dr Jacek Wiewiorowski
Łacińska terminologia prawnicza i retoryka
Wykaz literatury podstawowej:
W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Berier, Trener akademicki. Prawo rzymskie, Warszawa - Bielsko -Biała 2010, (podrozdział 1.2).
J. Stelmach, Kodeks argumentacyjny dla prawników, Kraków 2003
Wykaz literatury uzupełniającej:
W. Dajczak, Dwa przykłady wykorzystania prawa rzymskiego we współczesnej praktyce prawnej, Palestra 11-12 (1996), s. 39-41
- Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001
- R. Knuetel, Ius commune und Roemisches Recht vor Gerichten der Europaeischen Union, Juristen Schulung, 36 (1996), s. 768-778
Inne prace:
W. Bojarski, W. Dajczak, A. Sokala, Verba iuris. Reguły i kazusy prawa rzymskiego, Toruń 1995
Krzysztof Burczak, Antoni Dębiński, Maciej Jońca, Łacińskie sentencje i powiedzenia prawnicze, Warszawa 2007
W. Dajczak, Znaczenie tradycji prawa rzymskiego dla europejskiej harmonizacji prawa prywatnego, Państwo i Prawo 2/2004, s. 57-68
W. Dajczak, Poszukiwanie „wspólnego rdzenia” prawa prywatnego w Europie, Czasopismo Prawno-Historyczne 56 (2004), z. 2, s. 383-393
W. Dajczak, Problem „ponadczasowości“ zasad prawa rzymskiego. Uwagi w dyskusji o „nowej europejskiej kulturze prawnej”, Zeszyty Prawnicze UKSW 5.2 (2005), s. 7-22.
Zbigniew Dyka, Kompetencje retoryczne prawnika, Palestra 9-10/2008 http://www.palestra.pl
M. Kochan, Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach, Kraków 2005
M. Kuryłowicz, Słownik łacińskich terminów, zwrotów i sentencji prawniczych, Lublin 1993
T. Palmirski, Paremie i maksymy rzymskiego prawa prywatnego, Kraków 1995
A. Schopenhauer, Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów (Die eristische Dialektyk), tłum. B.i Ł. Konorscy, Gliwice 2007
W. Wołodkiewicz (red.), Regulae Iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006
Wymawianie liter w języku łacińskim - 'polska' wymowa jest bardzo zbliżona do powszechnie używanej w średniowiecznej Europie
Samogłoski[
Samogłoski A, E, I, O, U (a, e, i, o, u) wymawia się tak, jak w języku polskim. Samogłosek długich i krótkich albo nie odróżnia się wcale albo, jeśli się je odróżnia, powinny się różnić od swych krótkich odpowiedników wyłącznie długością, a nie barwą. Y (y) wymawiamy jak 'i'.
Dwugłoski (dyftongi)
AU, EU, EI, UI (au, eu, ei, ui) wymawiamy jak 'ał', 'eł', 'ej', 'uj' . ius, iustitia (sprawiedliwość) o ile samogłoska nie należy do następnej zgłoski, np. alius, alium (inny)
AE i OE (ae, oe) czytamy jak 'e' ([ε]/[e]), ö (ø) (poena (kara) wym. Pöna; bonae fidei (dobrej wiary), causae (przyczyny), wyjątek to np.: coercitio (karanie, kara, zamknięcie) wymawiane [oe]
Półsamogłoski
I (i) na początku wyrazu przed samogłoską oraz w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 'j'
J (j) wymawiamy zawsze jak polskie 'j'.
Przykłady: iam/jam - 'jam', maior/major - 'major' (większy)
Spółgłoski
C - przed samogłoskami tylnymi (a, o, u), innymi spółgłoskami oraz na końcu wyrazu jako 'k' (causa - kausa (przyczyna), curriculum - kurrikulum, causa (przyczyna), casus (przypadek), contractus (kontrakt, umowa).)
- przed samogłoskami przednimi (e, i, y) oraz 'ae', 'oe' wymawiamy jak c, np. cessat, census
CH wymawiamy jak polskie lub niemieckie 'ch'
G jest identyczne z polskim 'g'
H jest zbliżone do polskiego 'h', ale słabsze .
NGU przed samogłoską wymawiamy 'ngw'.
PH wymawiamy jak 'f'
QU wymawiamy jak pol. 'kw` quarta - kwarta
RH wymawiamy jak 'r'
S, nawet w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 's' (causa - 'kausa'); wymowa 's' jako 'z' w pozycji pomiędzy samogłoskami jest błędem.
SU przed samogłoską wymawiamy jak 'sw'.
TH wymawiamy jak 't'
TI wymawiamy dwojako - albo jako 'tj' albo jako 'cj'. Wymowa tradycyjna preferuje 'tj', wymowa medyczna i kościelna - 'cj'. Vitium -wada ale t bez zmian, np. proprietas (własność)
V wymawiamy jak w - venditio (sprzedaż)
Z w wyrazach pochodzenia greckiego wymawiamy jak 'z' lub 'dz' (Zeus - zeus lub dzeus).
Postawiona za spółgłoską samogłoska 'i' nie zmiękcza jej w znaczeniu polskim (missio = missjo a nie misio), ale też nie tworzy z nią odrębnej sylaby (lectio = lek-tjo/lek-cjo a nie lek-ti-o). Choć w wymowie tzw. szkolnej często preferowana jest wymowa wi-(j)a a nie wja
Spółgłoski podwojone (tzw. geminaty) zawsze wymawiany podwójnie, a ściślej to z przytrzymaniem, tak jak w polskim 'wiNNy': accomodatio (dostosowanie) wym. akkomodatio (z akcentem na ak).
W wymowie tradycyjnej nazwisko Cezara (Caesar) wymawia się cesar; stąd mamy rzeczownik cesarz.
Wydania źródeł rzymskich:
Gai Institutiones. Tekst i przekład, tłumaczenie i opracowanie W. Rozwadowski, Poznań, 2003
Instytucje Justyniana, tłum. C. Kunderewicz, Warszawa 1986
Digesta Justyniańskie. Księga pierwsza, tłum. B. Szolc-Nartowski, Warszawa 2007
A. Tarwacka, O sprawiedliwości i prawie - tytuł 1 księgi 1 Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 3.2 ( 2003), s. 357-370
A. Tarwacka, O ustawach, uchwałach senatu i zakorzenionym zwyczaju 3 tytuł
1 księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 4.2 (2004), s. 255-271;
A. Tarwacka, O konstytucjach cesarskich - 4 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 5.1 (2005), s. 275-278
A. Tarwacka, O pozycji prawnej ludzi - 5 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 8.2 (2008), s. 317-334
T. Palmirski, O różnych regułach dawnego prawa - 17 tytuł 50 księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 6.2 (2006), s. 221-326
T. Palmirski, O różnych regułach dawnego prawa - 17 tytuł 50 księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 7.1 (2007),s. 311-373
T. Palmirski, O różnych regułach dawnego prawa - 17 tytuł 50 księgi Digestów. Tekst - tłumaczenie - komentarz, Zeszyty Prawnicze UKSW 7.2 (2007), s. 297-345