Zalecane gatunki i odmiany drzew i krzewów
owocowych do uprawy amatorskiej

Poniżej prezentuję zalecane gatunki i odmiany drzew i krzewów do uprawy amatorskiej, to jest takiej, gdzie stosowanie środków chemicznych (syntetycznych) jest bardzo ograniczone. Zatem podstawowym kryterium doboru roślin będzie ich stopień odporności na choroby grzybowe, bakteryjne i wirusowe. Podane niżej dane, dotyczące wrażliwości na choroby czy mróz, nie są ścisłe, gdyż zależą one również od warunków klimatycznych w danym roku, w danym rejonie kraju i ukształtowania terenu.
W uprawie amatorskiej, a już szczególnie w uprawach ekologicznych, dobór odmian drzew i krzewów pod względem odporności na choroby ma najistotniejsze znaczenie, gdyż pozwala ograniczyć (a w uprawach ekologicznych - wyeliminować) stosowanie pestycydów.
W zestawieniu mogą się znaleźć odmiany mało odporne na przemarzanie, o zwiększonej sile wzrostu, niezbyt smaczne, czy mniej tolerancyjne na podwyższony poziom wód gruntowych itp. Dlatego, przy doborze odmian na konkretne stanowiska, należy kierować się właściwościami tego stanowiska oraz dodatkowymi informacjami o roślinach, których niestety na tej stronie na razie nie będzie.
Wszystkie podane informacje będą pochodzić z renomowanych źródeł, takich jak: wydawnictwo "działkowiec", foldery producentów drzew i krzewów, książki, profesjonalne strony internetowe o tematyce sadowniczej.
W obrębie ogrodu nie powinno się sadzić takich krzewów i drzew jak: irga, jarzębina, ognik, głóg, które są roślinami żywicielskimi kilku groźnych chorób grzybowych.

Wrażliwość jabłoni na choroby
Odmiany	Parch jabłoni	Mączniak jabłoni	Zaraza ogniowa
Antonówka Zwykła	mała	mała	?
Ariva (zimowa, deserowa)	odporna	odporna	?
Boskoop i mutanty	mała	mała	mała
Celeste	mała	mała	?
Close	?	?	duża-b.duża
Cortland	średnia	b.duża	średnia
Delbarestivale (Delcorf) - wczesna	mała	mała	duża
Delicates	średnia	mała	?
Discovery	mała	mała	?
Early Freegold	odporna	mała	średnia
Ecolette	mała	mała	?
Elise (wrażliwa na choroby kory i drewna)	mała	mała	mała
Elstar i mutanty	duża	mała	średnia
Enterprise	odporna	średnia	mała
Fiesta	średnia	odporna	?
Florina (wrażliwa na mróz)	odporna	średnia	średnia
Free Redstar	mała	mała	mała
Freedom	odporna	mała	?
Gala i mutanty	średnia-duża	średnia	duża
Geneva Early	średnia	średnia	średnia
Gloster i mutanty	średnia-duża	mała-średnia	duża-b.duża
Golden Delicious	średnia	średnia	mała-średnia
Goldstar	odporne	średnia	średnia
Hana (wczesna)	odporna	?	?
Idared	średnia	średnia	duża-b.duża
James Grieve	mała	mała	duża-b.duża
Jerseymac	b.duża	średnia	średnia
Jester ( mało wrażliwa na gorzką plamistość)	mała	mała	?
Jonagold i mutanty	średnia-duża	średnia	średnia-duża
Jonatan	?	?	duża-b.duża
Katja	mała	odporna	?
Ligol (dobre do przechowania)	mała	mała	duża
Lotos	odporna	duża	średnia
Malinówka	mała	?	?
Melfree	mała	mała	średnia
Melodie	odporna	średnia	średnia
Melrose	mała	średnia	?
Nela (wczesna)	odporna	?	?
Novamac	odporna	średnia	?
Papierówka (Oliwka Żółta, Inflancka)	odporna	duża	?
Piękna z Boskoop	mała	mała	?
Pinova	mała	mała	średnia
Piros (wczesna)	odporna	mała	duża-b.duża
Priam	odporna	?	?
Prima	odporna	mała	?
Primula	odporna	mała	?
Rajka (wrażliwa na gorzką plamistość)	odporna	średnia	średnia
Rebelia	odporna	średnia	średnia
Renora	odporna	średnia	duża
Redkroft	mała	średnia	?
Rosana	odporna	średnia	średnia-duża
Rubinola (rośnie bardzo silnie)	odporne	średnia	duża
Sawa	odporna	mała	średnia
Spartan	?	?	duża-b.duża
Szampion (wrażliwa na gorzką plamistość)	mała	mała	b.duża
Topaz (do przechowywania)	odporna	średnia	średnia
Witos (podatne na gnicie)	odporna	średnia	średnia
Vesna	odporna	duża	średnia

Dobór odmian jabłoni dla różnych rejonów klimatycznych kraju
Ciepły	Umiarkowany	Chłodny
Gala i spoty	Antonówka Zwykła	Alwa
Geneva Earliy	Delikates	Antonówka Zwykła
Koksa Pomarańczowa	Geneva Earliy	Delikates
Ligol	James Grieve	Freedom
Lirod	Jester	Jester
Mutsu	Jonagold i sporty	Katja
Pinova	Katja	Novamac
Rajka	Ligol	Oliwka Żółta
Rubinola	Mutsu	Red Wealthy
Sawa	Pinova	Sawa
Szampion Reno	Rajka	Witos
Topaz	Red Boskoop
Elstar Elshof	Redcroft
	Rubinola
	Sawa
	Szampion
	Topaz
	Witos

Oto odmiany jabłoni nie zalecane do nasadzeń w uprawie amatorskiej i na działkach: Close, Cortland, Jerseymac, Jonathan, Lobo, Mc Intosh i mutanty, Vista Bella.

Wrażliwość gruszy na parcha i mróz
Amfora	średnia	średnia
Bera Hardego (późno wchodzi w owocowanie)	średnia	duża
Bojniczanka	średnia	mała
Bonkreta Williamsa	średnia	duża
Carola (zimowa)	mała	mała
Concorde	średnia	duża
Dicolor	mała	mała
Erika	odporna	mała
General Leclerc (zimowa)	średnia	duża
Faworytka i Red Faworytka	średnia	mała
Konferencja	odporna	średnia
Komisówka (zimowa, uważana za najsmaczniejszą)	mała	mała
Lipcówka Kolorowa	mała	duża
Lukasówka	b. duża	średnia
Plebanka	?	średnia
Trewinka (Wczesna z Trevoux)	mała	średnia-duża
Triumf Packhama (zimowa)	średnia	duża

Dobór odmian grusz dla różnych rejonów klimatycznych kraju
Ciepły	Umiarkowany	Chłodny
Boniczanka	Bera Hardy	Faworytka
Bonkreta Williamsa	Bonkreta Williamsa	Komisówka
Carola	Carola	Konferencja
Faworytka	Faworytka	Bojniczanka
Generał Leclerck	Generał Leclerck
Komisówka	Komisówka
Konferencja	Konferencja
Triumf Packhama	Triumf Packhama

Grusze bardzo wrażliwe na zarazę ogniową: Komisówka, Paryżanka, General Leclerc, Bonkreta Williamsa, Konferencja,
Grusze bardzo wrażliwe na choroby wirusowe (skorkowacenia, kamienistość): Bera Boska, Bonkreta Wiliamsa, Lukasówka, Bera Hardego

Wrażliwość śliw na szarkę (nie ma odmian odpornych) i na mróz
Amers	średnia	?
Anna Späth (późna)	średnia	mała
Brzoskwiniowa	mała	?
Bluefre (późna)	mała	mała
Cacanska Lepotica (wczesna)	mała	średnia
Cacanska Najbolja	mała	mała
Cacanska Rana (wczesna)	średnia	średnia
Cacanska Rodna	średnia	średnia-duża
Earliblue	średnia	średnia
Elena (późna)	średnia	?
Empress (duże owoce, późna)	?	średnia
Hanita	mała	?
Herman (wczesna)	mała	mała-średnia
Jojo	odporna!	?
Kalipso	średnia	mała
Katinka	średnia	?
Kirka	średnia	?
Onejda	średnia	?
Opal (wczesna)	mała	mała
Renkloda Althana	średnia	duża
Renkloda Ulena	średnia	średnia
Ruth Gerstetter	mała	średnia-duża
Sanctus Hubertur (wczesna)	mała	średnia
Silvia	mała	mała
Stanley	mała	duża
Top	średnia	?
Węgierka Dąbrowicka	średnia	średnia
Węgierka Wczesna	mała	mała
Valjevka	mała	średnia
Valor (późna)	duża	?
Vision	mała	mała
Żółta Afaska	mała	mała

Dobór odmian śliw dla różnych rejonów klimatycznych kraju
Ciepły	Umiarkowany	Chłodny
Bluefre	Bluefre	Cacanska Najbolja
Cacanska Lepotica	Cacanska Lepotica	Opal
Cacanska Rana	Cacanska Najbolja	Węgierka Wczesna
Hanita	Cacanska Rana
Herman	Hanita
Ruth Gerstetter	Herman
Valjevka	Tolar
Węgierka Dąbrowicka	Valjevka

Oto odmiany śliw nie zalecane do nasadzeń w uprawie amatorskiej i na działkach z uwagi na dużą wrażliwość na szarkę: Węgierka Łowicka, Cacanska Rodna, Węgierka Wangenheima,, a bardzo wrażliwe to: Węgierka Zwykła, Węgierka Włoska, Valor.
Są już dostępne klony Węgierki Zwykłej o podwyższonej tolerancji na szarkę: Tolar, Promis, Nectavit i wspaniałym smaku owoców.

Wrażliwość wiśni na raka bakteryjnego (nie ma odmian odpornych) i na mróz
Agat (owoce na przetwory)	mała na większość chorób	?
Diament	?	mała-średnia
Dradem	mała (duża na moniliozę)	?
Granat	duża (mała na moniliozę i plamistość liści)	?
Groniasta	mała	mała
Kelleris 16	średnia	mała
Książęca	mała	duża
Lucyna (mała na plamistość liści)	mała	mała-średnia
Łutówka	mała (duża na plamistość liści)	mała
Nana (mała na plamistość liści)	średnia	średnia
Nefris	b. duża (mała na inne choroby)	mała
North Star	mała (duża na moniliozę i srebrzystość liści)	mała
Pandy 103	mała	mała
Sabina (mała na plamistość liści)	mała	mała-średnia
Serocka	mała	mała
Wanda	duża	mała

Wrażliwość czereśni na raka bakteryjnego (nie ma odmian odpornych) i mróz
Bütnera Czerwona (późna)	mała	mała-średnia
Bladoróżowa (wczesna, odporna na pękanie owoców)	mała	?
Burlat (wczesna, owoce mogą pękać po deszczu)	mała	mała-średnia
Czarna Późna	duża	?
Dönissena Żółta	mała	mała-średnia
Hedelfińska	duża	średnia
Kordia (późna, odporna na pękanie owoców)	średnia	średnia
Karesova (wczesna)	mała	mała-średnia
Kunzego	mała	?
Marchijska	duża	?
Merton Premier	mała	mała-średnia
Napoleona	duża	?
Rainier	?	?
Regina (odporna na pękanie owoców)	średnia	mała
Rivan (wczesna)	mała	mała
Sam (odporna na pękanie owoców)	mała	odporna
Summit	mała	mała
Techlovan	mała	mała
Ulster	mała	odporna
Van (podatna na moniliozę)	duża	?
Vanda (odporna na pękanie owoców)	?	?
Vega (wrażliwa na choroby kory)	mała	?

Najnowsze wprowadzone odmiany to samopłodne: Stella, Lapins, Newstar, Sunburst, Sweetheart - ale są jeszcze trudne do zdobycia.
Owoce czereśni są porażane przez nasionnicę trześniówkę, powodującą robaczywienie owoców. Jednak najwcześniejsze odmiany czereśni nie są atakowane przez tego szkodnima (np. Rivan, Karesova).

Wrażliwość winorośli na mączniaka prawdziwego i rzekomego
Odmiana	mączniak prawdziwy	mączniak rzekomy
Alden	średnia	odporna
Aurora	odporna	odporna
Bianca	średnia	odporna
Canadice	odporna	odporna
Cascade	średnia	odporna
Chrupka Żółta i Różowa	średnia	średnia
Frankenthal	?	b. duża
Irsai Oliver	duża	b. duża
Iza	średnia	średnia
Królowa Winnic	duża	b. duża
Muskat Odeskij	średnia	odporna
Perła Czabańska	duża	b. duża
Reform	?	średnia
Schuyler	średnia	średnia
Seyval Blanc	średnia	odporna
Skarb Panonii	duża	średnia

Wrażliwość porzeczki czarnej na choroby
Odmiany	Amerykański mączniak agrestu	Opadzina liści	Rdza wejmutkowo-porzeczkowa
Ben Alder	mała	średnia	średnia
Ben Lomond	duża	średnia	mała
Ben Sarek	mała	średnia	średnia
Ben Tirran	mała	średnia	mała
Bona	mała	duża	średnia
Ceres	średnia	mała	średnia
Fertödi-1	duża	średnia	średnia
Ojebyn	mała	średnia	duża
Roodknop	średnia	średnia	mała
Tiben	odporna	mała	mała
Tisel	odporna	mała	mała
Titania	odporna	mała	mała
Triton	mała	średnia	duża

Borówka wysoka może być zaliczona do krzewów idealnych w ogródkach z uwagi na bardzo dużą odporność na choroby, brak szkodników (jedynie ptaki), dużą plenność i niezawodność, smakowite i zdrowe owoce, dużą dekoracyjność. Wrażliwa na niedobór wody (podlewać wyłącznie deszczówką), wymaga kwaśnego podłoża. Polecane odmiany to: Bluetta, Earlyblue, Patriot, Duke i Spartan - wczesne, Bluecrop, Blueray, Toro, Bluejay - średnio wczesne, Darrow, Nelson i Jersey - późne.

Brzoskwinie rodzą owoce zaliczane do najsmaczniejszych. Mają jednak poważne wady, które w uprawie ekologicznej mogą przynieść duże straty plonu, gdyż są łatwo porażane przez choroby. Są ponadto wrażliwe na zimowe mrozy i wiosenne przymrozki. Mogą być uprawiane w cieplejszych rejonach kraju. Polecane odmiany: Harrow Diamond, Harken i Suncrest - o najwyższej wytrzymałości na mróz, Soczysta, Royalvee, Reliance, Velvet, Harnaś, Inka, Iskra, Redhaven, Sanquine, Early Orange, Somo, a w najcieplejszych rejonach kraju: Harbiger, Harco - nektaryny, odmiany na przetwory (twardki): Vulcan, Vigril, Veecling, odmiana płaskoowocowa: Saturn - wytrzymała na mróz, deserowa, smaczna.

Morele - w strefie umiarkowanej i ciepłej polecane odmiany: Early Orange, Somo, Wczesna z Morden, Hargrand, Sirena, Bergeron, a w najcieplejszych rejonach: Harcot (wymaga zapylacza). Występujące choroby: wirusowe - szarka, bakteryjne - rak bakteryjny, grzybowe - brunatna zgnilizna, leukostomoza.

Nektaryny - można zaryzykować z odmianami: Harco, Hardired.

Orzechy włoskie najlepiej sadzić w formie szczepionej. Mają dorodniejsze owoce, są mniej podatne na antraknozę - najgroźniejszą chorobę orzecha, są bardziej odporne na mróz. Z polskich szczepionych odmian orzecha włoskiego poleca się: Albi, Dodo, Resovia, Silesia, Targo, Tryumf, Leopold. Jedyny problem z tymi odmianami, to mała dostępność w handlu detalicznym. O wiele szybciej można je znaleźć w sklepach prowadzących sprzedaż przez internet.

Porzeczki czarne zaleca się sadzić odmiany: Bona, Ceres, Titania, Tisel, Tiben, porzeczki białe: Blanka, Biała z Jûterbog, porzeczki czerwone: Detvan, Holenderska Czerwona, Tatran, Rosetta, Rovada, Jonkheer Van Tets.

Leszczynę niestety atakuje choroba zwana moniliozą powodującą zamieranie zawiązków owocowych. Jedynym sposobem walki z tą chorobą są liczne opryski np. Dithane M45 (odm. Syrena wykazuje małą wrażliwość na moniliozę). Ponadto owoce leszczyny są atakowane przez słonkowca orzechowca, tu też pomagają wyłącznie opryski np. Karate lub Fastac. Jak widać, leszczyna nie należy do zalecanych nasadzeń w sadzie ekologicznym, chyba, że zgodzimy się na 50-80% utratę plonów, bez stosowania chemicznej ochrony. Zalecane odmiany to: Cud z Bollwiller, Kataloński, Nottinghamski, Barceloński, Cosford, Olbrzym z Halle, Trapezundski, Webba, Warszawski Czerwony, Syrena.

Azjatyckie grusze: Hayatama, Kosui, Er-Shi-Shinge, Nijisseki, Chojuro, Hosui, Hitaka, Tse-Li są odporne na mróz i zarazę ogniową. Zalecane do uprawy amatorskiej.

Japońskie śliwy; Shiro - żółte, Kometa - żółto-czerwone, Vanier - różowo-czerwone i inne.

Jeżyna bezkolcowa jest wrażliwa na mróz - w polskich warunkach klimatycznych można uprawiać bez okrywania następujące odmiany: Orkan, Gazda, Thornless Evergreen, Thornfree, Black Satin. Często też jest porażana przez szarą pleśń i roztocza.

Malina - szczególnie polecane odmiany do ogródków to: Malling Promise, Malling Jevel, Canby, Norna, Beskid, Polana, Veten, Polka, Poranna Rosa (żółta), Bristol (czarna).

Agrest - z uwagi na duże zagrożenie amerykańskim mączniakiem, poleca się następujące odmiany wykazujące dużą naturalną odporność na tę chorobę: Invicta, Hinnonmaki Rot. Mozna jeszcze wymienić: Niesłuchowski, Czerwony Triumf, Rzeszowski i Rolonda (owoce ciemnoczerwone), Biały Triumf, Martlet i Karpaty (owoce zielone).

Winogrona - trudno wyobrazić sobie działkę ogrodniczą czy ogródek przydomowy bez tych szlachetnych krzewów owocowych. Winogrona zaliczane są do najsmaczniejszych, a ich wartości odżywcze, dietetyczne i nawet lecznicze do wysokich. Nie wspomnę już tu o wartościach dekoracyjnych winorośli. Odmian winorośli jest tyle ile owoców na dorodnym jego krzewie, a może i więcej. Pośród nich są odmiany o owocach zielonych, żółtych, czerwonych, fioletowych i granatowych. Podstawowym kryterium doboru odmiany jest jej wytrzymałość na mróz i odporność na choroby grzybowe. Ale powiedzmy sobie od razu - nie ma odmiany idealnej dla polskich warunków. Z już sprawdzonych odmian poleca się:

• przy pergolach i altanach: Alwood, Bath, Buffalo, Fredonia, NY Muscat, Zilga - granatowe, przerobowe i deserowe, Edelweis, Suwile, Supaga, Iza - zielone i deserowe,

• żółtozielone, wczesne, deserowe :Reform, Suwile, Supaga, Iza, fioletowe: Alden,

• jasne i jasnozielone, przerobowe: Aurora, Seyval (późna), Bianca, Prim, Refren, V 71141, Kristaly, Reform, Viktoria gyögye, Siberia, Veeblanc, V 64035, V 71121, Gayuga White,

• czerwone, przerobowe: Cascade,

• granatowe, ciemnofioletowe, przerobowe: Price, Schuyler, Muscat, Alwood, Bath, Alden, V 1704, Marechal Foch, Baco Noir, Medina, Rondo, Regent,

• beznasienne - deserowe: Himrod, A 1704 o jasnych jagodach, oraz Reliance, Canadice, Einset o jagodach różowych, Century - granatowe jagody,

• deserowe: Palatina, Aloszeńkin, Wostorg, Olga, Arkadia - zielone i jasnozielone, Svenson Red - różowe, Nero, Kodrianka, Dacznyj, - granatowe i fioletowe,

• do uprawy pod osłonami: Arkadia, Kodrianka, Wostorg, Frumoasa Albae, Muskat Letni, Arocznyj, Lilla, Nadieżda AZOS, Rusboł oraz Skarb Panonii, Boglarka, Danam, Datal, Frankentalskie Niebieskie, Ran Hamburski, Gros Colman - to odmiany szlachetne.

Truskawki - to kolejna roślina o przesmacznych owocach. Sprawdzone odmiany to: Senga Precosa, Kama - wczesne, Dukat, Elkat, Filon - średnia pora dojrzewania, Senga Sengana, Seal, Pegasus, Real - późne, Vicoda, Bogota, Selva (wymaga okrycia na zimę) - najpóźniejsze.
Czerwona plamistość liści: wrażliwa Kama, odporne: Dukat, Elkat, Seal,
Biała plamistość liści: wrażliwe to Senga Sengana i Real, mało podatne to Kama, Kent, Dukat, Elkat, Seal,
Werticilioza truskawki: wrażliwe to Elsant, Honeoye, Kent,
Mączniak rzekomy truskawki: wrażliwe to Elsanta, Tarda Vicoda, Gerida, mało podatne to Senga Sengana, Senga Precosa, Kama, Dukat, Elkat,Seal, Syriusz, Vega, Kaster i inne.



Do cennych nasadzeń zaliczyć także trzeba: suchodrzew jadalny (jagodę kamczacką), aronię, czerechy, czeremchę amerykańską, dereń jadalny, rokitnik pospolity, świdośliwę, pigwę jadalną, pigwowiec japoński i chiński, aktinidię pstrolistną i ostrolistną, cytryniec chiński - dorasta do 10 m (pnącze), poziomkę (Baron Solemacher, Rugia),borówkę brusznicę, żurawinę wielkoowocową (pH - 3) (Early Black, Stankavich, Mc Farlin, Howes, Pilgrim, Searles - wg kolejności dojrzewania), różę pomarszczoną i różę stulistną, porzeczkoagrest z uwagi na walory zdrowotne i przerobowe ich owoców oraz znikomą wrażliwość na choroby i właściwie brak szkodników.

Zapylanie
Jabłonie, grusze i czereśnie (są już odmiany samopylne!) nie zapylają się własnym pyłkiem. Pyłek musi być przeniesiony z innej odmiany przez owady zapylające.
U śliw i moreli przeważają odmiany obcopylne (samobezpłodne), są też odmiany częściowo samopylne i całkiem samopylne.
U wiśni przeważają odmiany samopylne, a np. Pandy jest obcopylna.
Wszystkie odmiany brzoskwiń, pigwy, porzeczek, agrestu, malin, świdośliwy, jeżyn i truskawek są samopylne.
Borówka wysoka i jagoda kamczacka wymagają sąsiedztwa innych odmian dla prawidłowego krzyżowego zapylenia, a rokitnik i aktinidia są dwupienne i wymagają osobników obu płci (tj. jednego z kwiatami męskimi i jednego z kwiatami żeńskimi).
Zapylenia w głównej mierze dokonują owady, takie jak: pszczoły, trzmiele, muchówki i trzmielinki. Jednak część roślin jest wiatropylna, np. leszczyna, orzech włoski.

---