Ars iudicii oratoria	antyczne korzenie retoryki
Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subven passet	Każda definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna. Można bowiem łatwo upaść i nie będzie się w stanie podnieść (definicje nie w każdym kontekście będą się sprawdzały).
Regula est quae rem, quae est breviter enarrat. Non ex regula ius sumatur sed ex iure, quod est, regula fiat per regulam igitur brevis narratio traditur.	Reguła jest tym, o krótko opowiada o jakiejś sprawie. Z reguły nie wynika prawo, ale z prawa, które istnieje, powstaje reguła. (Reguła nie jest bezwzględnie wiążąca. Jest uogólnieniem tego, co niesie ze sobą prawo - ma wyjątki. Są efektem doświadczenia).
Fas	pierwotnie reguły zgodnie z pierwotnymi wyobrażeniami religijnymi prawo prawo sobalne
Ius	prawo w ogólności, wartości pierwotne, niezależne od prawodawcy
Lex	prawo wydane na skutek procedury w danym państwie
Contra ius fasque	przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu, wbrew wszelkim świętością
Fas est	jest rzeczą godziwą
Per fas et nefas	wszelkimi możliwymi środkami
Ius est ars boni et aequi	prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe
Ius respicit aequitatem	prawo ma odpowiadać ze sprawiedliwością
Ius et fraus numquam cohabitant	prawo i podstęp nigdy ze sobą nie współistnieją
Male iure nostro uti non debemus	nie powinniśmy źle używać naszego prawa
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi	sprawiedliwość jest stałą I trwałą wolą dodania każdemu prawa, które mu się należy.
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.	Nakazy prawa są takie: żyć godziwie, nie wyrządzać innemu szkody, oddać każdemu to, co mu się należy.
Non omne, quod licet, honestum est.	Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe
Ius civile	prawo cywilne
Ius gentium	prawo ludów
Ius commune	prawo wspólne
Ius soli	prawo ziemi
Ius sanguinis	prawo krwi
Ignorantia iuris nocet	Nieznajomość prawa szkodzi
Ius civile vigilantibus scriptum est	Prawo obywatelskie pisane jest dla osób czuwających
Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat privatum quo ad singulorum utilitatem	Prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa, a prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek
Ius publicum privatorum pactis mutari non potest	Prawo publiczne nie może być zmienione przez prywatne umowy
Privatorum conventio iuri publico non derogat	Prywatne porozumienie nie uchyla prawa publicznego
Ius in personam	uprawnienie o charakterze osobistym; przysługuje konkretnemu podmiotowi względem innego konkretnego podmiotu
Ius in rem	uprawnienie o charakterze rzeczowym, przysługuje konkretnej osobie względem wielu osób
Ius cogens	uprawnienie o charakterze bezwzględnym, nie może być przez strony uchylone
Ius dispositivum	uprawnienie o charakterze względnym; można w jego zakresie dokonać modyfikacji
Ius generale	uprawnienie o charakterze ogólnym, stosuje się do wszystkich
Ius speciale	uprawnienie o charakterze szczegółowym
Ius disponendi	uprawnienie do dysponowania
Ius possidendi	uprawnienie do posiadania
Ius fruendi	uprawnienie do czerpania pożytku
Ius acquisitum = ius quaesitum	uprawnienie do nabycia czegoś
Ius apellationis = ius avocandi	uprawnienie do wniesienia apelacji
Ius provocationis	uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia
Ius cavendi	uprawnienie do objęcia ochroną
Ius coercendi	uprawnienie do karania
Ius gladii	uprawnienie do użycia siły
Lex falcidia	ustawa
Lex contractus	element czynności + konkretne porozumienie umowne
Lex patriae	konkretny porządek prawny
Lex humana	prawo stanowione
Lex posterior derogat priori	ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą
Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali	ustawa późniejsza ogólna nie uchyla wcześniejszej szczegółowej
Lex specialis derogat legi generali	ustawa szczegółowa uchyla ogólną
Lex superior derogat legi inferiori	ustawa wyższego rzędu uchyla ustawę niższego rzędu
Pacta sunt servanda	Reguł należy dotrzymywać
Rebus sic stantibus (omnis contractus intellegitur)	Wszelkie kontrakty są oceniane według stanu rzeczy z chwili ich zawarcia
Impossibilium nulla obligatio est	Zobowiązanie o świadczeniu niemożliwym nie jest ważne
Ex maleficio non oritur contractus	Z czynu niedozwolonego nie wynika umowa
Bona fides	dobra wiara
Mala fides	zła wiara
Venire contra factum proprium nemini licet / Tu patere legem quam fecisti	Nikomu nie wolno postępować wbrew faktom (z naruszeniem wytworzonego przez siebie zaufania)
Turpidutinem suam allegans nemo audiatur	Nikt nie będzie wysłuchany, gdy powołuje się na swoją niegodziwość
Dolo facit, qui petit, quod redditurus est	Postępuje podstępnie kto żąda tego, co jest do zwrotu
Clara non sunt interpretanda	To, co jest jasne, nie powinno być interpretowane
In ambiguitas contra stipulatorem = in dubio contra proferentem	W przypadku wątpliwości rozstrzyga się na niekorzyść tego, kto wątpliwości wywołał
Clausulae insolitae inducunt suspicionem	Postanowienia nietypowe skłaniają do podejrzliwości
In conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectan placuit	W umowach bardziej właściwe jest uwzględnienie woli stron niż dosłownego brzmienia
In contractibus tacite insunt quae sunt moris et consuetudonis	W umowach w sposób milczący zawarte są brzmienia wynikające z obyczajów, tradycji, zwyczajów
Actio in rem	środek, instrument prawny, chroniący uprawnienia
Actio negatoria	skarga lub powództwo negatoryjne (skarga za pomocą której właściciel przeciwstawia się przed zakłóceniem spokojnego korzystania z jego własności)
Actio in personam
Ius utendi et fruendi	Prawo do używania i pobierania korzyści
Rei vindicatio	skarga wydobywcza (odzyskanie)
Superficies solo cedit	coś czemu przypada; to co jest trwale połączone z gruntem, przypada właścicielowi gruntu
Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet	Nikt nie może przenieść na drugiego więcej uprawnień, niż sam ma
Dominium	własność
Iura in re aliena	ograniczone prawo rzeczowe
Servitus in faciendo consistere nequit	Służebność nie może polegać na działaniu
Servitutibus civiliter utendum est	Służebność można używać w sposób najmniej uciążliwy (dla właściciela)
Servitus servitutis esse non potest	Nie można ustanowić służebności na służebności
Successio	dziedziczenie
Hereditas	spadek
Inter vivos	wywołanie skutku (dziedziczenie?) pomiędzy żyjącymi
Mortis causa	dokonywanie w intencji wywołania skutku po śmierci
Ex testamento	przez testament
Ab intestato	dziedziczenie beztestamentowe (ustawowe)
Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum	zmienną jest wola spadkowdawcy aż do chwili, gdy jego życie wygaśnie
Novissima voluntas servatur	znacząca jest ostatnia wola spadkodawcy
Favor testamenti	w przypadku wątpliwości, co do ważności testamentu powinno się zmierzać do utrzymania ważności testamentu
In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur	Interpretując testament powinno się zmierzać do tego, by jak najpełniej wypełnić wolę zmarłego
Plus nuncupatum	więcej zostało powiedziane, mniej zapisane (skróty myślowe, nieprecyzyjność nie skutkują negatywnie)
Falsa causa non nocet	Mylna pobudka nie szkodzi czynności prawnej
Falsa demonstratio non nocet	Błędne oznaczenie nie szkodzi
Actor	powód (ten, który działa)
Reus	pozwany
Actio	skarga/roszczenie
Nemo iudex sine actore	Nie ma sędziego bez powoda (zasada skargowości, sąd z urzędu nie wszczyna postępowania)
Actio personalis moritur cum persona	obowiązek o charakterze ściśle osobistym nie przechodzi na inne podmioty
Delicta parentum liberis non nocet	Czyny niedozwolone rodziców nie szkodzą dzieciom
Actio semel extincta non reviviscit	skarga raz użyta nie ożywa
Res iudicata, ne bis in idem	Stan rzeczy orzeczonej wyklucza możliwość ponownego prowadzenia sporu o to samo
Res iudicata pro veritate accipitur	stan rzeczy orzeczonej jest przyjmowany jako prawdziwy
Actor sequitur forum rei (forum est ubi domicilium est)	powód podąża za sądem pozwanego
Actor non condemnatur	to, że ktoś uruchomił proces nie może wywołać dla niego negatywnych skutków
Nemo tenetur se ipsum accusare	nie można oczekiwać tego, by ktoś sam siebie oskarżył
Actori incumbit onus probandi = ei incumbit probatio qui dicit non qui negat	powoda obciąża ciężar dowodzenia (to on musi przedstawić dowody)
Reus excipiendo fit actor = reus in exceptione actor est	pozwany w zakresie podniesionych przez siebie okoliczności jest powodem
Non debet actori licere quod reo non permittitur	Nie powinno powodowi być dozwolone, co jest zakazane pozwanemu
Audiatur et altera pars	przed rozstrzygnięciem obie strony powinny być wysłuchane
bonus vir	mówca
scientia bene	retoryka
Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur	właściwa (porządna) interpretacja ustawy to taka, która zachowuje intencje ustawy
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem	znać ustawy to nie oznacza trzymać się słów, ale tego, co wynika z ich mocy
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet	w ustawach bardziej podoba się prostota niż zawiłość
Consuetudo est optima legum interpres	zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw
Ubi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus / lege non distinguente nec nostrum est distinguere	tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie powinniśmy również wprowadzać rozróżnienia
Lex retro non agit	prawo nie działa wstecz
Lex prospicit, non respicit	prawo patrzy w przyszłość, nie przeszłość
Cessante ratione legis cessat ipsa lex	gdy odpada uzasadnienie ustawy, ustawa przestaje obowiązywać
Lex iniusta non est lex	niesprawiedliwa ustawa nie jest ustawą (nie obowiązuje)
Inter arma silent leges	Pomiędzy armatami (w czasie wojny) ustawy milczą
Lex specialis, generalibus derogat	prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne
Nullum crimen sine lege	Nie ma przestępstwa bez ustawy
Lex retro agit in mitius	Prawo działa wstecz w sposób łagodzący
Nulla poena sine lege	Nie ma kary bez ustawy
Nullum crimen sine poena	przestępstwo nie powinno pozostać bez kary
Lex imperfecta	ustawa niedoskonała, nie przewiduje sankcji za naruszenie ustawy
Lex minus quam perfecta	ustawa mniej niż doskonała; czynność dokonana sprzecznie z ustawą, ale podlega sankcji
Lex perfecta	ustawa doskonała; czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna
Lex plus quam perfecta	ustawa więcej niż doskonała, czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna i podlega sankcji
lex domicilii	porządek prawny miejsca zamieszkania
lex patriae	prawo ojczyste
lex fori	prawo obowiązuje w miejscu rozstrzygania
lex loci actus	prawo obowiązuje w miejscu dokonania czynności
lex loci celebrationis	prawo obowiązuje w miejscu uroczystości
lex loci contractus	prawo obowiązuje w miejscu uroczystości
lex rei sitae	miejsce położenia rzeczy
Hominum causa omne ius constitutum sit	wszelkie prawo jest tworzone z uwagi na człowieka (człowiek z samego faktu bycia człowiekiem ma niezbywalne prawa)
Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur	dziecko poczęte traktuje się jako urodzone, gdy chodzi o jego korzyści
Ius naturale est quod natura omnia animalia docuit (…) nunc descendit maris atque feminae coniunctio quam nos matrimonium apellamus.	prawo naturalne jest tym, czego natura uczy wszelkie stworzenia… stąd pochodzi związek mężczyzny I kobiety, który nazywamy małżeństwem
coniux	małżonek
maritus	mąż
marita	żona
vir	mąż
uxor	kobieta
matrimonium putatitvum	małżeństwo domniemane
matrimonium legitum	małżeństwo wywołujące wszystkie skutki prawne
parentes/genitores	rodzice
Mater	matka
Pater	ojciec
Mater semper certa est	Matka zawsze jest pewna
Pater est quem nuptiae demonstrant	Ojcem jest ten, którego wskazuje małżeństwo
Ascendentes	rodzice, dziadkowie przodkowie
Descendentes	potomkowie
Affinis	powinowaci (relacje poprzez współmałżonka)
cognatus	krewni
persona	osoba, podmiot
res	przedmiot - obiekty, względem których podmioty mogą mieć uprawnienia
bonum/bona	dobra majątkowe
obligatio/obligationes	zobowiązanie
possessio	posiadanie, faktyczne władanie
obligatio est vinculum iuris	węzeł postaci prawnej
creditor	wierzyciel
debitor	dłużnik
obligatio ex contractu	zobowiązanie wynikające z umowy
obligatio ex delicto	zobowiązanie z czynu niedozwolonego
obligatio quasi ex contractu	zobowiązanie jak gdyby z umowy
obligatio quasi ex delicto	zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego
obligatio naturalis	zobowiązanie za którym stoi przymus porządku prawnego
obligatio civilis	zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku prawnego
Obligatio in solidum	w sytuacji, gdy więcej niż 1 dłużnik; każdy odpowiada za całość
obligatio pro rata	w sytuacji, gdy więcej niż 1 dłużnik; zobowiązanie rozpada się na podmioty
mora debitoris = mora solvendi	zwłoka dłużnika
interpellatio	wierzyciel wzywa dłużnika, by wykonał swój obowiązek (syt., gdy termin nie wynika z umowy)
mora ex rei fit	zwłoka wynika z okoliczności przypadku (jeżeli strony określiły termin, to dłużnik popada w zwłokę)
fur semper moram facerem vide tur	złodziej jest zawsze uważany za będącego w zwłoce
perpetuatio obligationis	uwiecznienie zobowiązania, sankcja dla dłużnika
mora creditoris = mora accipendi	zwłoka wierzyciela = zwłoka przyjmującego (sytuacja, gdy wierzyciel nie odbiera tego, co musi w ustalonym terminie)
damnum compensare	wyrównać szkodę
damnum emergens	rzeczywiste umniejszenie majątku
lucrum cessans	utracone korzyści
culpa	wina
periculum	ryzyko
casus	przypadek
vis maior	siła wyższa
dolus	podstęp, zły zamiar
dolus directus	zamierzone działanie w celu uzyskania złego skutku
dolus coloratus	emocjonalne zabawienie działania sprawcy
dolus eventualis	sprawca wie, że jego działanie może wywołać złe skutki, ale godzi się na nie
dolus premeditatus	działanie zaplanowane, szczególne zabarwienie złej woli
dolus repentinus	działanie wskutek impulsu
dolus subsequens	powstał w toku działania
culpa neglegentia	niestaranność
culpa lata	gruba wina, niedbalstwo
culpa levis	lżejsze niedbalstwo
culpa in concreto	staranność jak w swoich własnych sprawach
culpa in contrahendo	wina w kontraktowaniu (nierzetelne postępowanie w czasie negocjacji)
culpa in abstracto	sprawca nie dał staranności, jakiej dołożyłaby staranna osoba
culpa in custodiento	wina w nadzorze
culpa in eligendo	wina w wyborze (odpowiedzialność za podwykonawców)
Volenti non fit iniura	bezprawie nie dzieje się temu, kto chce
Periculum in mora	ryzyko w czasie zwłoki
Periculum debitoris	ryzyko dłużnika
Periculum locatoris	ryzyko najemcy, dzierżawcy
casus mixtus	zdarzenie losowe, które nastąpiło po popadnięciu w zwłokę
casus fortuitus	zdarzenie losowe utożsamiane z vis maior
casus sentit dominus	skutki zdarzenia losowego ponosi właściciel
casus a nullo prestantur	z powodu zdarzenia losowego nikt nie jest zobowiązany do świadczenia
Vis cui humana infirmitas resistere non potest	siła której człowiek nie może się przeciwstawić
utile per inutile non vitiatur	część użyteczna (umowy) nie ponosi uszczerbku ze strony części wadliwej
ius publicum privatorum pactis mutari non potest	prawo publiczne nie może być zmieniane prze umowy osób prywatnych
quod ab initio vitiosum est non potest tractu temporis convalescere	to, co od początku jest wadliwe, nie może być naprawione z upływem czasu
ratihabitio mandato comparatur	zatwierdzenie jest traktowane na równi ze zleceniem
substantiala contractus	elementy treści umowy, które muszą w niej występować by rodziła skutek prawny
naturalia contractus	elementy treści umowy występujące za wolą stron, niekoniecznie w tej umowei
accidentalia contractus	elementy nietypowe, włączone by wywołać jakiś skutek
essentialia negotii	szersze: el. Konieczne, aby konkretna czynność prawna wywołałą oczekiwane skutki
naturalia negotii
accidentalia negotii
Lex neminem cogit ad impossibilia (ad impossibilia nemo obligator)	ustawa nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwych
Lex non obligat nisi promulgata	ustawa nie wiąże, jeśli nie zostało ogłoszone
Nemo iudex idoneus in propria causa	nikt nie może być odpowiednim sędzią we własnej sprawie
De minimis non curat praetor	pretor (sąd) nie zajmuje się sprawami małej wagi
Favor legitimitatis	prawo sprzyja temu, co legalne
Iura scripta vigilantibus	prawo napisano dla wykazujących należytą staranność
Quisquis praesumitur bonus	domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze (że jest niewinny)
Nemini permittitur venire contra fatum proprium	Nie można występować przeciwko własnemu postępowaniu
Ne ultra petita	nie można zasądzać ponad żądanie
In dubio pro reo	w razie powstania wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego (pozwanego) lub na rzecz wolności)
Nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori	nie jest przestępstwem i nie podlega karze czyn, który nie był uważany za taki przez ustawę karną w chwili jego popełnienia.

---