Rozdział 7 - kontrola społeczna
Kontrola społ. - w najszerszym rozumieniu, wszelkie mechanizmy utrzymujące porządek społ. Podstawową rolę odgrywają tu procesy instytucjonalizacji (instytucja - utrwalony wzór zachowań porządkujący interakcje) i socjalizacji (a zwłaszcza internalizacji). Socjalizacja stanowi podstawę kontroli wewnętrznej - gdy ta zawodzi, trzeba odwołać się do zewn. Kontrolę zewn. można podzielić na formalną i nieformalną - rozwój nowoczesnych społeczeństw zwiększa rolę formalnej. Konformizm - dostosowywanie własnego zachowania i myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości. Obawa przed karą, a przede wszystkim potrzeba akceptacji ze strony otoczenia jako przyczyny konformizmu. Psychologiczna i socjobiologiczna interpretacja pochodzenia potrzeby akceptacji. Dewiacja - przeciwieństwo konformizmu.
4 pytania, przed którymi stoją teorie dewiacji:
czy dewiacje to tylko zachowania i cechy, nad którymi ludzie maja kontrolę?
Czy pozytywne odbieganie od norm to też dewiacje?
Kogo w pluralistycznym społ. uznać za uprawnionego do formułowania norm?
Jak przebiega w danym społeczeństwie margines tolerancji? Jak jest uzależniony od pozycji społecznej?
Funkcjonalistyczne i interakcjonistyczne podejście do dewiacji - 1 traktuje normy jako coś zewnętrznego i trwałego i interesuje się przyczynami łamania tych norm, 2 interesuje się społecznym konstruowaniem dewiacji czyli procesem kreowania norm w toku interakcji i wynikającym z tego definiowaniem określonych jednostek jako dewiantów.3 teorie dewiacji charakterystyczne dla 1 podejścia:
1/ d. jako skutek rozregulowania systemu społecznego (tu o mertonowskiej koncepcji d. jako rezultatu braku spójności między aprobowanymi społecznymi celami a aprobowanymi społecznie wzorami zachowań mającymi zapewnić ich osiągnięcia)
2/ d. jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej
3/ d. jako rezultat niesprawności kontroli społ. (założenie o naturalności skłonności do d.)
Reprezentanci 2 podejścia wskazują jak na społeczne konstruowanie d. wpływają zmiany prawne i zakres wpływów poszczególnych grup społ. i jak waga przypisywana pewnym dewiacjom może być wzmacniana przez mass media. Kwestię definiowania jako dewiantów opisuje zaś teoria naznaczenia - kariera dewiacyjna od dewiacji pierwotnej do dewiacji wtórnej.Dewiacja - nie tylko dysfunkcje, ale i funkcje społ.:
precyzują sens norm, określają przebieg granic tolerancji społecznej
wyznaczają granice grupy społ. i zwiększają jej spójność
są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społ. - „zamiast zwalczać normy, ludzie po prostu się do nich nie stosują”
ale są też motorem zmiany
Kontrola społ. w węższym rozumieniu to reakcja na zaistniałe już pogwałcenia porządku społ. - tu podział na kontrolę prawną i pozaprawną.
Formy tej kontroli - dwustronna i trójstronna.
Jej style - penalizacyjny, kompensacyjny, terapeutyczny i rozjemczy
Rozdział 8 - grupa społeczna
Społeczeństwo - zbiorowość trwająca przez wiele pokoleń, zespolona wielorakimi stosunkami społ., oparta na trwałej przynależności, stanowiąca w jakimś stopniu całość terytorialną, posiadająca swą kulturę.Pojęcie społeczeństwa niewystarczające dla badania skomplikowanych społeczeństw nowoczesnych - wprowadzenie pojęcia grupy społ. (zbiór osób, który możemy traktować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki między jego członkami).
Jedną z kategorii małe grupy (mikrostruktury) społ. Zaczynają się od diady lub raczej od triady.Czynniki wskazywane jako niezbędne dla nadaniu zbiorowi osób charakteru grupy:
A/ Obiektywne relacje (interakcje) między członkami
B/ łącząca ich subiektywna więź, świadomość „my” i wspólne wartości
C/ Szacka jako dodatkowy czynnik wymienia wewnętrzne ustrukturowanie grupyFunkcjonalistyczne podejście do grup polega na tym, że grupę uważa się za pierwotną w stosunku do interakcji w grupie i emergentną (tj, nieredukowalną do swych części - członków i stanowiącą autonomiczny podmiot); interakcjonistyczne traktuje ją jako kształtowany na bieżąco wytwór interakcji między jej członkami.
Struktury wewnątrzgrupowe: socjometryczna, przywództwa i komunikowania.Struktura socjom. - odzwierciedla interpersonalne sympatie i antypatie w grupie, dostarcza informacji o istniejących w niej klikach.Przywództwa - kwestia osobowości przywódczej (nie ma jednej), 2 typy ról przywódczych (Balesa), 3 style przywództwa - autorytarny (efektywny przy prostych zadaniach ilościowych), demokratyczny (efektywny przy zadaniach wymagających intelektualnego i emocjonalnego zaangażowania) oraz liberalny. Spójna grupa to taka, którą spaja silna więź społeczna (wg Osowskiego więź ta to przede wszystkim „aprobująca świadomość przynależności do grupy”). 3 typy podstaw spójności grupowej wg. Mertona: kreowana kulturowo (wspólne normy i wartości), kreowana organizacyjnie (realizowanie przez grupę jednostkowych i grupowych celów), kreowana strukturalnie (np. wynikła z przeciwstawienia g. własnej g. obcym).
Prościej rzecz ujmując, stopień spójności uzależniony od siły motywacji skłaniających do bycia w grupie. 2 typy motywacji: wzajemna atrakcyjność członków i osobiste korzyści. Stąd podział na grupy ekspresyjne i instrumentalne.
Im bardziej spójne grupy, tym silniejszy konformizm i skłonność do odrzucania dewiantów. Po przekroczeniu „bezpiecznego poziomu spójności grupy” może to być groźne dla racjonalności działań grupy i z punktu widzenia interesów jej członków (przykład sekt dokonujących zbiorowych samobójstw). Jednostki mniej pewne swej pozycji w grupie są bardziej konformistyczne.
Wybrane rodzaje grup:-grupy pierwotne (i wtórne) - małe grupy charakteryzujące się zażyłością kontaktów i ich niewyspecjalizowanym charakterem, stosunki osobowe mają tu charakter osobowy (autoteliczny) a nie rzeczowy (instrumentalny) -grupy własne (i obce) - własną uważa się zwykle za bardziej zindywidualizowaną niż obca. We własnej zapamiętuje się zachowania pozytywne i na odwrót. Pozytywne zachowania grupy obcej tłumaczy się niezależnymi od niej uwarunkowaniami a negatywne paskudnym charakterem i na odwrót. Dyskusyjna kwestia czy grupami własnymi mogą być tylko takie, w których jest silna więź wewnętrzna.-grupa odniesienia - taka, która jest dla jednostki źródłem norm i wartości albo taka, z którą porównuje swe położenie (są g. o. pozytywnego i negatywnego /takie, do których nie chcielibyśmy być podobni/, niekoniecznie muszą być to grupy w sensie socjologicznym). Z funkcjonalistycznego punktu widzenia orientowanie się na grupę inną (wyższą) niż własną jest dopuszczalne tylko w społeczeństwach otwartych na awans.
Rozdział 9 - organizacja formalna
Celowe grupy formalne czyli organizacja formalne: charakteryzują się sztywno określoną strukturą opisaną w przepisach i statutach, wyraźny podziałem pracy, strukturą hierarchiczną i przewagą stosunków rzeczowych.
Za synonim pojęcia organizacji formalnej bywa uznawane weberowskie pojęcie biurokracji.
Weberowski podział na działania emocjonalne, tradycyjne i racjonalne (te ostatnie charakteryzują się wyraźnym określeniem celu i namysłem nad wyborem najwłaściwszych środków). We współczesnych społeczeństwach wzrasta rola działań racjonal. (racjonalizacja) czego wyrazem jest biurokracja jako zinstytucjonalizowana forma racjonalnego działania.
Typ idealny (abstrakcyjny model skonstruowany z najistotniejszych cech danego zjawiska) biurokracji wg Webera:-wszystkie działania określone przez przepisy- hierarchiczna struktura- bezosobowe, określone przez obowiązki i kompetencje, stosunki między członkami biurokracji- zobiektywizowane kryteria rekrutacji i awansu (dyplomy, konkursy)- urzędnicy są pracownikami najemnymi- pisemny obieg informacji i archiwizacja dokumentacji. Zainteresowanie wydajnością przedsiębiorstw dało początek 3 kierunkom badawczym:----zarządzanie naukowe (F. W. Taylor). Dążenie do mechanicznej optymalizacji procesu pracy (optymalizacja ruchów i narzędzi). Koncepcja pracownika kierującego się wyłącznie motywami materialnymi---stosunki międzyludzkie (human relations - (Elton Mayo). Odkrycie, że wpływ na wydajność mają nie tylko warunki fiz., ale i atmosfera w pracy i że pracownikowi chodzi nie tylko o korzyść materialną, ale i o satysfakcję z udziału w zespole----kierunek administracyjny - nie usprawnianie pracy na poszczególnych stanowiskach, ale struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Przyczynił się do ujawnienia negatywnych cech biurokracji w sensie weberowskim.Patologie biurokracji:--kłopoty z reagowaniem na nietypowe, nie pasujące do przepisów przypadki---z podobnych względów trudności z wdrażaniem innowacji---przemieszczenie celów - przestrzeganie przepisów może stać się ważniejsze niż realizowanie celów pierwotnych---niemożność wyeliminowania „drugiego życia”Funkcjonalistyczny punkt widzenia na organizacje (jako zewnętrzne wobec jednostek systemy regulacji złożone z wzajemnie powiązanych części) i interakcjonistyczny (zmienny kształt organizacji jako rezultat negocjacji między członkami organizacji i między nimi a klientami) Pojęcie instytucji totalnej (Goffman) jako kontrolującej wszystkie aspekty ludzkiego życia: więzienia, szpitale, koszary.
3 poziomy analizy problematyki organizacji: mikrospołeczny (jednostek i małych grup), mezospoł. (pojedyncze org.) i makrospoł. (całe społeczeństwo).
1 wiąże się np. z zainteresowaniem kwestią klik i nieformalnych struktur tworzących się w org.
w ramach badań 2 poziomu rozwinęła się np. koncepcja T. Burnsa i G.M. Stalkera zgodnie z którym weberowski model biurokracji (określany tu jako mechanistyczny) w przewidywalnych i stabilnych warunkach, zaś w warunkach szybkiej zmiany lepszy jest organicystyczny model zarządzania oparty na zniesieniu sztywnych hierarchii i podziałów pracy, stałym wzajemnym dostosowywaniu się pracowników i określaniu ich zadań, włączeniu pracowników z ich wiedzą w proces decyzyjny.
Organicystyczny model - skuteczny, jeśli pracownicy utożsamiają się z celami firmy. Wzbudziło to zainteresowanie instytucjonalizacją organizacji (a więc powiązaniu ich z wartościami, symbolami i rytuałami mającymi skłonić pracowników do identyfikacji z firmą). Służyć temu ma np. wprowadzenie jednolitych strojów, eksponowanie logo, obchody firmowych uroczystości itp.
3 poziom - tu szczególną uwagę zwraca problem relacji między organizacjami formalnymi (tak państwową biurokracją jak i korporacjami) a demokracją - ponadnarodowe korporacje jako zagrożenie dla demokracji
Rozdział 10 - społeczność lokalna
2 źródła socjologicznych badań nad społecznością lokalną - Ferdynand Tönnies i ameryk. socjologia okresu międzywojennego. W Polsce dodatkowo Franciszek BujakTönnies - 2 typy zbiorowości:- wspólnota (Gemeinschaft) - połączona wolą organiczną (spontanicznymi relacjami emocjonalnymi), autoteliczne i niewyspecjalizowane relacje społ., nieformalne mechanizmy kontroli społ., własność zbiorowa.- stowarzyszenie (Gesellschaft) - połączona wolą arbitralną (wyrachowaną kalkulacją), instrumentalne i wyspecjalizowane relacje społ,, formalna kontrola społ., własność prywatna.
Międzywojenna socjologia ameryk - Ezra Park i szkoła chicagowska: 1/ zwrócili uwagę na przestrzenne uwarunkowania zjawisk społ (Park wprowadził pojęcie ekologii społ.), 2/ zainteresowanie miastem jako przedmiotem badań, 3/ podejście empiryczne - rozwinęli socjografię czy inaczej „metodę monograficzną” (której celem jest możliwie wszechstronny drobiazgowy opis wybranego wycinka rzeczywistości społ.)Podejście socjograficzne zostało później wykorzystane także przez badaczy środowiska małomiasteczkowego (Middletown Lyndów i Yankee City Lloyda Warnera - traktowanie społeczności lokalnej jakby była zamkniętą w sobie całością)Franciszek Bujak - rodzina wersja socjografii, badania nad wybranymi wsiami małopolskimi w początkach XX wieku. 3 stałe elementy w def. społeczności lokalnej: terytorium, interakcje społeczne, więź psych. (ludzi między sobą i z terytorium). Tak rozumiana społeczność lokalna przypomina Gemeinschaft. Bezspornym przykładem takiej społ. lokalnej jest tradycyjna społeczność wiejska w dużej mierze należąca już jednak do przeszłości.
Procesy modernizacji powodują przekształcanie się społ. lokalnych w zatomizowane, płynne zbiorowości terytorialne zamieszkujące już nie miejsce lecz obszar.Społeczności lokalne - większe od mikro- a mniejsze od makrostruktur (struktury średniego poziomu)
3 okresy zainteresowania lokalnością w powojennej socjologii polskich: 1/ pierwsze powojenne lata, problem integracji przemieszanych ludzi z różnych regionów Polski, szczególnie na Ziemiach Odzyskanych, 2/ lata 60., konsekwencje socjalistycznych procesów industrializacji i urbanizacji, 3/ po 1989, lokalizm jako potencjalne źródło rozwoju społ. i gosp.
Modernizacja powodowała obumieranie lokalizmu, czyli upodmiotowienia i autonomii społ. lokalnych - w Polsce przyczyniła się do tego PRL-owska polityka. Społ. lokalne przekształciły się w zbiorowości terytorialne. Ostatnie dekady przyniosły jednak odrodzenie lokalizmu jako reakcję na nieporadność scentralizowanej władzy państwowej w rozwiązywaniu problemów społ.
Przekształcenie zbiorowości terytorialnych w upodmiotowione społ. lokalne jako droga do społeczeństwa obywatelskiego. Nie chodzi jednak o tradycyjną, zamkniętą społ. lokalną, lecz otwartą i opartą na dobrowolności zrzeszania się lokalną społ. samorządową.
Rozdział 11 - naród
Naród - brak def., która pasowałaby do wszystkich uznawanych za narody zbiorowości, ale zgoda co do tego, że to zjawisko ściśle związane ze sferą świadomości.Narody - powstają często na bazie zbiorowości etnicznych. 6 składników etniczności wg Smitha: nazwa, przekonanie o wspólnym pochodzeniu, wspólne dzieje i pamięć, własna kultura, związek z określonym terytorium, poczucie solidarności i tożsamości. Pojęcie grup etnicznych stosowane zarówno wobec społeczności tradycyjnych jak i imigranckich.
Niejednoznaczność granicy między grupą etniczną a narodem. Powszechnie uznawanym znamieniem narodu jest jednak upolitycznienie czyli dążenie do własnego państwa. Gdy społeczność tradycyjna ma swych przywódców polit. i dąży do niepodległości określana jest „protonarodem” lub narodem bez państwa.
3 etapy dążenia zbiorowości etnicznej do suwerenności polit.: pojawienie się poczucia etniczno-kulturowej tożsamości, wykształcenie rodzimych elit wkraczających na scenę polit., żądanie niepodległości. Oczywiście nie wszystkie zbiorowości etniczne przechodzą wszystkie te etapy.
Przekształcenie się zbiorowości etnicznej w naród nie jest jedyną drogą do powstania narodu. Zasadniczo są dwie drogi: - Od państwa do narodu - ludność danego państwa uzyskuje w wyniku wprowadzenia demokracji status suwerena i definiuje się naród rozumiany jako ogół posiadających demokratyczne prawa obywateli (tzw. narody stare, obywatelskie, polityczne; koncepcja narodu stworzona przez Rewolucję Francuską) - Od (proto)narodu do państwa - grupa etniczna zaczyna - w oparciu o poczucie własnej odrębności - dążyć do niepodległości i stwarza własne państwo (narody nowe, etniczno-kulturowe; koncepcja narodu charakterystyczna dla niemieckiego romantyzmu).
Oczywiście w praktyce proces powstawania narodów mógł być nieco bardziej skomplikowany.
Narody jako produkt nowoczesności, która to epoka doprowadziła do 5 rodzajów zmian sprzyjających krystalizowaniu się narodów: 1/ zniesienie sztywnych podziałów stanowych, rozwój demokracji, 2/ deanalfabetyzacja, 3/ migracje ze wsi do miast i związany z tym, wywołujący aksjologiczną próżnię, upadek kultury tradycyjnej, 4/ powodująca podobne skutki laicyzacja, 5/ powodująca podobne skutki wielość i zmienność współczesnych ról społ.
3 fale konstytuowania się państw narod. we współczesnym świecie: po 1 wojnie światowej, w ramach dekolonizacji, po 1989.
Większość państw to etniczne mozaiki o czworakiej zasadniczo genezie. 4 wzory wieloetniczności: regionalne różnice etniczne w państwach narodowych wyrosłych z państw terytorialnych, 2/ mniejszości etniczne i narodowe (różnica między nimi -253) w państwach będących rezultatem dążenia do niepodległości grup etnicznych, 3/ mniejszości, których pojawienie się jest skutkiem imigracji zarobkowej, 4/ USA.
Konflikty etniczne - sprzyja im nakładanie się na siebie różnic etnicznych, religijnych, ekonomicznych, politycznych itp., a przeciwdziała im ich krzyżowanie się.Osobliwość (?) kształtowania się narodu polskiego: przebiegało ono wpierw 1 a potem 2 drogą.Faza 1 - od państwa do narodu. Występowały w niej 3 równoległe procesy: kształtowanie się zbiorowości ponadplemiennej i ponadregionalnej, kształtowanie się świadomości przynależności do niej, kształtowanie się określeń odnoszących się do niej. Do ukształtowania się Polaków jako narodu politycznego przyczyniła się przede wszystkim demokracja szlachecka, ale był to jedynie szlachecki naród polski. Faza 2 - od narodu do państwa - warunki w okresie zaborów sprzyjały ukształtowaniu się tożsamości narodowej obejmującej wszystkie stany, gdyż życie w narzucających obcą kulturę państwa sprzyjało uświadomieniu sobie tożsamości etnicznej, a wyzwolenie chłopów i upowszechnienie oświaty umożliwiły wkroczenie mas ludowych na scenę polityczną (które to masy jednak nie we wszystkich częściach dawnej Rzeczypospolitej uznały że są Polakami).
Stąd w okresie międzywojennym krach piłsudczykowskiej koncepcji narodu politycznego i zwycięstwo endeckiej koncepcji narodu etniczno-kulturowego.
Polska po II wojnie - bardziej jednolita etnicznie. Mniejszości jednak były, choć ich możliwości wyrażania własnej tożsamości były ograniczane. Wzrost takich możliwości w przypadku mniejszości narod. i grup etnicznych nastąpił po 1989.
Rozdział 12 - zróżnicowanie społeczne i ruchliwość społeczna
Różnice społ. - pochodzenia społ. i biol. Te ostatnie interesują socjologa o ile są źródłem nierówności społ.
Nowoczesne społeczeństwa przemysłowe odrzuciły porządek feudalny, w którym pozycja społ. jednostek była przypisana i zastąpiły go porządkiem w którym dominują podobno pozycje osiągane (te, których osiągnięcie zależy od samego człowieka - od jego zasług i zdolności). Ukształtował się tu więc wzór społeczeństwa merytokratycznego. Socjologia bada czy ten wzór jest realizowany w praktyce pytając m.in. o podstawy nierówności i możliwości ruchliwości społ.
Podziały społ. na szczeblu makrospoł. mogą być ujmowane na 2 sposoby - podejście strukturalne (wyodrębnienie grup społ. stanowiących pewne funkcjonalne całości) i gradacyjne (podział ludzi na kategorie wedle jakiś mierzalnych, stopniowalnych cech).
W charakterystyce podziałów w społeczeństwach nowoczesnych kluczową rolę grają pojęcie klasy, warstwy i zawodu.
3 klasyczne spojrzenia na podziały społ.:
1/ marksowskie pojęcie klasy jako grupy połączonej wspólnym stosunkiem do środków produkcji (ich posiadanie bądź nie), konflikt klasowy, klasy jako nie tylko kategorie ekon., ale i potencjalne grupy społ. połączone więzią społ. (klasy dla siebie). Biegunowy i bardziej skomplikowany model struktury klasowej.
2/ 3 płaszczyzny podziałów społ. u Webera - płaszczyzna ekon. (klasy, wyznaczane przez szanse na rynku wynikające z dysponowania dobrami lub kwalifikacjami), płaszczyzna prestiżu (stany), płaszczyzna polit. (partie, czyli wszelkie grupy stawiające sobie za cel wpływania na aparat władzy.
3/ koncepcja stratyfikacji (uwarstwienia) - podział społ. na warstwy czy klasy ze względu na stopień posiadania jakichś cech mierzalnych (współcześnie przyjmuje się dochód, wykształcenie i prestiż zawodu). W odróżnieniu od marksowskiego podejścia strukturalnego mamy tu gradacyjne podejście do zróżnicowania.
David i Moore sformułowali funkcjonalną teorię stratyfikacji, która spotkała się z krytyką za założenie, że o pozycji decyduje wyłącznie talent i praca jednostki.
Podsumowując: 5 podstawowych znaczeń klasy i 3 warstwy
Klasa - ujęcia klasyczne1/ marksowskie 2/ weberowskie 3/ klasa w rozumieniu W. L. Warnera - prekursora teorii stratyfikacji - klasa jako jeden z poziomów hierarch. układu pozycji określanych przez wysokość dochodów i szacunek społ. (6 klas).Ujęcia współczesne:4/ Klasy rozumiane w perspektywie stratyfikacyjnej jako poziomy zróżnicowania społ. w płaszczyźnie ekon. 5/ klasy w perspektywie strukturalnej - jak u Marksa, ale nie tyle na podstawie stosunku do środków produkcji, ale np. kontroli sprawowanej nad pracą innych czy podziału na pracę fiz. i umysłową.Warstwy1/ w ujęciu strukturalnym - w ramach teorii marksistowskiej części klas, bądź grupy nie dające się zakwalifikować do klas (inteligencja) 2. w ujęciu stratyf. jako kategoria empiryczna (wyróżniane na podstawie mierzalnych kryteriów)
3/ jako ogólna kategoria teoretyczna - jak poprzednio, ale tu członkom warstw przypisuje się pewne poczucie grupowej tożsamości.
Zróżnicowanie zawodowe - w społ. nowoczesnych jest podstawowym czynnikiem sytuującym człowieka w układzie nierówności społ. Aby to opisać zawody klasyfikuje się na kategorie i konstruuje się skale zawodów (np. wedle złożoności pracy, prestiżu, pozycji społ.-ekon.).Ruchliwość społ. - pozioma i pionowa, wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa. Czynniki decydujące o ruchliwości - cechy jednostek i rodziców, stopień otwartości społeczeństwa i kwestia istnienia w nim mechanizmów wyrównujących szanse, zmiany na rynku pracy (wynikające np. z rozwoju)
Rozdział 13- zróżnicowanie społeczne społeczeństw ponowoczesnych
Zmiany społ. sprawiają, że mówimy o społeczeństwach postindustrialnych i ponowoczesnym. Te zmiany to:---zmniejszenie zatrudnienia w sferze produkcji i stąd kurczenie się kategorii robotników---zamazywanie się granic między pracą umysłową a fiz.---wewnętrzne różnicowanie się kategorii społ.-zawodowych---Szybko zmieniający się rynek, a stąd elastyczna polityka zatrudnienia i wzrost ruchliwości wewnątrzpokoleniowej,
W analizach ponowoczesnego zróżnicowania społ. wysuwają się kwestie:
1/ śmierci klas (w sensie marksowskim). Argumenty uzasadniające zmniejszenie się przydatności tej kategorii: A/ zacieranie się granic między burżuazją a proletariatem: oddzielanie się własności od zarządzania i rozwój kategorii menadżerów, rozwój akcjonariatu (także pracowniczego) B/ wskazuje się, że szanse życiowe są określane coraz bardziej nie przez kryteria klasowe w sensie posiadania bądź nie środków produkcji, ale przez wykształcenie (w związku z profesjonalizacją zawodów rozumianą tu jako uzależnienie możliwości ich pełnienia od zdobycia formalnych kwalifikacji), kapitał kulturowy i społ. C/ mała moc wyjaśniająca podziałów klasowych jeśli chodzi o podziały ekon., preferencje polit. czy tożsamość kult. jednostki, która w ponowoczesnych społeczeństwach zaczyna być określana przez rozmaite „subkultury gustu”.
2/ klasy średniej - między robotniczą a wyższą. Stara klasa średnia - drobna burżuazja. Nowa klasa średnia - względnie wysokie dochody, ale podstawową linią demarkacyjną między nią a rob. wyznacza praca umysłowa zapewniająca niejaką samodzielność lub praca na własny rachunek (poza rolnictwem).
3 źródła siły ekon. nowej klasy średniej:1/ własność 2/ kontrola nad procesem produkcyjnym 3/ posiadanie kwalifikacji cenionych na rynku
cechuje ją indywidualizm i (ze względu na wykształcenie) tolerancja
Współczesne społeczeństwa zach. jako społeczeństwa klasy średniej - ze względu na liczebność i dominację w kulturze
3/ Underclass - pojęcie narodziło się w 70. w odniesieniu do gett w USA. Potem w Europie. Underclass to ponowoczesna forma marginalizacji i wykluczenia polegająca nie na nieposiadaniu praw, lecz na niemożności korzystania z nich. Powstanie u. wymaga przestrzennego skupienia zmarginalizowanych. U. posiada bowiem specyficzną kulturę, ale nie jest grupą w sensie więzi społ.
Czynniki wyrzucające na margines: bezrobocie i bieda Bezrobocie - ma konsekwencje nie tylko ekon., ale i wpływa na tożsamość. Im dłużej jest się bezrobotnym tym mniejsze szanse uzyskania pracy. Bieda - narastanie polaryzacji między biednymi a bogatymi (w USA między końcem lat 70. a 90. dochody 20% najbiedniejszych spadły o 21%, a 10% najbogatszych wzrosły o 20%. Etnicyzacja biedy. 3 kwestie w dyskusjach na temat b.:---czy nierówność jako taka jest czymś złym---diagnoza źródeł b. (wady jednostek czy sytemu)---czy pomoc powinno org. państwo, samorządy czy ngosy.
Europejski (redystrybucyjny) i ameryk. (ponoć zapewniający równość szans i wspomagający przedsiębiorczość) model radzenia sobie z biedą.
Rozdział 15 - różnice płci jako różnice społeczne
Socjologia początkowo skupiała się na sferze publicznej co utrudniało zajmowanie się nierównością płci. Zmieniło się to u schyłku lat 60. wraz z ruchami feministycznymi i kryzysem socjologii scjentystycznej.
Tak więc w ostatnich dekadach w społeczeństwach zachodnich pojawiła się świadomość nierówności związanych z płcią. Sprzyjają temu 3 cechy tych społeczeństw: przyświecający im ideał merytokratyczny, powszechność praw wyborczych, ideologia praw człowieka.
Przejawy dyskryminacji kobiet w sferze pracy: niżej opłacane niż mężczyźni, częściej w niepełnym wymiarze godzin, głównie na niskich pozycjach w zawodach o niskim prestiżu (niedoreprezentowane w zawodach związanych z władzą polit., zarządzaniem przedsiębiorstwami czy kontrolowaniem kapitału).
Niższe zarobki kobiet - tak w Polsce jak i na świecie - występują nawet gdy wyeliminowany zostanie wpływ innych czynników takich jak np. różnice wykształcenia i odmienność ról zawodowych. W Polsce w 1997 więcej niż 1500 zarabiało 25% mężczyzn i 11% kobiet. Różnice dotyczą też wysokości emerytur. Kobiety w latach 90. w Polsce były też chętniej zwalniane z pracy i przeważały wśród bezrobotnych.
Międzynarodowe badania pokazują, że dyskryminacja kobiet w pracy jest bardziej akceptowana w krajach o mniej zakorzenionej demokracji i w krajach katolickich.
Kobiety uzyskały prawa wyborcze później niż mężczyźni i są niedoreprezentowane wśród polityków. W wyborach w 1997 stanowiły 16% kandydatów do Sejmu i niecałe 11% do Senatu. Nieprawdziwe jest tłumaczenie tego niezainteresowaniem kobiet polityką, bo badania z tego okresu wykazują, że różnicujący wpływ płci na zainteresowanie polityką występuje tylko u osób z wykształceniem podstawowym i zawodowym.
Dyskryminacja w sferze obyczajowej - praktyki sądów dla nieletnich w latach 80. i sądów rodzinnych w sprawach rozwodowych. Męskość kobiet jako komplement i vice versa. Feminizm - ruch społ. opierający się na założeniu o dyskryminacji kobiet i dążący do jej zniesienia.
F. pierwszej fali - do poł. XX w. Walka o prawa wyborcze, dostęp do oświaty i równą płacę za równą pracę. F. II fali - od lat 60. Koncentruje się na kulturze jako domniemanym źródle dyskryminacji. Gender i seksizm. 3 odmiany feminizmu:- Liberalny (postulat rozciągnięcia na kobiety liberalnej zasady równości szans)- Socjalistyczny (dyskryminacja kobiet - przejawiająca się m.in. w ich bezpłatnej pracy domowej - jako jedna z form kapitalistycznego wyzysku)
- Radykalny - zakładający istnienie nieusuwalnego konfliktu między kobietami a mężczyznami2 dylematy f.:
1. Czy rzeczywiście nie ma biol. podstaw różnic między mężczyznami i kobietami? Jeśli są, to być może zamiast dążyć do emancypacji kobiet w ramach męskiego świata, należałoby dążyć do emancypacji świata kobiet.
2. Czy rzeczywiście istnieje wspólnota interesów kobiet? Wpływ feminizmu na prawo europejskie - wprowadzenie pojęcie dyskryminacji pośredniej (gdy pozornie neutralne prawo ma negatywne konsekwencje dla jakiejś kategorii obywateli i art. 141 traktatu amsterdamskiego z 1997 dopuszczający dyskryminację pozytywną jako niesprzeczną z zasadą równości