Historia myśli socjologicznej - Wykłady

Początek historii socjologii - wyodrębnienie socjologii z filozofii.

Za oficjalny początek socjologii jako nauki przyjmuje się początek XIX wieku. To wtedy August Comte ogłosił powstanie nowej dyscypliny wiedzy, która miała porządkować wiedzę o rzeczywistości i pomóc w zrozumieniu tego, co dzieje się w społeczeństwie.

Socjologia jest nauką filozoficzną.

Za czasów Comte`a socjologia stała się nauką akademicką (XIX w.).

Comte - przedstawiciel pozytywizmu

Karol Marks - materializm dialektyczny, wyobcowanie człowieka (XIX w.) Zastosował teorie Hegla - idealizm dialektyczny. Teza, antyteza, synteza.

Organicyzm - kierunek w socjologii XIX w. głoszący, że społeczeństwo będące częścią przyrody i czymś więcej niż sumą przypadkowo zgromadzonych jednostek, spełnia te same funkcje, jakie spełniają organizmy biologiczne wyższego rzędu; wśród zwolenników, m.in. A. Comte, H. Spencer, A. Schäffle, R. Worms.

Marks uważał, że bieg historii napędza ekonomia, materia, byt ludzki, a nie idee.

Socjologizm - kierunek socjologiczny uznający zjawiska społeczne za pierwotne, życie zaś psychiczne i kulturowe jednostki za pochodne. Wg socjologizmu warunki społeczne określają kulturę, wiedzę, moralność, sztukę i inne zjawiska nieprzyrodnicze. Do badania wszelkich przejawów życia psychicznego należy stosować metody socjologiczne. Socjologizm zdobył największą popularność na przełomie XIX i XX w., a jego najwybitniejszym przedstawicielem był E. Durkheim.

Idealizm dialektyczny - Polega na założeniu, że pojęciem rządzi prawo sprzeczności, będące źródłem i zasadą wszelkiego ruchu w świecie w którym pojęcie się urzeczywistnia. Metoda dialektyczna powinna ująć w system ten rozwój bytu wywodzącego się z absolutnej idei i wykazać jak idea ta po urzeczywistnieniu się w przyrodzie, kulturze i historii powraca do siebie samej i zdobywa pełnię swojej świadomości.

Materializm dialektyczny - filozoficzny pogląd. Stosując zasady dialektyki Hegla , K. Marks i F. Engels uznali, że wszystko, co jest realne, jest postacią materii - zarówno to, co mechaniczne, jak i niemechaniczne. Wśród postaci materii wymieniali także: życie, świadomość, życie psychiczne.

Po Durkheimie i Marksie nastąpił przełom humanistyczny. Od M. Webera rozpoczyna się socjologia humanistyczna.

Socjologia humanistyczna - nurt w socjologii na początku XXw., ukształtowany w opozycji do pozytywizmu, głoszący, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od przyrodniczych, i że wymagają odmiennych metod badania. Przedstawiciele: Max Weber, Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Florian Znaniecki. Poza Polską określana jako socjologia rozumiejąca.

Socjologia rozumiejąca (socjologia humanistyczna) - orientacja teoretyczno-metodologiczna zapoczątkowana przez Maxa Webera. W ujęciu tym podkreśla się, że zasadnicza cecha wyjaśniania zjawisk społecznych (a zwłaszcza działań) jest tzw. rozumienie. Oznacza ono próbę poznania motywów, celów, dążeń, postaw i wartości, którymi kieruje się działający podmiot (aktor). Tylko w ten sposób badacz może zrozumieć w pełni czyjeś działania. Rozumienie jest jedną z osobliwości nauk społecznych. Niekiedy podkreśla się, że typem rozumienia działań społecznych jest empatia. Rozumienie nie jest jednak tożsame z empatią, ani nie jest przez nią warunkowane. Z uwagi na specyfikę zjawisk społecznych, która nie występuje w obszarze nauk przyrodniczych, przeciwstawia się niekiedy \"wyjaśnianie\" i \"rozumienie\". W gruncie rzeczy jednak rozumienie jest pewnym rodzajem wyjaśniania. Orientację tę zalicza się do humanistycznego, a zarazem antynaturalistycznego, nurtu w socjologii (wyjątkiem jest stanowisko teoretyczne Floriana Znanieckiego).

George Mead - interakcjonizm symboliczny, analiza małych grup społecznych

Interakcjonizm symboliczny - teoria socjologiczna, wg której kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi. Teoria ta wywodzi się z amerykańskiego paratygmatyzmu filozoficznego.

Terminu „symboliczny interakcjonizm” po raz pierwszy użył Herbert Blumer w 1937 roku. Nazwa ta dobrze oddaje podstawowy obszar zainteresowania całej orientacji koncentrującej się na analizie procesów wzajemnych oddziaływań, pojętych jako wymiana symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi miedzy świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych.

"Ojcem" I.S. jest George Herbert Mead, który dokonał syntezy teorii Williama Jamesa, Charlesa H. Cooley'a i Johna Dawey'a w jedną - opisującą społeczeństwo jako: skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich.

Podstawowe założenia:

• Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.

• Znaczenia pochodzą z interakcji.

• Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

Czterema podstawowymi dla interakcjonizm społecznego kategoriami analizy są:

• Umysł - rozumiany jako proces; proces myślenia, który pociąga za sobą umiejętność "rozważania" alternatywnych możliwości działania - są to tzw. próby generalne w wyobraźni

• Jaźń - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności

• Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania

• Społeczeństwo - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość

SOCJOLOGIZM NOMINALIZM

(REALIZM SOCJOLOGICZNY) (BUDOWANIE RELACJI MIĘDZY JEDNOSTKAMI,

SPOŁECZEŃSTWO BUDUJE SIĘ W TOKU

INTERAKCJI, DZIAŁAŃ LUDZKICH)

MARKS SIMMEL

DURKHEIM ZNANIECKI

SPENCER MEAD

COMTE COOLEY

SCHUTZ

Nominalizm - głosił że nie istnieje nic takiego co określa się jako społeczeństwo czy grupa społeczna. Są to terminy puste nie posiadające realnego desygnatu. Realnie, zdaniem nominalistów istnieją tylko ludzie.

Florian Znaniecki - kulturalizm, metoda biograficzna, współczynnik humanistyczny, system aksjo-normatywny (wartości i normy).

Kulturalizm - socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego.

Paleosocjologia - humorystyczne nazwanie socjologii klasycznej.

Klasyczna socjologia szuka własnego języka. W XIX wieku rozpadają się normy, więzi , odchodzi społeczeństwo tradycyjne., feudalne, przychodzi nowoczesne społeczeństwo, urbanizacja, industrializacja, wykorzenienie, rewolucje, migracje. Wędrówki społeczeństw (100-150 lat), upada społeczeństwo, które trwało kilka wieków, socjologia próbuje opisać ten kryzys, nazwać, przewidzieć i zapobiec skutkom.

T. Parsons - funkcjonalizm socjologiczny

Funkcjonalizm socjologiczny ( zwany także analizą funkcjonalną, podejściem strukturalno-funkcjonalnym ) - orientacja, zwłaszcza w socjologii amerykańskiej, koncentrująca uwagę na badaniu funkcji zjawisk społecznych, tj. ich wpływu na całokształt systemu społecznego, a zwłaszcza tego, jak przyczyniają się do jego przetrwania;

V. Pareto - teoria krążenia elit, funkcjonalizm socjologiczny

Teoria krążenia elit - koncepcja stworzona niezależnie przez Gaetana Moskę i Vilfreda Pareta. Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji.

George Simmel - formalizm społeczno-socjologiczny. Ojciec postmodernizmu, zajmujący się szczegółami.

Ch. H. Cooley - interakcjonizm symboliczny, analiza małych grup społecznych, , jaźń odzwierciedlona.

Alfred Schutz - fenomenologia socjologiczna, etnometodologia, socjologia życia codziennego,

Etnometodologia - nurt analiz socjologicznych zapoczątkowany w 1954 przez H. Garfinkla, którego głównym przedmiotem zainteresowania są procesy potocznego ustanawiania znaczeń przez działające jednostki. Etnometodologia odrzuca dominujący w socjologii pozytywistycznej obiektywny punkt widzenia zewnętrznego obserwatora i stara się wykorzystywać punkt widzenia obierany przez jednostki usytuowane w centrum analizowanej sytuacji społecznej. Etnometodologia koncentruje się przede wszystkim na tym, w jaki sposób (przy wykorzystaniu jakich metod) działające jednostki konstruują swój własny świat i w jaki sposób dochodzi między nimi do negocjacji wspólnych znaczeń.

Nauki przyrodnicze - wzorzec socjologii. = Comte, Spencer, Marks, Durkheim.

Emile Durkheim - socjologizm. Rzeczywistość społeczna jest ponad jednostkowa; rzeczywistość sama w sobie; religia jako rzeczywistość stricte społeczna. Rzeczywistość społeczna jest gotowa - człowiek przychodząc na świat taką ją zastaje; musi się do tej rzeczywistości przystosować, nie możemy jej zmienić. W religii społeczeństwo czci siebie.

Weber - socjologia nazywająca, rozumiejąca.

Weber zauważa, że człowiek, który zastaje rzeczywistość jest w stanie zmienić ją bo potrafi działać twórczo, poprzez małe grupy społeczne.

Budowanie systemu społecznego (działania racjonalne, typy działań).

Weber buduje swoje teorie na działaniach.

Auguste Comte

1. Rys biograficzny Augusta Comte`a

2. Pozytywizm - czym jest w kontekście nauk społecznych

3. Claude Saint -Simon (1760-1825)

4. Diagnoza społeczeństwa XIX wieku

5. Socjologia i jej misja praktyczna

6. Wizja historii

7. Hierarchia nauk i miejsce socjologii w tej hierarchii

8. Badanie statyki i dynamiki społeczeństwa oraz inne metody socjologii pozytywistycznej

Ad. 1

Auguste Comte (1798-1857) :

• Nie lubił uniwersytetów , bo upaństwawiają myślenie, czynią człowieka poddańczym jakiejś instytucji i urabia ludzi posłusznych, ale nie myślących

• Proletariat - wolność myślenia, jest nieskażony schematami narzucanymi przez instytucje

• W wieku 30 lat stwierdził, że nic nie będzie czytał, stworzył swoją naukę, jego przemyślenia doprowadziły go do szpitala dla obłąkanych

• Poślubił Karolinę Nasyi - prostytutkę aby uchronić ją od tej profesji

• W szpitalu wpadł na pomysł, że więzi społeczne to raczej więzi spontaniczne a nie racjonalne czy wyrachowane

• Aby społeczeństwo było harmonijne nie może być mechaniczne

• Krytyka umowy społecznej - twierdził, że jej nie było, nie było możliwe zawieranie takiego aktu, w dużych grupach więzi ewoluują

• Harmonia społeczna może być ograniczona, rozwijać się jak organizm, tworzy się i rozwija sama przez się

• Zmiany społeczne mają zmieniać się przez zmiany egzogeniczne i endogeniczne

• Od Darwina do Spencera (ewolucjoniści), społeczeństwo rozwija się endogennie

• Egzogenne zmiany są w funkcjonalizmie

• Wiedza, którą tworzy Comte i inni pozytywiści ma być tworzona na wzór religii wolnej od Boga , kapłani tej religii (socjologowie) mają pokazać czym jest rzeczywistość w której żyjemy , wskazać sposoby zapobiegania patologii, poznanie ma być syntetyczne

• Postuluje „religie ludzkości”

• Agnostyk

• Poznanie ma być syntetyczne, wiedza pozytywna, to synteza wszelakiej wiedzy, powinna nas kierować do całościowego ujmowania rzeczywistości (holizm)

• Badanie socjologii w sposób obiektywny wolny od wartościowań

• Zbieramy dane o rzeczywistości , gdy je mamy możemy porównywać (odsłania nam podobieństwa i różnice)

• Pokazanie różnic pozwala mediować

• Nie jest przychylny religii oraz demokracji (oddaje głos przypadkowej masie - przeczy, wymaganiom rozumu i zaradnego rozsądku, większość nie może mieć wyobrażenia , panowanie liczby, silna ręka - władza, panowanie elity nad społeczeństwem

• Pozytywistyczny romantyk - scientyzm (na bazie rozumu), ale tworzy utopie (projekt społeczeństwa bez wad - kierowanie społeczeństwem)

• By społeczeństwo mogło funkcjonować w sposób harmonijny to nie może funkcjonować na zasadzie racjonalnych mechanizmów

• Comte jest przeciwny umowie społecznej

• Pozytywistyczna wiedza = synteza wszelkiej wiedzy

• Wiedza holistyczna

• Poznanie poprzez organizację danych o rzeczywistości

• gdy mamy dane o społeczeństwie możemy stworzyć porównanie tych społeczeństw

• Metoda porównawcza - odsłania podobieństwo między grupami społecznymi itp., a po drugie ukazuje różnice

• Demokracja oddaje głos przypadkowi

• Demokracja - panowanie liczby.

• Był zwolennikiem twardej władzy, która będzie jednoczyła jakąś społeczność (panowanie elity, rozumu)

Ad. 2

• Antykrytycyzm - to co jest określone jako pozytywne (realnie pożyteczne, pewne i konstruktywne), przeciwstawiamy temu co jest negatywne, urojone, nie czytane w jakiś kontekstach społecznych

• Krytyka metafizyki i fenomenalizmu . metafizyka polega na poszukiwaniu utajonych zjawisk pod jakąś określoną powierzchnią (poszukuje struktury bytu), to przeczy wiedzy pewnej, operuje na bardzo abstrakcyjnych pojęciach nauka pozytywna (socjologia XIX w) w porównaniu do metafizyki zajmuje się wyłącznie zjawiskami

• Fenomenalizm (arystotelowska przyczynowość) reguła fenomenalizmu zwraca się przeciwko przyczynowości, przeciwstawia istnienie pewnych związków między zjawiskami

• Naturalizm - przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa w sensie normatywnym i opisowym zakładała, że metody społeczne nie różnią się od metod nauk przyrodniczych, nauki przyrodnicze dostarczają nam wzorcowych pojęć do nauk społecznych. Chęć zastosowania w naukach społecznych metod , które wcześniej wykazały swą skuteczność i zarazem uchodziły za metody naukowe (można zweryfikować po jakimś czasie; nauka społeczna zgadza się z wzorcami nauk przyrodniczych, inżynieria społeczna (wpływa na rzeczywistość społeczna) nauki przyrodnicze pełnią rolę godną poparcia bo wytwarzają postawy niezależności (podatne na racjonalne argumenty)

• Poznanie między podmiotem a przedmiotem, świat jako zespół cech niezależnych pod obserwatorem , fakty społeczne - zespoły zjawisk niezależnych od obserwatora , fakty społeczne to wielość rzeczywistości społecznych , religia zbiór faktów społecznych

• Antynormatywizm - nie możemy rzeczywistości narzucać swoich norm; opis społeczeństwa ma być obiektywna

• Motto pozytywistów : jakie treści zasługują na miano wiedzy

• Oddala krytycyzm kluczowych subsdyscyplin socjologicznych

• Nauki przyrodnicze dostarczają wzorcowych pojęć do tworzącej się socjologii

• Nauka ma być podstawą inżynierii społecznej - społeczeństwo ściśle kierowane

• Przedstawiciele pozytywizmu ukazywali samych siebie jako odkrywców praw rządzących tymi procesami, a nie projektantów utopijnych rzeczywistości

• Pozytywistycznym naturalizmem kierowała chęć stosowania w naukach społecznych metod, które wcześniej wykazały swą skuteczność i zarazem uchodziły za metody naukowe (są weryfikowalne). Nauka społeczna będzie zgadzała się z pewnymi wzorcami nauk przyrodniczych może być postawą inżynierii społecznej (manipulowanie rzeczywistość)

• Eugenika społeczna

• Nauki przyrodnicze pełnią rolę godną poparcia, że wytwarzają postawy rzeczywistości, są podatne na racjonalne argumenty (rozumność, kwantyfikator)

• Fakty społeczne; pozytywiści pokolenia Comte`a zakładali ostry podział między podmiotem a przedmiotem poznania

• Świat jako zespół zjawisk niezależnych od obserwatorów

• Fakty społeczne - zespoły zjawisk niezależnych od obserwatorów

• Nauka ma być podstawą inżynierii społecznej

Ad. 3

• Saint Simone - utopista, konstruktor wizji rzeczywistości, jako świata ulepszonego, socjalista utopijny, społeczność jako nowy świat

• Wprowadza w dyskurs (do nauk humanistycznych ) Idee nauk społecznych w postaci - fizjologii lub filozofii społecznej, która powinna być budowana na zasadzie obserwacji społecznych faktów oraz na zasadzie historycznych analiz ( pokazują nam idee ciągłego postępu , ludzkość ewoluuje)

• Społeczeństwo jest organizmem którego budowa i rozwój podlegają stałym i poznawalnym naukowo prawdziwością

• Simone - myśliciel społeczny

Ad. 4

• Socjologia powstaje w skutek kryzysu, zmian społecznych

• Comte żył w społeczeństwie kryzysu zachodnioeuropejskiego

• XIX w to przekształcenie się społeczeństwa rolniczego, agrarnego, tradycjonalnego w społeczeństwo industrialne, zurbanizowane; temu przekształceniu towarzyszą globalne zmiany społeczne jak ruchy społeczne, rewolucje społeczne, przemysłowe

• Zmiana ta powoduje silną presję faktów na ludzi z którymi nigdy nie mieli do czynienia

• Comte chce uchwycić zmiany i opisać coraz bardziej zmieniające się (strukturalizujące się) społeczeństwa , rozpad na grupy, socjologia jest refleksją nad kryzysem społecznym

• Nie było narodu przed wiekiem XIX jako takiego jaki jest teraz, procesy ten to przełom XVIII i XIX w.

Gemeinschaft

Geselschaft

Społeczeństwo tradycyjne, rolnicze, feudalne ELITA : klerk`s, urzędnicy, duchowieństwo, szlachta, elita intelektualna, król i świta brak analfabetyzmu, egzotrening - 10% Analfabeci, endotrening ( przekazy kultury itp. wewnątrz rodziny, narodów) dialekty lub socjolekty Nie jest możliwa komunikacja nie ma pracy, masowa edukacja wytwarza nacjonalizm , wpływy fiskalne do budżetu , obrona granic terytorialnych, industrializacja, rewolucja itp. wewnętrzny kryzys struktury, rozpad społ. Migracje

Społeczeństwo industrialne, nowoczesne, zurbanizowane Egzotrening Przemysł, edukacja powszechna, nacjonalizm, ruchy nacjonalistyczne , wykorzenienie

Ad. 5

• Społeczeństwo kapitalistyczne XIX w. : kalkulacja nastawiona na zysk małym środkiem; dzięki nauce nastąpił gwałtowny rozwój technologii; koncentracja siły roboczej po przez wykorzenienie, na obszarach zurbanizowanych, powstawanie miast; rozdwojenie społeczeństwa na producenta (proletariat) i właściciela; rozbicie socjologii na subdyscypliny; okresowe kryzysy ekonomiczne z tym związane, nierówny rozwój gospodarczy; życie społeczne oparte na zasadzie wolnej konkurencji

• Żeby skutecznie odpowiadać na kryzys Trzeba rozumieć zjawiska społeczne , przewidywać, zapobiegać

• Triada heglowska

• Metanarracja

Ad. 6

• Należy ukazać dzieje postępu ludzkości, jak umysł ludzki ewoluował, język ludzki (by odnieść się do przeszłości)

• Comte dzieli rozwój ludzkości na 3 etapy . związany jest z specyficzną organizacją charakterystyczną dla tych etapów : etap teologiczny - ludność zdeterminowana jest przez siły nadprzyrodzone, mistyczne opisanie rzeczywistości, mit to fikcja wymyślona, żeby zakorzenić się w świecie , stworzył fikcję człowiek bo nie wynalazł nauki, opowieść o początku świata ; metafizyczna faza - myślenie ludzkie oddala się od Boga, nie ma oparcia w świecie nadprzyrodzonym, szuka oparcia w abstrakcji opiera się na dociekaniach ontologicznych, zadaje pytania jaka jest natura domniemanej rzeczy, zdeterminowanie człowieka od abstrakcyjnych dysput, kończy się wraz z nastaniem epoki odczarowania świata i nastaje nauka pozytywna, nauka jedyny sposób myślenia o świecie, zdeterminowanie człowieka przez naukę - podst. Doświadczenie człowieka

• Faza pozytywna nie wyjaśnia bytu, istoty zjawiska , nie jest sztuką dla sztuki, konstruktywna, praktyczna i przewidywalna, ma służyć pomocą w przebudowie społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego

• Cywilizacja to technika, a kultura to wartości i symbole

Faza pozytywna

Faza metafizyczna

Faza teologiczna

monoteizm

politeizm

fetyszyzm

• Fetyszyzm - przedmiot, który przynosi jakąś informację

• Politeizm - hinduizm

Ad. 7

• Idea nauk przyrodniczych

• Matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia - te nauki hierarchizowane są wg kryteriów następujących właściwości i logicznych kryteriów : stopnia swej malejącej ogólności i abstrakcyjności, stopnia swej rosnącej złożoności oraz stopnia swej doniosłości pragmatycznej

• Ogólna, abstrakcyjna, złożoność, nauka pragmatyczna

• Założenia metodologii nauk : nauki społ. Są identyczne jak nauki przyrodnicze ale mają swe inne zastosowanie , nauka bada fakty, nauka dąży do formowania praw oraz bada prawidłowości współwystępowania dokonuje się to przez indukcję , nauka rozwija się przez kumulację wiedzy, formułuje wyjaśnienie zjawisk by przewidzieć i działać praktycznie

Ad. 8

• Społeczeństwo należy traktować jako organizm biologiczny, rzeczywistość społeczną porównujemy z rzeczywistością nauk biologicznych

• Badanie określamy w 2 wymiarach : opisując statykę i dynamikę

• Przemiany naszej świadomości są skorelowane ze zmianami w innych dziedzinach życia

• Statyka- badanie struktury społecznej, budowa, bada związki wzajemne pomiędzy różnymi częściami systemu społeczeństw, badanie systemu komunikacji między elementami struktury, wew. Relacji w religii

• Religie jako czynnik solidaryzmu społeczeństwa

• Dynamika i statyka opierają się na obserwacji są kompatybilne , należy badać łącznie i historycznie po przez odniesienie się do tego co było

• Badanie rzeczywistości społecznej z perspektywy antyredukcjonistycznej przeprowadza się od całości do części

• Poznanie części jest tylko możliwe na drodze poznania całości

• Całość zachowuje się inaczej niż jednostka w odosobnieniu, istnieje wewnętrzna solidarność podmiotu

• Krytyka Hobbsa i Locka - Comte twierdził, że jednostka jest odbiciem Boga, uważa, że każdy z nas jest odbiciem społeczeństwa w którym żyje, swojej zbiorowości, grupy

• Dynamika - rozwój , wzrost, komplikowanie się funkcji, ewolucyjna droga postępu, wpływ rewolucji na zmianę społeczeństwa

• Przemiany naszej świadomości są skorelowane ze zmianami w innych dziedzinach życia

• Zmiany społ. Powodują zmiany w świadomości

Herbert Spencer

Herbert Spencer (1820 1907)

1. Ewolucjonizm

2. Przez jakie pojęcia można opisywać ewolucjonizm

3. Czym jest ewolucja ponadorganiczna

4. Czym są instytucje

5. Czy społeczeństwo jest organizmem

6. Dylemat jednostka - społeczeństwo

7. Ewolucja społeczna i jej kierunki ( klasyfikacja i typologia społeczeństwa)

Ad. 1

• Wzrost, rozwój, zmiana, postęp (nie ma do czynienia z regresem)

• Wierzył, że postęp jest czymś dobrym

• Ewolucjonizm - orientacja naturalistyczna, głosi jedność świata, rządzących nim praw; zakłada, że metody nauk przyrodniczych są metodami wzorcowymi dla nauk społecznych

• Darwinizm w Socjologii

• Źródłem koncepcji Spencera była koncepcja Darwina

• Ewolucjonizm zakłada antyhistorycyzm (ahistorycyzm)

• Spencera nie interesują koncepcje historii i procesów społecznych, ich konkretność

• Szuka jednego procesu zasadniczego

• Unilinearny (jednoliniowy) wzorzec społeczeństwa

• Przedstawiciele antropologii społecznej : James Franzen, Luis Morgan (promis scuris - chaos seksualny)

• Europocentryzm - spoglądanie na inne kultury pod kątem własnej - cierpieli na niego ewolucjoniści

• Ewolucjonizm oddziaływał na K. Marksa, Tocquevilla, widoczny jest u Durkheima

• Wpływy ewolucjonizmu : szkoła marksistowska, neoewolucjonizm ( 2 połowa XIX w.)

• Klasyczny ewolucjonizm polegał na :

• Jedności świata - rzeczywistość ludzka jest zaliczany do rzeczywistości przyrodniczej

• Prawidłowość - świat ludzki jest zaliczany do rzeczywistości przyrodniczy, należy to łączyć z założeniem, że podlega tym samym prawom co rzeczywistość biologiczna, nie ulega przypadkom

• Badanie początku - wyjaśnić jakieś zjawisko to wskazać jego genezę

• Jedność natury ludzkiej - natura ludzka w sensie biologicznym jest niezmienna

• Zmienność - ewolucja to zaświadczany przez wszystkie nauki fakt

• Globalny charakter zmian - zmiana polega na przejściu od faz niższych od faz wyższych. Im bardziej postępuje ewolucja tym struktura bardziej się komplikuje

• Nierówność postępu - wszystkie społeczeństwa podlegają tym samym prawom i w tym samym kierunku, ale rozwój jest nierówny

• Spencer uważał, że Anglia jest krajem ewolucyjnym

• Ciągłość istotnego postępu - zmiana społeczna nie ma charakteru głównego ponieważ wyższe szczeble ewolucji są oddzielone od ewolucji niższych

• Immanentność zmiany - stałe występowanie czynników wewnętrznych i zewnętrznych wobec organizmu

• Antropologia społeczna - przyjmowała tylko czynniki endogenne

• Metodologia - ewolucjonizm bazował na obserwacji zjawisk istniejących współcześnie; to pozwalało mu formułować wnioski co do zjawisk, które miały miejsce w przeszłości

• Oprócz nauk biologicznych i przyrodniczych naukami pomocniczymi stały się : archeologia, historia i badania antropologii

Ad. 2

• Spencer wykształcił słownictwo socjologiczne

• Oddziaływał na funkcjonalizm, wyprowadził pojęcie socjalizacji, koncepcje związane z funkcją społeczną

• Jako pierwszy użył pojęcia instytucja społeczna i organizacja społeczna

Ad. 3

• Spencer wyspecjalizował 3 formy ewolucyjne

• Ewolucja nieorganiczna - nakłada się na nią organiczna ewolucja i później na nią ewolucja ponadorganiczna

• Ewolucja ponadorganiczna pomimo, że opiera się na zasadzie niezmiennej natury ludzkiej zakłada pewną jej zmienność inaczej rozpatruje człowieka jako istotę biologiczną i społeczną

• Homo duplex - człowiek rozdwojony (ubieramy naturę ponadorganiczną )

• Społeczeństwo nie zostało zrobione

• Społeczeństwo samo w sobie częścią natury

Ad. 4

• Instytucje - w nich dokonuje się socjalizacja, nie ma innej możliwości

• Instytucje, w których jest socjalizacja to społeczne formy tak sformułowane, że tylko dzięki nim może dokonać się przystosowanie z natury niespołecznego człowieka, lecz do równie naturalnego współdziałania i innymi ludźmi

• Instytucje ulegają ewolucji tak samo jak inne aspekty życia społecznego

• Schemat powstawania instytucji według Spencera :

1. rodzina - pierwotna instytucja

2. instytucje obrzędowe, rytuał, obyczaj, zwyczaj, wprowadzone do kultury

3. instytucje polityczne

4. instytucje kościelne - zhierarchizowane , kościół to czynnik utrwalający idee oraz uczucia społeczne, cementuje społeczeństwa, religia integruje ludzi

5. instytucje zawodowe i przemysłowe - rozwój podziału pracy, uniezależnianie od organizacji politycznych

• rozwojowi wszystkich tych instytucji towarzyszy rozwój (ewolucja) języka, inteligencji, moralności, wiedzy, sztuki

Ad. 5

• zrozumienie tych instytucji nie jest możliwe bez uwzględnienia ich genezy i owych przemian jakim uległy

• siatka społecznych powiązań instytucji dają strukturę społeczną

• Instytucje wymyślone są po to, by spełniać nie tylko funkcje socjalizacyjne

• Każda z instytucji posiada określone normy i wzory

• Jeżeli instytucja wchodzi w zasady funkcjonowania innych instytucji grozi jej regres

• Społeczeństwo możemy traktować jako organizm zasady funkcjonowania organizmu takie same jak zasady funkcjonowania instytucji

Podobieństwa organizmu i społeczeństwa	Różnice między organizmem a społeczeństwem
Oba cechuje wzrost masy	Społeczeństwo nie ma określonego kształtu
Różnicują się części i komplikuje budowa wewnętrzna	Społeczeństwo jest całością nieciągłą
Poszczególne części są od siebie zależne	Kooperacja między elementami wymaga komunikacji symbolicznej
Do życia niezbędne jest wypełnianie określonych funkcji (typ. Realizm socjolog.)	W społeczeństwie różnicowanie się funkcji jest nieograniczone
	Społeczeństwo mobilne - ruchliwe (poszczególne części społeczeństwa nie mogą być przyporządkowane określonym punktom w przestrzeni)

• Spencer był liberałem , każdy z nas posiada jakąś wolność , daje to człowiekowi autonomie, nie jesteśmy bezwolnymi atomami

Ad. 6

• Społeczeństwo jest tylko zbiorową nazwą dla pewnej liczby jednostek, głosi socjologizm, gdy twierdzi, że skutki jakie mogą być osiągnięte tylko przez połączenie wielu ludzkich działań możemy wyróżnić jako społeczne, gdy społeczeństwo jest bardziej skomplikowane , zróżnicowanie itd. Uzyskuje niezależność od działań jednostkowych. Z drugiej strony głosi też nominalizm, ponieważ cechy społecznej całości wywodzą się z cech jej części składowych (właściwości części determinują całości). Jest to dylemat zewnętrzny czy rzeczywiście z ludzkich działań można definiować jako funkcję społeczną jako całości).

• Antynomia zawarta w jego koncepcji - wszelkie działania społeczne przysługują jednostce, z drugiej strony twierdzi wprost , że taka nauka o człowieku jest niedoprzyjęcia bo rujnuje całą koncepcję filozoficzną, której najważniejszym elementem jest powstawanie ludzkich cech pod wpływem społeczeństwa.

• Jedynym rozwiązaniem tego dylematu są formy wzajemnego oddziaływania tych rzeczywistości na siebie

• We współczesnej socjologii nazywa się to koncepcją strukturalizacji (A.Giddens)

Ad. 7

• Klasyfikować lub poddać typologii społeczeństwa, które dają się podporządkować procesom ewolucji wyróżnione przy pomocy takich kryteriów jak :

1. wielkość

2. zróżnicowanie wewnętrzne

3. struktura

4. wyodrębnienie się funkcji

• dzieli społeczeństwo na stopień złożoności (społ. Proste, złożone i podwójnie złożone) ten podział nazywamy klasyfikacją, a z drugiej strony ukazuje społ. Pod względem biegunowości, które nazywamy typologią

• mały agregat - to grupa, w której nie istnieją podgrupy (niezależna grupa społeczna)

• szerszy agregat - wyodrębnia się w toku ewolucji , jest to społeczeństwo złożone, członkowie tego społeczeństwa wchodzą do niego jako części prostszych agregatów

• społeczeństwo złożone podwójnie i potrójnie - ma budowę odpowiednio skomplikowane

• tak samo u Durkheima - społeczeństwo jednosegmentowe, dwusegmentowe i wielosegmentowe

• typologia - społeczeństwo oparte na Gemeinschaft (militarne) i Geselschaft (industrialne) : typ idealny w rozumieniu weberowskim

• typ idealny Znaniecki - konstrukt myślowy służący do łatwiejszego, logicznego rozumienia całości

2 typy organizacji społecznej :

Organizacja wojskowa	Organizacja przemysłowa
Dąży do celów społecznych poprzez narzucenie	Indywidualność działania
Sfabrykowanie przemysłu do indywidualnego działania	Wolność wyboru
Zakłada centralizację i ośrodek kierowniczy układu, który sprawuję kontrolę nad myśleniem i wierzeniem jednostek	Społeczeństwo industrialne
Hierarchia i role społeczne są sztuczne	Nowoczesność
Wykluczony rozwój samoistnych stowarzyszeń	Decentralizacja umożliwia samoregulacje procesów społecznych
Społeczeństwo pozaobywatelskie	Ochrona interesów jednostek
Prawo nie służy obronie jednostek	Różnorodność wierzeń
Reguluję status i utrw. władze	Pluralizm kulturowy
Interesy jednostek nie istnieją	Współpraca z innymi narodami
Socjalizacja ma swoje specyficzne formy określane mianem socjalizacji psychiki, indoktrynacji	Wyłączenie z pod kontroli dużej części działań
System przystosowania jednostki dla siebie, lojalność, posłuszeństwo, konformizm	Zamiast kultu władzy poszanowanie innych
Brak plastyczności, brak inicjatywy	Partnerstwo a nie sztywne struktury
Rola autorytetu
rutyna
Odporność na zmiany

• Punkt ciężkości przeniesiony z przemian świadomości na przemiany struktur społecznych

• Ludzkie działania wpływają na zmiany rzeczywistości społecznej

• Koncepcja Spencera to koncepcja pewnego ładu społecznego ; jako pierwsza weszła do socjologii na trwałe

• Dylemat dotyczy zdeterminowanie przez czynniki społeczne

• Tabela od Smulsera

• Dylemat nominalizm - socjologizm

Emile Durkheim

Emile Durkheim (1858 - 1917)

• Twórca współczesnej formy religii

• Religia jako fenomen społeczny

• Praca o więzi społecznej : „ podział pracy społecznej „ , „ samobójstwo ”, „ elementarne formy życia religijnego system totemiczny Australii „

1. Co to jest socjologizm w wymiarze ortodoksyjnym

2. Relacja między jednostką a społeczeństwem

3. Fakty społeczne i jak je badać

4. Teza człowiek rozdwojony homo duplex

5. Niebezpieczeństwo braku instytucji

A )Religia i instytucja wzorcowa

B ) Anomia i samobójstwo

6. Teza realizmu socjologii społecznej jako rzeczywistość suigeneris

7. Więzi społeczne, solidarność mechaniczna i organiczna

8. Morfologia i fizjologia społeczna jako podłoże zjawisk społecznych

• Socjologia jako nauka odrębna od filozofii, miała być królowa nauk, miała się przeciwstawiać psychologizmowi, redukcjonizmowi i nominalizmowi

Ad. 1

• Socjologizm to pewna teoria, która wystąpiła aby wyjaśnić społeczne fakty - jest teorią opisującą i rozwijająca problemy filozoficzne i moralne

• To powrót do Comtejowskiej klasyfikacji zjawisk w sensie między socjologią a naukami przyrodniczymi , nie było miejsca dla psychologii

• Postulat metodologiczny objaśnia i podaje receptę jak powinny być badane zjawiska społeczne

• Socjologia jest nauką globalną.

• Socjologizm występował u Comta jako indywidualizm

• Społeczeństwo jako organizm u Spencer. To taki postulat , w którym społeczeństwo stanowi całość nieredukowalną to swoich części składowych

• Cechy socjologizmu :to gałąź pozytywizmu, bo istnieje podobieństwa metodologii do badania nauk przyrodniczych według Durkheima

• Antyredukcjonizm - z wiedzy o zjawiskach jednostkowych, nie da się wydedukować wiedzy o zjawiskach zbiorowych

• Autonomia i samowystarczalność socjologii - jest w stanie ogarnąć najważniejsze aspekty rzeczywistości

• Socjologia podstawą wszelkich nauk społecznych (np. Politologia)

• Przezwyciężenie ewolucjonizmu - miejsce schematu w ewolucji zajmują badania porównawcze nad społecznościami, odrzuca założenia ewolucjonizmu jedności natury ludzkiej

• Fenomenalizm - wiedza o społeczeństwie musi obracać się na poziomie zjawisk obserwowalnych

• Indukcjonizm - drogą do uzyskania wiedzy ogólnej będzie opis obserwowalnych faktów, związków między tymi faktami, a nie dociekanie przyczyn

• Neutralizm aksjologiczny - nauka wolna od wartościowania . Socjolog postuluje metodologiczną niewiedze (nic nie wiemy na temat człowieka)

• Kognitywizm - coś co jest poznawalne , aby móc wyjaśnić jakieś zjawisko

Ad. 2

• Określenie relacji między zbiorowością a jednostką , jaka jest relacja i co ma wpływ na tworzenie rzeczywistości

• Durkheim nie godzi się z liberalizmem (Bentham jedno ciało)

• Durkheim uważa liberalizm to doktryna niebezpieczna ponieważ pomija wątki determinizmu społecznego

• Uważa, że społeczeństwo powinno być organizowane; homo economicus

• Widzi podobieństwa między liberalizmem i koncepcją Marksa. Obie czynią z państwa instrument życia ekonomicznego. Skłania człowieka do wymiany.

Ad. 3

• Badanie faktów społecznych to postulat metodologiczny; żeby zbadać rzeczywistość musimy podchodzić do badań bez emocji. Jeżeli wypełnimy to znajdziemy się w obliczu faktów, o których nic nie wiemy

• Musimy opisywać rzeczywistość, w której się znajdujemy w sposób zewnętrzny.

• Rzecz jest przeciwstawiana idei ; przeciwstawia się temu co jest z zewnątrz

• Obserwacja i eksperyment to dwa najważniejsze aspekty

• Rzeczą jest wszystko co nie jest moim ja

• Rzeczywistość składa się z faktów

• Fakty społeczne, które jawią się mnie, są niesprowadzalne do życia jednostki, będą zastane i zewnętrzne; są faktami surigenesis; należy badać je od zewnątrz

• Fakt jest powszechny, ma własną egzystencje, niesprowadzalny do jednostki manifest demonstracyjny, determinujący nasze działania, przynależący do kultury

• Wszystkie te cechy posiada religia jako zjawiska pana.

Ad. 4

• Człowiek odznacza się dwoistością natury, znajdujący wyraz w religijnych i filozoficznych systemach

• Religia i filozofia od początku przedstawiały człowieka jako istotę rozdwojoną ; u Kanta ( rozum i zmysły), u nietzchego (instynkt a świadomość)

• Z jednej strony mamy do czynienia z instynktami, zmysłami, seksualnością , a z drugiej strony myśleniem pojęciowym, z moralnością, z kulturą, z religią

• Zwierzęca natura dzieli ludzi

• Społeczeństwo integruje ludzi

• Z jednej strony aspekt indywidualizmu, a z drugiej uniwersalizm

• Durkheim : w każdym z nas są aspekty jedne i drugie ; każdy z nas jest zarówno homo dumals i homo sapiens

• Durkheim dał podwali pod współczesna socjologię i antropologię, dostosowanie materiału badawczego do struktur. Jest źródłem szkół funkcjonalistycznych

• Człowiek wchodząc we wspólnotę religijną bierze na siebie drugą naturę

• E. Durkheim przyznaje miejsce roli religii, postać szczególną W człowieku na jej skutek dzieje się coś co wykracza poza nasze zmysły, wprowadza nas ze sfery profanum w sferę sacrum (np. co się dzieje z człowiekiem po śmierci)

• W obliczu sacrum każdy z nas staje wobec : za R. Otto, Durkheim mówi, że wraz z wejściem w sacrum stajemy wobec tremendum, fascinas. Z jednej strony fascynacja i czyli tremendum . Sacrum powściąga nasze instynkty, odruchy. Zwierzęcość zostaje w człowieku pokonana, ponieważ człowiek zaczyna uczestniczyć w czymś co go przerasta

• Człowiek w religii socjalizuje się w pewien sposób stricte socjologiczny

• W bóstwie widzi jedynie społeczeństwo przedstawione symbolicznie

• Społeczeństwo działa przez religię na jednostkę czyni ją rozumną i moralną

• Instytucja to zespół działań i idei, które z jednostki zostają jako coś gotowego i narzucającego się im

• Socjologia jako nauka odkąd ma być nauką o instytucjach oznacza, że mamy do czynienia ze środkami jej optyki na problem świadomości zbiorowej i jej oddziaływania na jednostkę . Według Durkheima taka instytucją jest religia

• Niemal wszystkie instytucje społeczne zrodziły się z religii

• Całość życia zbiorowego, wspólnotowego

• Religia tzw. idea, jako więź pierwotna. Durkheim jako pierwszy twierdził, że religia pełni funkcje więziotwórczą

• Religia nie jest tylko źródłem instytucji społecznych, ale jest niezbędna aby społeczeństwo i jego instytucje mogły przetrwać

• Bada religię w najprostszych formach, aby poznać instytucje społeczne

• W kontekście życia zbiorowego stoi nad człowiekiem

• Treść wierzeń się zmienia; nie interesowało ich w co ludzie wierzą

• E. Gellner podkreśla znaczenie kontekstu w badaniach nad religią, określonym rytuałem

• Istota poglądu Durkheima tkwi w tym, że głównym problemem badań było wyjaśnienie myślenia pojęciowego a przede wszystkim natury, naszych ogólnych pojęć (religia dostarcza nam pewne zasoby pojęć, bodziec do myślenia o świecie ( te pojęcia są zewnętrzne, ale wchłaniane i narzucane, musimy nauczyć się nimi posługiwać)

• Durkheim twierdzi, ze zjawiska społeczne mają mniej lub bardziej charakter religijny; by zrozumieć ich funkcje należy badać aspekty rytuałów, funkcje religii

• Przez rytuały, obrzędy religijne dokonuje się inicjacja jednostki do życia zbiorowego; służą one zespalaniu zbiorowości (scalają oddalone od siebie w życiu jednostki).

• Rola rytuałów, obrzędów polega na kultywowaniu tradycji; pełnią funkcję euforyczną - podtrzymują jednostki w chwilach załamania i kryzysu.

Ad. 5

• Anomia i samobójstwo - wieczność religii bierze się stąd, że człowiek pozbawiony oparcia moralnego w grupie przestaje być zdolny do normalnego życia, a społeczeństwo staje się niezdolne do sprawowania nad nim moralnej opieki i kontroli . Rozpad społeczeństwa staje na skraju anomii - rozkład, zanik całości społeczeństwa z grupami wewnątrz grupy i między ludźmi.

• Przejawem anomii jest samobójstwo jako fakt społeczny

• Durkheim w medycynie kojarzony jest z wyjaśnianiem samobójstwa czynnikami tylko społecznymi (Freud wyjaśnia tylko psychicznymi)

• Odkrycie związków między więzią społeczną, a samobójstwem jest kształcącym epizodem odkryć historycznych w ogóle

• Kwin - dlaczego tak wielu ludzi sobie odbiera życie

• Stefan - dlaczego w ogóle ludzie odbierają sobie życie

• Co dzieje się w społeczeństwie gdzie kontrola społeczna ulega osłabieniu ?

• Samobójstwo jest symptomem zaburzenia normalnych stosunków w społeczeństwie. Nie da się go wyjaśnić psychologicznie

• Samobójstwo to rezultat stanu społecznego

• Gdy warunek integracji nie jest spełniony wówczas stopa samobójstw rośnie.

• 3 rodzaje samobójstw :

1. samobójstwo anomiczne (anomia, rozpad więzi z grupom)

2. samobójstwo altruistyczne

3. samobójstwo egoistyczne

• samobójstwa z przyczyn egoistycznych - jednostka nie jest zintegrowana z grupą, nie akceptuje narzuconych mu ról, elementem działania jest jego dobro, wyznacza sobie sama reguły postępowania, zhańbienie własnego ja

• samobójstwo z przyczyn altruistycznych - wynik nadmiernej integracji z grupą oraz braku instynktu samozachowawczego

• samobójstwo anomiczne to inne określenie alienacji

• Związek samobójstwa z religią jest nierozerwalny

• Durkheim używa zasięgu religii katolickiej i protestanckiej jako pewnej informacji, która pozwala mu wyodrębnić 2 społeczeństwa : o większej i mniejszej spoistości

• Systematyczne badanie zależności między religią, a jednostkowym działaniem człowieka ; w jaki sposób wyznanie religijne wpływa na samobójstwa

• Katolicyzm - Włochy, Portugalia, Hiszpania

• Protestantyzm - Niemcy, Skandynawia, Dania

• Różnice cywilizacyjne są zbyt wyraźne i mocno działają na religię . Durkheim bada te dwa społeczeństwa

• Im wyższa liczba katolików w jakimś regionie, tym niższa stopa samobójstw (wyniki badań przeprowadzonych w Niemczech)

• Wyniki z przeprowadzonych badań w Szwajcarii powtarzają się

• Tam gdzie więcej protestantyzmu tym więcej samobójstw

• Wnioski : Kościół protestancki w większym stopniu niż katolicki dopuszcza swobodne studium prawd wiary; kościół protestancki zawiera mniej wspólnych wierzeń, mniej rytuałów i praktyk religijnych , bardziej zindywidualizowany

• Protestantyzm mniej integruje ludzi w społeczeństwie

• Kościół katolicki chroni w większym stopniu niż protestantyzm

• Kościół katolicki nastawiony jest antymodernistycznie odporny na zmiany społeczne skoro jest wielką rozbudowaną instytucją, dostarcza wiernym podstaw silnej i trwalszej przynależności

• Problem w badaniach : czy im bardziej grupa pierwotna może stracić na tym, że któryś z jej członków zostanie społecznie skategoryzowany jako samobójca to czy większa będzie siła i częstotliwość ukrywania tego faktu społecznego jakim jest samobójstwo

• Po kilkunastu latach powtórzono badania Durkheima

• Lincoln Day - rzeczywiście tak jest że wśród katolików jest mniej samobójstw, dlaczego statystyka nic nie wyjaśnia ? bo fakty te były ukrywane przez władze kościelne i lokalną społeczność

• Silne potępienie religii katolickiej tych faktów społecznych, wstyd rodziny i pewna obawa przed jakąś formę ostracyzmu (pochowanie pod płotem) kazały unikać rejestrowania tych zgonów jako samobójstw.

• Zasadnicza teza Durkheima : istnieje związek integracji społeczeństwa z samobójstwami; w czasie rewolucji, wojen liczba samobójstwa spada wraz z zewnętrznym zagrożeniem rośnie integracja społeczna

• Lata 80 : badania nad ruchem solidarności w Polsce potwierdził to (liczba samobójstw spadła )

• Durkheim z samobójstwa jako indywidualnego zdarzenia uczynił kolektywny fakt społeczny. Odrzucił wyjaśnienie samobójstwa czynnikami społecznymi

• Stworzył wyjaśniającą samobójstwa globalną teorię socjologiczną

• Weber podchodził do tego inaczej : uważał że całości zachowań społecznych można wyjaśnić rzeczywistością jednostek

• Czym jest obserwacja, refleksja, na czym polega metoda socjologiczna, natura więzi społecznej itp. - uczą się tego socjologowie z książki Durkheima

• Durkheim bada społeczeństwa Europy zachodniej

Ad. 6

• Suigeneris - ugruntowana badawczo teza społeczna jest czymś zewnętrznym w stosunku do jednostki. Przejawia się poprzez 4 zasadnicze aspekty :

1. zjawiska życia nie można wyjaśnić właściwościami komórek z jakich składa się organizm ( nie ma powodu by sądzić że społeczeństwo odznacza się takimi samymi cechami jak jednostki wchodzące w jego skład )

2. Gustaw le Bon - jednostka zachowuje się inaczej w odosobnieniu niż w grupie; wyobrażenia zbiorowe i zbiorowa świadomość, wszyscy podzielamy pewne aspekty

3. rzeczywistość społeczna jest zawsze dla jednostek rzeczywistością zastaną, człowiek rodzi się i musi dostosować się do rzeczywistości

4. sama świadomość jednostki jest z gruntu fałszywa; nikt nas do końca nie ma świadomości własnej (indywidualnej); jest zawsze grupowa i społeczna

• Charakterystyczne atrybuty ludzkiej natury pochodzą od społeczeństwa, a społeczeństwo nie żyje i nie istnieje inaczej jak tylko w jednostkach i przez jednostki

• Jednostka dla Durkheima : „ społeczeństwo jest wobec jednostek tym mniej zewnętrzne im bardziej jest ona uspołeczniona, tzn. im w większym stopniu dokonała się internalizacja przez nią przyjętych w danym społeczeństwie sposobów działania i myślenia „

Ad. 7

• Durkheim dostrzegł zróżnicowanie więzi

• Jego pochwala nie jest pochwała ustroju społecznego.

• Każde społeczeństwo ma taka moralność jakiej potrzebuje

• Społeczeństwo jest pojęciem zbyt szerokim; to co istnieje realnie to nie społeczeństwo ale różne formy solidarności społecznej, np. rodzinna, narodowa, itp. Jak badać ? - w sposób zewnętrzny i obiektywny

• Wskaźnik badań - prawo

• Dwa rodzaje przepisów prawnych :

1. karne (represyjne i sankcjonujące)

2. kooperacyjne (nie kara, lecz przywraca stan z przed naruszenia prawa)

• Prawo organizuje rzeczywistość społeczną. Wyróżnia :

1. społeczeństwo o przewadze prawa karnego (pod kontrolą społeczna znajduje się całe życie społeczne; odstępstwa od wzoru są bardzo karane, solidarność mechaniczna - zakres świadomości jednostkowej jest tożsama z zakresem świadomości zbiorowej; struktura społeczna rozpada się na szeregi segmentów, dominuje religia, tradycja, podział pracy, który tak naprawdę nie istnieje)

2. społeczeństwo kooperacyjne z solidarnością organiczną ; jednostka wymyka się kontroli masowej, a specjalizacja kształtuje osobowość; ustępuje solidarności indywidualnej; religia się uzewnętrznia; nie przymus czyni ludzi podobnymi, to pewne procesy społeczne związane ze zmianą; wywołują u człowieka zdolność do organizacji

• nie jest on zwolennikiem społeczeństwa gdzie nie istnieje kontrola społeczna

Ad. 8

• morfologia - ład społeczny, porządek, znalezienie podłoża zjawisk świadomości społecznej, badanie tego podłoża i związek z naszymi zachowaniami codziennymi

• morfologia bada : formy materialne; przekłada się na demografię

• zadaniem morfologii społecznej jest klasyfikacja i tworzenie typów społeczeństw

• Fizjologia - funkcjonowanie , oddziaływanie świadomości zbiorowej na indywidualną

• Religia jest podstawą świadomości zbiorowej przez prawo, gospodarkę - tworzą jednostkową świadomość systemu idei, świat wartości i ideałów

• Kształtowanie się i działanie na jednostki społeczeństwa - głównie to interesuje Durkheima

• Oddziaływanie norm poprzez instytucje społeczne

• Instytucje mają grupową przewagę nad jednostkami

• Wyrafinowany pozytywizm

• Badania porównawcze nad różnymi religiami, grupami, itd.

• Socjolog funkcjonalistyczny, poprzednik funkcjonalizmu

Max Weber

Rozumienie rzeczywistości społecznej, socjologia rozumiejąca

1. Rys biograficzny

2. Podstawowe pojęcia socjologii rozumiejącej

3. Przełom antypozytywistyczny (humanistyczny)

4. Inspiracje socjologiczne Webera

5. Metoda rozumienia działań ludzkich

6. Racjonalność

Ad. 1

• Niemiecki historyk, socjolog, religioznawca, prawnik, ekonomista, teoretyk polityki i metodologii w nauce , twórca socjologii rozumiejącej, od 1893 r. profesor wielu uniwersytetów m. in. W Heinenbergu, Monachium, Wiedniu, Berlinie, założyciel socjologii humanistycznej

• Max Weber (1864-1920)

• Starał się wskazać odrębność metodologii nauk społecznych i humanistycznych od metodologii nauk przyrodniczych

• Kryzys socjologii pozytywistyczny

• Autor kilku ważnych książek z pogranicza socjologii m.in. „gospodarka i społeczeństwo”, „polityka jako zawód i powołanie”, „socjologia miasta”

• „socjologia religii” - zbiór idei mających wpływ na kształt, zmianę społeczeństwa

Ad.,2

• podstawa poznawcza socjologii - rozumienie : próba ujęcia sensu konkretnego wydarzenia (w jakimś kontekście)

• nie możemy rozumieć działań ludzkich , jak i nie możemy ustanowić ich w jakimś społecznym kontekście; rozumienie a nie wyjaśnianie przyczynowe

• zjawiska społeczne będą trwać

• działanie jednostek i typy idealne

• nauka wolna od wartościowania

• odczarowanie świata

• życie człowieka odtwarza w sposób rozumowy nie metafizyczny irracjonalny stan

• Proces racjonalizacji prowadzi do odczarowania świata

• Uznaje czynniki religijne za bardzo ważne, które doprowadziły do tego procesu

• Etyka - ważna część religii; podstawa odczarowywania świata; bada stosunki między religiami a kapitalizmem

• Związki kodeksów etycznych ; związki między etyką protestancką a współczesną formą kapitalistyczną

• Kapitalizm współczesny charakteryzuje racjonalność - cecha najistotniejsza dla rozwoju hist. Społ.

• Kapitalizm łupieszczy - specjalistyczny

Ad. 3

• Weber podważa dwa dogmaty socjologii pozytywnej

• Pierwszy dogmat - społeczeństwo to jest to samo co natura; naturalizm ontologiczny - świat jest jednością bytów

• Metoda nauk społecznych ma czerpać wzory z nauk przyrodniczych; naturalizm przyrodniczy

• Świat ludzki , świat kultury, cząstka przyrody jest czymś innym

• Socjologia bada świat wartości

• Simmel, Znaniecki

• Antynaturalizm - zjawiska społeczne nie są rzeczami, które można lub należałoby badać za pomocą metod wykształconych przez nauki przyrodnicze

• Człowiek ma więcej wspólnego ze światem kultury niż z biologią

• Interakcjonizm - w socjologii humanistycznej ani jednostka, ani społeczeństwo nie jest czymś raz na zawsze danym, stworzonym lecz staje się jak staje się społeczeństwo w toku interakcji

• Człowiek się zmienia bo zmieniają się warunki zewnętrzne

• Podmiotowy charakter interakcji : wzajemne oddziaływanie jednostek lecz tylko takie, które człowiek podejmuje w sposób świadomy

• Postulat rozumienia - nie tylko zachowanie jednostek, ale wszystko co się z tym wiąże np. motywacje, cele, żeby ogarnąć świat innego człowieka musimy zrozumieć jego świat

• Wiedza społeczna jako źródło samowiedzy. Jeżeli rozumiemy innych, rozumiemy siebie

• Kwintesencją socjologii humanistycznej : jest problem wartości - są czymś co nie możemy badać używając metod badań nauk przyrodniczych

Ad. 4

• Wilkheim Dilthey

• H. Ricert

• Dilthey twierdzi że kultura społeczna jest czymś całkiem innym od zjawisk przyrody, czymś innym od obserwowalnych zjawisk, ponieważ kultura składa się ze znaków, symboli - nie są one pod powierzchnią obserwowanych zjawisk, są zarezerwowane tylko dla ludzi

• Odgraniczenia świata zwierzęcego od ludzkiego (semantycznego), tylko ludzie mogą nadawać znaczenia swojemu życiu

• Do tego świata można wniknąć poprzez rozumienie - jest metodą jaką powinny posługiwać się nauki społeczne

• Tłumaczenie zjawisk kulturalnych

• U podstaw rozumienia naszej rzeczywistości jest rozumienie siebie i dopiero na podstawie analizy własnych stanów psychicznych możemy zrozumieć stany psychiczne innych (ekspresja stanów psychicznych)

• Filozofia a później socjologia filozoficzna odbiega od rzeczywistości jako rzeczywistości obserwowalnej; prowadzi to do rezygnacji z pełnej obiektywności

• Czy badacz jest w staniu obiektywnie opisać rzeczywistość ?

• Możemy obserwować ekspresje innych ludzi : wypowiedzi o świecie, sądy o rzeczywistości, psychologiczna

• Analiza - przeżycie człowieka

• Zasada introspekcji (wnikanie, naśladowanie); ubogaca nas samych dzięki temu możemy pokonać granicę własnej egzystencji

• Nadprzeciętna mądrość - hermeneutyka : jako nauka zajmuje się interpretacją , tłumaczeniem pierwotnego sensu; sztuka odsłaniania ukrytych znaczeń; odnosi się do zawartej w każdym przezywaniu ekspresji życia; musi zachować związek z przezywaniem rzeczywistości w konkretnej sytuacji

• Pojęcia i sądy o rzeczywistości - główna cecha samoświadomości tzn. pojęcia i sądy które nas kształtują , są niezmienne, zależne od przypadku, odpowiedniość normie logicznej

• Ekspresja działania - obserwowalne fakty, wskazują nam na to, że w pewnym zakresie możemy powiedzieć coś o pewnej części życia wewnętrznego drugiego człowieka

• Kryterium autentyczności osobowości drugiego człowieka - gdy przyjmiemy to kryterium możemy najgłębiej sięgnąć w życie duchowe innego człowieka

• Wnioskowanie na zasadzie analogii - pozwala zrozumieć pojedyncze ludzkie akty np. mimika i znaczenie tych aktów; myślenie logicznie błędne, nie możemy świata sądzić wedle siebie

• Wnioskowanie indukcyjne - jest wynikiem szczególnej zdolności wniknięcia w innych ludzi; jesteśmy w stanie określić całość życia innego człowieka

• Życie człowieka i jego rozumienie to rozumienie, które łączy te 5 ekspresji; z jednej strony możemy stosować indukcji z drugiej analogię itd.

• Jedne rozumienie wynika z innych, dzięki temu jednostka może orientować się w świecie w którym żyje. Może żyć w większych grupach społecznych, w kulturze, może w niej uczestniczyć

• Rzeczywistość społeczna rozpada się na dwa aspekty : duch obiektywny i subiektywny

• Historia polega na zrozumieniu ducha obiektywnego i wartości, są nierozłączne

• Rozumienie indyw. Może dokonać się bo istnieją wzajemne podobieństwa wśród ludzi, tzn. że ludzie wyrastają w podobnych systemach aksjonormatywnych

• Antropologia wzorów kultury

• Ricert uważał, że istnieją dwa rodzaje nauk : nomotetyczne (badanie rzeczywistości społecznej, ogólne prawa) , idiograficzne (analiza, badanie zjawisk z perspektywy szczeg.

• Każde badanie jakiekolwiek zdarzenia wymaga przyjęcia punktu widzenia

• Pozytywizm charakteryzuje się próbą podporządkowania rzeczywistości dążenie do uogólnień, generalizowanie badań nauk społecznych

• Nauki historyczne (np. filozofia) zmierzają do wiedzy i konkretu (poszukują indywidualizacji)

• Nauki o kulturze są naukami idiograficznymi

• Kultura - wszystko co wytworzył i wytwarza człowiek - sfera wartości

• Nauki humanistyczne powinny wykroczyć poza badanie widocznych zjawisk, przełamać hegemonię pozytywistyczną

• Nauki te powinny zagłębiać się w sferze znaczeń i wartości, tak naprawdę zagłębiać się w normy moralne

• Normy - wartość, własności historycznie określone przez zbiorowość (zmienne)

• Badanie zjawisk z perspektywy humanistyki to badanie ujęte w postulacie wartości

• Weber łączy te dwa stanowiska; wyciąga pewne konsekwencje z poglądów tych filozofów. Przezwycięża to co ogólne i konkretne, dokonuje to poprzez odniesienie do wartości badanych zjawisk społecznych; z tym postulatem rozumienia

• Weber twierdzi, że nauki o kulturze zajmuje się ludzkimi sądami wartościującymi; bada wartości ale nie może wartościować

Ad. 5

• Wartości kierują działaniem ludzkim

• Metoda rozumienia działań ludzkich - działania społeczne to element rzeczywistości

• Webera interesują ludzkie czynności czyli takie nasze działania, do których przywiązujemy subiektywne znaczenie

• Jesteśmy nośnikami znaczeń, działania są zachowaniami , które trzeba łączyć z motywami naszego działania

• Znaczenia kulturowe - wspólne reguły kulturowe

• Działanie ludzkie jest zawsze odpowiedzią na działanie innych ludzi np. wymiana

• Komunikacja wytwarza więzi międzyludzkie

• Działanie psychiczne oznacza zachowanie pewien zewnętrzny lub wewnętrzny czynnik zaniechania lub znoszenie, jeśli działający wiąże z nim pewien subiektywny sens

• Działanie to również zachowanie zewnętrzne

• Zaniechanie to też pewne działanie

• Jednostka nigdy nie jest pozbawiona innych ludzi wokół siebie

• Działanie społeczne - jest takim działaniem, które wedle intencjonalnego sensu działającego lub działających odnosi się do zachowania innych ludzi i jest na nie zorientowane w stałym przebiegu

• Odnosimy swe działanie do innych

• Znaczenie jest subiektywne, motywacje którym się kierujemy

• Badanie świata ludzkiego , które powinno się kierować w stronę znacznie zakodowanych w naszym zachowaniu

• Socjologia dąży do interpretowania, objaśniania, do zrozumienia naszych działań, działań społecznych - gdy są spełnione te postulaty możemy mówić o przyczynowym wyjaśnieniu przebiegu i skutku naszych działań

• Najważniejsza procedura rozumienia - odkrywanie znaczeń działań ludzi

• Trzy techniki rozumienia :

1. introspekcja - analiza własnych stanów psychicznych; możemy odnieść je innych ludzi pod warunkiem założenia podobieństwa ludzkiej psychiki

2. empatia - przez użycie wyobraźni ; zabieg czysto myślowy

3. eksperymentalne formy rozumienia :

• rozumienie bezpośrednie - pewna empiryczność dotycząca zachowań, rozumienie jakie jawi nam się jako oczywiste, człowiek zachowuje się w sposób przewidywalny

• rozumienie wyjaśniające - reprezentuje wyższy szczebel poznania czynności ludzkiej (pośrednie); eksploracyjny; te formy działania ludzkiego, którego znaczenia są ukryte

• zachowania ludzkie funkcjonują ze sobą w sposób niekonfliktowy, ponieważ człowiek ma cechę racjonalność ludzkiego działania ułatwia nam operację rozumienia

• działanie racjonalne - bardziej przewidywalne

• działania instrumentalne - maksimum zysków przy minimum straty

• jest pewne twierdzenie o społecznym zdeterminowaniu czynności ludzkich, źródłem którego jest wolność człowieka

• wolność w dzisiejszym czasie oznacza racjonalne działanie; przejawia się ona w analizie świata kapitalistycznego

Max Weber

Metodologia typów idealnych

Różnica między społeczeństwem tradycjonalnym i kapitalistycznym

1. Metoda typów idealnych

2. Wolność od wartościowania

3. Koncepcja historii

4. Racjonalność zachodnich cywilizacji oraz wpływ idei na jej powstanie

Ad. 1

• W kontekście metodologicznym docieka czym jest typ idealny

• Sposób pojmowania nauki w ogóle

• Metanauka - nauka o nauce; ukazuje sposoby uprawiania socjologii

• Wprowadził rozumienie i odniesienie do wartości przezwyciężając skrajność tych pojęć Weber znajduje trzecią metodę czyli metodę typu idealnego; próba lepszego zrozumienia problemów i procesów społecznych

• Typ idealny - wyidealizowany, przesadzony; ma za zadanie uchwycić cechy najbardziej typowe dla danego zjawiska

• Typ idealny kapitalizmu - racjonalne zarządzanie, itp.

• Racjonalne zarządzanie opiera się na stratach i zyskach -> motywacje -> konsekwencje; depersonalizacja stosunków międzyludzkich

• Co badanie według tego typu wyjaśnia ?

• Szuka się w typie idealnym takich cech, które się logicznie uzupełniają

• Badania porównawcze ; przełożenie na realną rzeczywistość (zdolne do realizacji w rzeczywistości)

• Typ idealny jest narzędziem konfrontowania z rzeczywistością

• Zrozumienie przyczyn jakiś zjawisk społecznych

• Typ idealny jest narzędziem, które generalizuje badane zjawisko

• Nauka nomanoniczna

• Typ idealny jest zarazem instrumentem, który może uchwycić cechy indywidualności i szczegółowości

• Idiografia

• Czym nie jest typ idealny :

1. to nie najlepsze ale wyjaskrawione narzędzie opisu ale nie wyjaśnia

2. nie jest etycznym konstruktem - skoro nie to badanie nie może być wartościowane

3. nie jest sam w sobie opisem choć na opisie się opiera, ale jest zdecydowanie czymś więcej niż opis badanego zjawiska; sięga analitycznie rzeczywistości

4. nie jest opisem statycznym rzeczywistości (nie jest instrumentem uśredniającym

• jest konstruktem pojęciowym (paradygmat pojęciowy)

• konstrukt skrajny (wyłuszcza najistotniejsze cechy badanego zjawiska)

• utopia (nie zdarza się w rzeczywistości w całości, ale może się zdarzyć)

• (F. Znaniecki) wzór pojęciowy, który stosujemy po to by uporządkować myślowo konkretną badaną rzeczywistość

• różnica między typem idealnym, a realnym (wzór wedle którego sama badana rzeczywistość jest przez nas kształtowana); typ realny np. wzór zawodu lekarza

Ad. 2

• stosując tą metodę nauka socjologii nie może włączyć sądów wartościujących do badania tych zjawisk; nie może zarazem powiedzieć co być powinno, nie może wypowiadać takich sądów (głos antymarksistowski)

• socjologia Marksa jest ideologią

• nie może być naznaczona ideologicznie

• Weber nie jest idealistą

• Na różnych etapach poznania badania ingerencja wartościowania jest nie unikniona

• Najpierw coś opisać a potem dopiero pojawi się wartościowanie - Weber

• Należy konsekwentnie porzucić wartościowanie na ile to możliwe

Ad. 3

• Weber opiera ją na odrzuceniu tezy, że można odnaleźć jednolity schemat rozwoju historii

• Odrzucenie materializmu historycznego

• Nie ma w historii żadnych praw rozwoju

• Odrzuca tradycję dialektów (Hegla, Marksa); to co istnieje to jedynie prawidłowość społeczna

• Historia toczy się w sposób niejednolity

• Historia nie jest czysto idiograficzna (brak szczegółowych wydarzeń)

• Przeciętność (ludzie, codzienność) tworzy historię

• Proponuje takie oglądanie historii, które nazwać można oglądem uogólnionym (porównanie rozmaitych zjawisk z przeszłości)

• Pytanie nad wpływem religii jaki jest ich wpływ na rozwój innych dziedzin, jakie wzajemne oddziaływanie

• Metoda porównawcza bierze pod uwagę prawa socjologiczne , co warunkowało rozwój

• Interpretacja faktów społecznych

• Fakty historyczne (konkretne zmiany)

• Porównując tradycyjne społeczeństwa oparte na religii dochodzi do wniosku, że konkretne zmiany to zmiany organizacji tych społ. , gdy mamy do czynienia ze zmianami organizacji w XVI wieku

• Porównuje historycznie Europę środkową i np. Indie czy Chiny

• Dlaczego porównując to w jednym miejscu jest rozwój, a w drugim nie

• Zmiany o charakterze makrospołecznymi

• Szuka odpowiedzi na zmiany na poziomie makrospołecznym

• Jakie działania jednostek spowodowały zmiany struktury

• Chodzi mu o działania konkretne

• Gdy się je zbierze to zebrane dadzą końcowy efekt

• By coś zrozumieć muszą mieć motywacje, które pchają ludzi do określonych działań

• Działania i motywacje najistotniejsze w analizie zmian społecznych

• Co tak naprawdę ludzie myślą o świecie i z czego wynika co w konsekwencji robią i jakie są wyniki badań

• Zmiany ideacyjne są pierwotne, a wtórne są ich wytwory

• Świadomość uświęca byt

• Prekursor w rozumieniu historii jako dzieła człowieka i jego decyzji, stawania się i wyzwalania człowieka z tradycyjnych więzi

• Weber przeciwstawił społeczeństwo tradycyjne nowoczesnemu

• Erozja społeczeństwa tradycyjnego dokonała się przez działania ludzkie (świadome)

Ad. 4

• Na etapie rozwoju cywilizacji nastąpiło odczarowanie świata - wpływ czynników na rozwój nowoczesnego społeczeństwa jest nie do przecenienia

• Spojrzenie w znaczeniu praktycznym

• Proces racjonalizacji działań leży u podstaw cywilizacji

• Głównym czynnikiem zmian świadomościowych jest rozwój kapitalizmu

• Nie zakłada że kapitalizm jest racjonalny, ale w typie idealnym racjonalności nie ma

• Kapitalizm produkcyjny

• Kapitalizm łupieszczy (pasożytniczy), irracjonalny

• Widzi rozdwojenie nowoczesnej organizacji społecznej

• Pośrodkuje stanowisko że kapitalizm jest dobroczynny

• Zastosowanie w socjologii przyczynowości wyjaśnień (wszystko ma swą jasną przyczynę)

• Społeczny determinista - Weber

• Nie uznaje historycznych, geograficznych czy biologicznych czynników

• To co nas kształtuje to stosunki społeczne

• Geselschaft. Cechy społeczeństwa kapitalistycznego, nowoczesnego :

1. kapitał -własność prywatna wszystkich środków produkcji

2. efektywność - podstawowa zasada produkcji

3. wolna siła robocza - towar, który podlega potażowi i popytowi

4. rynek ekonomiczny - główny mechaniczny kanał dystrybucji

5. obowiązują względnie przewidywalne niezmienne prawa

6. dominacja motywacji opartej na zysku i prowadzi do materialnego osiągania sukcesu

• Gemeinschaft. Cechy społeczeństwa tradycyjnego

1. własność łączy się z dziedziczeniem

2. efektywność i kalkulacja nie istnieją

3. praca nie jest wolna (istnieją formy niewolnictwa lub inne podobne zależności)

4. rynek uzależniony od polityki i ograniczony przez nią , zamknięte granice państw feudalnych, nikła technologia

5. dominują prawa partykularne (nieuniwersalny, nieprzewidywalny), zależą od np. arbitralne decyzje, władza

6. motywacja się nie liczy nie może mieć swojego przełożenia na rzeczywistość

• utrzymanie własnej pozycji

• mechanizmy społeczne nie pozwalają społeczeństwu wybyć ze swojej pozycji społecznej

• Aby społeczeństwo nowoczesne mogło powstać musiały nastąpić zmiany mentalne

• Do tych zmian przyczyniły się XVI i XVII wieczne procesy społeczne

• Czynniki związane ze zmianą etyki (etosu)

• Etos - wypływa z religii

• Etos - nietypowe spojrzenie na rzeczywistość społeczną

• Czynniki etyczne

• Źródło zmian - duch kapitalizmu

Max Weber c.d

1. Etyka protestancka

2. duch kapitalizmu

Ad. 5

• wartości - główny problem socjologiczny

• najistotniejsze czynniki to czynniki etyczne, wartości

• religia - niezbywalny czynnik kultury; bez niej nie byłoby rozwoju

• religia protestancka

• etyka protestancka wypływa z ascetyzmu

• ascetyzm (pojmowany inaczej niż potocznie) to wewnątrzświatowa specyficzna forma wyrzeczenia; polega na gromadzeniu i kumulowaniu dóbr, ale nie użytkowanie ich

• na podstawie badań empirycznych upatruje genezy kapitalizmu nowoczesnych społeczeństw w ascezie węwnątrzświatowej

• badania empiryczne ukazały, że pośród indywidualnych kupców dominuje kalwinizm

• człowiek należy do grona wybranych przez Boga , gdy mu się powodzi

• pretystynacja - wybranie przez Boga

• służbą Bogu miało być uświęcenie codzienności przez pracę

• protestantyzm powstał w opozycji do katolicyzmu; opiera się na czymś innym

• Katolicyzm opiera się na moralności, obowiązku wobec ludzi

• Protestantyzm odwołuje się do etyki obowiązku wobec bezosobowych reguł etycznych

• Luter tłumaczy Biblię na niemiecki piętnastowieczny i szesnastowieczny

• Luter : instytucja z rozbudowanym sztabem administracyjnym : należy pozbyć się pośredników, odnowić słowo boże

• Protestanci doszli do wniosku, że komunikowanie się z Bogiem to wybranie człowieka przez Boga

• Sukces - wyznacznik

• Różnica między protestantyzmem, a katolicyzmem

Katolicyzm	Protestantyzm
Opiera się na etyce konkretu (konkretność indywidualnych czynów)	Oparty na systemie, który dąży do ponadczasowego celu (religijne zbawienie)
Dzieli się na religijność wirtuozów (np. zakonnicy) i mas	Brak podziału na wirtuozów i mas; w protestantyzmie wszyscy są wirtuozami religijności (Weber)

• Obowiązki wirtuozów są większe, niż tych z religijności masowej

• Józef Bocheński powołuje się na tezy H. Bergsona (religijność statyczna i dynamiczna)

• Religijność statyczna - nastawiona na akcje zewnętrzną, zrytualizowana, kontakt (z Bogiem, wiarą); istnieje w każdej konfesji chrześcijańskiej

• Religijność dynamiczna - kontakt bezpośredni, rytualizacja, akcja zewnętrzna (wg. Bergsona)

• Konfesja protestancka - charakterystyczna dynamiczna religijność

• Konfesja katolicka - charakterystyczna statyczna religijność

• Katolicyzm polski - religijność statyczna ; nie jest moralnie dobroczynna

• Weber dochodzi do wniosku, że w purytańskich warunkach podział ten zanika całkowicie

• bardziej indywidualistyczna, mniej społeczna, mniej wspólnotowa - religijność protestancka

Ad. 6

• religijność wirtuozów składa się z systematyczności pracy, bezosobowości, brak podziału na religijność mniej lub bardziej doskonałą

• miało to sprzyjać etosowi kapitalistycznemu

• bezpośredni związek człowieka z Bogiem sprzyjał samodzielności jednostki

• etyka odpowiedzialności - człowiek odpowiada indywidualnie za swoje czyny

• z drugiej strony obowiązki wobec Boga miały pierwszeństwo nad obowiązkami wobec innych ludzi; to dynamizowało rozwój gospodarczy

• protestantyzm większy nacisk kładł na indywidualność

• sekty protestanckie zainteresowały Webera

• odwoływały się do dwóch podstawowych czynników etosu kapitalistycznego :

1. purytanizm kalwiński - idea powołania = przekonanie, że systematyczna aktywność w życiu jest obowiązkiem, nadaje życiu sens; sens życia uświęca etos pracy (naszego codziennego działania); działania są tak traktowane jakby były wieczne, ich dobre wykonanie - ziemska cnota.

2. pretystynacja (wybranie) - przekonanie, że moje losy są całkowicie w ręku Boga.

• Człowiek, gdy pyta o swój los - staje u progu egzystencjalnego lęku przed przyszłością

• Skoro jest się wybranym muszą być jakieś symptomy owej pretystynacji również gdy chodzi o przekleństwo

• Zbawienie uzyskuje się codzienną pracą (ulega ona sakralizacji)

• Ascetyzm i systematyczność wobec bezosobowej siły czynią z protestantyzmu grunt rozwoju kapitalistycznej gospodarki

• Uczestnictwo jest wynikiem dobrowolnego wyboru, nie jest zdeterminowane przez urodzenie

• Religijność protestanckich sekt lepiej współpracuje z postępującą racjonalizacją zachodniej cywilizacji

• kraje katolickie ulegają w większym stopniu tendencjom sekularyzacji i laicyzacji

• W judaizmie jest podobny etos jak w protestantyzmie

• Systemy etyczne w Chinach oraz wielość religii (Hinduizm) w Indiach - tam nie ma przesłanek do etosu kapitalistycznego

• Struktura społeczna (uwarstwienie)

• Socjologia polityki

• Stosunki władzy

• Weber wyróżnił działania polityczne z perspektywy etyki.

• Dwa rodzaje polityki :

1. Ci, co żyją z polityki (uprawiają zawód); etyka odpowiedzialności

2. Ci, co dla polityki ( uprawiają politykę z pasji); etyka intencji - nie odpowiadają za swoje czyny

• Weber wywarł ogromny wpływ na nauki humanistyczne i socjologiczne

• 3 kierunki :

• rozwój humanistycznej teorii socjologii

• teoria działania społecznego

• rozwój socjologii szczegółowej

• socjologia polityki, prawa, religii, uwarstwienia społecznego, gospodarki i organizacji, historyczna - Weber był ich prekursorem

• etyczne początki społeczeństwa nowoczesnego

• faktografia - Weber według polemiki : niedokładne fakty, wskazano różnice między faktycznym rozwojem kapitalizmu a religii

• w wielu krajach protestanckich rozwój kapitalizmu nastąpił dopiero, gdy żarliwość religijna uległa ochłodzeniu

• polemika na gruncie teoretycznym ; kierunki :

1. związek przyczynowo - skutkowy jest innej natury, niż pisał Weber ( to nie religijność protestancka jest przyczyną kapitalizmu, ale rozwój gospodarki wpłynął na religijność)

2. odmawiali religijności jak i kapitalizmowi jako czynnika zmian w Europie zachodniej; są skutkami tej samej przyczyny (procesów sekularystycznych)

George Simmel

George Simmel (1858-1918)

• przełom antypozytywistyczny (humanistyczny) - oznacza całkowite wykrystalizowanie się języka socjologii, odejście od charakterystycznego dla wcześniejszych paradygmatów ciężkiej socjologii

• socjologia, która rezygnuje z badania społeczeństwa jako sui-generis; kategoria społeczna jest zbyt szeroka

• społeczeństwo nie jest przedmiotem badań

• Działanie społeczne, interakcja, wymiana - nominalistyczna optyka

1. Co Simmel wnosi do Socjologii współczesnej

2. społeczeństwo jako pojęcie i kategoria problematyczna oraz oddziaływania wzajemne

3. socjologia jako geometria społeczna - badanie form społecznych i form uspołecznienia

4. analiza interakcji

5. socjologia a psychologia

6. konflikt jako forma interakcji - centralna kategoria myśli Simmla

7. funkcje konfliktu społecznego

8. filozofia kultury i wolność jednostki oraz dążenie do wolności

9. konflikt jednostka - społeczeństwo

10. filozofia życia jako integralna część socjologii. Prolog malarzy życia codziennego

Ad. 1

• wpływ bardzo duży, działa również na humanistykę, literaturę, bo zajmuje się rzeczami impresji życia codziennego

• zajmuje się np. estetyką, sztuką, malarstwem, analizuje współczesną mu rzeźbę modernistyczną

• impresje życia codziennego, np. formy spożywania posiłku, impresja mowy, filozofia życia

• Artur Shopenauer (filozofia woli), Friederic Nitche, przez Simmla uważani za jego mistrzów

• Zajmuje się zjawiskami społecznymi zwanym istotą kultury; co jest istota człowieka, jako istoty urabianej przez kulturę

• Książki Simmla : „Filozofia pieniądza”, „Socjologia”

• Główny wpływ na socjologię mikrospołeczną, analizy międzyludzkiej interakcji

• Od niego wywodzą się kategorie : interakcja, konflikt,

• Konflikt dysfunkcjonalny u Marksa

• Byty społeczne przeradzające się w społeczna rolę jednostki

• Konflikt jako rzecz pozytywna dla jednostki jak i dla społeczeństwa

• Alain Turaine - powinniśmy analizować rzeczywistość, autodefinicja = jak człowiek określa siebie

• Simmel tworzy dystans społeczny

• Dystans - subiektywne bariery między ludźmi

• Dystans społeczny - stratyfikacja społeczna

• Subiektywne bariery - wielość rzeczywistości społecznych

• Rzeczywistość społeczna - rozpada się na mnogie kategorie (Simmel)

• Wielowymiarowość człowieka; badanie relacji międzyludzkiej. Im bardziej skomplikowana struktura społeczna tym ma to większy wpływ na tolerancję w społeczeństwie

• Przyczynia się do przezwyciężenia organicyzmu i ewolucjonizmu

• Zastępuje naukę o społeczeństwie nauką o relacjach międzyludzkich

• Formalizm jako rozwinięcie kategorii form uspołecznienia do bardzo szczegółowego systemu

• Bada typ społeczeństwa z perspektywy człowieka marginesu

• Integratywne części rzeczywistości społecznej

• Zarysowując formalizm wywarł wpływ na strukturalizm i teorię wymiany społecznej

Ad. 2

• Za społecznymi analizami Simmla stoi oryginalna wersja badań socjologicznych wersja badań socjologicznych

• Społeczeństwo to tylko twór statyst. Nie ma wpływu na realne życie

• Realnie istnieją tylko jednostki, ale nie w odosobnieniu ale we wzajemnych oddziaływaniach formalnych i nieformalnych

• Miękkie więzi społeczne bardziej podlegają zmianom

• Więzi twarde bardziej związane są ze statyką instytucji

• Strumień życia społecznego wytwarza coraz to nowe formy oddziaływań

• fakt, że ludzie oddziaływują na siebie wiąże nas ze sobą

• badania życia społecznego jako całości

• formy uspołecznienia to przedmiot badań socjologii, to dynamiczna sieć oddziaływań międzyludzkich

• wizja jego jest bardzo dynamiczna z góry dostosowuje się do bardzo ruchliwego życia we wspólnocie

• opisuje permanentną zmianę życia społecznego

• nie prowadzi do zanegowania całości społecznej

• istnieje oddalony dynamizm życia społecznego

• istnieją powtarzalne formy życia społecznego

• projekt socjologii formalnej

• stosunki podrzędności i nadrzędności - relacje władzy, rywalizacji, naśladowania, podział władzy, konsolidacja wewnętrzna

• formy te są narzucane i nie ma od nich ucieczki

• wolność wewnątrz form

Ad. 3

• geometria społeczna to grupa określenia socjologii jako mocnej nauki mającej swoje racjonalne podłoże, najważniejsze jest badanie form

• badanie czystych form, a nie treści - podlegają one zmianom

• formy te są niezmienne, a nie treści

• formy wypełniają świat i badanie owej rzeczywistości jest centralnym aspektem działania społecznego

• formy - rzeczywistość bardzo ogólna

• Imanuel Kant - filozofia formalna

• Forma jest wytworem ludzi narzuconym rzeczywistości - człowiek wytwarza pewne pojęcia , które służą mu do opisu rzeczywistości po to by zapanować nad tą rzeczywistością

• Język to forma poprzez którą się uspołeczniamy

• Język - wytworzony by narzucić ład chaosowi świata

• Kant - forma jest pewną ideą

• Forma, która jest ideą po to by można było świat strukturalizować (Simmel, strukturalizm antropologii)

• Jest rzeczywistość, która wykracza poza parami opozycji

• Rzeczywistość -> 0,1 w kategoriach czarne, białe itp. Pary opozycji

• Forma nadawana jest światu nie przez percepcję (Kant), ale przez działanie (Simmel)

• Nasze działania w świecie w pewnym określonym celu porządkujemy świat w którym żyjemy; przybiera ono określone kształty

• Nazywając coś uobecniamy

• Porządkujemy w sposób formalny bo je powtarzamy (działanie)

• Kilka form orientacji formalnych w rzeczywistości społecznej

• Forma orientacji religijnej

Propanum Sacrum

Codzienność Wieczność

• Forma orientacji estetycznej

Brzydkie Piękne

Świat codzienny świat sztuki

• Forma orientacji historycznej - nie ma perspektywy,; bada zjawiska w wymiarze tego co jest, było i będzie; niezwykle istotna dla tożsamości

• Orientacje te wytwarzają określone formy, a zadaniem socjologii jest ujawnienie i analizowanie tych form ; psychologia treści

• W geometrii społecznej, która bada pewną rzeczywistość są pewne formy; ich podstawa są interakcje

Ad. 4

• Społeczeństwo istnieje tylko wtedy, gdy ludzie wchodzą ze sobą w interakcje

• Konflikt, współzawodnictwo - formy interakcji

• Dwa typy interakcje :

1. instrumentalne - są nastawione w pierwszym rzędzie na korzyść, idea wymiany. Wymiana między ludźmi realizuje się również z perspektywy wartości niematerialnych. Aby interakcja mogła trwać, rozwijać się, pogłębiać się musi być wzajemna

2. autoteliczna - sama w sobie, bezinteresowna, najbardziej czysta forma interakcji (formy zabawy, przyjaźni), ludzie realizują tu swą społeczną naturę, ludzie nie nawiązują nigdy wymiany społecznej w próżni, zawsze realizuje się na różnych poziomach

• skomplikowane relacje ludzkie mogą prowadzić do dewiacji

• obie interakcje nie mają miejsca w odosobnieniu

Ad. 5

• jeśli dzieje ludzkie nie maja być reakcją marionetek to musi być historią objawów psychologicznych

• uspołecznienie - zjawisko psychologiczne

• rozwój osobowości - uspołecznienie poprzez kontakt z innymi człowiekiem

• psychologia - ważny aspekt dla socjologii; nie może stanowić sama w sobie prawomocnych źródeł

• socjologia musi wykroczyć poza aspekty psychologii (jednostki same w sobie)

• wzajemne oddziaływania ludzkie

• aspekt osobowości, gdy objawia się w kontakcie z innymi

• szereg skomplikowanych relacji międzyludzkich

• postuluje wprowadzenie różnorodnych badań nad wzorami stosunków społecznych, formami naszego zachowania, z tego wynikającymi strukturami społecznymi

• społeczne cechy jednostek , stosunki w grupie i struktury wiekowej

• socjolog skupia się na tym co wydarza się między ludźmi, dlaczego i z jakich pobudek ludzie oddziaływują na siebie

• cała mnogość oddziaływań międzyludzkich nosi charakter wymiany

• jak długo nie mamy do czynienia z wymianą w społeczeństwie, tak długo nie ma form uspołecznienia

• pierwsze kontakty dziecka z matką są formą uspołecznienia

Ad. 6

• specyficzna forma wymiany - konflikt

• konflikt - czysto intelektualne zjawisko ma miejsce na poziomie mikrostruktur społecznych; dotyczy relacji do jakich dochodzi między jednostką, a jej wewnętrznym życiem, relacje interpersonalne, relacje między grupami społecznymi

• konflikt : język intrapersonalny (wewnętrzny), język interpersonalny, między grupami

• konflikt - integralna część kultury ludzkiej, nigdy nie zniknie, nie ma historycznych przyczyn

• u Marksa konflikt o charakterze genetycznym może zniknąć

• Konflikt to fakt społeczny

• Skutki konfliktu : wnioski nowatorskie - konflikt jest funkcjonalny (przydatny)

• Konflikt - typ interakcji kiedy potencjalnie jedna strona dąży do zmiany poglądów drugiej strony, skrajnie do zniszczenia; druga strona zawsze się będzie bronić

• Jakaś forma wymiany - interakcja wzajemna

• Typy konfliktów :

1. instrumentalne - nastawione na szybką wygraną, walkę a nawet zniszczenie, łatwy do opanowania, istnieje rola arbitralna (negocjatora) pozwala na wypracowanie wzajemnego rozwiązania; z czasem mogą się przerodzić w konflikty ekspresyjne

2. ekspresyjne - wybuchy emocji, trudniejsze do opanowania, może być bardzo destrukcyjny

3. totalne - jest gwałtowny, włączenie w konflikt całej osobowości, może być dość szybko zlikwidowany ; jego pozytywna rola może pogłębić refleksje

4. cząstkowe - angażują jakąś część osobowości, łatwe do zwalczenia

5. grupowe - np. etniczne, nie wiadomo czy łatwe do rozwiązania czy trudne

6. realistyczne - mają swoją przyczynę w rzeczywistości

7. nierealistyczne - wmówione, urojone

• zjawiska pokrewne konfliktom - stereotyp, przesądy, na poziomie emocjonalnym, przesądy, zazdrość

Ad. 7

• funkcje konfliktów społecznych , dwojakie następstwa :

1. psychologiczne - konflikt prowadzi do mobilizacji, przyczynia się do podkreślenia własnej tożsamości

2. społeczne - przyczynia się do krystalizacji tożsamości grup, konflikt zewnętrz powoduje zwiększenie integracji wewnętrznej grupy

Ad. 8

• filozofia kultury, wolność jednostki, dążenie do wolności

• nie ogranicza się tylko do opisu form uspołecznienia

• opisuje problematykę religii, analizuje sztukę, architekturę, władzę i politykę

• pojawienie się współczesnych form kultury nazwał wprowadzeniem wolności do działań ludzkich

• wolność - wyzwolenie się podmiotu od konieczności zaspokojenia swych potrzeb podstawowych

• gospodarka pieniężna wprowadzona w nowożytnej Europie jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za kształt nowoczesnego społeczeństwa

• pieniądz jest odpowiedzialny za zmianę mentalności człowieka

• pieniądz działa wyzwalająco, ponieważ otwiera przed nami nowe pola możliwości, ale zarazem czyni życie ludzkie i relacje międzyludzkie przerażającą schematycznością

• nowoczesna kultura przytłoczyła człowieka swoimi wymogami

• człowiek wpadł w niewole swoich wytworów, które objawiały mu się w nowoczesnym społeczeństwie jako obca siła

• człowiek skierowany przez podziały pracy, status społeczny, wynika z niego specjalizacja

• rzeczywistość jest coraz bardziej specjalistyczna

• człowiek współczesny nie nadąża za rozwojem kultury, cywilizacji, swoimi wytworami

• Simmel nazywa to tragedią kultury,

• kultura masowa

• wolność i jednostka

• dwa rodzaje indywiduum ; związane są historycznie z wiekiem oświecenia i racjonalizmem XIX w.

• traktowanym przez filozofie oświecenia jako człowiek posiadający wolność w prawach systemów politycznych

• numeryczny lub ilościowy

• w odróżnieniu od jakościowego rozumienie przyjmuje za podstawę osobowość ludzką, jej niepowtarzalność

• kategoria wolności XIX wieku - wolność jakościowa = niepowtarzalność jednostki

• pojęcie osoby, analiza funkcjonowania człowieka w przestrzeni organizacji społecznej i analiza twórczości kulturalnej

• atomizacja w sferze życia codziennego jest dla jednostki korzystna, gdyż dostarcza jej wzmożonego poczucia wolności, dostarcza nowych szans na realizację człowieka (pełniejszą, niż we wcześniejszym społeczeństwie tradycyjnym, z homogenizowanego, kontrola społeczna społeczności lokalnej, itp.)

• zmiany społeczne spowodowane filozofią oświecenia powodują, że jednostki wyzwalają się z tych więzi

• życie kultury jest obarczone dwuznacznością, bo ułatwiają rozwój indywidualności (większa swoboda w kreowaniu twórczym siebie),a z drugiej ogranicza, utrudnia (jego twory ulegają obiektywizacji)

• wszystko staje się produktem

• wielkie miasto - symbol kultury masowej, to świat w którym jednostka musi walczyć o zachowanie swojej odrębności (w rozumieniu duchowym) w obliczu naporu społeczeństwa masowego, technologicznego, zunifikowanej treści kultury (jest różnorodna), ambiwalencja współczesnego świata)

• zautomatyzowane życie i wyzwolona jednostka; kultura masowa je zmienia

• brak stałości, brak bezpieczeństwa

• wolność w dużych miastach uwalnia człowieka od przesądów; nie musi dostarczać subiektywnie pozytywnych doznań, ale z drugiej strony to jest samotność w tłumie

• świat permanentnego ryzyka

• w kulturze masowej bunt jest nie możliwy

• „jednostka i społeczeństwo”

• symbole wyzwolenia - Nietsche, Goethe : nie akceptowali form uspołecznienia w społecznościach niemieckich

• analizując ich dostrzega możliwość przezwyciężenia konfliktu między wolnością jednostki a naciskami zbiorowości

• dokonali tego poświęcając się własnym ideałom

• podchodzili z dystansem do rygorów narzucanych przez zbiorowości

• uniknęli konfrontacji ze społeczeństwem

Ad. 9

• życie zgodnie z ideałami udaje się nielicznym

• przyczyny konfliktu jednostki ze społeczeństwem są zawarte w jednostkach

• elementy społeczeństwa, które wymagają od nas i nakazują nam nie przeciwstawianie się otaczającej rzeczywistości

• u Durkheima - im człowiek bardziej uspołeczniony tym mniejszy jest konflikt

• posiadamy mechanizmu, które bronią nas przed ukazywaniem się społeczeństwa jako obcej siły, może pojawić się konflikt

• przyczyny konfliktu - fakt usytuowania społeczeństwa w nas

• człowiek dzieli swą osobowość na fragmenty i części; jakąś wybraną część utożsamia ze swym prawdziwym ja

• konflikt tkwi w nas samych

• konflikt - walka części składowych naszej osobowości

• jednostka nie ma żadnego jądra tożsamości

• niebezpieczeństwo roszczenia społeczeństwa wobec nas; gwałt na jednostce w imieniu grupy prowadzi do zmarnowania wewnętrznego potencjału w jednostkach (osobowości)

• społeczeństwo domaga się od jednostki uległości i zawsze będzie narzucać jakąś formę

• społeczeństwo dąży do niwelacji swych członków zamykając nas w pewnych ramach tworząc poziom przeciętnych

• utrudnia wybicie się poza to

• zawistny egalitaryzm i nastawienie na przeciętność - cechy narodu polskiego

• społeczeństwo ogranicza z dwóch stron; nie pozwala jednostce dążyć do tego co ogólne, a zarazem do tego co indywidualne

• „Ślub” W. Gombrowicza

Ad. 10

• jego socjologia jest odrębna od innych tradycyjnych

• socjologia stara się opisać wzór życia

• jeśli chcemy pojąć siły które motywują nas jako istoty społeczne i nas kształtują musimy docenić znaczenie niepozornych delikatnych nici relacji wzajemnych; nie tworzą nigdy stałego wzoru

• nowoczesne życie cechuje rozproszona i wibrująca ruchliwość

• są ulotne i kruche nici relacji międzyludzkich są porównywane do tkaniny życia

• celem tego zabiegu jest odsłonięcie w przemijaniu relacji międzyludzkich

• dlaczego noc jest stanem bezruchu

• przekroczenie granic dyletanta może się udać socjologowi, gdy przekroczy obszar badań socjologicznych i sięgnie po filozoficzną wykładnie zobaczy więcej

• badacz jest tak samo dyletantem jak inni

• filozoficzna wykładnia - tzw. filozofia życia : mówi nam, że każdy nasz wybór w życiu musi skończyć się klęską

• każdy wybór w naszym życiu niesie element ryzyka

• filozofia życia - Nietsche, Shopenauer

• Simmel widzi człowieka z prawem do wolności, które eksponuje odpowiedzialnością indywidualną

• Odpowiedzialność ta przenika, każde nasze działanie

• Jednostka może liczyć tylko na siebie ale musi przyjąć odpowiedzialność także za kogoś innego

• Nowoczesne „ja”, nowoczesne „otoczenie” = jedność

• Jeżeli otoczenie rozpada się na fragmenty to i jaźń jednostki rozpada się na fragmenty

• Socjologia Simmla jest antysystemowa, nie ma wzoru poprzez który można opisać rzeczywistość

• Surrealizm socjologiczny

Karol Marks

Karol Marks (1818-1883)

Alienacja - wyobcowanie

A ) pierwszy okres myśli Marksa, młody Marks

• źródło filozofii, światopogląd

• model rzeczywistości, koncepcja człowieka i pracy jako kluczowej działalności ludzkiej

• charakter działania społecznego

• teorie alienacji

• materializm i jego funkcje

B ) późny Marks

• materializm dialektyczny i historyczny, prymat czynnika ekonomicznego w życiu społecznym

1. formacje społeczne

2. klasy, struktura klas

3. stosunek Marksa do instytucji państwa

4. czym jest świadomość społeczna

5. rozwój społeczeństwa

6. historycyzm jako metoda badania rzeczywistości społecznej

7. Marks a socjologia XIX wieczna

Ad. A)

• M. Fuko trzy szkoły podejrzeń :

• Nietsche - ogłosił śmierć Boga

• Freud - psychoanaliza

• Marks - przewartościuje myślenie o rzeczywistości społecznej , XIX wiek

• Działanie społeczne - rozumiane jako twórczość, pojęcie aliero , klasowość społeczna, świadomość klasowa, świadomość fałszywa, materializm, społeczne formacje

• Marks wymyśla słowo socjalizm

• 1838 rok, Blanqui wprowadza go do nauk humanistycznych

• w 1839 roku studiuje prawo, przyrodoznawstwo

• w 1842 roku redaktor gazety, 1844 wydawca „rękopisów ekonomiczno - filozoficznych”, „święta rodzina”

• w 1852 publikuje

• w jednej z największych publikacji „ przyczynek do krytyki Heglowskich zasad prawa” stwierdza że istota ludzka - byt najwyższy

• należy zlikwidować wszelakie warunki w których człowiek jest istotą zniewoloną i porzuconą (humanizm Marksa związany z filozofią Hegla i z Feuerbach; Marks był krytykiem religii, każdy marksizm związany zawsze z ateizmem)

• czterej duchowi mistrzowie Marksa :

1. Epikur ( materializm)

2. J. Roussou (przejmuje egalitarną demokrację) - idea dobrowolnego z szerzenia się ludu, opartego na bezpiecznym uczestnictwie obywateli i podejmowaniu decyzji

3. A. Smith (przejął od niego myśl, że fundamentem własności jest praca)

4. Hegel, wprowadza do filozofii idealizm dialektyczny i historycyzm ; dialektyka - Hegel mówi że historia kieruje „duch historii”, ale nie jest on w stanie wyznaczyć jego kierunku . Muszą zaistnieć dwa czynniki : teza i antyteza

• Teza - to absolut ujęty jako rozum (logos)

• Antyteza - natura, określana czasem mianem uniwersalności i nieokreśloności

• Jeśli pojawią się razem to pojawia się synteza (dzieje, duch dziejów, rozwój) - duch subiektywny (człowiek rozdwojony); duch obiektywny (dzieje narodu); duch absolutny

• Duch absolutny :

• sztuka

• religia

• filozofia - najbardziej wysubtelniony przejaw ducha absolutnego

• w filozofii zwana dialektyką idealistyczną

• Marks uważa, że filozofowie bardzo różnorodnie interpretowali świat, określa to co się dzieje w XIX wieku mianem złej historii; trzeba wprowadzić radykalne zmiany, chodzi o jedność zmiany teorii i praktyki, historia ma być poddana wpływowi idei

• Światopogląd Marksa jest dialektyczny w sensie materialistycznym , tzn. wszechświat widziany jako proces, którego przebieg wyznaczają konflikty przeciwstawnych stron

• Historyczny materializm - ponieważ za statyczna rzeczywistością Marks uznaje nie materię ale historię człowieka

• Naturalizm - widzi świat natury jako proces dynamiczny o niewyobrażalnym potencjalne

• Materialista - dlatego, że nie akceptuje twierdzenia, że ludzie oraz wszechświat nie wykazują jakiegoś nadprzyrodzonego stworzenia 9nie Bóg nas stworzył)

• Ewolucjonista - rozpoczyna, świat społeczny rodzi się poprzez funkcje niewielkich ludzkich wspólnot, które ewoluowały w organizacje plemienne, gdzie panował tzw. komunizm, gdzie nie było własności prywatnej; komplikowanie bo następuję bardziej złożony podział pracy, a niektórzy z plemion zaczęli zarządzać narzędziami (tak powstały klasy społeczne); powstało cos takiego jak baza i nadbudowa ; baza - jeśli człowiek ma zaspokojone podstawowe potrzeby może myśleć o czymś innym

• Zaangażowanie - socjolog i filozof musi zaangażować się w życie ludzkie, aby zmienić społeczeństwo staje po stronie uciśnionych - proletariatu - nośnik normalności

• I. Berlin określił Marksa jako chrześcijańską herezję

• Marks konstruuje człowieka który zyska panowanie nad swoim życiem, pracę będzie traktował nie jako niewolnictwo ale jako twórczość

• Kołakowski - „Ukąszenie Heglem” tzn. chęć wyjaśnienia wszystkiego, ubieranie rzeczywistości w meta narracje

• Pewien model człowieka, kim jest człowiek ? odpowiada dwojako negatywnie i pozytywnie ; pozytywnie - człowiek to istota gatunkowa o wyodrębnionym ze świata przyrodniczego bycie; jako ten byt jest istotą wolną; negatywnie - człowiek jest istota wyobcowaną ze świata , przypisuje ,że człowiek sprzeniewierzył się człowieczeństwu , dlatego że został zniekształcony przez stosunki społeczne, a głównie przez klasy społeczne

• Człowiek jest tym , co możemy orzekać na podstawie jego tworów

• Kluczem do jego zrozumienia jest zrozumienie jego działania w świecie

• Charakter działania - 4 warunki : musi zawierać celowość działań; musimy liczyć się ze środkami; musimy zakładać samoświadomość działania; antycypowanie-przewidywanie, konsekwencja - w realizacji życiowych programów. Jeżeli są spełnione pozwalają się nam realizować poprzez kreatywność; człowiek powinien wpływać na rzeczywistość, aby działać twórczo. Marks mówi, że twórcza działalność człowieka, to panowanie nad przyrodą. Uczestnictwo - człowiek jest i musi mieć charakter społeczny; człowiek wszystko czerpie ze społeczeństwa; człowiek jest częścią przyrody przez naszą cielesność.

• Koncepcja alienacji - kluczowa dla zrozumienia teorii Marksa; koncepcję alienacji można odnaleźć u Platona - ollosis - ciało ludzkie wyzbywa się duszy w drodze ekstazy, pozwala się nam połączyć z Bogiem

• U św. Augustyna - teoria kenosis czerpie z listu św. Pawła, upodlenie boskości w ciele człowieka; wyzbycie się przez Boga cech boskich

• Hegel - absolut wyzbędzie się swojej mocy na rzeczywistość historyczną

• Rousseou - umowa społeczna, wyzbycie części swej wolności, zyskując bezpieczeństwo

• H. Gvotiue - kredyt zaciągamy by mieć w przyszłości spokój

• B. Bauer - religia jako opium dla ludu - człowiek wymyślił religię by panować nad innymi

• Feuerbach - to nie my stworzyliśmy Boga, Bóg dziadek z brodą, na własne podobieństwo by czcić samych siebie, dawać możliwość użycia sankcji; po pewnym czasie Bóg się wyalienował ; Bóg jako stworzyciel zapanował nad człowiekiem jako twórca w skutek alienacji

• Alienacja u Marksa to własność stosunku społecznego, głównie do stosunku pracy

• Fetyszyzm towarowy - prymat pracy skrywa ważniejszą rzeczywistość ludzką

• Analiza towarów, wymiany, fetysz - nośnik czegoś większego, stosunek ekonomiczny skrywa zwykle stosunki między ludźmi; ludzie posługują się fetyszami jak narzędziami dominacji

• Reifikacja - uprzedmiotowienie, ludzie wytworzyli Boga, później o nim zapomnieli, on uległ urzeczowieniu

• Cos co więcej trwało i stało się obiektywne ( obiektywizacja)

• Trzy zasadnicze kategorie teorii alienacji Marksa :

stosunek między człowiekiem a różnorakiego rodzaju tworami. Człowiek tworzy rzeczy, idee oraz instytucje z myślą o zaspokojeniu pewnych potrzeb (społecznych i kulturowych) zmierzając do określonych celów. Twory różnorakie człowieka funkcjonują jednak w obrębie określonych mechanizmów społecznych, poddane są ich prawom, W sposób przez człowieka (jako twórcę) niezamierzony stają się autonomicznie jako elementy żywiołowe rozwoju społecznego (podlegają obiektywizacji). Same twory człowieka przekształcają się w ramach stosunku alienacji w obcą siłę, przeciwstawiają się woli człowieka, przekreślają jego plany, a w konsekwencji mogą zagrozić jego istnieniu.

• Alienacja obiektywna :

• alienacja ekonomiczna („praca wyobcowana”)

• alienacja instytucji społeczno - politycznych

• alienacja tworów ideowych

• państwo (dla Marksa instytucja społeczno-polityczna) jest wyobcowana instytucją która włada określoną siłą w stosunku do zdominowanych instytucji klasy panującej; istnieje po to by wymusić posłuszeństwo wszystkich klas uciskanych i wyzyskiwanych

• gdy zniknie podział społeczeństwa na klasy, znikną same klasy społeczne

może dokonać się tylko poprzez zniesienie własności prywatnej i środków produkcji wówczas nieuchronnie państwo obumrze

• Biurokracja :

• to władza urzędników i wpływ sfer urzędowych na sprawy państwa

• bezduszna rutyna w załatwianiu spraw urzędowych

• ogół urzędników pracujących w instytucjach urzędowych (wg. Słownika języka polskiego)

• dwie koncepcje biurokracji

• Weber : panowanie legalne

• R. Michels : koncepcja biurokratyczna partii politycznych. W kontekście alienacji działalność tej instytucji koncentruje się na utrzymaniu aparatu biurokratycznego; wówczas celem jej jest oligarhizacja aparatu (władza najstarszych). Proces alienacji partii kiedy oddziela się od klasy, którą reprezentuje (grup, itd._

• Trzy tendencje biurokracji :

• wrodzona tendencja biurokracji do alienowania się

• prawo Parkinsona (wrodzona tendencja do rozmnażania się ), każda pozycja w aparacie biurokratycznym ma tendencje do tworzenia nowych pozycji służebnych wobec nich

• tendencja do zamykania się charakteru biurokracji w stosunku do tzw. profanów (którzy nie są członkami aparatów) i wykazuje solidarność wewnętrzną z uczestnikami tej instytucji

• Michels proponuje pojęcie desalienacji biurokratycznej : można to uczynić, gdy instytucje społeczne będą stosowały się do trzech zasad :

• rotacja kadr (społeczne kompetencje)

• kontrola społecznych instytucji biurokratycznych

• zmniejszenie atrakcyjności pracy w aparacie biurokratycznym (ograniczone rozdawnictwo przywilejów)

• alienacji podlegają wszelkie twory ludzkie (niematerialne , ale nie duchowe); język (słowo pisane obiektywne), tradycja (jest często ideologizowana), wszelkie ideologie alienują; ideologia może przeciwstawiać się swojemu twórcy

• alienacja subiektywna (autoalienacja) - wyobcowanie człowieka w stosunku do określonego systemu odniesienia 9spoleczeństwo, grupa społeczna, lub inni ludzie, którzy w obrębie danej społeczności występują); własne „ja” człowieka (subiektywnie)

• alienacja 9pewien skutek anomii) i anomia co mają wspólnego ? pojawia się tu opis Melvina Seeman`a : 5 czynników wyobcowania się od siebie samego :

1. powerlessness - istnieje twórca który wytwarza jakiś towar i on staje się mu obcy

2. meaninglessness - sytuacja gdy człowieka znajduje się w sytuacji niejasności, załamanie się norm społecznych

3. normlessness - poczucie obcości wobec kultury naszej (wychowanie na niej) grupy itd.

4. isolation - samego siebie dostrzegamy jako istotę obcą

5. self - enstrengment - samego siebie ubóstwiamy jako istotę obcą

Ad. B)

• późny Marks - materializm historyczny : głosi tezę o materialności, poznawalności i niezależnym istnieniu świata o pierwotności materii i wtórności świadomości. Nauka o prawach rozwoju społecznego ujmująca całokształt tego rozwoju jako dialektycznego współoddziaływania człowieka jako istoty społecznej i natury w procesie produkcji dóbr materialnych prowadzącego do społecznego rozwoju

• u Marksa (ewolucjonista) ośrodkowym pojęciem materializmu jest koncepcja społecznych formacji. Formacja (rozwój grup ludzkich) tak nazwane dlatego, bo bazą ich rozwoju jest ekonomia

• społeczeństwo jest powiązaną całością w której istnieje wielość powiązanych składników związanych z ludzką działalnością (składniki : wytwórczość wszelaka, ustrój, nauka, polityka [ rozpatrywanie niezależnie ])

• twierdzi że należy je rozpatrywać w powiązanej całości ale jednocześnie odrzucić czysty opis społeczeństwa w ogólności; proponuje badanie relacji między tymi elementami

• podstawowa baza - ekonomia

• byt określa świadomość

Ad. 1

• dzieli formacje ewolucjonistyczne na :

• antyczną

• azjatycką

• feudalną

• burżuazyjną

• przyszłą (komunistyczną)

• różnią się zarządzaniem, środkiem produkcji

• typologia ta to pewien schemat rozwoju ludzkiego

• pewna ogólna hipoteza oparta na faktach z europejskiego kręgu kulturowego

Ad. 2

• klasy antagonistyczne wobec siebie

• klas - to grupa ludzi, która jest wyróżniona sytuacja ekonomiczną, interesami grupowymi i jej rolą w społecznej organizacji

• stosunki społeczne to stosunki między klasami z których jedni posiadają środki a inni sprawują nad nimi władzę

• geneza klasy - klasy powstają z podziałem klas, różnicowaniem się struktury na rządzących i rządzonych (władza)

• świadomość klasowa - grupa ludzi, którzy stają się klasą tylko wtedy, gdy zaczyna łączyć ich świadoma przynależność; uświadamiają sobie wspólnotę interesów i więź psychiczną

Ad. 3

• państwo - negatywna instytucja rządzona przemocą (Marks); państwo jest pozytywną wartością, zapewnia rozwój instytucji, może być ważnym czynnikiem w kształtowaniu się społeczeństwa obywatelskiego (Hegel)

Ad. 4

• społeczna świadomość („ideologia niemiecka” Marksa) jest od samego początku naszego funkcjonowania, wytwór społeczeństwa; będzie dopóki będzie ostatni człowiek

• zależy od bytu materialnego (podłoża). Wszelakie idee jak religia, moralność, metafizyka, kształtowane tylko w oparciu o aspekty pracy materialnej (odbicie bytu społecznego)

• świadomość fałszywa - niezdolność rozpoznawania przez ludzi swojego miejsca w procesach historycznych, społecznych; z nią mamy do czynienia w okresach przełomów ekonomicznych

• każda nowa epoka demaskuje świadomość fałszywą (poprzedniej epoki)

• świadomością tą obdarzeni są ideolodzy. Ideologów pojmował w kategoriach przypadków niewielkich wyspecjalizowanych grup których teoria nie ma nic wspólnego z praktyką

Ad. 6

• materializm historyczny zmierzał do wyjaśnienia rozwoju społecznego; podlega określonym prawom historycznym i rozwija się w ich oparciu

• konieczność historyczna - mówi nam że jednostki oraz klasy będą w określonym miejscu w historii zachowywały się tak a nie inaczej (zdeterminowany prze historię)

• historycyzm - nie można odgraniczyć się od historii

• rozwój historyczny jest procesem przyrodniczym. Społeczeństwo trzeba rozpatrywać jako część świata przyrody i w prawach świata przyrodniczego należy szukać wzorca dla rozwoju społeczeństwa

• siła napędowa rozwoju - postęp technologiczny; wpływ sił wytwórczych na całokształt życia społecznego

• nie zmieniają radykalnie społeczeństwa; zmienia je rewolucja radykalna; przewrót w dziedzinach : ideologicznych, politycznych oraz wojskowych

• historycyzm jako metoda ujmuje człowieka jako całokształt stosunków społecznych; jednostka wytworem historii

• żadne zjawiska związane z działalnością człowieka nie może być wyjaśnione gdy ujmuje się go w izolacji od zjawisk występujących w danym czasie

• nauki społeczne są naukami nomotetycznymi - a więc naukami które formułują prawa ogólne;

• nauki idiograficzne od szczegółu

• Hildebrand wprowadził te nauki

• historycyzm posiada swoje żelazne prawa; rozwój społeczny jest immanentny i endogenny

• kumulowanie się dialektycznych sprzeczności będzie miało miejsce do pewnego momentu progowego (np. załamanie się ogólnych wartości)

• rozładowanie napięcia społecznego by wytworzyć nową wyższą formę społeczną (komunizm)

• utopia Marksa jest jedyną ziszczoną

Ad. 7

• różnica między Marksem a socjologami XIX wiecznymi : co dla Comte i Spencera np. było społeczeństwem nowoczesnym, to dla Marksa było społeczeństwem skazanym na zagładę

• punkt odniesienia - społeczeństwo socjalistyczne, bezklasowe (Marks); zmiany rewolucyjne miały polegać nie na zmianie ekonomicznego podglebia (zmiana warunków materialnych).

• Jeśli dla Spencera był ważny ruch społeczny, kategoria ewolucji to dla Marksa ewolucja, polaryzacja, antagonizm, instytucje państwa jako zło, instytucje społeczne jako maski

• Wierzył, że stworzył idealny świat poprzez uporządkowanie sfery ekonomicznej zapominając o ludzkiej wolności wyboru

• L. Kołakowski - o utopii Marksa : najbardziej przemyślana z utopii na świecie

• Niebezpieczeństwo teoretyczne wynikające z jego socjologii - pomieszanie narzędzi analizy z jej rezultatami, świadomości potencjalnej z tym, co może być z empiryczną z tym co jest; konieczność historycyzmu (analizowanie obserwacji tylko w aspekcie historii)

• Niebezpieczeństwo praktyczne - to co było rezultatem ustroju komunistycznego, czyli państwo totalitarne

• Nitzsche - istnieje ciągłość między Marksem a gułagiem (XIX w)

• Z ideologizowanie myśli socjologicznej - grupy i jednostki zaczynają sobie przypisywać prawo uzurpujące monopol na orzekanie , co jest świadomością grupową, klasową lub zbiorową, a co nie jest , to co nie jest skazane na zagładę

---