obligacja

Zasady emisji i zbywania obligacji określa ustawa z dnia 29.06.1995r „o obligacjach” DzU nr120 poz. 1300 z 2001r

Obligacje mogą emitować:

• podmioty prowadzące działalność gospodarczą posiadające osobowość prawną a także spółki komandytowo - akcyjne (które tej osobowości prawnej nie mają)

• gminy, powiaty, województwa a także związki jednostek samorządu terytorialnego

• inne podmioty posiadające osobowość prawną upoważnione do emisji obligacji

• instytucje finansowe, których członkiem jest RP

Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii reprezentującym prawa majątkowe, podzielone na określoną liczbę równych jednostek, w których emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia o charakterze pieniężnym lub nie pieniężnym.

Emitent pieniądze musi wykorzystać na cel ściśle określony w prospekcie emisyjnym. (jedynie skarb państwa nie musi podawać celu). W przypadku innego celu nabywca może zerwać umowę o zażądać zwrotu pieniędzy wcześniej. W obligacji musi być wyznaczony termin, w jakim emitent musi odkupić obligacje, są one oprocentowane. Mogą być obligacje imienne i na okaziciela. Mogą mieć formę dokumentu lub nie (forma elektroniczna).

Emitent odpowiada całym swoim majątkiem za obligacje a także poręczyciel, jeżeli było postępowanie zabezpieczające.

Akcja

Akcja jest papierem wartościowym, udziałem w spółce.

Daje prawo do:

• głosu

• dywidendy, zysków

• majątku spółki (partycypuje przy podziale masy spadkowej)

Akcje mogą być zwykłe i uprzywilejowane (co do głosu lub dywidendy)

Akcja może mieć wartość:

• nominalną

• emisyjną

• rynkową

Akcje mogą być imienne lub na okaziciela

Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki, to spółka odpowiada całym swoim majątkiem.

TEMAT: Wprowadzenie do prawa rodzinnego

Tezy:

1. Ogólna charakterystyka prawa rodzinnego i opiekuńczego

2. Pojęcie pokrewieństwa i powinowactwa

3. Podstawowe prawa i obowiązki małżonków

4. Małżeńskie ustroje majątkowe

Głównym źródłem prawa rodzinnego jest „Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy”

Prawo rodzinne (KRO) jest działem prawa cywilnego (działem szczególnym, wyspecjalizowanym)

Prawo rodzinne to taki dział prawa cywilnego, który reguluje sytuacje człowieka w rodzinie.

Znaczenie socjologiczne prawa rodzinnego - rozróżnia się:

• rodzinę małą (małżonkowie, małżonkowie z dziećmi oraz jedna osoba z dziećmi)

• rodzina duża - wielka (rodziny z innymi osobami pozostającymi we wspólnocie domowej np. dziadkami itp.)

Gdy chodzi o obowiązek alimentacyjny przedmiot prawa rodzinnego rozszerzony jest również na rodzinę dużą.

Przedmiotem prawa rodzinnego jest przede wszystkim rodzina mała.

Uregulowane stosunki społeczne, prawnie rodziny to stosunki prawno - rodzinne.

Stosunki prawno - rodzinne (w ścisłym znaczeniu:

• małżeństwo - usankcjonowana wspólnota kobiety i mężczyzny)

• pokrewieństwo - oparte na biologicznej więzi

• powinowactwo - wynika z małżeństwa i pokrewieństwa

W szerszym znaczeniu (ukształtowane przez prawo na wzór stosunków rodzinnych):

• przysposobienie

• opieka

• zastępcze formy pieczy nad dzieckiem (rodzina zastępcza, placówka opiekuńczo - wychowawcza)

• kuratela

Pochodne stosunki rodzinne:

• władza rodzicielska

• obowiązki alimentacyjne

Wyróżniamy również konkubinat - jako stosunek rodzinny, którym prawo się nie interesuje (faktyczny związek kobiety i mężczyzny prawem nie usankcjonowany)

Przepisy prawa rodzinnego są przepisami bezwzględnie obowiązującymi (poza wyjątkami dot. np. ustroju majątkowego, wyboru nazwiska)

Prawo cywilne jest przede wszystkim prawem majątkowym, natomiast w prawie rodzinnym dominuje interes niemajątkowy, chociaż majątkowy interes jest wtórny i pojawia się też.

Szkic pokrewieństwa i powinowactwa

Schemat pokrewieństwa





Linia prosta - pochodzą, jeden od drugiego

Linia boczna - osoby nie pochodzą od siebie, ale mają, co najmniej jednego wspólnego przodka

Prawo cywilne interesuje się w linii bocznej tylko do rodzeństwa również przyrodniego

Pokrewieństwo - związki krwi - biologiczne powiązanie

Stopień pokrewieństwa - bliskość pokrewieństwa - liczba urodzeń

Linia boczna - nie pochodzą bezpośrednio od siebie, ale przez wspólnego przodka. W lini bocznej nie ma pokrewieństwa 1 stopnia.





Powinowactwo (aby doszło do powinowactwa musi zaistnieć małżeństwo)





Zasady prawa rodzinnego:

1. Zasada autonomii rodziny - daje rodzinie swobodę w realizacji jej funkcji (jak wykonywać władzę rodzicielską itp.)

2. Zasad szczególnej ochrony rodziny - chodzi tu o ochronę zarówno przed zagrożeniami zewnętrznymi jak i czynnikami wewnętrznymi (np. gdy ktoś chce zabrać dziecko lub gdy rodzice niewłaściwie wykonują swoją władzę)

3. Zasad dobra dziecka (zasada powszechna)

4. Zasada równouprawnienia - małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie (równe, ale nie znaczy jednakowe, daje tu znać o sobie tradycja, budowa fizjonomiczna, itp.)

Podstawowe prawa i obowiązki małżonków (art.23-30 KRO)

Dotyczą wszystkich małżeństw bez względu na typ ustroju majątkowego.

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki (zasada urównouprawnienia).

Dwie grupy podstawowych praw i obowiązków:

• prawa i obowiązki wzajemne:

• obowiązek wspólnego pożycia (więź duchowa, fizyczna, gospodarcza)

• obowiązek wzajemnej pomocy

• obowiązek wierności

• obowiązek wzajemnej reprezentacji (dotyczy spraw zwykłego zarządu)

• prawa i obowiązki względem rodziny:

• obowiązek współdziałania dla dobra rodziny

• obowiązek wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny

• obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (chodzi tu o potrzeby całego gospodarstwa domowego, indywidualne potrzeby małżonków, potrzeby dzieci rozstrzygane o zasadę równej stopy życiowej)

• prawo do mieszkania rodzinnego (jeżeli mieszkanie jest tylko jednego małżonka, to drugi ma prawo korzystać z tego mieszkania jak i ze sprzętów w nim znajdujących się)

• solidarna odpowiedzialność małżonków (jeden z małżonków zaciągnie zobowiązanie w zwykłych sprawach rodziny to odpowiada również drugi małżonek za ten dług niezależnie od typu ustroju majątkowego małżeństwa).Sąd z ważnych powodów może tą odpowiedzialność solidarną uchylić (art. 30§2 KRO)

Małżeńskie ustroje majątkowe

Podstawowy rodzaj ustroju majątkowego (ustawowy ustrój) to taki, gdy małżonkowie nic wcześniej i później nie ustalili.

Podstawowym rodzajem jest:

• ustrój wspólności ustawowej (ustawowy ustrój majątkowy)

a dodatkowymi:

• ustrój umowny (mogą go wprowadzić małżonkowie umową, intercyzą)

• ustrój przymusowy (z mocy prawa obowiązuje małżonków w ściśle określonych przypadkach)

Ustrój wspólności ustawowej zakłada, że w skład majątku rodziny wchodzi:

• majątek osobisty męża (majątek osobisty jest to majątek indywidualny określonego podmiotu, mają tu zastosowanie ogólne zasady prawa cywilnego)

• majątek osobisty żony

• majątek wspólny (nie jest to majątek indywidualny i mają tu zastosowanie szczególne reguły postępowania).

Skład majątku wspólnego wymienia przykładowo art. 31 KRO. Zasadą jest, że w jego skład wchodzi to, co nabywają wspólnie. W jego skład wchodzą:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

• dochody z majątku wspólnego jak również z majątku działalności, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego)

Skład majątku osobistego (art. 33 KRO)

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej

• przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił

• przedmioty nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione wyżej

• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków

• przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonującego ten zawód, nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa

• prawa niezbywalne

• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość

• wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków

• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

• prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego

Zasady zarządu majątkiem wspólnym (art.36 i 37 KRO)

• zasada samodzielności zarządu majątkiem wspólnym połączona z czynnościami informacyjnymi drugiego małżonka

• możliwość zgłoszenia sprzeciwu (art.36¹ KRO) - drugi małżonek może się sprzeciwić decyzji pierwszego (ta zasada ogranicza pierwszą zasadę). Sprzeciw ten nie dotyczy bieżących spraw życia codziennego.

• pewne czynności wymagają zgody drugiego małżonka (art.37 KRO) - ważność umowy i czynności prawnych po potwierdzeniu przez drugiego małżonka (czynności zmierzające do zbywania itp.)

Stosunki rodzice - dzieci

Problematyka pochodzenia dziecka:

• domniemanie ojcostwa, mąż matki jest ojcem i do 300 dni od ustania związku (domniemanie to można później obalić)

• uznanie dziecka w związkach nieformalnych

• możliwość wystąpienia do Sądu przez ojca o uznanie jego ojcostwa, jeżeli matka nie wyraża zgody na uznanie dziecka przez ojca

Władza rodzicielska - zespół obowiązków i praw rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka

Atrybuty władzy rodzicielskiej:

• piecza nad osobą dziecka i jego wychowaniem - to codzienna opieka, ochrona przed niebezpieczeństwami, wpajanie pewnych zachowań, realizacja obowiązku szkolnego, troska o rozwój fizyczny i psychiczny, rozwijanie jego talentów i aspiracji, pielęgnacja w chorobie, dbanie o usprawiedliwione potrzeby dziecka, uspołecznienie - takie kierowanie jego rozwojem aby mogło żyć w społeczeństwie

• zarząd majątkiem dziecka (czynności faktyczne i prawne - np. remontowanie mieszkania dziecka i wynajmowanie go). Rodzice mają prawo i obowiązek troszczyć się o majątek dziecka. Mogą dysponować tylko majątkiem w zarządzie zwykłym a to, co przekracza zarząd zwykły musi być zgoda obu rodziców i sądu. Są czynności w zarządzie majątkiem dziecka, z których rodzice są wyłączeni.

• przedstawicielstwo ustawowe dziecka - reprezentacja dziecka. (kiedy dziecko nie ma zdolności do czynności prawnych lub ma ja ograniczoną. Są sytuacje, przy których rodzice nie mogą reprezentować dziecka. Jeżeli rodzic nie może reprezentować dziecka, to dziecko reprezentuje kurator np. kiedy dziecko musi złożyć oświadczenie woli. Reprezentacja dziecka jest to obowiązek ustawowy, kiedy trzeba wykonać czynność prawną np. występowanie o dokument, paszport, sprawy dot. leczenia czy szkoły.

Sposoby wykonywania władzy rodzicielskiej:

• rodzice mogą osobno decydować o sprawach dziecka i osobno wykonywać władzę rodzicielską

• o istotnych sprawach dziecka muszą decydować wspólnie, a jak nie mogą dojść do porozumienia to w sprawach tych rozstrzyga sąd.

Zasady przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej:

• dobra dziecka

• zgodność z interesem społecznym

Ingerencja w sprawowaniu władzy rodzicielskiej- trzy formy ingerowania:

• ograniczenie władzy rodzicielskiej

• zawieszenie władzy rodzicielskiej

• pozbawienie władzy rodzicielskiej

Ograniczenie władzy rodzicielskiej (ze względu na elastyczne przesłanki i stosowane środki)

Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone sąd może (art.109 KRO):

• zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń

• określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo podać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun

• poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego

• skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi

• zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo - wychowawczej

• powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi

Zawieszenie władzy rodzicielskiej stosowane w przypadku czasowa przeszkoda w sprawowaniu władzy np., pozbawienie wolności, choroba, wyjazd (art. 110 KRO)

Policja ma obowiązek zawiadomienia sądu opiekuńczego o tym, że rodzice nie dopełnili obowiązku zawieszenia władzy rodzicielskiej np. wyjeżdżając pozostawili dzieci dziadkom.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej (art.111 KRO)

Przesłanki obligatoryjnego pozbawienia władzy rodzicielskiej:

• trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Może być z przyczyn zawinionych (pozbawienie wolności, wyjazd za granicę) i niezawinionych (choroba)

• nadużywanie władzy rodzicielskiej. Symptomy:

• bicie dziecka (nie karcenie)

• kiedy starsze dziecko zajmuje się za rodziców wychowaniem młodszego rodzeństwa

• zmuszanie do zarobkowania

• znęcanie się fizyczne i psychiczne nad dzieckiem

• rażące zaniedbywanie swoich obowiązków. Symptomy

• tolerowanie kradzieży lub innych czynów zabronionych popełnianych przez dziecko

• dopuszczenie do używania przez dziecko alkoholu lub tytoniu

• dopuszczanie (nieograniczanie, niekontrolowanie) dostępu do internetu, lub brutalnych gier

Przesłanki fakultatywnego pozbawienia władzy rodzicielskiej:

• kiedy dziecko umieszczone jest w rodzinie zastępczej

• jeżeli rodzice dalej się nie interesują i nie przejawiają zainteresowania losem dzieci

Sąd może również orzec zakaz osobistej styczności z dzieckiem (osobiści, telefonicznie, korespondencyjnie)

Przysposobienie

Rodzaje przysposobienia:

• Przysposobienie pełne polega na tym, że dziecko zrywa więzi prawne z dotychczasową rodziną (także alimentacyjne) i te więzy przechodzą na nową rodzinę.

• Przysposobienie całkowite - wówczas sporządzany jest nawet nowy akt urodzenia, w którym jako rodzice figurują rodzice przysposobieni

• Przysposobienie niepełne - więzy dotyczą tylko przysposabiającego i przysposobionego. Obowiązki te nie rozciągają się na dalszych krewnych

Obowiązek alimentacyjny (art. 128 -144 KRO)

Obowiązek alimentacyjny to dostarczanie środków utrzymania i w miarę potrzeby środków wychowania.

Obowiązek to stosunek alimentacyjny a ten to szczególny stosunek cywilno - prawny.

Cechy obowiązku:

• ustawowy (źródłem jego jest ustawa) - obowiązek ten cały czas istnieje, sąd wyrokiem tylko potwierdza istnienie obowiązku i określić czas i wysokość. Może być również obowiązek alimentacyjny umowny (nawet w sposób dorozumiały) np. umowa o alimenty.

• mieszany charakter (nie tylko majątkowy). Na ogół majątkowy, ale może być też niemajątkowy np. osobista piecza.

• niezbywalność - obowiązek ten nie może być przeniesiony na inną osobę, jak również prawo do alimentów nie może być przeniesione. Uprawnionym jest tylko wskazana w przepisach osoba, nikt inny.

• niezależny od zachowania osoby uprawnionej i zobowiązanej (w powiązaniu z zasadą współżycia społecznego)

Treść i postacie obowiązku alimentacyjnego (art. 128 KRO)

Treść:

• dostarczanie środków utrzymania

• dostarczanie w miarę potrzeby środków wychowania (nieletni)

Postacie:

• świadczenie pieniężne

• dostarczanie świadczeń w naturze (pożywienie, ubranie, lekarstwa, środki higieniczne)

• sprawowanie osobistej pieczy (zwłaszcza nad zniedołężniałym członkiem rodziny)

• zapewnienie mieszkania (wynajęcie lub przyjęcie do wspólnego mieszkania)

Źródła i podmioty obowiązku alimentacyjnego

Źródła są to określone stosunki cywilno - prawne, z których wynika obowiązek alimentacyjny:

• w przypadku małżeństwa obowiązek alimentacyjny powstaje pomiędzy byłymi małżonkami (separacja prawna, rozwód, separacja faktyczna, unieważnienie małżeństwa)

• w przypadku pokrewieństwa (nie miedzy wszystkimi krewnymi) tylko krewnymi w linii prostej a bocznej dotyczy tylko rodzeństwa i tu przede wszystkim wyróżniamy obowiązek rodziców względem niesamodzielnych dzieci

• w przypadku przysposobienia (nie obejmuje wszystkich)

• w przypadku powinowactwa (w linii bocznej nie obowiązuje w ogóle). Istnieje tylko pomiędzy ojczymem, macochą a pasierbami. (pomiędzy teściową a zięciem obowiązek alimentacyjny nie istnieje)

• w przypadku ojca nie będącego mężem matki

Przesłanki i zakres obowiązku alimentacyjnego

Obowiązek alimentacyjny istnieje zawsze i może nigdy nie być zaktualizowany. Żeby obowiązek alimentacyjny został zaktualizowany, (że zobowiązany stał się zobowiązanym do rzeczywistego dostarczania świadczeń alimentacyjnych) muszą zaistnieć n/wym. okoliczności (przesłanki):

• niedostatek (art. 133 KRO) - niemożność zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych.

• niemożność samodzielnego utrzymania się

• pogorszenie sytuacji majątkowej

Przesłanki między rodzicami a nieusamodzielnionym dzieckiem:

• niemożność samodzielnego utrzymania się

Przesłanki między małżonkami:

• wina w rozpadzie małżeństwa

• niedostatek (jeżeli nawet mimo winy męża, żona nie pozostaje w niedostatku to nie otrzyma alimentów)

• istotne pogorszenie sytuacji małżonka niewinnego w przypadku rozwodu

Przesłanki między powinowatymi (ojczymem, macochą i pasierbami):

• niedostatek

• zasady współżycia społecznego

• ojczymowi i macosze należeć się będą alimenty od pasierba jeżeli przyczyniali się do jego utrzymania

Zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od (art. 135§1 KRO):

• usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego

• zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego

Jeżeli ktoś ma jeden dom to sąd nie zmusi go do jego sprzedaży, ale jeżeli ma dwa domy to sąd może zobowiązać go do sprzedania jednego, aby zaspokoić świadczenia alimentacyjne.

Kolejność obowiązku alimentacyjnego (art. 129 i 130 KRO)

Przepisy ustalają zobowiązanych w pierwszej kolejności:

• w pierwszej kolejności - małżonkowie

• w drugiej kolejności - zstępni (dzieci, wnuki), bliższego stopnia przed dalszego stopnia

• w trzeciej kolejności - wstępni (rodzice, dziadkowie), bliższego stopnia przed dalszego stopnia

• w czwartej kolejności - rodzeństwo (art. 134 KRO)

Przy przysposobieniu o kolejności decydują zasady współżycia społecznego.

Na końcu zobowiązani są powinowaci.

W dalszej kolejności zobowiązanie powstaje, gdy:

• brak jest zobowiązanych w bliższej kolejności (zmarli)

• są zobowiązani ale nie są w stanie świadczyć alimentów

• są zobowiązani bliżsi, mogą świadczyć, ale uzyskanie ich albo jest na czas niemożliwa albo natrafia na trudności.

Jeżeli są dwóch braci to obowiązek zależy od ich możliwości majątkowych i dochodu.

Obowiązek podlega ochronie w prawie karnym. (Ustawa z dnia 22.04.2007r „o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych” oraz KK art. 209 KK)

Obowiązek alimentacyjny byłych małżonków. (art. 60 KRO)

Rozwód może być:

• bez orzekania winy

• z obopólną winą

• z orzeczeniem wyłącznej winy jednego małżonka

Opieka i kuratela (art.145 - 177 KRO)

Opieka ma związki ze stosunkami prawno - rodzinnymi a kuratela tych związków mieć nie musi.

Opieka zastępuje często władze rodzicielską (opieka nad osobą ubezwłasnowolnioną)

Ustanawia się opiekę w każdym przypadku, kiedy wymaga tego interes podopiecznego.

Sąd opiekuńczy w postępowaniu nieprocesowym ustanawia opiekę (art. 570 KC)

W każdym przypadku, jeżeli istnieje taka potrzeba ustanawia się opiekę.

Potrzebą jest:

• interes małoletniego, kiedy rodzice pozbawieni są władzy rodzicielskiej lub zmarli

• interes osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej





Opiekunem powinien być (bierze się tu pod uwagę kwalifikacje prawne i moralne):

• osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych

• osoba, która będzie z podopiecznym w bliskich relacjach (krewny)

• gdy nie ma możliwości wskazania przez rodziców (zmarli) to sąd opiekuńczy zwróci się do organów gminy zajmujących się sprawami opiekuńczo - wychowawczymi.

Opiekun musi dawać rękojmie właściwego pełnienia obowiązków opiekuna. (sąd powinien zbadać przeszłość opiekuna, czy daje gwarancje należytego, starannego wykonywania swoich powinności)

Bywa tak, że dziecko jest umieszczane w rodzinie zastępczej, wtedy może być taka sytuacja, że rodzic zastępczy pełni rolę opiekuna (powinien pełnić).

Pełna zdolność do czynności prawnych jest wymagana od opiekuna, gdyż na treść opieki składa się (tak jak przy władzy rodzicielskiej) piecza, przedstawicielstwo ustawowe i zarząd majątkiem podopiecznego.

Nadzór sądu opiekuńczego wykonywany jest przez kuratora sądowego (kurator jest łańcuchem między rodzina a sądem) (art. 155§1 KRO)

Opiekun powinien uzyskać zgodę sądu w kwestii ważnych decyzji dot. podopiecznego. Opiekun musi brać pod uwagę stanowisko podopiecznego, (jeżeli jest ono możliwe) (art.156 KRO)

Reprezentacja i wyłączenie opiekuna(tak jak w przypadku władzy rodzicielskiej). W pozostałych czynnościach prawnych podopiecznego reprezentuje opiekun (jak rodzic) np. przed szkołą, w szpitalu itp. (art. 159 KRO)

Zarząd majątkiem. Opiekun ma obowiązek spisu inwentarza majątku podopiecznego. Przy ważniejszych sprawach dot. majątku wymagana jest zgoda sądu. Jeżeli podopieczny ma papiery wartościowe lub inne wartościowe przedmioty to przekazuje się je do depozytu sądu i odebrać je można tylko po uzyskaniu zgody sądu, jeżeli ma fortunę to te pieniądze powinny być w banku a nie u opiekuna.

Opiekun nie otrzymuje wynagrodzenia, można mu zwracać natomiast poniesione wydatki związane z wykonywaniem zadań

Środki prawne nadzoru (art. 165-168 KRO):

• na bieżąco kontroluje się działalność opiekuna

• sąd może wymagać od opiekuna przedstawiania dokumentów dot. podopiecznego

• sąd może wymagać danych dot. zarządu majątkiem (raz w roku)

• jeżeli są jakieś nieprawidłowości to sąd wydaje zarządzenia wskazujące opiekunowi jak ma postępować.

Opieka nad osobą całkowicie ubezwłasnowolniona (art. 175 -177 KRO)

Jeżeli ustanawia się opiekę nad całkowicie ubezwłasnowolnionym to opiekunem powinien być małżonek, jak nie ma małżonka to rodzic.

Opieka ustaje zarówno z mocy prawa (nieletni osiągnie pełnoletność, uchylenie ubezwłasnowolnienia lub zmiana na częściowe) jak również zwolnienie z opieki fakultatywne lub obligatoryjne.

Kuratela

Charakter kurateli jest różnorodny w przeciwieństwie do opieki.

Kuratela jest to instytucja prawa cywilnego w interesie osoby poddanej kurateli.

Przy kurateli zawsze konkretny przepis będzie wskazywał, kiedy będzie możliwa kuratela i jaka będzie jej treść. ( przy opiece są odwołania do przepisu dot. władzy rodzicielskiej)

Kuratela dotyczy nie tylko interesu osoby fizycznej, ale także osób prawnych. Ustanawia się ją z urzędu i na wniosek. Ustaje z mocy prawa i odwołania.

1

Czynności prawne

jednostronne i dwustronne

odpłatne i nieodpłatne

zobowiązujace i niezobowiązujące

konsensualne i realne

między żyjacymi oraz na wypadek śmierci

Wady oświadczenia woli

1. brak świadomości lub swobody

2. pozorność

3. błąd

4. groźba

Forma szczególna

FORMA OŚWIADCZENIA WOLI

inaczej forma czynności prawnych (art.60 KC)

Forma dowolna

Podział wtórny ze względu na niezachowanie formy, co do postaci zewnętrzną

Podział pierwotny ze względu na postać zewnętrzną

Forma pisemna kwalifikowana

forma z potwierdzonym podpisem

forma z potwierdzoną datą

forma aktu notarialnego

Forma kwalifikowana dotyczy sytuacji, kiedy ustawodawca wymaga czegoś więcej niż podpisu stron

Forma pisemna zwykła (art.78§1i2 KC)

najważniejszy jest własnoręczny podpis

dopuszcza się wymianę dokumentów z własnoręcznym podpisem (strony nie muszą się spotkać)

§ 2 podpis elektroniczny

Przedstawicielstwo

prokura

jest szczególnym

rodzajem

przedstawicielstwa.

umocowania udziela przedsiębiorca i jest wpisany do rejestru przedsiębiorstw tj, KRS.

pełnomocnictwo

umocowanie wynika z

oświadczenia woli

reprezentowanego.

Dzieli się na:

ogólne (czynności zwykłego zarządu)

rodzajowe (prowadzenie określonej grupy spraw)

szczególne (do konkretnej sprawy np. sprzedaży konkretnego samochodu)

przedstawicielstwo

umocowanie ustawowe wynika z ustawy albo z orzeczenia Sądu.

przedstawicielami są kurator, wspólnicy w spółce jawnej uprawnieni do tego, likwidator,

w przedsiębiorstwie

państwowym kierownik

tymczasowy, syndyk masy

upadłej

zdarzenie cywilno prawne np. sprzedaż, spadek, znalezienie rzeczy

nie właściciel

właściciel

stosunek własności

zbywca

(poprzednik prawny)

nabywca

(następca prawny)

Umowa o charakterze cywilno prawnym

Nabycie własności od osoby nieuprawnionej ( art. 169§ 1 i 2 KC)

wejście w posiadanie zgodnie z prawem (art. 169 § 1 KC)

Nabycie rzeczy zgubionej, skradzionej lub utraconej (art.169 § 2 KC)

kryterium sposobu wejścia we władanie przez osobę nieuprawnioną

zawarcie ważnej umowy

objęcie rzeczy w posiadanie

dobra wiara nabywcy

upływ 3 lat

Własność (triada uprawnień)

Posiadanie samoistne

rozporządzenie

korzystanie

rzeczy

Faktyczne władanie rzeczą

Ograniczone prawa rzeczowe mają dwojaki charakter

Prawa rzeczowe samoistne:

sżytkowanie

służebność

własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu

Prawa rzeczowe zależne (akcesoryjne)

hipoteka na określonej rzeczy

zastaw wierzytelności

(prawa te istnieją przy określonych wierzytelnościach)

Posiadanie zależne

(jak najemca, zastawnik, użytkownik, dzierżawca lub mający inne prawo)

Posiadanie (art. 336 KC)

możliwość władania rzeczą

we własnym imieniu

Posiadanie samoistne

(jak właściciel)

Posiadanie

zależne nielegalne

(dziki lokator)

Posiadanie zależne legalne

(najemca)

Posiadanie

samoistne nielegalne

(złodziej, paser)

Posiadanie samoistne legalne

(właściciel)

A

B₅

B₄

B₃

B₂

B₁

podmiot

strefa wyłączności podmiotu

wielość osób oddziałujących na sferę podmiotu

A

B

Podmiot uprawniony (wierzyciel)

Podmiot zobowiązany

(dłużnik)

Przedmiot zobowiązania (świadczenie) - jest to określone zachowanie dłużnika np. zapłata, usługa, inna czynność

W

D₁

D₃

D₃

W₂

W₁

D

W₃

pradziadkowie

dziadkowie

Krewni zstępni

Krewni wstępni

Ja - osoba, do której schemat odnosimy

dzieci

wnuki

rodzeństwo

prawnuki

rodzice

Linia boczna

I stopnia

II stopnia

I stopnia

II stopnia

Linia prosta

wspólny przodek

brat lub siostra

ja

potomek rodzeństwa

potomek

kuzynostwo

rodzeństwo

IV

III

II

dziadkowie

małżonek

dzieci - pasierbi

wnuki

ja

rodzice - teściowie

związek małżeński

I stopnia

II stopnia

I stopnia

II stopnia

opieka (stosunek prawno - rodzinny) opieka

Treść opieki:

piecza i wychowanie

przedstawicielstwo ustawowy

zarząd majątkiem

opiekun

Podopieczny (pupil)

ELEMENTY

STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

PODMIOTY

TREŚĆ

PRZEDMIOT

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

• BRAK

OGRANICZONA

• PEŁNA

• WIEK

• UBEZWŁASNOWOLNIENIE

• do 13 lat

• całkowite

• od 13 do 18 lat

• częściowa

• pełnoletni

• brak

---