Prawo cywilne - zobowiązania

Skrypt z wykładów dr A. Bieranowskiego

CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1) Prawo zobowiązań - dział prawa cywilnego regulują wymianę dóbr i usług o wartości majątkowej, ale także ochronę dóbr majątkowych i niemajątkowych

2) Źródła prawa zobowiązań:

- Konstytucja - promieniuje na całe prawo obligacyjne, wpływa na wykładnię prawa zobowiązań, wykładnia w duchu Konstytucji

- Kodeks cywilny

- ustawy szczególne: prawo wekslowe, czekowe

- rozporządzenia i akty prawa miejscowego

3) Normy intertemporalne (międzyczasowe)

- lex retro non agit

X N

|^{_______________}|^{_______________}

{ x }{ x czy n?

- do oceny czynności prawnej stosuje się przepisy obowiązujące w chwili dokonania (tempus regit actum)

- nowe prawo stosuje się do skutków zdarzeń prawnych, które następują pod rządem nowego prawa i które nie są związane z istotą stosunku prawnego; te skutki to:

* zgaśnięcie zobowiąznia

* zwłoka wierzyciela

* przejście praw i obowiązków

- skutki związane ze stosunkiem prawnym - stosuje się dawne przepisy

- jednak do zobowiązań trwałych stosuje się zasadę bezpośredniego działania nowej ustawy

4) Istota zobowiązania

- stosunke prawny typu względnego, gdzie jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) świadczenia, które druga osoba ma obowiązek spełnić

5) Podmiot:

* uprawniony - wierzyciel

* zobowiązany - dłużnik

- podmiot a strona:

[W₁W₂W₃]^________>K

6) przedmiot zobowiązania - świadczenie (określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia domaga się wierzyciel)

7) Treść:

- prof. Klein wyróżnia 17 elementów

- wierzytelność i dług

Wierzytelność - prawo podmiotowe do domagania się spełnienia określonego świadczenia

* konkretne obowiązki i roszczenia związane lub niezwiązane z długiem lub wierzytelnością, np. wydanie pokwitowania

* inne, np.

> prawa kształtujące, art. 59 ius ad rem

> skarga paulińska

> sprzężenie z wierzytelnością prawa bezwzględnego 690 KC

> zobowiązanie realne - wzmacniają pozycję wierzyciela poprzez wskazanie osoby dłużnika, np. stosunki sąsiedzkie, kontraktacja (625), prawo dożywocia, zbycie rzeczy najętej.

> powinność spełnienia określonego świadczenia, a odpowiedzialność wiąże się z przymusowym zaspokojeniem interesu wierzyciela, ale może istnieć dług bez odpowiedzialności

Odpowiedzialność:

¹ osobista (majątkowa) - dłużnik odpowiada całym majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia wobec niego egzekucji;

Ograniczenia:

> dłużnik odpowiada z wyodrębnionej masy majątkowej (ograniczenie przedmiotowe)

> dłużnik odpowiada wprawdzie całym majątkiem, ale do ograniczonej wysokości,

np. 1031 §2

² rzeczowa (podzielone zdania cywilistów):

> ponosi każdoczesny właściciel rzeczy

Zobowiązania niezupełne - zobowiązania, którym prawo odmawia sankcji przymusowego spełnienia; np.

> roszczenie uległo przedawnieniu

> zobowiązania, które wynikają z gry lub zakładów, z wyłączeniem gier lub zakładów zatwierdzonych przez odpowiednie organy

(analizuje się poszczególne przypadki)

8) Treść i rodzaje świadczeń

Świadczenie - zachowanie się jaki powinien przejawiać dłużnik zgodnie z treścią zobowiązań

* może polegać na działaniu, zaniechaniu lub znoszeniu (facere, non facere, pati)

* świadczenie powinno być oznaczone, ale w chwili zawarcia musi być oznaczone

* możliwe do spełnienia (obiektywna, pierwotna możliwość - w chwili zawarcia -

o charakterze nieprzemijającym)

Rodzaje świadczeń:

* jednorazowe - treść i rozmiar świadczenia są określone bez odwoływania się

do czynnika czasu (np. wydanie rzeczy)

* okresowe - powtarzające się w pewnych odstępach czasu w ramach jednego i tego samego stosunku prawnego, np. odsetki, renty
szczególne konsekwencje prawne:

! krótsze przedawnienie

! domniemanie spełnienia, gdy spełni się zobowiązanie główne

* ciągłe - stałe zachowanie się dłużnika przez pewnien przeciąg czasu, który jest wyznacznikiem rozmiaru świadczenia, np. świadczenie wynajmującego

nie wlicza się - sprzedaż na raty (jednorazowe)

* trwałe - to świadczenie okresowe i ciągłe (365¹)

Zobowiązanie nie powinno być spełniane wieczyście.

Odsetki - wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co

do gatunku lub za opóźnienie zapłaty obliczane według określonej stopy procentowej i czasu korzystania

- zwykłe (kapitałowe)

- za opóźnienie

- stanowiące świadczenie uboczne - konsekwencje w sferach:

* zabezpieczenia (879)

* zarachowania na poczet świadczenia (456)

* dowodowe (466) - pokwitowanie

* 509 §2 - dotyczące skutków przelewu

- prawo do żądania odsetek - 481 §1

- orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna (212 §3)

- odsetki:

* ustawowe

* maksymalne - 4x stopa kredytowa kredytu lombardowego NBP

- zakaz anatocyzmu - zakaz odsetek od odsetek - wyjątki:

* wierzyciel wytoczy powództwo o zapłatę zaległych odsetek

* po powstaniu zaległości płatności odsetek strony zgodziły się na doliczenie odsetek do dłużnej sumy

- pożyczka długoterminowa ( w tym kredyty bankowe) udzielone przez instytucje bankowe

Przedawnienie roszczenia odsetek:

- zasada: 3-letnie przedawnienie

- nowy pogłąd - termin przedawnienia wierzytelności głównej (dr B: mylny, bo świadczenie odsetek wywodzi się z ustawy)

Zobowiązanie przemienne:

- przewidziane w KC z 1933 r., również w prawie austiackim, niemieckim

- 3 główne cechy:

* alternatywne określenie długu (tj. obowiązek dłużnieka do spełnienia jednego z różnych świadczeń), np. świadczenie może polegać na wynajęciu lokalu mieszkaniowego albo lokalu użytkowego, sprzedaż albo leasing;

> różna podstawa

> różny przedmiot świadczenia - jak daleko mogą się różnić? Rozstrzygają interesy stron

* konkretyzacja świadczenia w drodze wyboru dokonanego przez uprawnionego;

wybór świadczenia:

> przez dłużnika

> przez wierzyciela

> przez osobą trzecią

KC przyjął zasadę, że wybór należy do dłużnika (pozostałe, gdy wynika to z treści czynności prawnej, ustawy lub okoliczności)

Charakter: prawo kształtujące

Oświadczenie o wyborze w przypadku osoby trzeciej:

> adresatem oświadczenia osoby trzeciej jest wierzyciel lub dłużnik (wynika z wykładni językowej art. 365 §2)

> wystarczy, że osoba trzecia uczyni adresatem jedną ze stron, a zawiadomi drugą

> oświadczenie powinno być złożone obu stronom, bo one są w równym stopniu zainteresowane konkretyzacją

* jedność stosunku zobowiązaniowego

Świadczenie niemożliwe - rozróżnić należy czy i kto uniemożliwia spełnienie świadczenia (odpowiedzialność) oraz przed czy po skonkretyzowaniu (niemożliwość uprzednia czy następcza)

Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa)

- przedmiotem zobowiązania jest jedno świadczenie

- dłużnik może spełnić inne świadczenie, co spowoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania, np. 897, 1000 §3, 966.

Naprawienie szkody:

1) przesłanki powstania odpowiedzialności odszkodowawczej:

A. zdarzenie, z którym system prawny łączy obwoiązek naprawienia szkody; przypadki, w którym świadczeniem jest odszkodowanie:

- z tytułu czynu niedozwolonego

- szkoda wyrządzona niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania

- powiązania repartycyjno- gwarancyjne

- z innych przypadków, np. przekroczenie umocowania

B. powstanie szkody

szkoda - określenie języka potocznego i doktryny

- uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych doznany przez poszkodowanego wbrew jego woli

- obejmuje:

* szkodę majątkową - strata (damnum emergens) i utracone korzyści (lucrum cessans)

* szkodę niemajątkową, tj. krzywda

(ww. nie mylić ze szkodą na mieniu i na osobie)

- podział doktryny niemieckiej: szkoda w granicach umownego interesu ujemnego :

* umowa nie dochodzi do skutku

* roszczenie naprawienia szkody

* szkoda ta obejmuje wszystko, co strona miałaby, gdyby nie podejmowała działań zmierzających do zawarcia umowy, która ostatecznie nie doszła

do skutku lub okazała się nieważna

np. umowa przedwstępna, rękojmia za wady rzeczy sprzedanej (556 §1 zd.2)

C. związek przyczynowy

- teoria obiektywna

- teoria adekwatnego związku przyczynowego - w sądzie istnieje, w doktynie dominuje; uznaje tylko normalne następstwa

* test warunku sine qua non - czy warunek pozostaje w relacji przyczynowej ze szkodą. Istotę stanowi selekcja następstw i odnalezienie skutków normalnych

* w orzecznictwie:

> historia inscenizacji bitwy pod Grunwaldem - wybuch, koń się spłoszył, pytanie kto odpowiada?

> historia psychiatry i dziewczynki z rzekomą chorobą weneryczną (wmówił jej chorobę, ona popełniła samobójstwo - samobójstwo następstwem działania lekarza)

*ocena, czy skutek jest normalny powinna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego i zasad wiedzy naukowej i specjalistycznej; Wyjątki:

> odpowiedzialność za sam przypadek (478)

> gdy ustawodacza sam konstruuje związki normatywne sensu stricto (odpowiedzialność podżegacza)

> związek przyczynowy może wynikać z umowy

2) ustalenie wysokości szkody - metoda dyferencyjna

- istota polega na tym, że wysokość szkody określa się przez porównanie obecnego stanu majątkowego z tym, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę

- najtrudniej określić utracone korzyści - w świetle doświadczenia życiowego utrata korzyści musi być udowodniona

- art. 363 §2

- między wyrządzeniem szkody a jej naprawieniem istnieje duży upływ czasu

- wysokość cen z daty wyrokowania, chyba że inne chwile

- konieczność wliczenia korzyści na poczet szkody (np. korzyść - zapłata z tytułu odszkodowania), ale przesłanką tożsamość szkody

- co do zasady szkoda=odszkodowanie, ale wpływ mają:

* związek przyczynowy

* odstępstwo z ustawy lub umowy

* przyczynienie się poszkodowanego: stosowanie do okoliczności i winy obu stron; ma zastosowanie we wszystkich przypadkach

PRZYCZYNIENIE SIĘ

- KONCEPCJE:

^1. Zagadnienie rozpatrywane w ujęciu związku przyczynowego - odrzucony, bo zbyt szeroko rozpatruje się przyczynienie, np. przyczynienie się poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym obejmowałoby już przejście przez ulicę, w znaczeniu - przychodził przez jezdnię, więc winny przyczynieniu się;

^2. Przyczynienie się zachodzi, gdy stwierdzono winę poszkodowanego w związku przyczynowym - zbyt wąsko, bo wymaga winy poszkodowanego;

^3. Przyczynienie się zachodzi, gdy pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą i poszkodowanemu możemy postawić zarzut jego niewłaściwego zachowania - dominuje w orzecznictwie SN, również doktryna opoiwada się za takim rozwiązaniem;

^4. Przyczynienie się zachodzi, gdy pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą oraz uwzględnia się postawę odpowiedzialności poszkodowanego.

- przyczynienie się odnosi się do:

* powstania szkody lub/i

* zwiększenia rozmiarów szkody.

- zależnie od podstawy odniesienia obniża się odszkodowanie wg okoliczności, a zwłaszcza stopień ryzyka

- utrwalone orzecznictwo SN: spożywanie alkoholu z kierowcą oznacza przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym!

- szczególne sytuacje przyczynienia się:

* pozory przyczynienia (np. reakcja odruchowa) - nie można zarzucić nieprawidłowego zachowania;

* przyczynienie się osób trzecich (casus: ok 14.00 pracownicy drogowi zrobili sobie przerwę na piwo i nie wrócili zostawiając nieoznakowany plac budowy; samochodem jechał ojciec z córką - jemu obniżono z tytułu przyczynienia się (nie zachował szczególnej ostrożności), jej nie obniżono);

* przyczynienie się małoletniego, któremu z powodu wieku nie można przypisać winy (zachowanie małotelniego skutkuje obniżeniem odszkodowania);

* połączenie wysokości odszkodowania z uzyskaną korzyścią (np. świadczenie z tytułu nieszczęśliwych wypadków zaliczyć do obowiązku naprawienia szkody o dopiero zmniejszyć o przyczynienie)

Wyjątki:

- 440 - sąd z uwagi na zasady współżycia społecznego porównując majątki

- 849 §1 - limitacja wysokości

Sposoby naprawienia szkody

1) Ogólne wiadomości:

- w common law - naprawienie szkody polega na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej (restytucja)

- w prawie francuskim - naprawienie w pieniądzu, ale według uznania sądu - możliwa restytucja w naturze - restytucja naturalna

- obecnie ustawodawca - poszkodowanemu przysługuje wybór sposobu:

* powrót do stanu sprzed naruszenia (restytucja naturalna)

* zapłata sumy pieniężnej

- (lepsza funkcja kompensacyjna, gdy poszkodowany sam wybierze),

- oprócz restytucji naturalnej poszkodowany może żądać zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej (nie są to alternatywne sposoby).

2)Wybór poszkodowanego podlega ograniczeniom:

* poszkodowany poprzestaje na odszkodowaniu pieniężnym, gdy restytucja naturalna niemożliwa lub pociąga znaczne, nadmierne trudności lub koszty

* może również wynikać z przepisu szczególnego (805 - 828)

!!sprawa!!

SN: w toku eksmisji komornik powierzył meble do magazynu. Uległy zniszczeniu w 30%. Odszkodowania od Skarbu Państwa żąda dłużnik. Jako sposób naprawienia szkody oznaczył równowartość nowych mebli, a stare meble dla komornika.

- powództwo oddalone

- można było naprawić

- odszkodowanie nie może dotyczyć dostarczenia rzeczy nowej (bo wzbogacenie)

Zwrot nakładów i wydatków

Nakład/ wydatek - dobrowolnie poniesiony uszczerbek w interesie lub na rzecz innej osoby, tj. ulepszenia, reperacja, opłacenie podatku

- ustwodawca niekonsekwentny - pojęcia krzyżują się;

- nakłady - zmiany dokonane przedmiotach materialnych

- wydatki - ekspensy pieniężne

Nakłady - zwrot:

* prowadzi do rozliczeń z drugą

* przepisy rozproszone - zlecenie, prowadzenie spraw bez zlecenie (nie tylko w części ogólnej)

* najcześciej odnosi się do nakładów koniecznych, rzadziej do użytecznych, zbytkownych

* następuje w drodze restytucji naturalnej lub zwrotu równowartości

* z uprawnieniem do zwrotu nakładów związane jest prawo zatrzymania przedmiotu - IUS TOLENDI - uprawnienie do zabrania przedmiotu

Adresat roszczenia - zdania w doktynie podzielone - brak ogólnych reguł o adresacie roszczenia o zwrot nakładów

Należy wyróżnić:

676 - ulepszenia - podniesienie roszczenia dopiero z momentem zwrotu rzeczy

663 - naprawy konieczne - roszczenie z momentem dokonania nakładu

WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW

- w stosunku zobowiązaniowym może występować po jednej stronie kilka podmiotów

* ab initio - pierwotnie, od początku istnienia zobowiąznia

* następczo

ZOBOWIĄZANIE

- SOLIDARNE:

* KC wyróżnia solidarność:

> czynną (wierzycieli) - kilku wierzycieli uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może doręczyć do rąk jednego z wierzycieli, a przez zaspokojenie go dług wygasa wobec wszystkich

> bierną (dłużników) - istota solidarności dłużników polega na tym, że kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczeń od:

# wszystkich,

# kilku,

# każdego z osobna,

a zaspokojenie choć przez jednego w całości zwalnia pozostałych.

Wierzyciel może pozwać jednego, a potem to cofnąć i wybrać innego.

* Solidarność wynika z:

> ustawy (solidarność dłużników) - przepisy dotyczące solidarności mają charakter:

# dyspozytywny - 370 KC

# bezwzględnie wiążący (ius cogens) 441 § 1, 1034 § 1, 1055

> czynności prawnej - zwłaszcza umowa, także przyrzeczenie publiczne

Relacje między dłużnikami (solidarność bierna):

* zasada tzw. reprezentacji na korzyść między dłużnikami - wyrażona w:

> wynika z istoty solidarności

> przejawia się tym, że zwłoka wierzyciela ma skutek wobec pozostałych dłużników

> przejawia się w przyznaniu dłużnikom solidarnym możliwości powołania się na wyrok jeśli zapadł on na korzyść jednego z nich, a uwzględnia zarzuty, które są wspólne im wszystkim

* zasada indywidualizacji pozycji dłużników:

> mogą występować różnice pomiędzy sposobami wypełniania zobowiązań (dłużnicy solidarni magą świadczyć w różnych miejscach, terminach, po spełnieniu odmiennych warunków)

> zasada reprezentacji na korzyść nie obejmuje zwolnienia z długu (lub zrzeczenia się długu przez wierzyciela względem jednego z dłużników) - nie ma skutku wobec pozostałych dłużników

> działania i zaniechania dłużnika współsolidarnego nie może mieć skutku wobec pozostałych

> przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego dłużnika solidarnego nie ma skutku wobec współdłużników

* zarzuty przysługujące dłużnikom solidarnym:

> osobiste - przysługują określonemu dłużnikowi np. wady oświadczenia woli

> wspólne - powoływane bez względu na sposób powstania zobowiąznia (np. nieważność umowy sprzedaży) i ze względu na treść (np. nie ma warunku - nie ma świadczenia)

* regres między wpółdłużnikami - mechanizm rozliczeń:

> przesłanka: zaspokojenie wierzyciela przez co najmniej jednego z dłużników w części przekraczającej roszczenie w stosunku między dłużnikami np. 201

> brak regulacji roszczenia regresowego

> 376 - obciążenie dłużników w częściach równych

Solidarność niewłaściwa (in solidum):

* występuje, gdy dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić identyczne świadczenie na rzecz wierzyciela - a spełnienie roszczenia zwalnia pozostałych, a nie zachodzi zobowiązanie solidarne, np. stróż i złodziej

* pewne przepisy o solidarności niewłaściwej stosuje się jak regulacje dotyczące solidarności niewłaściwej, np. 371, 373, nie stosuje się 375 § 2,

* roszczenia regresowe - nie ma zastosowania (376), ale doktyna sporna w tym zakresie

* pierwszeńtswo przepisów szczególnych, np. art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych

- ZOBOWIĄZNIE PODZIELNE:

* zobowiązania, które mogą być spełnione w częściach bez istotnej zmiany wartości przedmiotu świadczenia

* wierzytelność i dług dzieli się na tyle części, ilu jest dłużników lub wierzycieli

* skutki podzielności:

> podział na ilość dłużników/wierzycieli

> 450, 491 § 2.

* casus: wierzytelności podzielne wchodzące w skład majątku wspólnego lub w skład spadku

SN: dochodzi do podziału

Dr B.: Nie dochodzi do podziału, bo z istoty są 1 wierzytelnością!

- ZOBOWIĄZANIE NIEPODZIELNE:

* wielość dłużników - dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego odpowiedzialni są za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni, z wyjątkiem: gdy przekształci się w świadczenie odszkodowawcze to dłużnicy odpowiadają jak za zobowiązanie podzielne (zobowiązanie zastępcze)

* wielość wierzycieli - silniejsza ochrona niż w zobowiązniu solidarnym czynnym

381 § 2

367 § 2

ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZNIA - zdarzenia powodujące powstanie zobowiązania:

1. czynność prawna tj. umowy lub czynności jednostronne

2. akty administracyjne

3. konstytutywne orzeczenia

4. czyny niedozwolone

5. bezpodstawne wzbogacenie

6. inne np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

Rodzaje umów obligacyjnych:

- obowiązek świadczenia ciąży na 1 stronie - umowa jednostronnie zobowiązująca

- każda ze stron zobowiązania i uprawniona - umowa dwustronnie zobowiązująca

* szczególna postać - umowy wzajemne - umowy, w których świadczenie jednej strony jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony

> cechą - więź powodująca adekwatność świadczeń (do ut des), umowy odpłatne (ale umowy odpłatne nie będące pożyczką - odpłatna pożyczka)

> konsekwencje:

genetyczne synallagma - nieważność zobowiązania jednej strony powoduje nieważność zobowiązania drugiej strony (380)

funkcjonalne synallagma - dotyczą wykonania i skutków niewykonania zobowiązania (380 § 2, 487 - 497)

Zasady swobody umów:

a) rys historyczny:

- w prawie rzymskim - zamknięty katalog umów, stopniowo rozwój zasady swobody umów

- prawo kanoniczne - należy unikać kłamstwa, nawet ustne zobowiązanie powoduje konieczność wykonania

- Kodeks Francuski - umowy legalne przez stronę zawarte tworzą węzeł prawny

- XX w. - nauka poszukuje ograniczeń dla zasady swobody umów

b) analiza prawnoporównawcza:

- prawo niemieckie i austriackie: nie eksponują expresis verbis zasady swobody umów (wynika a contrario z przepisów ograniczających - ustawa, dobre obyczaje)

- prawo włoskie - wyrażona wprost

- prawo polskie - w Kodeksie zobowiązań z 1933 r. przepis regulujący wprost zasadę swobody umów, nie recypowana do KC z 1964 r. (bo zmiana ustroju!)

* obowiązywała a contrario

* w 1990 r. art 353¹, przepis regulujący wprost zasadę swobody umów - dyskutowano, czy zachodzi potrzeba wyrażenia wprost, bo obowiązywała a contrario i wyraźnie określone są ograniczenia tej zasady - ustawodawcza nakazuje kontrolować treść lub cel, który ma być stronom wiadomy.

c) przejawy zasady

d) ograniczenia:

- ustawa - normy ius cogens i semiimperatywne;

- zasady współżycia społecznego;

- natura stosunku.

!Uwaga na umowy nienazwane (niestypizowane) np. umowa factoringu, do niedawna również umowa leasingu

Wyzysk:

- wadliwość treści, bo:

* katalog wad oświadczeń woli ma charakter zamknięty

* wykładnia systemowa - nie uregulowano w dziale IV, księgi I

- dotyczy umów wzajemnych

- przesłanki:

* obiektywna - znaczna dysproporcja świadczeń (ocenia się indywidualnie,

ale dotyczy oczywistej dysproporcji)

* subiektywna - niedoświadczenie drugiej strony, niedołęstwo (tu: sąd kieruje się opiniami biegłego)

- sankcje wyzysku:

* sąd zmniejsza świadczenie, zwiększa należne (modyfikacja świadczenia)

* gdy modyfikacja niemożliwa sąd unieważnia umowę (np. świadczenia stron mają charakter niepieniężny)

- termin zawity - 2 lata od dnia zawarcia umowy

Wzorce umów:

- termin języka prawnego - występuje w tekstach art. 384 i następne

- nie mają charakteru wzorców normatywnych, są nienormatywne

- mają postać: wzorów umów, ogóle warunki umów, regulaminy

- dlaczego wiąże się drugą stronę?

* przyjmuje się, że moc związania bierze się z ustawy

* wzorce są czynnikiem ex lege kształtującym treść stosunku cywilnego

* teoria automatycznego kształtowania treści stosunku

- wymóg doręczenia, wyjątki: przewóz masowy

- związanie wzorcem

- niedozwolone klauzule umowne

- umowy zawierane na odległość

- umowy konsumenckie:

* źródło w prawie wspólnotowym

* instrumenty:

> ustawowe prawo odstąpienia (złagodzenie pacta sunt servanda)

> obowiązki informacyjne przedsiębiorców

Umowa przedwstępna:

- nie wywodzi się z prawa rzymskiego, po raz pierwszy w Kodeksie austriackim,

- nie unormowane w kodyfikacjach europejskich, nie znano konstrukcji również w UK,

- w KC - 390:

* umowa na podstawie której jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości innej umowy (tzw. umowy przyrzeczonej)

* może mieć charakter jedno- lub obustronnie zobowiązujący

- treść:

* KC wymaga, by zawierała elementy istotne umowy przyrzeczonej, np. umowa sprzedaży - określenie ceny i przedmiotu

* nie jest konieczne określenie terminu spełnienia (odmiennie niż w KC przed 2003 r. - wówczas obligatoryjnie oznaczano termin)

spór: określenie jakie umowy mogą być poprzedzone umową przedwstępną:

1* tylko umowy obligacyjne

2* moża zobowiązywać do zawarcia każdej umowy - również prawa rodzinnego, spadkowego:

> silne oparcie w wykładnie językowej

> ustawodawca nie określił podziału, rodzajów, nie ograniczył zakresu

- ustawodawca zrezygnował z terminu:

* strona uprawniona do zawarcia umowy przyrzeczonej może określić termin (prawo kształtujące) - w jednostronnie zobowiązujących

* w dwustronnie zobowiązujących - ustawodawca określił, że gdy obie strony są uprawnione do zawarcia umowy przyrzeczonej - strony wiąże termin wcześniej wyznaczony (wyznaczenie w taki sposób, by druga strona mogła się z nim zapoznać, np. A wysyła list z określeniem terminu, B dzwoni z wiadomością, że określa termin, a kolejnego dnia dochodzi list - wiąże strony termin wyznaczony przez B)

> gdy termin nie wyznaczony w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej - uprawnienie wygasa

- skutki umowy przedwstępnej:

* słabszy - umowa ważna, ale wywołuje tylko uprawnienie do domagania się naprawnienia szkody w zakresie ujemnego interesu umownego

np. S-------------K umowa przedwstępna umowy sprzedaży nieruchomości w zwykłej formie pisemnej,

przed nowelą w 2003 r. spór czy strony mogą zmodyfikować odpowiedzialność z tytułu skutku słabszego wprowadzając karę umowną, nowela w 2003 r. określiła, że strony mogą odmiennie ukształtować zakres odszkodowania

* silniejszy - wywołuje uprawnienie do domagania się zawarcia umowy przyrzeczonej, bo dochowano szczególnej formy zastrzeżonej dla umowy przyrzeczonej

np. S---------K umowa przedwstępna umowy sprzedaży nieruchomości w formie aktu notarialnego.

- przedawnienia:

* roszczenia przedawniają się z upływem 1 roku od chwili, gdy umowa miała być zawarta

* wytoczone powództwo o zawarcie umowy - termin do odszkodowania biegnie od chwili, gdy orzeczenie stało się prawomocne

|^_________*^{__________________________}*^{______________________________}>

powództwo wyrok-> zaczyna biegnąć 1 rok przedawnienia

!!Orzeczenie sądu okręgowego z Jeleniej Góry:!!

- sąd uznał, że termin określony w umowie jest terminem końcowym (BZDURA!)

Dr B.: Termin określony w umowie jest terminem, gdy roszczenie staje się wymagalne!

- termin końcowy to termin spełnienia świadczenia

DODATKOWE ZASTRZEŻENIA UMOWNE:

- ogólna nazwa, którą używa się wobec:

*zadatku

* umownego prawa odstąpienia

* odstępnego

* kary umownej

ZADATEK:

- przedmiotem jest pewna suma pieniężna lub rzecz, jaką 2 strona daje;

- skuteczność zastrzeżenia zadatku zależna od jego dania;

- zadatek to dodatkowe zastrzeżenie umowne o charakterze realnym;

- gdy umowa jest nieważna- również zadatek jest taki;

- prymat umowy - strony mogą się umówić, że dadzą sobie później zadatek;

- SN uważa, że zadatek daje się tylko przy zawarciu umowy!!

- skutki prawne:

* wynikają z umowy - zasada prymatu umowy;

* ustalają zwyczaje - nawet te pomiędzy dwoma kontrahentami, nie musi być powszechne;

* ustawy - 394 § 1 - ostatnie miejsce w hierarchi źródeł.

- druga strona może:

* dochodzić zawarcia umowy;

* odstąpienie od umowy i realizacja uprawnień wynikających z zadatku (utrata, domaganie się dwukrotnej wysokości).

- pozycja uprawnionego do pobrania:

* nie musi ponieść szkody;

* nie trzeba poprzedzać odstąpienia od umowy określeniem dodatkowych terminów;

* gdy przyjął zadatek - może go zatrzymać - nie musi wchodzić w drogę postępowania sądowego celem egzekucji.

- niedopuszczalne dochodzenie odszkodowania przewyższającego zadatek (zadatek surogatem odszkodowania), ale strony mogą uregulować inaczej (prymat umowy).

- ustanie skutków zadatku:

* w przypadku wykonania umowy zadatek zalicza się na rzecz świadczenia kontrahenta, który go dał;

* w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązej zapłaty sumy dwa razy wyższej odpada;

* w razie niewykonania umowy na skutek okoliczności, za które nie odpowiada żaden lub odpowiadają obie strony - zadatek zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwa razy wyższej odpada.

- przedawnienie roszczenia - terminy ogólne dla przedawnienia (art. 118).

390 § 3: umowy przedwstępne:

* poprzednio roszczenia o odszkodowanie - przedawnienie 1 rok;

* obecnie roszczenie umowy przedswtępnej - przedawnienie 1 rok.

UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA

- odstępstwo od zasady pactw sunt servanda;

- opiera się na postanowieniu umownym (kontraktowym) zastrzegającym dla 1 lub obu stron prawo odstąpienia, z koniecznym upływem terminu końcowego (wcześniej strona może myśleć, że kontrahent dokona);

- w praktyce - również częściowe odstąpienie;

- wykonanie: przez złożenie oświadczenia woli, co stanowi realizację uprawnienia prawokształtującego;

- skutki:

* unicestwia stosunek prawny z mocą wsteczną (dotyczy skutków obligacyjnych);

* rodzą się ex lege zobowiązania restytucyjne (odszkodowania, kwestie rozliczeniowe);

kwestia rozliczenia:

# zwrot przedmiotu świadczenia:

• w zasadzie w stanie niezmienionym (piecza kupującego);

• zwrot w stanie zmienionym tylko w granicach niezbędnych do utrzymania przedmiotu;

# niewykonanie rodzi odpowidzialność z art. 471 i następne;

# zwrot nakładów (ulepszenia, naprawy, etc.);

• problematyka uregulowana w art. 395 § 2 (część doktryny uwzględnia kwestię bezpodstawnego wzbogacenia);

• biorca przedmiotu może żądać tylko nakładów koniecznych! (przyjmujący świadczenie liczy się z obowiązkiem zwrotu i powstrzymuje się od innych nakładów);

# zapłata odpowiedniego wynagrodzenia:

• gdy świadczenie częściowo spełnione (np. usługa wykonana częściowo), a odstąpienie działa ex tunc, to na stronie zobowiązanej do zwrotu ciąży obowiązek zapłaty wynagrodzenia);

• korzystanie obejmuje też pobieranie pożyków, więc i wynagrodzenie obejmuje też pobieranie pożyków.

ODSTĘPNE

- zmodyfikowane umowne prawo odstąpienia - konsekwencje:

* zapłata odstępnego stanowi dodatkową przesłankę wykonania umownego prawa odstąpienia (art. 396);

* nie wyraża sankcji bezskuteczności zawieszonej;

* tj. umowne odstąpienie z jednoczesną zapłatą.

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

- uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej stanowi samoistne źródło zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia;

- istnieją teorie powstania;

- przesłanki:

* uzyskanie korzyści majątkowej (wzbogacenie);

* zubożenie;

* związek między wzbogaceniem a zubożeniem;

* uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej.

- brak podstawy - gdy uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje uzasadnienia w:

* przepisie ustawy,

* prawomocnym uzasadnieniu sądu,

* prawomocnej decyzji administracyjnej.

- zasadą wydanie korzyści w naturze:

* gdy niemożliwe - zwrot wartości korzyści (art. 405 KC);

* surogacja - art. 405 uzupelniony art. 406, tj. istnienie obowiązku wydania korzyści w postaci wszystkiego, co uzyskano lub jako naprawienie szkody.

- subsydiarność bezpodstawnego wzbogacenia - dopuszczalność zbiegu z innymi roszczeniami:

* z roszczeniami dotyczącymi ochrony własności:

SN i spora część doktryny wyklucza ten zbieg

pozostali - konkurencyjność roszczeń

Bieranowski: gdyby doszło do zbiegu z innymi roszczeniami to bezpodstawne wzbogacenie pochłonęłoby pozostałe.

* z roszczeniami o ochronę spadku:

SN: przyjmuje się zbieg, tj. konkurencyjność

* z roszczeniami o odpowiedzialność kontraktowej;

* z roszczeniami deliktowymi - 414: ustawa wprost dopuszcza zbieg

NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE

- szczególny typ bezpodstawnego wzbogacenia;

- rodzaje:

* brak podstawy świadczenia - 410 § 2 zd. 1:

> powtórzenie w przepisie: względem - superfluum;

> gdy osoba nie będąc zobowiąznym - spełnia świadczenie.

* odpadnięcie podstawy prawnej:

> gdy w chwili spełnienia świadczenia - miało ono podstawę prawną, jednakże później ona odpadła (z różnych przyczyn np. zmiana lub uchylenie wyroku, w literaturze: odwołanie darowizny wskutek rażącej niewdzięczności obdarowanego - ale nie jest to przykład ścisły, bo dotyczy 898 § 2)

!!sprawa!! dotycząca zaprzeczenia ojcostwa - sąd uznał, że mąż matki nie jest ojcem dziecka, więc ojciec wystąpił na mocy odpadnięcia podstawy prawnej do zwrotu kwot wyłożonych - sąd uznał za nieuzasadnione.

* nieosiągnięcie zamierzonego celu świadczenia:

> gdy ten, kto spełnił świadczenie licząc na jej spełnienie np. złożenie oferty i zapłacenie świadczenia z niej wychodzącego;

> doktryna: zwrot darowizny wskazanej na określony cel.

* nieważność czynności prawnej:

> gdy spełniona w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, która nie stała się ważna po spełnieniu świdczenia.

- nie można żądać zwrotu świadczenia:

*spełniający wiedział o braku podstawy:

> nie dotyczy, gdy spełnienie świadczenia z zastrzeżeniem zwrotu;

> nie dotyczy, gdy w celu uniknięcia przymusu, np. egzekucji;

> nie dotyczy, w wykonaniu nieważnej czynności prawnej,

* gdy czynią one zadość zasadom współżycia społecznego,

* gdy czynią one zadość przedawnionemu roszczeniu,

* świadczenie spełniono zamin wierzytelność stała się wymagalna.

- często stosuje się do rozliczeń między konkubentami (wobec nich nie stosuje się przepisów KRO czy s.c.)

!!sprawa!! Pani poznała mężczyznę, lat 30, który jej się spodobał. Pracował w dużej spółce w Zielonej Górze. On wręczył jej 280 000 zł na kupno mieszkania, 50 000 zł na kupno mebli, 100 000 zł na dwa samochody i pieniądze na operację biustu.

Związek się rozpadł, on wystąpił o zwrot nienależnego świadczenia w wysokości 400 000 zł.

Sąd okręgowy oddalił powództwo, Sąd apelacyjny utrzymał wyrok.

SA: Doszło do porozumienia, na podstawie którego powód podarował kwoty celem „poprawienia komfortu spotkań”.

SN: uchylił wyrok SA, z sugerstią, że roszczenie zasadne - nie musi być uregulowane zasadą zwrotu świadczenia - odpadła podstawa, cel świadczenia.

SA: nakazał zwrot 280 000 zł - tylko mieszkanie było celem „poprawienia komfertu spotkań”

Czy owe porozumienie było umową w znaczeniu ustawowym?

Godzi w wolnośc umów.

CZYNY NIEDOZWOLONE

- odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych powstaje w zasadzie poza łączącym strony stosunkiem obligacyjnym;

- jest źródłem powstania nowego stosunku zobowiązaniowego;

- świadczenie odszkodowawcze ma charakter pierwotny;

reżim odpowiedzialności konktraktowej	Odpowiedzialność deliktowa
Dłużnik wykazuje, że dołożył należytej staranności	415 - przesłanki: * wierzyciel udowadnia winę (inny rozkład ciężaru dowodowego), * naprawienie szkody na osobie, * bieg przedawnienia.

Delikt - pojęcie:

• czyn niedozwolony;

• zawinione działanie ludzkie;

• zdarzenia niezależne od ludzi.

Odpowiedzialność za:

• czyny własne - 415, 416, 417 i kolejne

• czyny cudze - 427, 429, 430

• wyrządzenie szkody przez:

• zwierzęta 431,

• rzeczy 433, 434,

• działanie sił przyrody - 435, 436.

415 - generalna reguła deliktu:

- odpowiedzilaność opiera się na zasadzie deliktu;

- przesłanki odp.:

* szkoda;

* czyn sprawcy;

* związek przyczynowy między nimi.

- Zasada winy - spór cywilistów - ile ma elementów:

• dwa elementy:

• obiektywny - bezprawność;

• subiektywny - wina sensu stricto.

Obecnie rozdzielność elementów.

- Subiektywne ujęcie winy - postacie winy:

* umyślna - sprawca chce wyrządzić stronie szkodę (dolus directus) albo świadomie godzi się na jej powstanie (dolus eventualis);

* nieumyślna - niedbalstwo, tj. wynik nie dołożenia należytej staranności.

- Monistyczne ujęcie - bezprawność, tj. sprzeczność zachowania sprawcy z przepisami prawa oraz z zasadami współżycia społecznego. Okoliczności wyłączające bezprawność:

• obrona konieczna;

• stan wyższej konieczności - 424;

• dozwolona samopomoc 432;

• inne wypadki wykonania prawa - 149;

• zgoda poszkodowanego;

• działanie na własne ryzyko;

• działanie mocą specjalnych uprawnień (z ustawy o Policji, ABW, CBA i inne „kamizelki”)

- novum - 416 - odpowiedzialność osób prawnych (w związku z teorią organów).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY DOKONANE W ZWIĄZKU Z WYKONYWANIEM WŁADZY PUBLICZNEJ

- geneza:

* 1956 r. - ustawa o odpowiedzialności za czyny funkcjonariuszy;

* 4.12.2001 r. - TK porównywał standard ochrony art. 77 Konstytucji z regulacją kodeksową -> Konstytucja wymaga bezprawności

* 2004 r. - nowelizacja z 06.2004 r. - nowa konstrukcja odpowiedzialności - władza publiczna odpowiada za własny czyn, a nie za czyn cudzy.

- zakres podmiotowy - opiera się na kryterium funkcjonalnym z uwagi na wykonywanie władzy publicznej:

* Skarb Państwa,

* jednostka samorządu terytorialnego.

* inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy prawa,

* osoba, której zlecono mocą porozumienia wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej.

- terminologia:

* w KC - organy władzy publicznej,

* w ustawie - wykonywanie władzy publicznej.

- przesłanki odpowiedzialności:

* niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej (tj. w sferze imperium):

bezprawność:

> niezgodność z prawem;

> cywiliści - niezgodność z prawem i zasadami współżycia społecznego.

dr Bieranowski jest za 2 ujęciem bezprawności (szersze)

* szkoda;

* adekwatny związek przyczynowy.

Niezgodność - szczególna regulacja:

- dotyczy działań ustawodawcy;

- dotyczy orzeczeń wydanych przez sąd;

odmiennie regulowana - w trybie odpowiedzialności stwierdzenia niezgodności ( z wyjątkiem zaniechanie legislacyjnego) - 417 § 4

1. Bezprawne wydanie aktu normatywnego:

- niezgodność z normą wyższą stwierdza TK;

- dotyczy także niezgodności z prawem wspólnotowym (pierwotnym, wtórym) - ale kto ma stwierdzić niezgodność?

* nie TK - nie obejmuje swoim zakresem kompetencji;

* 2 stanowiska dotyczące wykonywania kontroli:

> uzasadnione normatywnie, ale Ets nie rozpartuje skarg, ale wymaga wniosku sądu krajowego dotyczące wykładni);

> korzystniejszy dla poszkodowanego byłby TK.

2. Bezprawne niewydanie aktu normatywnego - 417 § 4 - sąd sam bada.

3. Bezprawne wydanie orzeczenia lub decyzji administracyjnej:

orzeczenie:

- albo stwierdza w odrębnym postępowaniu ze skargi o wydanie orzeczenia niezgodnie z prawem;

- albo ze skargi kasacyjnej.

Decyzja administracyjna:

- tryb o wznowienie;

- tryb o stwierdzenie nieważności decyzji.

4. Bezprawne niewydanie orzeczenia lub decyzji administracyjnej:

- KPC - skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

Sytuacje uregulowane odrębnie - 421.

!!sprawa!! W sytuacji procesu między Skarbem Państwa a obywatelem w wyniku nieimplementowania dyrektywy:

- zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorcy;

- sprawa we Włoszech, kobieta odstąpiła od umowy - nie zapłaciła za 1 i 2 tydzień szkolenia;

- przegrała, bo prawo włoskie nie przyjęło jeszcze dyrektywy o prawie odstąpienia;

- wystąpiła do sądu ze skargą, że gdyby w wymaganym czasie Włochy nie przyjęły dyrektywy - ona nie zapłaciła

ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU

- zaostrzenie odpowiedzialności za niestaranny nadzór;

- dotyczy sytuacji, gdy w efekcie podopieczny wyrządzi bezprawnie komuś szkodę;

- odpowiedzialność za cudzy czyn;

- adresat - osoba sprawująca nadzór:

* z mocy ustawy - rodzice;

* na podstawie umowy - niania;

* osoba faktycznie sprawująca nadzór nad dzieckiem np. partnerki;

- przesłanki odpowiedzialności:

* na zasadzie winy w nadzorze;

* pozycję poszkodowanego wzmacniają domniemania:

> domniemanie winy w nadzorze;

> domniemanie związku przyczynowego między brakiem nadzoru a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego (poszkodowany udowadnia szkodę i kto ją wyrządził);

* wyjątkowo na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośrednia sprawcy biorąc pod uwagę sytuację majątkową sprawcy np. wnuczek (z majątkiem po rodzicach) i babcia ze skromną rentą, a wnuczek wyrządzi szkodę;

* nie odnosi się do sytuacji, gdy szkody dozna sam zobowiązany do nadzoru.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POWIERZAJĄCEGO (429):

- przesłanki:

* fakt powierzenia wykonania czynności drugiemu;

* wyrządzenie szkody przez tę osobę przy wykonywaniu czynności (nie obejmuje czynności dokonywanych przy okazji);

* związek przyczynowy;

- pozycja poszkodowanego:

* domniemanie winy w wyborze (culpa in ....)

- możliwość ekskulpacji wykazując alternatywnie:

* brak winy w wyborze;

* fakt powierzenia wykonania czynności osobie trudniącej się zawodowo wykonywaniem tego rodzaju czynności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZWIERZCHNIKA (430):

- zaostrzona, bo w porównianiu z 429 nie ma możlwiości ekskulpacji;

- na zasadzie ryzyka;

- przesłanki:

* powierzenie wykonywania czynności na własny rachunek osobie podlegającej kierownictwu powierzającego;

* zawinione zachowanie podwładnego przy wykonywaniu czynności;

* szkoda;

* związek między zachowaniem a szkodą.

SN: próba ukształtowania odpowiedzialności ZOZ jak odpowiedzialności zwierzchnika, ale lekarz nie podlega kierownictwu - jest samodzielny w swoim działaniu (dr B).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA (431):

- nie obejmuje szkód wyrządzonych przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym!

- SN: za szkodę wyrządzoną przez dziki odpowiada okręgowe koło łowieckie, tj. SP;

- dotyczy zwierząt dziko żyjących, bo dzikie są też w cyrku, dotyczy zwierząt żyjących w stanie wolnym;

- szkody w uprawach - jelenie, sarny, daniele, dziki - reguluje ustawa pawo łowieckie;

- przesłanki (uwaga na pojęcia potoczne):

* fakt chowania lub posługiwania się zwierzęciem (nie tylko właściciel);

* zdarzenie, jakim jest zachownie się zwierzęcia;

* szkoda;

* związek między szkodą a zdarzeniem.

- na zasadzie winy w nadzorze (culpa in custodiendo);

- domniemanie winy w nadzorze;

- chowa lub posługuje się zwierzęciem - sprawuje faktyczne władztwo nad zwierzęciem;

- roszczenie nie ma zastosowania, gdy zwierzę było narzędziem np. poszczucie psem;

- dotyczy, gdy zwierzę działa z własnego popędu (samodzielnego);

!!sprawa!! robiono zdjęcia do filmu, gdzie kluczową jest scena batalistyczna. Po wystrzale koń się spłoszył, zrzucił jeźdźca, który złamał kręgosłup i zmarł;

zadośćuczynienie - problem czy 431 czy 415 (poszkodowany wykazuje nieprzygotownie);

SN: zwierzę działa z własnego popędu, ale jest kontrolowane przez jeźdźca (dr B nie zgadza się)

- w wyjątkowych sytuacjach, gdy brak jest podstaw do ustalenia odpowiedzialności chowającego (który przeprowadzi ekskulpację) - wina na zasadzie słuszności;

- sama niemożliwość sprawowania nadzoru (bo zwierzę uciekło) nie zwalnia z odpowiedzialności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPOWODOWANA WYRZUCENIEM, WYLANIEM SUBSTANCJI Z POMIESZCZEŃ:

- na zasadzie ryzyka;

- adresat roszczenia:

* podmiot zajmujący pomieszczenie bez względu na podstawę prawną (np bezdomni w altance);

* gdy pomieszczenie zajmuje kilka osób - odpowiedzialność solidarna;

- kwestia sporna:

* przedmiot wypadnie z części ogólnodostępnej - wszyscy mieszkańcy lub posiadacz budynku;

* odpowiedzialność w przypadku przelania się wody w obrębie budynku (z jednej kondygnacji na drugą);

- nie dotyczy oderwania się szyldu (nie jest wyrzuceniem ani wylaniem z pomieszczenia)

SN: 20 marca 2002 r. art. 433 nie ma zastosowania do stanu faktycznego przelania się wody - wynika z wykładni językowej „wylania”, a nie „przelania” - również SN 1969, 1971

* część doktryny (w tym dr B) nie zgadza się ze względów funkcjonalnych powinien mieć zastosowanie (cel przepisów - ochrona poszkodowanych);

spadnięcie lodu lub śniegu z dachu:

- właściciele rzucali gdzie popadnie;

- trudno uznać, by miał zastosowanie wyzysk;

- nie jest „z pomieszczenia” ale znad pomieszczenia;

- dotyczy 415 lub 430.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POSIADACZA BUDOWLI (434):

- na zasadzie ryzyka;

- adresatem jest posaiadacz samoistny budowli;

- ma zastosowanie w sytuacji:

* braku utrzymania budynku w należytym stanie;

* wad w budowie.

- Budowla - dotyczy budynków oraz innych obiektów i urządzeń (mur, zapora wodna, wieża);

- ekskulapcja przez (okoliczności egzoneracyjne):

* siła wyższa (wskutek huraganu odrywa się kawałek dachu);

* wyłączna wina poszkodowanego;

* wyłączna wina osoby trzeciej, za którą posiadacz nie ponosi odpowiedzialności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROWADZĄCEGO PRZEDSIĘBIORSTWO NA WŁASNY RACHUNEK:

- przesłanki:

* ruch przedsiębiorstwa;

* szkoda;

* związek przyczynowy między ruchem przedsiębiorstwa a szkodą;

- adresat - prowadzący przedsiębiorstwo np. PKP za szkodę wyrządzoną na peronie niedostatecznie oświetlonym;

- zasady odpowiedzialności:

* odpowiedzialność na zasadzie ryzyka;

* wyłączyć można odpowiedzialność, gdy szkoda nastąpiła na skutek okoliczności egzoneracyjnych:

> siła wyższa;

> wyłączna wina poszkodowanego;

> wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący nie ponisi odpowiedzialności.

SIŁA WYŻSZA - określona precyzyjnie już w prawie rzymskim, w ujęciu obiektywnym przyjmuje się elementy:

* nadzwyczajność,

* niemożliwość przeciwstawienia się,

* zewnętrzność.

W wyjątkowych sytuacjach za siłę wyższą można uznać działanie władzy publicznej (np. nakazy policjanta)

ZACHOWANIE POSZKODOWANEGO I OSOBY TRZECIEJ:

- musi być zawinione;

- stanowi wyłączną przyczynę szkody;

- rygorystycznie - stan, gdy winę można przypisać wyłącznie poszkodowanemu lub osobie trzeciej;

- łagodniej - wina poszkodowanego (osoby trzeciej) stanowi element absorbujący (tak znaczna, że inne mniej ważne).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYPADKI KOMUNIKACYJNE (436):

- specyficzna regulacja pod względem techniki legislacyjnej;

- przez odesłanie do odpowiedzialności prowadzącego przedsiębiorstwo za pomocą sił przyrody albo posiadacza pojazdu poruszającego się za pomocą sił przyrody;

- zasady odpowiedzialności:

* na zasadzie winy;

* dotyczy zderzenia się pojazdów - właściwie roszczeń posiadaczy pojazdów (ale nie pasażerów) poruszących się za pomocą sił przyrody

* przewóz z grzeczności (np. autostopowicz) - przewóz, w który nie jest zaangażowany własnym interesem posiadacz pojazdu;

* niekiedy posiadacze bronią się siłą wyższą (ale musi mieć ona charakter zewnętzrny, nie może dotyczyć więc usterki w silniku, hamulców)

Zrób to sam:

443 - zbieg odpowiedzialności

442¹ - przedawnienie roszczeń (zmiana w 2007 r.)

444 - szkoda na osobie

Odpowiedzialność za szkodę spowodowaną przez produkt niebezpieczny

ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE ZA SZKODĘ NIEMAJĄTKOWĄ

- geneza:

* historycznie wywodzi się z kar prywatnych;

* po rozdzieleniu prawa karnego i cywilnego - kary prywatne tracą na znaczeniu;

* szkoła praw natury - pewne przyrodzone prawa, a w razie naruszenia - naprawienie szkody za doznane cierpienia;

* szkoła historyczna - ochrony doznają tylko prawa majątkowe;

- regulacje o zadośćuczynieniu:

* 1924 r. - o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych;

* 1933 r. - Kodeks zobowiązań, w tym art. 166 - sąd mógł w razie śmierci poszkodowanego przyznać rodzinie lub instytucji pewną sumę za doznaną krzywdę moralną;

* 1945 r. - Prawo małżeńskie (art. 29) - w razie rozwodu zadośćuczynienie dla osoby niewinnej rozpadowi (gdy druga osoba wyłącznie winna rozpadowi);

* 1946 r. - Prawo rodzinne - zadośćuczynienie (suma pieniężna) dla matki dziecka pozamałżeńskiego przez ojca dziecka za niedotrzymanie przyrzeczeń zawarcia małżeństwa (za szkodę moralną), poszerzenie zakresu;

* do 1954 r. - projekt KC, brak regulacji zadośćuczynienia:

> wpływ cywilistów na szczątkowe zachowanie instytucji;

> zadośćuczynienie w enumeratywnie wymienionych przypadkach (zamknięty katalog) - w tym zgwałcenie kobiety, mężczyzna nie mógł domagać się zadośćuczynienia (taka regulacja dopiero w 1996 r.);

* 1996 r. - zadośćuczynienia dotyczą 3 przepisy:

> art. 24 - naruszenie dóbr osobistych, bardziej sposób niż przesłanki;

> art. 445 - enumeratywnie

> art. 448 (dodany w 1996 r.) - do dziś spory:

# nie ma legalnej przesłanki

1. bezprawność (obalona przez dr);

2. winy - czyn zabroniony zawiniony - mimo, że brak w KC to taką zasadę się stosuje.

# spór - relacja 448 a 445:

448 - w razie naruszenia dobra osobistego

445 - uszkodzenie ciała, pozbawienie wolności, czyn nierządny podstępnie

oraz roszczenia z nich wynikające:

445 za doznaną krzywdę - zadośćuczynienie pieniężne;

448 - 2 roszczenia: zadośćuczynienie pieniężne + suma pieniężna na cel społeczny

3 koncepcje relacji 445 i 448 („Każda z nich zła” - dr B)

1. 445 jako lex specialis - do naruszenia dóbr wymienionych w 445, a w pozostałych przypadkach stosowanoby 448; przeciwko koncepcji stoi:

- wykładnia językowa (448 uregulowane w KC dalej);

- pokrzywdzenie poszkodowanych - gdy istotniejsze naruszenie - mniej możliwości dochodzenia roszczeń;

2. uznajemy, że poszkodowanemu przysługuje wybór roszczeń:

- wygodne dla poszkodowanych;

- ale: np. w razie uszkodzenia ciała w wypadku komunikacyjnym, a kierowcy nie można przypisać winy (brak winy) - nie daje możliwości dochodzenia roszczeń (brak oparcia dla poszkodowanych);

3. ogólne postanowienia 448 stosuje się uzupełniająco do 445:

- skłania się ku temu wykładnia funkcjonalna;

- brak oparcia jezykowego.

- kryteria dotyczące wysokości zadośćuczynienia:

* zadośćuczynienie ma funkcję kompensacyjną (podstawowe znaczenie ma rozmiar szkody niemajątkowej);

* o wysokości decyduje np. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich długotrwałość, nieodwracalność, intensywność;

* w orzecznictwie tendencja, by wysokość zadośćuczynienia kształtować w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnych, przeciętnym warunkom i stopie życiowej;

!!sprawa!! wadliwą diagnozą ustalono, że kobieta ma raka piersi. Usunięto jej piersi i okazało się, że to nie był rak. Żądała 50 000 zł, a pełnomocnik pozwanych (szpitala) stwierdził, że jej się nie należą, bo piersi nie są jej potrzebne. Znajomy dr B: temu adwokatowi powinno się obciąć co nieco, bo przecież nie jest aktorem filmów porno

rozstrzygnięcie: zadośćuczynienie 5 000 zł (sic!) - przy takim uszczerbku!

!! sprawa!! Dziewczynę zgwałcono, zaszła w ciążę, szpital odmówił dokonania aborcji, a później nie było takiej możliwości. Wystąpiła o 20 000 zł od szpitala za naruszenie dóbr osobistych.

Sąd w 2006 r. poszukiwał instrumentów prawnych, by sprawę rozwiązać.

Rozstrzygnięcie: podmiot odpowiedzialny za bezprawne uniemożliwienie przerwania ciąży w wyniku zgwałcenia ponosi odpowiedzialność w granicach w jakich matka potrzebuje do zwykłej egzystencji.

- Kumulacja roszczeń z 448:

* wyłączona możlwiość w literaturze (pogląd dominujący z uwagi na funkcje zadośćuczynienia)

* SN w 2008 r.: dopuszczalna kumulacja:

> oparto się na wykładni językowej - „lub” alternatywą nierozłączną;

> cel i funkcje przepisu wskazują inaczej (dr B);

> zgłoszono 2 zdania odrębne.

Te roszczenia są co do zasady niezbywalne, ale mogą być zbyte, gdy są wymagalne, stwierdzone na piśmie lub potwierdzone orzeczeniem sądu.

W Kodeksie zobowiązań - przysługuje osobom bliskim;

3.08.2008 r. - nowela KC przyznająca prawo zadośćuczynienia osobom najbliższym.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY:

- reżim odpowiedzialności

- przesłanki

- zasada ryzyka

- okoliczności zwalniające

- podmioty odpowiedzialne

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

- następuje przez spełnienie świadczenia;

- charakter prawny wykonania zobowiązania:

* sporne w nauce;

* spór dotyczy kwestii czy wykonanie zobowiązania to czynność prawna czy faktyczna;

* wg dr B: wykonanie zobowiąznia nie ma charakteru jednolitego

> może dotyczyć czynności prawnej np. spełnienie świadczenia polegające na zawarciu umowy przyrzeczonej;

> brak przejawu woli - wykonanie czynności faktycznej np. świadczenia polegające na zaniechaniu.

- ogólna dyrektywa z art. 354 - wykonanie zobowiązania:

* zgodnie z jego treścią,

* w sposób odpowiadający:

> celowi społeczno- gospodarczemu,

> zasadom współżycia społecznego,

* gdy ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

- kryteria celu, zasad i zwyczajów mają charakter uzupełniający w stosunku do treści zobowiązania;

- takie zachowanie się dłużnika, które odpowiada wymogom art. 354 zwalnia go z zobowiązania;

- skutki naruszenia powinności przez wierzyciela:

* zniweczenia odpowedzialności dłużnika ex contractu;

* powstanie sankcji z 486 (zwłoka wierzyciela);

* przyczynienie się do szkody - 362

_______________________________________

Przyszły Kodeks Cywilny:

- 354 w nowym brzmieniu: dłużnik wykonuje zobowiąznie zgodnie z jego treścią, z uwzględnieniem usprawiedliwionych oczekiwań wierzyciela, o których wiedział lub powinien wiedzieć w chwili powstania zobowiązania, nie naruszając dobrym obyczajów w tym względzie - uogólnienie regulacji prawa konsumenckiego;

- rozumienie formuły na przykładzie: hodowca koni zawarł z weterynarzem umowę, w której wet zobowiązuje się wyleczyć konia w 3 dni do gonitwy. Standardowe leczenie, koń wyleczony dopiero po tygodniu, po gonitwie. Wet - leczenie w 3 dni niemożliwe, ale według nowej regulacji - nie wykonał prawidłowo zobowiązania, bo nie poinformował, że jest to niemożliwe w 3 dni.

- dłużnik nie kwestionował - nie wykonał prawidłowo zobowiązania.

- Przedmiot wykonania zobowiązania:

* spełnienie świadczenia w całości;

* częściami, dopuszczalne, gdy:

> ustawa zezwala (350);

> wynika z orzeczenia sądowego (357) - rebus sic stantibus;

> wynika z treści zobowiązania.

* gdy wierzyciel uchyla się od przyjęcia świadczenia mimo, że nie narusza to jego interesu to popada w zwłokę wierzyciela.

WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW:

- istnieją sytuacje, kiedy jeden dłużnik ma kilka długów wobec wierzycieli;

- dłużnik decyduje wówczas, który dług chce spełnić;

- to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może zaliczyć na świadczenie uboczne bądź świadczenia główne np. raty;

- SN 24.01.2002 r. art. 451 § 1 zd. 2

-1 może zdarzyć się tak, że dłużnik nie wskaże , który dług uiszcza. Wówczas wierzyciel może zarachować dług według swojego uznania, który dług jest spłacany;

-2 jeżeli dłużnik nie wskaże który dług uiści, to uprawnienie przechodzi na wierzyciela - przejście uprawania do zarachowania;

-3 obie strony nie dokonują wyboru - spełnione świadczenie zalicza się na poczet świadczenia wymagalnego, a jeżeli jest ich kilka - to najdawniej wymagalnego;

- zaliczenie stosunkowe - novum mające być wprowadzonew kc przez Komisję Kodyfikacyjną;

- mogą być sytuacje, gdy dłużnik spełnia z dłużnikiem osobistym i dłużnikiem osoby trzeciej - świadczenie najpierw zalicza się na poczet długu własnego;

Osoby uczestniczące w wykonaniu zobowiązań:

* osoby spełniające świadczenie;

* co do zasady: wierzycielowi jest obojętne od kogo uzyska świadczenie;

* wierzyciel może domagać od dłużnika świadczenia osobistego w 3 przypadkach:

> gdy wynika to z treści czynności prawnej;

> gdy wynika to z ustawy (art. 738 - dotyczy zlecenia; kiedy przyjmujący zlecenie może powierzyć spełnienie zlecenia osobie trzeciej) - stosunek oparty na zaufaniu;

> gdy wynika to z właściwości świadczenia.

(te wyjątki nie mają zastosowania do świadczeń pieniężnych, o ile roszczenie nie jest wymagalne);

Osoby przyjmujące świadczenie:

- do uprawnionych w pierwszym rzędzie należy wierzyciel;

- ale to uprawnienie to może wynikać z ustawy, np. syndyk, komornik;

- może również wynikać z woli wierzyciela, np. pełnomocnik, posłaniec, który w imieniu wierzyciela przyjmują świadczenie;

- wyjątki:

* pomimo nieprawidłowości świadczenia dłużnik (art. 452 kc);

* dłużnik zostaje zwolniony w razie spełnienia świadczenia do rąk osoby okazującej pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, chyba że zastrzeżono świadczenie do rąk własnych lub dłużnik był w złej wierze;

- świadczenie do rąk wierzyciela, gdy dłużnik nie ma cesji;

- świadczenie do rąk osoby mającej postanowienie o stwierzdeniu nabycia spadku albo notarialne poświadczenie dziedziczenia;

- świadczenie spełnione przez pełnomocnika po wygaśnięciu zobowiązania -105;

MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

- oznaczone w umowie albo

- może wynikać z właściwości zobowiąznia (np. remont lokalu);

- jeżeli powyższe nie mają zastosowania, stosuje się 451, które określa kryteria miejsca świadczenia;

- świadczenie niepieniężne powinno być spełnione w miejscu, w którym w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał miejsce zamieszkania bądź siedzibę;

- świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia,

* a jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania - przenosi spowodowane przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania;

- wątpliwości, czy można ten przepis stosować w razie cesji - SN: 14.02.2002 r. - w razie cesji wierzytelności pienieżnej rozstrzygające jest miejsce zamieszkania nabywcy wierzytelności;

- świadczenie pieniężne w formie bezgotówkowej rozstrzyga miejsce prowadzenia rachunku bankowego wierzyciela;

Zgoda obu stron:

* długi oddawcze - dłużnik ma dostarczyć świadczenie wierzycielowi np. czynsz;

* dług odbiorczy - wierzyciel ma się zgłosić do dłużnika po odbiór świadczenia (tylko świadczenia niepieniężne);

Termin spełnienia świadczenia:

- wynika z umowy lub z właściwości zobowiązania;

- jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiąznia - świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania;

- z chwilą nadejścia terminu świadczenia - świadczenie jest wymagalne;

- jeżeli termin zastrzeżono:

* na korzyść dłużnika to jest on uprawniony do wcześniejszego spełnienia świadczenia, ale nie może wymagać tego wierzyciel - art. 457;

* na korzyść wierzyciela - wierzyciel może żądać, aby dłużnik spełnił świadczenie wcześniej;

* na korzyść obu stron - obie strony nie mają obowiązku ani spełnienia ani przejścia świadczenia przed nadejściem terminu.

Odsetki intertemporalne - od dnia zapłaty do dnia wymagalności - dłużnik może odliczyć te odsteki, gdy stanowi tak przepis albo umowa.

- wyjątkowa sytuacja, gdy mimo że termin zastrzeżono na korzyść dłużnika - dłużnik może być zobowiąznay do spełnienia świadczenia (458)

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ WZAJEMNYCH

- wykonanie zobowiązań z umów wzajemnych podlega szczególnej regulacji;

- reguła - świadczenie wzajemne powinno być spełnianie jednocześnie; 4 wyjątki, które wynikają z:

* umowy (wydaje się artykułowanie zbytecze, bo wynika z autonomii woli stron)

* ustawy ( lex specialis)

* orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej (wynika z kompetencji nadającej)

- pochodną jednoczesności świadczeń jest prawo powstrzymania się ze spełnianiem świadczenia do chwili, gdy druga strona wykona (exceptio non adimpleti contractus - zarzut niewykonania umowy):

* kwestia zarzutu - jest na wypadek naruszenia praw (powinno być w innej jednostce redakcyjnej);

* skutecznie podniesiony zarzut ( w sytuacji, gdy jedna strona żąda od drugiej świadczenia):

> sąd nie oddala powództwa;

> sąd wydaje wyrok zasądzający z zastrzeżeniem, że jednocześnie zostanie spełnione pierwsze świadczenia (powstrzymanie się od spełnienia drugiego świadczenia do momentu, gdy pierwsze będzie wykonane prawidłowo

* spełnienie świadczenia przez drugą stronę wydaje się wątpliwe ze względu na zły stan majątkowy (również przysługuje zarzut)

* zarzut nie przysługuje:

> stona wiedziała o złym stanie majątkowym w momencie zawierania umowy (działała na własne ryzyko);

> strona znajduje się w złej sytuacji majątkowej i zaoferuje jednoczesne spełnienie świadczenia lub udzieli zabezpieczenia.

KLAUZULE ADAPTACYJNE:

- szczególne znaczenie w międzynardowym obrocie gospodarczym;

- zwane klauzulami siły wyższej;

- strony zamieszczają w kontrakcie pojęcie siły wyższej (również przez dokładne określenie czy wymienienie);

- ich struktura jest dwuelementowa:

* określa przesłanki stosowania klauzuli - wskazuje okoliczności, których zmiana wpływa ujemnie na wykonanie zobowiązania);

* określa skutki prawne wiążące się ze ziszczeniem przesłanek.

- formuła:

* ogólna;

* szczególna - np. zmiana celu, zmiana stawek podatkowych.

- skutki - obowiązek podjęcia renegocjacji co do postanowień umownych, a gdy nie doprowadzą do porozumienia:

> zawieszenie wykonania zobowiązania wynikającego z umowy;

> ustalenie treści kontraktacji przez arbitra, eksperta;

> wygaśniecie zobowiązania.

PRAWO ZATRZYMANIA

- instytucja prawa materialnego, 461, 496, 497.

- możliwość zatrzymania cudzej rzeczy

- przesłanki zatrzymania:

* roszczenie zasadnicze kierowane przeciw retencjoniście;

* wymagalne i zaskarżalne roszczenie zabezpieczone prawem zatrzymania (np. o zwrot nakładów, naprawienie szkody);

* faktyczne władztwo nad rzeczą sprawowane przez retencjonistę;

* złożenie oświadczenia woli o skorzystaniu z prawa zatrzymania;

- realizowane do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń;

- wyłączenia (władający nad rzeczą nie może skorzystać z prawa zatrzymania):

> gdy obowiązek wydania wynika z czynu niedozwolonego;

> gdy dotyczy zwrotu rzeczy:

# wynajętych;

# wydzierżawionych;

# użyczonych.

- 496: sytuacja, w której ze względu na odstąpienie od umowy każdej ze stron przysługuje prawo do domagania się zwrotu rzeczy świadczenia wzajemnego;

- do momentu zaofiarowania zwrotu świadczenia lub zabezpieczenia (zaofiarowanie - rzeczywiste i należyte);

- 497: dotyczy rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej;

- charakter prawny prawa zatrzymania - spór w doktrynie:

* jako zobowiązanie realne;

* dominuje pogląd, że jest to prawo czysto obligacyjne.

DOWODY WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

- wynika z kpc, że może być dokonane wszelkimi sposobami dostępnymi w kpc;

- w praktyce - pokwitowanie - pisemne oświadczenie wierzyciela poświadczające otrzymanie świadczenia przez dłużnika na zaspokojenie określonego długu.

- dłużnik spełniający świadczenie może domagać się pokwitowania (niekiedy w formie szczególnej)

- co do zasady koszty pokwitowanie ponosi dłużnik, ale strony mogą się inaczej umówić;

- odmowa pokwitowania przez wierzyciela - dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia lub złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego;

- z mocy przepisów szczególnych - szczególna rol apokwitowania np. 466

- gdy istnieje dokument potwierdzający istnienie zobowiąznia - dłużnik może żądać jego zwrotu.

SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

Tzw. „odpowiedzialność kontraktowa”

- przesłanki:

* niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (naruszenie zobowiązania) będące następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność;

* szkoda;

* związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkodą.

- okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność:

* zachowania noszące znamiona winy,

* zachowania osób trzecich, za pomocą których dłużnik wykonał zobowiąznie,

* za zachowanie przestawiciela ustawowego,

* inne zdarzenia.

- 471: Domniemanie odpowiedzialności dłużnika - przeprowadza on przeciwdowód przez:

* wykaże, że dołożył należytej staranności;

* udowodni rzeczywistą przyczynę naruszenia zobowiązania.

- 472: Zasada winy dłużnika:

* wina umyślna, nieumyślna.

- dochowanie należytej staranności - wzorcowy model postępowania (konstruowany według zobiektywizowanych kryteriów starannego zachowania);

* sporne w doktrynie - kwalifikacje do wykonywania

- modyfikacje:

* wynikające z woli stron (473) - strony mogą rozszerzyć granice odpowiedzialności, bariery wyznacza 473 § 2;

* wynikające z ustawy:

> przepisy organiczają winę dłużnika do winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa

> odpowiedzialność za działania lub zaniechania osób trzecich (747)

- jak za własne działania lub zaniechania;

- oparta na zasadzie ryzyka;

- nie zwalnia brak winy w wyborze.

> zaostrzenie odpowiedzialności za casus mixtus, w tym za wady rzeczy.

- przypadki naruszenia zobowiązania (tj. inne zdarzenia):

* niemożliwość świadczenia (pierwotna, następcza) - 475;

* opóźnienie;

* zwłoka.

OPÓŹNIENIE

- wskutek czynności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności;

- konsekwencje:

* 481 - roszczenie o odsetki za czas opóźnienia;

* 561 - odszkodowanie za opóźnienie;

* 635 (umowa o dzieło) - odstąpienie od umowy przez zamawiającego;

* 880 (poręczenie) - zawiadomienie poręczyciela.

- Odsetki:

* nie można domagać się obniżenia nawet, gdy dłużnik wykaże brak szkody (szkoda nie ma znaczenia);

* są wynagrodzeniem za korzystanie z nieswojego kapitału;

* nowy KC utrzymuje regulacje w takim brzemieniu;

* wysokość:

> gdy nie była oznaczona z góry - odsetki ustawowe;

> gdy oznaczone według stopy wyższej niż ustawowe - według wyższej.

* zalicza się je na poczet odszkodowania.

ZWŁOKA

- dłużnika opóźnia się i ponosi za to odpowiedzialność;

- zwane opóźnieniem kwalifikowanym;

- skutki:

* może domagać się spełnienia świadczenia i odszkodowania;

* może nie przyjąć świadczenia i domagać się odszkodowania (477);

* casus mixtus - odpowiedzialność za przypadek mieszany (478) np. naprawa rzeczy - w terminie nie naprawiono to ponosi odpowiedzialność za szkody przypadkowe (np. pożar);

* uprawnienie do wykonania zastępczego:

> wykonanie zastępcze - sam wierzyciel podejmuje czynności celem zaspokojenia zgodnie z treścią;

> reakcja dłużnika;

> stanowi surogat świadczenia;

> przypadki:

1. świadczenie rzeczy oznaczonej co do gatunku - alternatywnie (nie wymagane upoważnienie sądu):

- nabycie na koszt dłużnika takiej samej ilości lub

żądanie zapłaty wartości

- oraz roszczenie o naprawienie szkody

2. zobowiązanie czynienia:

- zobowiązanie czynienia (401) - należy ujmować takie zobowiązanie, którego treścią jest facere (a już nie dare czy pati);

- wierzyciel może dokonać świadczenia, do którego zobowiązany był dłużnik;

- wyjątki: 637, 480 § 3 (wypadki nagłe).

- Szczególne uprawnienia w razie zobowiązań wzajemnych:

* 491

* alternatywnie:

> dochodzić wykonania zobowiązania;

> od umowy odstąpić i żadać naprawienia szkody.

* może być zależne od wyznaczenia dodatkowego terminu, z zagrożeniem, że bezskuteczny upływ może uprawnić do odstąpienia od umowy; fakultatywnie, gdy dochodzi wykonania zobowiązania;

* nie trzeba wyznaczać terminu:

> zadatek;

> zastrzeżenie lex comisoria - uprawnienie do odstąpienia od umowy, w razie niewykonania zobowiązania w określonym terminie;

> wykonanie zobowiązania przez jedną stronę po terminie nie ma znaczenia dla drugiej strony (np. zawarliśmy umowę o pilną operację, umowa o uszycie sukni ślubnej), w literaturze - gdy dłużnik jednoznaczenie odmówił spełnienia zobowiązania;

* konieczności wyznaczania terminu nie będzie w nowym KC, a będzie redukcja świadczenia lub odstąpienie od umowy (ochrona wierzyciela), ale gdy deklaruje dłużnik, że spełni świadczenie zgodnie z zobowiązaniem to nie ma możliwości odstąpienia;

* poza terminem - bezskuteczny upływ tego dodatkowego terminu (przesłanką uprawnienie prawokształtujące)

> dominujący pogląd, że odstąpienie powoduje nieważność umowy z mocą wsteczną (ex tunc);

> istnieją silne racje, że odstąpienie nie powoduje nieważności z mocą wsteczną, a ma moc następczą (ex nunc).

w nowym KC odstąpienie nie ma skutku wstecznego, ma skutek następczy - ex nunc, bo:

- gdyby powodowało nieważność umowy to nie można domagać się kary umownej;

- nie ma przeszkód, by zawrzeć karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy;

- nieważność umowy powoduje nieważność łączącego węzła prawnego.

- spór co do skutku odstępienia - obligacyjny czy rozporządzający?

Syt. A - sprzedaż samochodu - ocena SN: co do ruchomości ma skutek obligacyjny i rozporządzający.

Syt. B - sprzedaż nieruchomości - odstąpienie ma skutek obligacyjny; zobowiązanie do zwrotnego rozporządzenia nieruchomością, nie ma skutku rozporządzającego.

Dr B. - trzeba przyjąć jednolity pogląd (tylko obligacyjny, tj. zobowiązanie do zwrotu).

ZWŁOKA WIERZYCIELA

- 486

- gdy wierzyciel bez uzasadnionej przyczyny:

* uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia;

* odmawia dokonania czynności bez której świadczenie nie może być spełnione;

* oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

- za uzasadnioną przyczynę uznaje się okoliczności niezależne od stron (ale nie choroba);

- skutki:

* dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu;

* dłużnik może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki;

* wyłącza możliwość kwalifikowania jako zwłoki lub opóżnienia dłużnika;

* nie przysługuje zarzut powstrzymania się od spełnienia świadczenia.

- 488 § 2.

KARA UMOWNA

- 483, 484

- jako zastrzeżenie umowne, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia niepieniężnego nastąpi przez zapłatę odpowiedniej sumy.

- w razie:

* niewykonania zobowiąznia;

* nienależytego wykonania zobowiązania (jakiegokolwiek);

* naruszenia zobowiązania w konkretny sposób (określony w umowie).

- może być zróżnicowana:

* procentowo;

* ryczałtowo.

- należna, gdy dłużnik ponosi odpiedzialność (jako zryczałtowane odszkodowanie, odróżnia od kary gwarancyjnej).

- ma charakter wyłączny, chyba że strony postanowiły inaczej, np. gdy kara umowna nie pokrywa całości poniesionej szkody, zgodnie z wolą stron można domagać się uzupełniającego odszkodowania.

- nowy kc: dotyczy również wykonania świadczenia pieniężnego, ma charakter niewyłączny.

- obniżenie kary umownej:

* zobowiązanie w znacznej części wykonano;

* kara jest rażąco wygórowana - przez porównanie wartości świadczeń i dochodzonej kary umownej.

- sporne: czy wierzyciel musi udowodnić fakt szkody i jej wysokość?

SN: dochodząc kary nie ma obowiązku wykazać faktu poniesienia szkody ani jej wysokości.

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI (CESJA)

- obecnie nie pojmuje się kostycznie, ale elastycznie;

- jako zmiana po stronie wierzytelności

- polega na przeniesieniu wierzytelności z cedenta na osobę trzecią (cesjonariusz),

* pojęciem nadrzędnym wobec przelewu jest przeniesienie, które obejmuje również indos (921⁹)

- przelew na podstawie:

* umowy o podwójnym skutku (rozporządzająco-zobowiązującym), 510 § 1 - 3 umowy nazwane mocą których może nastąpić przelew: sprzedaż, zamiana, darowizna oraz inne umowy zarówno nazwane jak i nienazwane.

* samoistne czynności rozporządzające, np. w prawie spadkowym - testator zapisuje osobie wierzytelność (projekt KC przewiduje zapis windykacyjny), ale ona nie przechodzi póki spadkobiercy nie przeniosą wierzytelności.

- do cesji nie trzeba zgody dłużnika

- forma przelewu:

* w zasadzie dowolna;

* uwaga - 511 - ad probationem (do celów dowodowych).

- ograniczenia przelewu:

* zasada - dopuszczalność przelewu wszelkich wierzytelności;

* 3 rodzaje ograniczeń:

a. z ustawy - zakazy ustawowe obejmują:

> niezbywalne spółdzielcze prawo do lokalu

> niezbywalne co do zasady prawo pierwokupu i prawo odkupu (niechętnie, bo to prawo kształtujące)

b. z zastrzeżenia umownego - kluczowe dla zagadnienia - wywołują skutek inter partes i wobec osób trzecich;

> ustawodawca - chronić dłużnika czy osobę trzecią?

> zasadniczo chroni dłużnika, ale gdy zcedowana wierzytelność na piśmie - chroni osobę trzecią (514), chyba że zła wiara osoby trzeciej

> pactum de non cedendo - (zakaz cesji) to zastrzeżenie umowne wyłączające lub ograniczające możliwość przeniesienia uprawnienia (wierzytelności) z umowy w drodze przelewu; zakaz interpretuje się rozszerzająco rozciągając na wszelkie przeniesienie;

c. z właściwości zobowiąznia:

> gdy ma ona charakter ściśle osobisty np. prawo do alimentacji;

> gdy wiąże się ona ściśle z osobą wierzyciela;

> gdy ściśle związana z innymi stosunkami prawnymi (np. poręczenia)

! SN: nie ma przeszkód do przelewu wierzytelności przyszłych;

! dyskusyjne: czy przepisy o przelewie stosować wprost czy analogicznie (tu: w razie wierzytelności przeszłych sensu stricto - gdy dotyczą one przyszłych zobowiązań);

- skutki przelewu:

A. sukcesyjna zmiana wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym:

* cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim stanie jak w chwili przelewu;

* na nabywcę przechodzą również związane z nią prawa (roszczenie o zapłatę zaległych odsetek lub kary umownej)

* nemo plus iuris...

* zbywca nie odpowiada za wady prawne, a w ramach przesłanek - również odpowiedzialność kontraktowa (471 i następne);

* 516: zbywca nie ponosi wobec cesjonariusza z mocy ustawy odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika - strony mogą w umowie postanowić inaczej;

B. skutki w relacji cedent - dłużnik:

* dłużnik winnien spełnić świadczenie aktualnemu wierzycielowi;

* gdy dłużnik nie ma wiedzy o przelewie:

> zwolniony z długu, gdy spełni do rąk poprzedniego;

> nie wymagana zgoda dłużnika na przelew;

> 512: chyba że zła wiara dłużnika;

* nieważność przelewu (515)

> wierzyciel zawiadomi dłużnika;

> dłużnik spełni zgodnie z zawiadomieniem;

> przelew okazuje się nieważny;

> zwolniony dłużnik, chyba że wiedział o nieważności przelewu;

C. skutki w relacji dłużnik - cesjonariusz:

* cesjonariusz nabywa prawo w zakresie przysługującym cedentowi;

* sytuacja dłużnika na skutek przeleu nie może zostać pogorszona (niewymagana zgoda);

- zarzuty dłużnika:

*513 - wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili podjęcia wiadomości o przelewie, np. zarzut nieistnienia dochodzonej wierzytelności, zarzut przedawnienia, zarzut odroczenia terminu płatności;

* 513 § 2 - potrącenie wierzytelności względem zbywcy, choby wymagalna po zawiadomieniu, ale nie dotyczy to wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu;

- wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela (surogacja ustawowa):

* następuje ipso iure w przypadkach wskazanych w ustawie;

* osoba trzecia nabywa wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci cudzy dług za który odpowiada osobiście lub pewnymi przedmiotami majątkowymi, np. poręczyciel - nabywa wierzytelność (np. banku) lub hipoteka;

* zmiana pierszeńśtwa zaspokojenia - niższa w wyższą;

* konwersja długu:

> używane w oddalonych sytuacjach;

> dotyczy sytuacji, gdy zapłata długu została dokonana przez osobę trzecią za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela (sens instytucji w przykładzie: osoba trzecia jest dzierżawcą nieruchomości, a prowadzone jest postępowanie egzekucyjne - dzierżawca spłaca długi, by zachować swoje prawo;

* przewidziana w ustawach szczególnych, np. regres ubezpieczeniowy - z dniem zapłaty odszkodowania zakład ubezpieczeń nabywa wierzytelności i ma prawo regresu od sprawcy (sprawca odpowie za szkodę);

* 518 § 3 - pierwszeństwo zaspokojenia w razie zapłaty częściowej;

ZMIANA DŁUŻNIKA

Przejęcie długu:

- może mieć postać:

* umowa za zgodą strony (dłżnika);

* bez zgody dłużnika.

- teorie:

* nowacyjna - umowa o odnowienie między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika;

* sukcesyjna - zmiana dłużnika, bez wygaśnięcia zobowiązania;

- przejęcie długu - umowa przez którą osoba trzecia wstępuje w miejsce dłużnika, a ten zostaje z długu zwolniony;

- cechy charakterystyczne:

* wstąpienie przez przejemcę w dług jako własną powinność;

* zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika;

* zachowanie tożsamości zobowiązania.

- nie podlegają przejęciu długi immamentnie związane z osobą dłużnika;

- 2 warianty przejęcia:

* umowa pomiędzy wierzycielem a przejemcą za zgodą dłużnika;

* umowa pomiędzy dłużnikiem a przejemcą za zgodą wierzyciela.

- forma - umowa w formie pisemnej pod rygorem nieważności (zgoda wierzyciela) lub w formie dowolnej (zgoda dłużnika);

- do czasu wyrażenia zgody przejęcie długu jest czynnością prawną niezupełną;

- skutki odmowy zgody:

* brak zgody dłużnika - umowa jest nieważna;

* brak zgody wierzyciela - konwersja (umowa jest przemieniona w umowę z art 392);

- zgoda wierzyciela jest bezskuteczna, jeżeli nie wiedział on o niewypłacalności przejemcy w chwili przejęcia długu;

- istota przejęcia długu - wstąpienie przejemcy w dług;

- 4 grupy zarzutów:

* zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego;

* zarzuty wynikające z umów o przejęcie długu (np. niezachowanie formy)

* zarzuty wynikające ze stosunku będącego podstawą umów o przejęcie długu;

* zarzuty osobiste przejemcy (wynikające z innych relacji łączących przejemcę z wierzycielem).

- zarzuty:

* dopuszcza się przeniesienie zarzutów z grupy 1;

* przejemca nie może przenosić zarzutów wynikających z czynności prawnej przejęcia długu, nie może dotyczyć zarzutów, o których wierzyciel wiedział;

- kumulatywne przystąpienie do długu:

* pomnożenie dłużników;

* nikt nie jest zwolniony, natomiast pojawia się kolejny dłużnik odpowiedzialny solidarnie;

- przystąpienie do długu:

* ustawowe przystąpienie do długu, np. 554;

* umowne przystąpienie do długu - nie zostało uregulowane w KC, ale jest dopuszczalne ze względu na swobodę umów.

WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA

- zaspokojenie wierzyciela:

* spełnienie świadczenia pierwotnego;

* naprawienie szkody związanej z niewykonaniem świadczenia pierwotnego;

* świadczenie w mniejsce wykonania (datio in solutum);

* odnowienie (nowacja);

* potrącenie (kompensacja);

* złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu;

- bez zaspokojenia wierzyciela.

Świadczenie w miejsce wykonania:

- inaczej datio in solutum;

- spełnienie na rzecz wierzyciela nowego świadczenia (świadczenie substytucyjne);

- np. A (dłużnik) wziął pożyczkę na zakup tv od B (pożyczkodawca, wierzyciel), umową w celu umorzenia zobowiązania A przenosi własność tv na rzecz wierzyciela - za jego zgodą;

Odnowienie (nowacja):

- przesłanki:

* istnienie ważnego zobowiązania;

* zaciągnięcie przez dłużnika nowego zobowiązania:

> dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiązuje się do innego świadczenia;

> dochodzi do zmiany podstawy prawnej świadczenia;

* zamiar stron odnowienia dawnego zobowiązania przez zaciągnięcie nowego zobowiązania (umowa zobowiązująca).

Potrącenie (kompensacja):

- potrącenie:

* ustawowe;

* umowne;

- potrącenie ustawowe - modele:

* jednostronne oświadczenie woli (np. Polska);

* automatyczny (wzajemne wierzytelności ulegają umorzeniu, np. Francja);

* w ramach procesu sądowego (np. w krajach systemu anglosaskiego);

- można dokonać potrącenia - 513, 883 § 1;

- przesłanki potrącenia ustawowego:

* wzajemne wierzytelności;

* jednorazowe świadczenia;

* wymagalność wierzytelności potrącającego;

* zaskarżalność wierztelności potrącającego;

- stan potrącalności - tylko gdy zachodzą przesłanki.

Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela:

- ziście się warunek rozwiązujący;

- upływ czasu;

- śmierć wierzyciela w zobowiązaniu osobistym;

- konfuzja;

- niemożliwość świadczenia;

- sąd rozwiąże umowę w razie zmiany nadzwyczajnych okoliczności (klazula rebus sic stantibus);

- zwolnienie z długu.

Zwolnienie z długu (508):

- czynność dwustronna:

* wierzyciel zwalnia;

* dłużnik zwolnienie z długu przyjmuje;

- co do przejęcia długu, również w doktrynie - zwolnienie z długu przyszłego;

! spór: czy zwolnienie może być odpłatne:

* doktryna francuska przyjmuje za odnowienie;

* Dr B. Opowiada się za poglądem doktryny niemieckiej - możliwe, choć problematyczne, bo trudno odróżnić od rozwiązania;

- charakter prawny - umowa rozporządzająca,

! spór: czy jest czynnością kauzalną? - Dr B. - tak (dawniej uważał za czynność abstrakcyjną);

! spór: czy dopuszczalne zwolnienie z długu w zobowiązaniach wzajemnych:

* jakie skutki dla kwalifikacji tej czynności;

* np. sprzedaję auto, a za 2 dni umowa o zwolnienie z długu - czy staje się darowizną?

* w literaturze nie ma odpowiedzi.

- nie dopuszcza się zwolnienia w zobowiązniach osobistych.

Rozwiązanie umowy:

- koncepcje dotyczące skutków umowy rozwiązującej:

^1. Umowa takapozbawia skutków prawnych umowę pierwotną tak, jakby jej nie zawarto, tj. strony rozwiązują = pozycja wyjściowa;

^2. Umowa rozwiązująca pozbawia bytu umowę pierwotną, ale dla osiągnięcia skutku rozporządzającego konieczna jest odrębna umowa, tj. rozporządzająca;

^3. Umowa rozwiązująca zobowiązuje do zwrotu świadczeń otrzymanych i zwolnienia z długu co do świadczeń niespełnionych;

- SN w składzie poszerzonym 30.03.1994 r. (7 osób): umowa rozwiązująca wywołuje skutek wyłącznie obligacyjny, tj. zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy.

!!Sprawa!! Strony rozwiązały umowę rozporządzającą, rzeczy nie wydano jeszcze, a następnie jedna ze stron ogłosiła upadłość, w świetle ww. koncepcji:

^1. przedmiot wraca do sprzedawcy, nie wchodzi do masy upadłości;

^2. przedmiot wchodzi do masy upadłości;

^3. przedmiot nie wraca do sprzedawcy;

^4. teoria SN: stała się elementem masy upadłości; nie wróciła do sprzedawcy.

SKARGA PAULIAŃSKA:

- w starożytnym Rzymie jako delikt;

- w porządkach prawnych:

* system romańśki - w kodeksach;

* system germańśki - odrębne ustawy;

- zagadnienie odpowiedzialności osoby trzeciej - mechanizm uzasadniający ingerencję osoby trzeciej w ważność czynności - TEORIE:

1* negujące odpowiedzialność osoby trzeciej - teoria egzekucyjna - skarga jako specyficzny środek egzekucyjny (odrzucone w RP);

2* uznające istnienie zobowiązania osoby trzeciej - teoria zobowiązania wynikającego z ustawy (527 i następne) - teoria deliktowa;

!!sprawa!! Dresdner Bank udzielił kredytu pewnej parze. Żyli ponad stan, a gdy zorientowali się, że grozi im bankructwo, przekazali synowi w darowizine willę we Francji. Bank pozwał syna. Sąd francuski ustala właściwość miejscową - we Francji - teoria deliktowa, a w Niemczech - teoria egzekucyjna. Sąd zwrócił się do ETS z ustaleniem charakteru skargi pauliańskiej. ETS ulokował ją w sferze obligacyjnej, a nie jako prawo quasi rzeczowe.

- przesłanki skargi:

* obiektywne - dokonanie czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela;

POKRZYWDZENIE (527 § 2) - dłużnik stał się stale niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności;

* subiektywne:

> działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (po stronie dłużnika) - ulega złagodzeniu w dowodzeniu wierzyciela przez istnienie domniemania działania ze świadomością pokrzywdzenia (529);

> wiedza soby trzeciej lub możliwość dowiedzenia się przy zachowaniu należytej staranności o takim charakterze działania - ulega złagodzeniu w dowodzeniu wierzyciela przez:

! domniemanie spełnienia przesłanki w sytuacji, gdy osoba trzecia pozostaje w bliskim stosunku z dłużnikiem;

! domniemanie świadomości, gdy osobą trzecią jest przedsiębiorca będący w stałych stosunkach z dłużnikiem;

! uzyskanie bezpłatnie korzyści majątkowej od dłużnika (nabycie bezpłane nie podlega ochronie).

- realizacja skargi:

* w drodze powództwa (527 § 1) - bezskuteczność względna;

* zarzut wobec osoby trzeciej, np. dłużnik sprzedał auto, ale nie wydał go, a jego wierzyciel skierował do postępowania egzekucyjnego, wówczas wierzyciel podnosi zarzut wobec osoby trzeciej;

- osoba trzecia może zwolnić się z długu przez:

* zaspokojenie wierzyciela;

* wskazanie składników majątku dłużnika, z którego można zaspokoić.

- uznanie czynności prawnej za bezskuteczną można podjąć w ciągu 5 lat od dnia dokonania czynności;

!! sprawa!! Osoba trzecia dokonała dalszego zbycia. Czy wierzyciel może występować bezpośrednio wobec osoby, której sprzedano przedmiot?

TAK, o ile ta osoba wiedziała o okolicznościach

A jak nie wiedziała

- rozszerzono ochronę wierzyciela - w przypadku odpłatnego rozporządzenia można żądać zwrotu korzyści za ten przedmiot (tj. żąda od osoby trzeciej zwrotu korzyści, a od dłużnika naprawienia szkody).

CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

- obejmuje poszczególne rodzaje umów;

- nowe zjawisko w obrocie gospodarczym - związki umów:

* powstają w efekcie skomplikowanych relacji;

* odróżnia się od jednej komplekowej umowy;

* to szereg umów powiązanych;

* odrębna umowa (tzn. nie są związkami umów):

> dr B.: w ujęciu skutkowym - z uwagi na wolę stron w stworzeniu jednego lub wielu stosunków prawnych;

> kryterium formalne: jeden stosunek ujęty w jednym dokumencie (ale uwaga np. umowa najmu i umowa o rozliczenia nakładów z tytułu najmu - jak ją zaliczyć?) albo w jednym dokumencie ujęto wiele stosunków;

- związek umów:

* różnie unormowane;

* ujęcia:

> wąskie (sensu stricto) - kluczową rolę pełni zależność umów od siebie;

> szeroka (sensu largo) - akcentuje się wspólny przedmiot i cel umowy; wywołują one inne skutki prawne, niż te, które rodzą się w izolacji (bardzo poznawcze ujęcie, oddzielnie wywołują odmienne skutki niż globalnie);

* rodzaje związków umów:

> łancuchy umów - obejmują sukcesywnie zawierane umowy np. najem, podnajem;

> zespół umów - cechuje je wspólny cel umowy, dzielony na:

! równorzędny zespół - uzupełniają się np. koasekuracyjne;

! nierównorzędny zespół - umowa główna i jej podporządkowane np. najem i umowa o usługi porządkowe;

* powiąznia między związkami występują w wielu płaszczyznach:

> skuteczności (np. pod warunkiem zawieszającym - strona zawiera umowę pod warunkiem, że zostanie zawarta inna umowa);

> ważności - umowy dławiące (wierzyciel zawiera umowy zabezpieczające dławiąc dłużnika, który nie może prowadzić normalnej działalności)

> wykładni oświadczenia woli - gdy umowa znajduje się w związku umów jest rozumiana z uwględnieniem pozostałych umów;

> wygaśnięcia - roszerzenie skutków odstąpienia od innej umowy np. odstąpienie od umowy kupna pralki powoduje wygaśnięcie umowy o kredyt konsumencki (jedno odstąpienie, dwa wygaśnięcia).

Umowy obligacyjne - typy według charakteru świadczenia i jego funkcji

UMOWA SPRZEDAŻY

- essentialia negotii (535):

* przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie;

* zapłata ceny i odbiór rzeczy;

- umowa:

* odpłatna,

* wzajemna,

* konsenualna.

- nie można rozumieć, że niewydanie rzeczy powoduje zmianę umowy, wydanie jedynie ma znaczenia dla realizacji umowy, a nie jej kwalifikacji;

- obowiązki sprzedawcy:

* przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie;

* 546 - udzielenie potrzebnych informacji o skutkach faktycznych i prawnych dotyczących rzeczy (np. obciążenie) i wydanie doumentów;

- obowiązki kupującego - zapłata ceny i odbiór rzeczy;

- obowiązek wydania rzeczy - zapewnie całość, nienaruszalność np. zapakowanie;

orzecznictwo - czy wydanie rzeczy może nastąpić przed zapłatą?

!!sprawa!! przyszły kupujący nieruchomość zabudowaną (pałacyk) odebrał ją od ANR, potem zawarto umowę. Po kilku tygodniach włamano się i podpalono budynek. Kupujący powoływał się na nieważność zawartej umowy, bo wydanie rzeczy nastąpiło przed zapłatą.

* 548 - z chwilą wydania rzeczy kupujący ponosi obciążenia i korzyści, gdy strony nie postanowiły inaczej - przechodzi również ryzyko utraty lub uszkodzenia rzeczy;

* SN 8 lipca 2005: wydanie rzeczy może nastąpić również przed zawarciem umowy;

* 28 lipca 1999: liberalne rozumienie wydania rzeczy - wydanie jako zapewnienie posiadaniaoraz możliwość jej odebrania (dr B się nie zgadza);

- szczególna regulacja dotycząca sprzedaży konsumenckiej;

Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej:

- ustawodawca wyróżnia rękojmię za wady (556):

* fizyczne;

* prawne.

- wady fizyczne (556 § 1):

* zmniejszają wartość lub użyteczność rzeczy;

* rzecz wydana w stanie niezupełnym;

* ocena wady - względy funkcjonalne określone w umowie albo z przeznaczenia rzeczy np. rzecz wykonano z półproduktów gorszej jakości;

* obejmuje rzeczy nowe i używane, ale w używanych nie uwględnia się wad wynikających z normalnego używania rzeczy;

* sprzedawca nie odpowiada za wady fizyczne, które ujawniły się wskutek przypadkowego uszkodzenia;

- wady prawne:

* sprzedawca jest odpowiedzialny:

> rzecz stanowi własność osoby trzeciej (umowa ważna, ale bezskuteczna);

> rzecz obciążona prawem osoby trzeciej (np. hipoteką, prawem najmu);

* w razie sprzedaży prawa sprzedwaca odpowiedzialny za istnienie prawa np. osoba jest udziałowcem spółki z o.o., a w spółce dokonano w międzyczasie wykupu i umorzenia udziału, zaś udziałowiec sprzedał innej osobie udziały;

- uprawnienia z tytułu rękojmi:

* do odstąpienia od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo niezwłocznie usunie wadę:

> dominuje pogląd, że to uprawnienie prawokształtujące;

> kontruprawnienie sprzedawcy: wymieni rzecz lub usunie wadę niezwłocznie;

> po wymianie uprawnienie do odstąpienia nie doznaje ograniczeń, chyba że wada jest nieistotna;

* do obniżenia ceny - w takim stosunku w jakim pozostaje wartość przedmiotu bez wad do wartości przedmiotu z wadą;

* gdy przedmiotem sprzedaży rzecz oznaczona co do gatunku - kupujący może żądać dostarczenia bez wad;

* gdy przedmiotem sprzedaży rzecz oznaczona co do tożsamości, a sprzedawcą wytwórca rzeczy - kupujący może żądać usunięcia wady z oznaczeniem terminu z zagrożeniem odstąpienia od umowy;

- zawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej jest przesłanką dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi:

* w ciągu 1 miesiąca od wykrycia wad;

* w stosunkach między przedsiębiorcami przedsiębiorca powinien rzecz obejrzeć

i niezwłocznie poinformować o wadzie (ale nie traci uprawnień, gdy sprzedawca zapewni o braku wad bądź zatai istnienie prawa);

- wady prawne:

* zachowanie uprawnień z tytułu rękojmi za wady prawne nie jest uzależnione od poinformowania sprzedawcy;

* jednak na kupującym ciąży obowiązek staranności, gdy osoba trzecia dochodzi roszczeń (zawiadomienie sprzedawcy o roszczeniach osoby trzeciej);

- terminy wygaśnięcia uprawnienia (zawite):

* za wady fizyczne (licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu):

> po upływie 1 roku;

> za wady budynku - po upływie 3 lat;

(568 § 2: upływ terminu nie wyłącza korzystania z prawa, gdy sprzedawca wady podstępnie zataił);

> zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony po upływie terminu, o ile kupujący przed upływem terminu poinformował sprzedawcę o wadzie;

* za wady prawne:

> z upływem 1 roku od chwili, gdy kupujący dowiedział się o wadzie;

> jeżeli dowiedział się o wadzie na skutek powództwa osoby trzeciej - termin biegnie od momentu uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w tym zakresie;

> upływ terminu nie wyłącza korzystania z prawa, gdy sprzedawca wady podstępnie zataił;

> zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony po upływie terminu, o ile kupujący przed upływem terminu poinformował sprzedawcę o wadzie;

Gwarancja jakości:

- udzielenie jej stanowi czynność prawną - zazwyczaj przez wręczenie dokumentu legitymacyjnego;

- zawiera zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedmiotu, określenie gwaranta, okresu gwarancji oraz zakładu gwarancyjnego;

- zasada - udzielana na 1 rok;

	Gwaracja	Rękojmia
Żródło:	Odpowiedzialność gwaranta wynika z umowy	Odpowiedzialność z tytułu rękojmi wynika z ustawy
Przedmiot	Obejmuje wady fizyczne	Obejmuje wady fizyczne i prawne
Zakres uprawnień	O ile strony nie postanowią inaczej: * wymiana rzeczy; * usunięcie wady; (nie może odstąpić)	Można korzystać z rekojmi niezależnie od uprawnień z tytułu gwarancji (nie dotyczy obrotu między konsumentami)

SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY:

- pojęcie szczególnych rodzajów sprzedaży:

* nie są szczególnymi elementami umowy sprzedaży;

* obejmuje instytucje uregulowane w dziale IV tj. sprzedaż na raty, sprzedaż na próbę, itp.

Sprzedaż na raty:

- elementy charakterystyczne:

* stroną jest przedsiębiorca (profesjonalista w zakresie przedsiębiorstwa) i osoba fizyczna (kupujący) - konsument;

* przedmiot - tylko rzecz ruchoma;

* cena płatna w ratach;

* rzecz jest wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny;

- idea ochrony kupującego - ograniczona możliwość natychmiastowej wymagalności rat - tylko, gdy kupujący w zwłoce co najmniej w wysokości dwóch rat, a łącznie zaległość wynosi 4/5 ceny

- zastrzeżenie własności:

* powszechne w Niemczech;

* sprzedawca zastrzega sobie własność aż do zapłacenia ceny pod warunkiem zawieszającym (strony mogą ustalić inny charakter zastrzeżenia własności);

* obejmuje rzeczy ruchome (nieruchomości nie można z zastrzeżeniem warunku lub terminu);

* gdy rzecz wydana - powinno zastrzeżenie być stwierdzone pismem z datą pewną (ad eventum)

* skuteczne wobec wierzycieli - pismo z datą pewną, by nie antydatować własności;

Sprzedaż na próbę (z zastrzeżeniem zbadania rzeczy):

- poczytuje się za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna za dobry przedmiot (warunek potestatywny);

- czas próby - określony w umowie, w przeciwnym razie sprzedawca wyznacza kupującemu termin;

Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu:

- prawo odkupu - wywodzi się z prawa rzymskiego;

- konstrukcja wyjaśniana teoriami:

* teoria oferty - zastrzeżenie odkupu to oferta zawarcia umowy sprzedaży;

* teoria umowy przedwstępnej - najbardziej racjonalna, ale zastrzeżenie to element definitywnej umowy sprzedaży (pierwotnej);

* teoria opcji - szerokie pojęcie;

* teoria zastrzeżenia dodatkowego umowy sprzedaży;

- konsekwencje zastrzeżenia:

* na okres najwyżej 5 lat (dłuższy ulega skróceniu);

* wykonane po złożeniu oświadczenia sprzedającego;

* prawo niezbywalne, niepodzielne;

* zgodnie z teoriami:

> teoria oferty - przechodzi automatycznie z chwilą oświadczenia sprzedającego;

> teoria zastrzeżenia dodatkowego umowy sprzedaży - z chwilą wykonania uprawnienia wynikającego z prawa odkupu powstaje zobowiązanie do zawarcia umowy rozporządzającej (brak skutków automatycznych);

> koncepcja M. Safjana - powstaje zobowiązanie do zwrotnej sprzedaży;

* działa w sferze obligacyjnej;

* SN poszukuje środków ochrony - próbował konstrukcji art. 59 ius ad rem;

Prawo pierwokupu:

- polega na zastrzeżeniu dla jednej ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy, na wypadek gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej;

- wyróżnia się:

* wynikające z czynności prawnej;

* ustawowe - przysługuje gminie na wypadek sprzedaży niezabudowanej na rzecz Skarbu Państwa lub gminy;

- może być ustalone:

* w oddzielnej umowie;

* jako klauzula umowna;

- uprawnienie prawokształtujące - realizacja uzależniona od inicjatywy zobowiązanego i to pod warunkiem, że uprawniony nie wykona prawa pierwokupu;

* zobowiązany z tytułu pierwokupu powinien poinformować;

- informacja:

* co do nieruchomości można wykonać w ciągu 1 miesiąca;

* co do innych rzeczy - w ciągu 1 tygodnia od dnia zawiadomienia o sprzedaży;

( kwestia problematyczna:

> ruchomości - 7 dni to za dużo nawet, ale

> prawa majątkowe (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) - 7 dni to za mało;

- wykonuje się przez oświadczenie zobowiązanemu;

- forma:

* nie jest wymagana szczególna forma, ale

* gdy dla czynności wymagana jest forma szczególna wówczas oświadczenie również w formie szczególnej;

- przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku umowa tej samej treści jak między osobą trzecią:

* umowa sprzedaży traci skutek

* postanowienia umowy z osobą trzecią mające na celu obejście zastrzeżenia - są bezskuteczne wobec uprawnionego;

- sprzedaż osobie trzeciej bez zawiadomienia:

* zobowiązany ponosi odpowiedzialność wobec osoby trzeciej w granicach ujemnego interesu umownego;

* gdy prawo pierwokupu przysługuje gminie lub jednostce oragnizacyjnej Skarbu Państwa - umowa jest nieważna;

SN: art. 59 „ius ad rem”

> żądanie uznania za bezskuteczną

> dr B: nie powinno uprawnienia z prawa pierwokupu wtłaczać w uprawnienia roszczeniowe;

- prawo pierwokupu:

* niezbywalne (ale spór teoryetyczny);

* niepodzielne - nie może być wykonywane co do części przedmiotu

Zamiana (603-604)

- umowa na podstawie której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy lub inne prawo majątkowe w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności rzeczy lub innego prawa majątkowego

- cechy:

* odpłatna,

* konsensualna;

* wzajemna;

- świadczenia stron nie mają charakteru pieniężnego;

DAROWIZNA:

- umowa przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na koszt swego majątku;

- funkcja gospodarczo-społeczna - definitywne przesunięcie majątku;

- cechy:

* umowa jednostronnie zobowiązująca;

* kauzalana (causa donandi);

* charakteru bezpłatności nie odbiera nałożenie polecenia na obdarowanego;

- darowizny nie stanowią (889):

* gdy zobowiąznie do bezpłatnego świadczenia uregulowano innymi przepisami, np. bezpłatne przechowanie;

* kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył np. zrzeczenie się dziedziczenia;

- zawarcie darowizny:

* ustawa nie stanowi, kto ma być drugą stroną umowy,

spór - obdarowany (dominuje w doktrynie)

osoba trzecia - prof. Stecki (UMK)

* forma - oświadczenie darczyńcy w formie aktu notarialnego, oświadczenie obdarowanego - dowolna;

> akt notarialny - ma umocowanie w tym, że jest precyzyjnym oświadczeniem woli darczyńcy, a umowa darowizny ma być przemyślaną decyzją;

> bez aktu - ważne, o ile przyrzeczone świadczenie spełniono (w tym wydanie rzeczy, inni - liczy sie skutek: umowa zawarta bez skutku rozporządzającego otzrymuje potem ten skutek), ale możliwość sanowania nie jest możliwa, gdy przepisy wymagają dla całej umowy formy szczególnej;

> rygor co do formy obowiązuje w większości porządków prawnych;

* umowa zawarta w przepisanej prawem formie rodzi obowiązek jej wykonania;

* bezpłatność łagodzi charakter skutków odpowiedzialności darczyńcy;

> darczyńca odpowiada za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, tylko gdy można mu przypisać winę umyślną lub rażące niedbalstwo;

> gdy przedmiotem darowizny suma pieniężna - darczyńca zobowiązany do zapłaty odsetek dopiero od dnia wytoczenia powództwa;

> z tytułu wad prawnych i fizycznych darczyńca odpowiada jedynie za szkody, o których darczyńca ma pozytywną wiedzę o istnieniu (nie powstaje, gdy obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć);

POLECENIE:

- darczyńca może włożyć (nałożyć) na obdarowanego obowiązek działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem:

SN: zobowiązanie niezupełne - jest wierzytelność, brak odpowiedzialności

Nie powinno się interpretować literalnie

Nie ma wierzytelności, nie ma odpowiedzialności

Ale dr B: istnieje pewna odpowiedzialność cywilna, nie tylko moralna

Reasumując - jest wierzytelność, zawężony krąg podmiotów

- polecenie:

* zwykłe - interes obdarowanego np. daruję pieniądze na leczenie;

* kwalifikowane - na rzecz osoby trzeciej lub darczyńcy np. postawić nagrobek darczyńcy

- darczyńca, który wykonał zobowiąznanie wynikające z umowy darownizny może domagać się spełnienia polecenia, chyba że ma ono na celu wyłącznie korzyść obdarowanego (po śmiercie darczyńcy mogą domagać się spadkobiercy darczyńcy);

- odmowa wypełenienia (895):

* istotna zmiana stosunków;

* zwolnienie z wypełnienia polecenia (chyba że wypełnienia żąda organ państwowy);

- darowizna obciążliwa - nierecypowana wprost do kc instytucja, ale dopuszczalna wyrokiem SN: Mimo że kodeks cywilny nie przejął przepisu art. 354 § 2 kz, darczyńcy wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzycielem obdarowanego.

- odwołanie darowizny:

* nie stosuje się, gdy czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

* przyczyny:

> niedostatek darczyńcy;

> rażąca niewdzięczność obdarowanego;

* sposób:

> odwołanie darowizny niewykonananej - jeśli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że nie może być wykonana bez uszczerbku dla jego uzasadnionych potrzeb albo obowiązków alimentacyjnych (ustawowych);

! jedynie do chwili całkowitego wykonania, a także w razie rażącej niewdzięczności;

! przysługuje jedynie darczyńcy;

> odwołanie darowizny wykonanej:

! tylko w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego (przestępstwo wobec darczyńcy, odmowa pomocy);

! niemożliwe, gdy darczyńa przebaczył;

! wygasa w terminie roku od dnia dowiedzenia się o niewdzięczności;

> odwołać mogą spadkobiercy darczyńcy:

! gdy darczyńca w chwili śmierci miał uprawnienie do odwołania;

! obdarowany umyślnie pozbawił darczyńe życia albo przyczynił się do pogorszena zdrowia ze skutkiem śmiertelnym;

* tryb i skutki odwołania darowizny:

> przez oświadczenie darczyńcy na piśmie (uprawnienie prawokształtujące);

> skutki:

! SN: odwołanie wywołuje tylko skutki obligacyjne - przedmiot darowizny nie wraca automatycznie do majątku darczyńcy, ale na obdarowanym ciąży obowiązek przeniesienia zwrotnego własności przedmiotu

- stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu;

- podjęto uchwałą o mocy zasady prawnej;

- ale w przypadku, gdy przedmiot wszedł do majątku wspólnego (nie ma w majątku wspólnym udziału na przedmiocie) - SN: okoliczność taka nie stoi na przeszkodzie odwołania darowizny tylko w stosunku do jednego małżeonka, a przedmoit wchodzi w skład majątku odrębnego małżonka - kłóci się to z zasadą, że odwołanie nie ma skutków rozporządzających, bo w tym przypadku ma!

- rozwiązanie niejednolite, ale praktyczne (doktryna różni się opiniami)

- rozwiązanie darowizny przez sąd:

* sąd chroni interesy darczyńcy, bo ma prawo rozwiązać umowę darowizny;

* przedstwaiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązanie umowy dokonanej przez tę osobę przed jej obezwłasnowolnieniem;

* darowizna ze względu na wartość świadczenia i uzasadnionych pobudek jest nadmierna;

* nie można żądać w terminie 2 lat od jej wykonania;

UMOWY O UŻYWANIE RZECZY LUB PRAW

	NAJEM	DZIERŻAWA	UŻYCZENIE	LEASING
Essentialia negotii	659: - oddać najemcy rzecz do używania; - płacenie czynszu;	693: - używanie rzeczy i pobieranie pożytków; - płacenie czynszu;	710: zezwolenie na bezpłatne używanie rzeczy oddanej drugiej stronie (bezpłatna i realna!)	709^1: - nabyć rzecz i oddać korzystającemu; - płacenie wynagrodzenia;
przedmiot	Rzeczy (ruchome i nieruchome)	Co do zasady: rzeczy i prawa (709)	Rzeczy (ruchome i nieruchome)	Rzeczy
podmioty	Wynajmujący (zobowiązuje się oddać rzecz do używania) i najemca	Wydzierżawia-jący i dzierżawca	Użyczający i biorący do używania („użyczenio-biorca”)	Finansujący i korzystający
Oddanie innej osobie	Najem w ogólności: 668 § 1: dopuszczalność podnajmu w braku odrębnego zastrzeżenia umownego; Najem lokalu: wymagana zgoda wynajmującego na oddanie lokalu	Wymagana zgoda wydzeirżawiają-cego	Wymagana zgoda użyczającego	Wymagana zgoda finansującego

SN: 20 lipca 2006 r. na gruncie przepisów o poddzierżawie:

* zakończenie stosunku dzierżawy nie powoduje stosunku prawnego dla poddzierżawcy (nie rozwiązuje ex lege rozwiązania poddzierżawy);

* w przypadku dzierżawy ustawa nie statuuje wprost skutku dla poddzierżawy;

* skoro brak konsekwencji określonych w ustawie, a reguluje tryb ustawnowienia dzierżawy (wymagana zgoda) - 694 - odpowiednie stosowanie przepisów o najmie;

* było pole do zastosowania 668 § 2: rozwiązanie umowy najmu powoduje, iż umowa z podnajemcą rozwiązuje się najpóźniej z chwilą stosunku najmu;

NAJEM:

- umowa wzajemna przez którą wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania, a najemca płacić umówiony czynsz;

- przedmiot umowy najmu:

* rzeczy (ruchome i nieruchome);

* również części składowe rzeczy (np. ściana budynku na baner reklamowy);

- wynajmujący nie musi być właścicielem, może być również użytkownikiem

- do głównych obowiązków wynajmującego należy:

* oddanie rzeczy w stanie przydatnym do użytku (ustawa o ochronie praw lokatorów - art. 6 i następne)

* utrzymanie rzeczy w takim stanie przez czas trwania najmu (nie dotyczy drobnych nakładów połaczony ze zwykłym używaniem rzeczy, jeśli powstały one wskutek zdarzenia, za które wynajmujący odpowiedzialności nie ponosi);

- charakterystyczne regulacje dotyczące najmu:

¹⁾ skutki zbycia rzeczy najętej:

* najem nie ogranicza wynajmującego w rozporządzaniu rzeczą;

* z chwilą zbycia nabywca wstępuje w stosunek najmu (wstąpienie ex lege);

* 678: nabywca ma prawo wypowiedzieć stosunek najmu z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia; uprawnienie nie przysługuje (wyjątki):

> rzecz najęta na czas oznaczony w formie pisemnej z datą pewną, a rzecz została wydana;

> nie stosuje się do najmu lokali;

> prawo najmu może być ujawnione w księdze wieczystej (wzmacnia pozycję najemcy) - skuteczne wobec każdoczesnego nabywcy rzeczy;

²⁾ 680¹ - idea ochrony mieszkania rodzinnego:

* obligatoryjna i przymusowa;

* małżonkowie bez względu na stosunek między nimi są najemcami lokalu celem zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny;

* wspólność tego najmu może znieść tylko sąd;

* nawet, gdy mają rozdzielność majątkową, albo wspólność z wyrównaniem dorobków;

* uzasadnienie:

a) tylko najem lokalu będzie objęty wspólnością majątkową (hybryda małżeńskich ustrojów majątkowych) - dr B.: nie!

b) małżeństwo jako pierwotny stosunek, który uzasadnia najem;

* ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania stosunku najmu nie powoduje ustania najmu, ale sąd może rozwiązać umowę najmu z ważnych powodów;

³⁾ skutki śmierci najemcy lokalu:

* nie jest dziedzicznym prawem (sukcesja syngularna);

* 691: wstąpienie „osób bliskich” w stosunek najmu (znane z prawa przedwojennego);

> małżonek niebędący współnajemcą;

> dzieci najemcy i ich współmałżonek;

> inne osoby objęte świadczeniem alimentacyjnym;

> osoba będąca faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą

jeżeli stale zamieszkiwali w lokalu z najemcą do chwili jego śmierci (ex lege);

* pewne prawa przechodzą na osoby nie będące nawet spadkobiercami (tj. spadkobiercami testamentowymi);

⁴⁾ skutki śmiercy jednego ze współnajemców 691 § 5:

* wstąpienie osób bliskich nie działa, w razie śmierci jednego z współnajemców

W----------N₁N₂(+N₃) np. W----------Mąż (+) - Konkubina

Żona

Czyli mąż rozstał się z żoną (współwynajmującą), która wyniosła się z mieszkania, nie było orzeczenia rozwodu ani separacji, a mąż zamieszkał w wynajmowanym mieszkaniu z konkubiną.

Zgodnie z poprzednią regulacją konkubina i żona byłyby współnajemcami (sic!), co byłoby niezgodne z zasadami współżycia społecznego;

* nie określa co działa - ustalono, że działają zasady dziedziczenia;

⁵⁾ oddanie rzeczy w podnajem:

* rzeczy - można, bez ograniczeń;

* lokale - wymagana zgoda wynajmującego;

* czy nie jest dopuszczalny przelew wierzytelności z tytułu najmu - wierzytelność ta nie podlega cesji;

Umowa, w której jedna strona oddaje drugiej osobie rzecz w bezpłatne używanie i pobieranie pożyków:

* nie jest użytkowaniem ani najmem;

* to umowa nienazwana;

Skutki zbycia rzeczy użyczonej - nie ma zastosowanie do użyczenia (678);

UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE DO ŚWIADCZENIA USŁUG:

Usługa - specyficzne świadczenie

* brak definicji w kc;

* 375: za świadczone usługi lub korzystanie z rzeczy;

* czynności (działania) na rzecz innej osoby;

* mogą mieć różny kształt;

* przedmiot usługi:

> czynność prawna;

> czynność faktyczna;

> inne;

ZLECENIE:

- kontrakt - wzór (podstawa dla określenia reżimu prawnego innych umów);

- strony:

* przyjmujący zlecenie,

* dający zlecenie;

- essentialia negotii - zobowiązanie przyjmującego do dokonania czynności prawnej na rzecz dającego zlecenie;

- kształt zlecenia:

* przedstawicielstwo;

* domnimanie pełnomocnictwa (734 § 2) - dla nabycia nieruchomości - akt notarialny (nie uchybia przepisom o pełnomocnictwie);

* przyjmujący zlecenie działa w imieniu własnym, ale na rachunek dającego (koncepcja przedstawicielstwa pośredniego);

* skutki - właścicielem przyjmujący, ale ciąży na nim zobowiązanie do przeniesienia nabytej własności (740); udziela potrzebnych informacji;

* jeśli wykonanie wymaga wydatków - powinność wypłacenia zaliczki przez dającego zlecenie;

- essentialia negotii:

* zobowiązanie do dokonania pewnej czynności prawnej;

* odpłatność - zależne jednak od woli stron, ale ustawodawca przyjął domniemanie płatności (735);

- 736 - osoba trudniąca się zawodowo załatwianiem czynności dla innych osób (np. radca prawny) zawiadamia niezwłocznie o „niechęci” podjęcia sprawy;

!!sprawa!! duża firma farmaceutyczna Y zawarła umowę o doradztwo z X, za wynagrodzeniem, na czas nieokreślony, z możliwością wypowiedzenia umowy przez obie strony, z zastrzeżeniem, że Y tylko wtedy, gdy X będzie łamał zasady poufności i konkurencji - za 3-miesięcznym wypowiedzeniem;

żona X przystąpiła do konkurencji Y, w związku z tym Y wypowiedział umowę zlecenia X mocą 746 § 1;

(746 § 3 - zakaz zrzeczenia się prawa do wypowiedzenia umowy zlecenia)

stanowiska stron:

* X - Y nie może wypowiedzieć, bo nie ma do tego podstaw;

* Y - istnieje 746 § 1 (możliwość wypowiedzenia w każdym czasie) i § 3 (nie można prawo wypowiedzenia zrzec się)

sąd - jaki charakter mają 746 § 1 i 3:

> § 3 jako ius cogens

> § 1 - ma charakter względnie wiążący;

SN: w umowie o świdczenie usług, do których stosuje się przepisy o umowie zleceniu dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia, także z ważnych powodów.

Zasada dopuszczalności wypowiedzenia może być określona wolą stron, zaś jej granice wyznacza 746 § 3.

- stosunek zlecenia jest stosunkiem zaufania już w prawie rzymskim;

- wspólne zlecenie:

* kilka osób zleciło lub przyjęło zlecenie - ich odpowiedzialność jest wspólna ze względem drugiej strony solidarnie;

- następstwa śmierci zleceniodawcy - zlecenie nie wygasa (747);

- następstwa śmiercie zleceniobiorcy - zlecenie wygasa;

Umowy o doradztwie:

- przepisy o zleceniu, ale nie tylko;

Do umów o świadczenie usług nieuregulowanych w innych przepisach stosuje się przepisy o zleceniu;

Korepetycje - nieuregulowane normatywnie, stosuje się przepisy o zleceniu.

PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA

- wywodzi się z prawa rzymskiego;

- dokonanie pewnych czynności w cudzym interesie bez tytułu prawnego;

- przesłanki:

* negotiorum gestor prowadzi cudzą sprawę bez zlecenia (w interesie własnym i cudzym np. wpółwłasność również);

* z korzyścią dla osoby, której sprawę prowadzi tj. korzyść, a nie zamiar, zgodnie z prawdopodobną wolą zaintereseownego);

* wymóg identyfikacji nie jest potrzbny - 753 (w miarę możliwości zawiadomić stronę o prowadzeniu sprawy bez zlecenia);

* zachować należytą staranność;

* przedstawić rachunek;

* wydać nabyte przedmioty;

- prawa negotiorum gestora - żądanie zwrotu wydatków i nakładów;

- skutki działania - w sposób altruistyczny;

- 754 - skutki działania wbrew woli zainteresowanego - przywrócić stan poprzedni

UMOWA O ŚWIADCZENIE USŁUG

Umowa o dzieło:

- stronami umowy są przyjmujący zamówienie i zamawiający

- jest to umowa wzajemna -> zamawiający musi zapłacić wynagrodzenie

Art. 628 KC - wysokość wynagrodzenia za wykonanie można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia lub poniesione nakładu pracy

- przyjmujący zamówienie nie musi wykonać osobiście „dzieła”, ale taki obowiązek może wynikać z umowy lub okoliczności

- sposób wykonania określa umowa, wskazówki zamawiającego nie wiążą przyjmującego

Wady:

1) Usuwalne - zamawiający może domagać się:

- naprawy

- może powierzyć wykonanie innej osobie na rzecz przyjmującego

2) nieusuwane:

- zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wady są istotne

- obniżenie wynagrodzenia za wady istotne

Umowa o skorzystanie ze skrytki bagażowej

- umowa o najem ( PKP udostępnia nam pewną powierzchnię do wykorzystania - co do zasady )

SN - zostawienie kurtki w restauracyjnej szatni - umowa o przechowanie, zawarta w sposób dorozumiany

UMOWY O FUNKCJI KREDYTOWEJ:

POŻYCZKA

Dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tą samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy, tego samego gatunku i tej samej jakości.

- Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca, ale nie wzajemna (bo obowiązek zwrotu nie jest odpowiednikiem świadczenia dającego pożyczkę - może być oprocentowana)

- obowiązek dającego pożyczkę na przeniesienie własności na biorącego pożyczkę (wydanie przedmiotu pożyczki)

Dający pożyczkę może odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stany majątkowego drugiej strony.

• Przedawnia się z upływem 6 m-cy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany

Dający pożyczkę zobowiązany jest do naprawienia szkody, jeżeli wiedząc o wadach nie powiadomił o nich (pozytywna wiedza o wadach).

Zwrot przedmiotu pożyczki

- Termin zwrotu może być określony w umowie, jeżeli nie jest oznaczony to dłużnik zobowiązany jest w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę

UMOWA KREDYTOWA

(art. 69 Ustawy prawo bankowe)

Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych na określony cel.

Kredytobiorca zobowiązuje się:

1. Korzystania z kredytu w sposób oznaczony w umowie

2. Zwrócić kwotę kredytu wraz z odsetkami

3. Zapłacić prowizję od udzielonego kredytu

Tryb udzielania kredytu:

1. Złożenie wniosku o kredyt przez kredytobiorcę

2. Bank ocenia zdolność kredytową (zdolność kredytowa przyszła- bank wymaga dodatkowego zabezpieczenia kredytu)

3. Rokowania co do treści zawartej umowy.

4. Udzielenie kredytu

- umowa zawarta na piśmie (co do zasady treść jest określona z góry przez bank)

KREDYT OD POŻYCZKI RÓŻNI SIĘ TYM, ŻE KREDYT JEST UDZIELANY NA OKREŚLONY CZAS!

Prawa i obowiązki banku.

OBOWIĄZKI:

- oddanie od dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty pieniężnej (wypłata bezgotówkowa)

Prawa i obowiązki kredytobiorcy.

UPRAWNIENIA:

- korzystanie z udzielonego kredytu w wysokości i terminie ustalonym w umowie

OBOWIĄZKI:

- obowiązek zwrotu wykorzystanej kwoty kredytu wraz z odsetkami

- zapłata prowizji (wynagrodzenie banku zw. z udzieleniem kredytu)

* prowizja przygotowawcza - od wykorzystanego kredytu

* prowizja dodatkowa - od niewykorzystanego kredytu

Umowa rachunku bankowego.

- art. 725 KC -> definicja

20.04. 2010

RENTA

W umowie o rentę jedna ze stron zobow. się do oznaczonych świadczeń okresowych w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku.

• Za wynagrodzeniem (np. w zamian za przeniesienie własności nieruchomości)

- wzajemna (stosujemy przepisy o sprzedaży - jeżeli odpłatna, jeżeli nieodpłatna stosujemy przepisy o darowiźnie)

- stwierdzona pismem ad probationem

Na czas oznaczony lub dożywotnio

PRAWO DO RENTY prawo podmiotowe, nie ulega przedawnieniu

ROSZCZENIE DOMAGANIA SIĘ RENTY przedawnia się w terminie 3 lat od momentu wymagalności

Renta wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego.

Zobowiązanie do renty może również wynikać z:

- orzeczenie sądu

- zapisie w testamencie stosuje się przepisy o rencie umownej

Jeżeli obowiązek płacenia wynika z ustawy to w razie zmiany stosunków, strony mogą żądać zmiany wysokości lub czasu trwania świadczeń.

UMOWA O DOŻYWOCIE

Umowa wzajemna przez którą właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, a nabywca w zamian za to zobow. się zapewnić zbywcy lub osoby jej bliskiej dożywotnie utrzymanie.

6 cech charakterystycznych:

1. Zbywcą własności może być tylko os. fizyczna

2. Nabywcą może być każdy

3. Dożywocie może być ustanowione:

1. Dla zbywcy wyłącznie

2. Kumulatywnie dla zbywcy i os. bliskich

3. Wyłącznie na rzecz os. bliskich

4. Przedmiotem zbycia może być własność każdej nieruchomości

5. Umowa o dożywocie pełni funkcję alimentacyjną (zaspokojenie potrzeb egzystencjonalnych dożywotnika)

6. Umowa zawarta w formie aktu notarialnego (bo przeniesienie własności)

Treść dożywocia

Umowa określa jakie obowiązki spoczywają na nabywcy własności nieruchomości.

SN: treść powinna być na tyle szeroka, aby dożywotnik nie musiał szukać innych źródeł utrzymania.

Jeżeli umowa nie precyzuje to art. 908 § 1 KC:
- przyjęcie dożywotnika jako domownika

- dostarczenie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału

- pielęgnacja w chorobie

- sprawienie mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym

Dodatkowo:

- użytkowanie części nieruchomości (np. ogródek)

- służebność mieszkania lub inna służebność osobista

- uprawnienie do powtarzających się świadczeń należących do treści prawnej dożywocia

Zobowiązanie realne przeniesienie własności nieruchomości następuje z jednoczesnym obciążeniem tej nieruchomości prawem dożywocia - stosuje się przepisy o ograniczonych prawach rzeczowych.

Interesy dożywotnika dodatkowo wzmocnione są tym, że w razie zbycia nieruchomości nabywca ponosi osobistą odpowiedzialność za świadczenie objęte tym prawem, chyba że stały się one wymagalne kiedy nieruchomość nie była jego własnością.

Skutek w razie zbycia nabywca wstępuje ex lege w miejsce poprzedniego właściciela będącego kontrahentem dożywotnika.

Prawo dożywotnika jest niezbywalne i gaśnie wraz z jego śmiercią.

Zmiana dożywocia na rentę (art.913 KC)

1. Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między zobowiązanym a dożywotnikiem takie stosunki, aby nie można było wymagać, aby pozostali w bezpośrednim stosunku, sąd na żądanie jednej ze stron może zmienić wszystkie bądź niektóre uprawnienia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych świadczeń (nie ma znaczenie po której stronie leżą przyczyny uzasadniające rozwiązanie)

• Z żądaniem takim może wystąpić kontrahent dożywotnika lub dożywotnik

2. W razie zbycia nieruchomości dożywotnik może żądać zmiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadające wartości tego prawa (art. 914 KC)

Rozwiązanie umowy

- w przypadkach wyjątkowych sąd może rozwiązać umowę o dożywocie (przysługuje nabywcy i dożywotnikowi, który zbył nieruchomość)

• Uprawnienie to ma charakter ściśle osobisty

• Wyrok działa ex tunc (na przyszłość)

Uznanie umowy za bezskuteczną:

KC łagodzi przesłanki wobec osoby uprawnionej do obowiązku alimentacyjnego (art. 916 KC)

Nie można żądać po upływie 5 lat od daty zawarcia tej umowy.

CZYNNOŚCI ZABEZPIECZAJĄCE WIERZYCIELA:

1 - zabezpieczenie rzeczowe

2 - zabezpieczenie osobiste

Ad. 1) zabezpieczyciel odpowiada określonym składnikiem majątkowym (np. zastaw, hipoteka)

Ad. 2)zabezpieczyciel odpowiada całym swoim majątkiem

Źródła powstania:

- umowne - z mocy prawa

- przymusowe - np. decyzja administracyjna -> hipoteka przymusowa

- ustawowe - ex lege

*zastrzeżenie kary umownej - wzmacnia pozycję prawną wierzyciela

PORĘCZENIE:

1. Zabezpieczenie typu osobistego

2. Umowa nazwana, konsensualna

3. Strony umowy: wierzyciel i poręczyciel, nie jest wymagana zgoda dłużnika

Przez umowę poręczenia, poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie.

- może być zawarta pod warunkiem

- można poręczyć za dług przyszły -> ale wymóg określenia terminu (art. 878 KC)

- zawisłość zobowiązania poręczyciela od innego stosunku prawnego określonego jako zobowiązanie główne

Cechy, które świadczą o akcesoryjności:

1. Przedmiotem może być dług wynikający z ważnej czynności prawnej

2. Zakres zobowiązania poręczyciela co do zasady, co do zasady, każdoczesna rozciągłość zobowiązania dłużnika.

3. Poręczyciel zobowiązany jest świadczyć od chwili, gdy dług główny staje się wymagalny

4. Poręczyciel może podnieść przeciw wierzycielowi zarzuty jakie służą dłużnikowi głównemu:

- mające źródło w uprawnieniach dłużnika głównego

- zarzuty przysługujące mu osobiście

Poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela -> wyjątek od zasady tożsamości (art. 481).

Zabezpieczenie poręczyciela wygasa wraz z wygaśnięciem stosunku głównego.

Odpowiedzialność poręczyciela:

Odpowiada tak jak współdłużnik solidarny (w braku innego uregulowania).

Różnice od solidarności biernej:

1. Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia odnosi skutek względem poręczyciela.

2. Działania lub zaniechania dłużnika głównego mogą prowadzić do pogorszenia sytuacji poręczyciela.

3. Wyrok korzystny dla dłużnika działa bezpośrednio na rzecz poręczyciela.

4. Zwolnienie z długu dłużnika głównego zwalnia również poręczyciela.

5. Spełnienie świadczenia przez poręczyciela powoduje wstąpienie poręczyciela w pozycję zaspokojonego wierzyciela.

Jeżeli dłużnik spóźnia się ze spłatą kredytu, to wierzyciel powinien zawiadomić o tym poręczyciela:

1. Zawiadomienie stanowi obowiązkową przesłankę wymagalności

2. Roszczenie wobec powierzyciela , zawiadomienie jest to jedynie oświadczenie wiedzy

Gwarancja bankowa - zobowiązanie zaciągnięte przez gwaranta (np. bank) na zlecenie innej osoby w myśl którego, gwarant zobowiązany jest do zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji po spełnieniu przez niego określonych przesłanek.

Poręczyciel <-> Gwarant

1. Poręczyciel odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny

Odpowiada bez ograniczenia

2. Gwarant ponosi odpowiedzialność samodzielną

Zakres jest określony do pewnego pułapu.

Gwarant nie może podnosić zarzutów ze stosunku podstawowego łączącego dłużnika z beneficjentem stosunku

USTAWA Z 1997 R. O USŁUGACH TURYSTYCZNYCH

- KC nakłada na utrzymujących zarobkowo hotel, obowiązek za rzeczy wniesione

Rzecz wniesiona - rzecz, która w czasie korzystania z usług hotelu znajduje się w tym hotelu lub poza nim, a została powierzona osobie utrzymującej hotel, pracownikowi hotelu lub umieszczona w miejscu wskazanym lub przeznaczonym.

*rzecz, która w krótkim okresie poprzedzającym albo następującym po tym jak gość korzystał z usług hotelu, została powierzona osobie utrzymującej hotel, pracownikowi lub umieszczona w miejscu wskazanym lub przeznaczonym.

Odpowiedzialność na podstawie ryzyka, można się zwolnić z odpowiedzialności jeżeli wykaże się, że szkoda powstała wyłącznie z winy poszkodowanego lub z winy osoby, która towarzyszyła, z właściwości rzeczy wniesionej lub siły wyższej.

---