Skrypt z prawa spadkowego - na podst Skowrońskiej - Bocian 2009, Prawo UMK 4 rok


W - wierzyciel D - dłużnik

S-bierca, S-dawca - spadko-… (spadkobierca itd.)

Syt. - sytuacja Ch. - charakter

Def. - definicja W szczeg. - w szczególności

Fiz. - fizyczne Pr. - prawne (-a, -y)

T - testament (testamentowe) U - ustawa (ustawowe)

ZWS - zasady współżycia społecznego

UWAGI WPROWADZAJĄCE

  1. Podstawowe pojęcia

    1. SPADKODAWCA - osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tj. spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie człowiek, czyli osoba fizyczna. Skutki prawne ustania bytu osoby prawnej normują przepisy do niej się odnoszące (np. spółdzielnia - Prawo spółdzielcze). Spadkodawcą nie może być nasciturus.

    2. SPADKOBIERCA - podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, może być nim zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Obie te kategorie mają zdolność do dziedziczenia. Spadkobiercą może być także dziecko poczęte, ale nieurodzone w chwili otwarcia spadku.

Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

    1. SPADEK - ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. Zgodnie z art. 922 spadkiem jest ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę lub osoby ( czyli takie prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca i które nie wygasły w chwili jego śmierci - def. niepełna); w skład spadku wchodzą także prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy, np. obowiązek zaspokojenia roszczeń;

    2. DZIEDZICZENIE - przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na 1 lub kilku spadkobierców. Śmierć os. fiz. pociąga za sobą otwarcie spadku (924) i nabycie go (925). Dziedziczenie stanowi sposób nabycia praw i obowiązków określany jako sukcesja generalna.

  1. Ewolucja prawa spadkowego w okresie po II wojnie światowej

  2. Źródła i systematyka

  3. Literatura polskiego prawa spadkowego

POJĘCIE I SKŁAD SPADKU

  1. SPADEK W OGÓLNOŚCI.

    1. SPADEK - OKREŚLENIE OGÓLNE.

Art. 922§1 KC - pozytywne określenie praw i obowiązków przechodzących na określone osoby, §2 - negatywne

Do spadku wchodzą prawa i obowiązki:

* mające charakter cywilnoprawny * mające charakter majątkowy * niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły

* nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami

    1. PRAWA I OBOWIĄZKI WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

Prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym - prawa i obowiązki uregulowane w KC lub innych ustawach z tej dziedziny prawa (kryt. formalne). Dziedziczeniu podlegają także prawa i obowiązki, które wynikają ze stosunków charakteryzujących się cechami właściwymi dla stosunku cywilnoprawnego (jego podstawowa cecha: równorzędność podmiotów).

    1. PRAWA I OBOWIĄZKI WYŁĄCZONE ZE SPADKU

      1. Niemające charakteru cywilnoprawnego - czyli: prawno-administracyjne, -finansowe, -karne.

Zobowiązania podatkowe spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku (ale - tak np. prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego). Nie wchodzą także, np. orzeczone w postępowaniu karnym, nieuiszczone grzywny.

      1. O CHARAKTERZE NIEMAJĄTKOWYM

Prawa niemajątkowe - prawa niezwiązane w sposób bezpośredni ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego

- 2 kategorie: * dobra osobiste (art. 23 i 24) - prawa osoby fizycznej (przykładowo - art. 23: prawo do ochrony zdrowia, czci, wolności, tajemnicy korespondencji)

* oraz niektóre prawa rodzinne (chodzi tutaj o prawa pozostające w związku ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego lub zobowiązanego (np. prawo do alimentacji) - zazwyczaj nie wchodzą w skład spadku.

      1. ŚCIŚLE ZWIĄZANE Z OSOBĄ SPADKODAWCY

- gdy dane prawo lub obowiązek pozostaje w takiej relacji do konkretnej osoby, iż śmierć uprawnionego lub zobowiązanego czyni jego realizację niewłaściwą. Chodzi o :

Wynikające z umowy - oparcie ich na szczególnym zaufaniu między stronami (np. przy umowie zlecenia) lub też, gdy spełnienie świadczenia wymaga określonych kwalifikacji. Przy niektórych umowach ustawa przewiduje ich wygaśnięcie w razie śmierci jednej ze stron.

Wynikające z przepisów szczególnych: art. 266 KC (wygaśnięcie użytkowania najpóźniej z chwilą śmierci osoby fizycznej), art. 299 (analogicznie przy służebności osobistej), art. 25 PrSpółdz (członkostwo w spółdzielni ustaje z chwilą śmierci członka).

Art. 645. § 1. Umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, rozwiązuje się wskutek jego śmierci lub niezdolności do pracy.

Zlecenie - art. 747 - nie wygasa wskutek śmierci dającego zlecenie, natomiast wygasa - art. 748 - wskutek śmierci przyjmującego zlecenie.

Spółka cywilna - śmierć wspólnika pociąga za sobą skutek w postaci rozwiązania umowy w stosunku do niego, jeśli spółka ma 2 wspólników - przestaje istnieć. Art. 872 - w umowie spółki można zastrzec, że spadkobiercy zmarłego wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce.

Gdy ścisły związek w osobą spadkodawcy wynika z istoty prawa lub obowiązku, choćby żaden przepis nie przewidywał ich wygaśnięcia w chwili śmierci uprawnionego lub zobowiązanego - ścisły związek z osobą występuje jedynie po stronie wierzyciela, a nie po stronie zobowiązanej. Chodzi o: prawo do renty z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 444), renty umownej (art. 905), prawa dożywocia (art. 908, 911). Śmierć uprawnionego = wygaśnięcie prawa. W skład spadku natomiast wchodzą świadczenia wymagalne w chwili śmierci uprawnionego, ale do tego momentu niespełnione.

Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę (art. 445, 448) - cel to zaspokojenie wyłącznie interesu wierzyciela; nie wchodzi w skład spadku (922), wyj. art. 445§3

§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie - wygasa w chwili śmierci niesłusznie skazanego lub aresztowanego (552-559);

Wynikające z treści czynności prawnej - dot. w szczeg. umownych stosunków zobowiązaniowych; jeśli strony ustalą, że obowiązek dłużnika ma ch. osobisty, wówczas wygaśnięcie obowiązku z chwilą śmierci zobowiązanego;

Wynikające ze stosunków rodzinnych - z reguły pozostają w ścisłym związku z podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym; dot. przede wszystkim obowiązku alimentacyjnego i uprawnienia do alimentacji - nie wchodzą w skład spadku, chyba że są wymagalne, ale nie zostały uiszczone w chwili śmierci uprawnionego;

      1. PRZECHODZĄCE NA OKREŚLONE OSOBY, NIEZALEŻNIE OD TEGO, CZY SĄ ONE SPADKOBIERCAMI

Przejście praw lub obowiązków następuje w drodze sukcesji syngularnej, z mocy prawa, niezależnie od woli stron. Skutek w postaci przejścia na określone osoby praw lub obowiązków ustawa łączy czasem z koniecznością złożenia oświadczenia woli o określonej treści.

Art. 691. § 1. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

§ 2. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci.

§ 3. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.

§ 4. Osoby, które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie § 1, mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten wygasa względem osób, które go wypowiedziały.

§ 5. Przepisów § 1-4 nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego.

Chodzi o roszczenia o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie - w razie śmierci uprawnionego przechodzą na jego małżonka, dzieci i rodziców.

  1. PRAWA WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

    1. UWAGI OGÓLNE

W skład spadku wchodzą, co do zasady, prawa o charakterze majątkowym - chodzi tu zarówno o prawa podmiotowe o charakterze względnym i bezwzględnym , oraz o prawa kształtujące, a także prawo uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia (art. 117 §2 KC).

    1. PRAWA RZECZOWE

      1. PODMIOTOWE PRAWA RZECZOWE - chodzi tu o własność ruchomości i nieruchomości, użytkowanie wieczyste i związaną z tym prawem własność budynków i innych urządzeń oraz większość praw rzeczowych ograniczonych (w tym spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu); także zastaw i hipoteka - tylko łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają.

      2. POSIADANIE - dominuje pogląd, że wchodzi w skład spadku

    2. PRAWA Z ZAKRESU ZOBOWIĄZAŃ

      1. ZASADA OGÓLNA - stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca, w zasadzie nie wygasają w chwili śmierci - zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, jakie zdarzenie było źródłem zobowiązania (czyli dot, zarówno roszczeń odszkodowawczych, jak i wynikających z umów i bezpodstawnego wzbogacenia).

      2. ROSZCZENIA ODSZKODOWAWCZE - w skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie szkody, także szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia (444§1, poza 444§1 zd. 2 i §2 KC), a także roszczenie z art. 446§3 jako majątkowe roszczenie odszkodowawcze.

      3. PRAWA WYNIKAJĄCE Z UMÓW - na spadkobierców przechodzą roszczenia wynikające z umów zawartych przed spadkodawcę. W skład spadku wchodzi uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny - art. 899 §2 in fine.

    3. EKSPEKTATYWA - czyli oczekiwanie prawne - jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb. Przyjmuje się, że oczekiwanie wchodzi w skład spadku - nie weszłoby jedynie wówczas, gdy prawo podmiotowe, którego nabycie poprzedza oczekiwanie prawne, nie wchodziłoby w skład spadku.

  1. OBOWIĄZKI WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

    1. UWAGI OGÓLNE - wielkość obowiązków majątkowych (długów spadkowych lub pasywów spadku), a dokładnie relacja między aktywami i pasywami spadkowymi decyduje o tym, czy spadkobierca uzyska realną ekonomiczną wartość w wyniku dziedziczenia. Grupy obowiązków:

        • Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca

        • Obowiązki, których podmiotem nie był spadkodawca, ale których źródłem są stosunki prawne z udziałem spadkodawcy

        • Obowiązki powstające z chwilą otwarcia spadku lub później, związane z dziedziczeniem

  • OBOWIĄZKI, KTÓRYCH PODMIOTEM BYŁ SPADKODAWCA

    1. ZASADA OGÓLNA - obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca z reguły przechodzą na spadkobierców; muszą odpowiadać podobnym kryteriom, co prawa - mieć ch. majątkowy, nie pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą przechodzić na określone osoby; przykłady: art. 64 (obowiązek złożenia oświadczenia woli w sferze podlegających dziedziczeniu stosunków majątkowych), art. 103§3 (obowiązki wynikające z działania spadkodawcy, jako rzekomego pełnomocnika).

    2. OBOWIĄZKI PRAWNORZECZOWE - przechodzą na spadkobierców z uwagi na swój majątkowy charakter; obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców wówczas, gdy przejdzie na nich prawo własności (w szczególności chodzi o obowiązki o ch. tzw. obligacji realnych, no, obowiązki współwłaścicieli albo wynikające z prawa sąsiedzkiego.

    3. ZOBOWIĄZANIA - na spadkobierców przechodzą zarówno te powstałe w wyniku umowy, jak i innych zdarzeń (bezpodstawne wzbogacenie, wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym), a także obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

    4. OBOWIĄZKI PRAWNORODZINNE - obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz rodzinnych, co do zasady, przechodzą na spadkobierców (np. obowiązek rodziców, 105 KRO, oraz opiekuna, 174 KRO, oddania majątku dziecka po ustaniu zarządu); obowiązek alimentacyjny gaśnie, ale przechodzi na spadkobierców zobowiązanego obowiązek zapłaty świadczeń alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego

    uchwała SN z 15.07.1965 III CO 36/65: Raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały prawomocnie zasądzone, należą do spadku po uprawnionym.

      1. OBOWIĄZKI, KTÓRE NIE CIĄŻYŁY NA SPADKODAWCY

    Chodzi o sytuacje, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca, a który wygasł w chwili jego śmierci, wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym (np. umowa ulegająca rozwiązaniu w chwili śmierci jednej ze stron, która została częściowo wykonana, a spełnione świadczenia mają ulec zwrotowi, albo obowiązek zwrotu rzeczy, która pozostawała w użytkowaniu spadkodawcy).

      1. OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z OTWARCIEM SPADKU

        1. UWAGI OGÓLNE

    Art. 922 § 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej (patrz pkt d).

        1. KOSZTY POSTĘPOWANIA SPADKOWEGO

    Art. 520 KPC - koszty postępowania ponoszą sami uczestnicy;

    Do kosztów obciążających spadkobierców wchodzą takie długi spadkowe, jak: