PRZEDSIEWNE PRZYSPOSABIANIE NASION DRZEW I KRZEWÓW DO KIEŁKOWANIA Prof. dr hab. Bolesław Suszka Z prac badawczych prowadzonych od wielu lat w Zakładzie Biologii Nasion naszego Instytutu wynika, że uproszczonych wzorców (modeli) oddziaływań cieplnych na nasiona jest zaledwie kilka. Poznane dotychczas modele przedstawiono na rysunku. Na szczególną uwagę zasługuje w nich to, że ostatnia faza stratyfikacji musi przebiegać zawsze w chłodzie, najlepiej w 3°C, oddziałującym, w zależności od gatunku, przez 10-16 tygodni. Symuluje to dłuższy lub krótszy okres jesienno-wiosenny. Czas trwania faz ciepłych i chłodnych zależy od potrzeb poszczególnych gatunków. Model 1 — stratyfikacja wyłącznie chłodna. Model 2 — stratyfikacja ciepło-chłodna z krótkotrwałą fazą ciepłą (2-4 tygodni). Model 3 — stratyfikacja ciepło-chłodna z długotrwałą fazą ciepła (8-16 tygodni). Model 4 — stratyfikacja ciepło-chłodna, z powtórzonymi dwiema 2-tygodniowymi fazami ciepłymi, przedzielonymi jedną 2-tygodniową fazą chłodną. Model 5 — stratyfikacja ciepło-chłodna z fazą ciepłą długotrwałą (24-26 tygodni) w temperaturze cyklicznie zmiennej o małej amplitudzie wahań w zakresie 15-20°C (cykle 24- lub 48-godzinne). Model 6 — stratyfikacja ciepło-chłodna z fazą ciepłą długotrwałą w temperaturze cyklicznie zmiennej o poszerzonej amplitudzie wahań w zakresie 10-25°C, 15-25°C lub 20-30°C (cykle 24- lub 48-godzinne). Do poszczególnych, wymienionych powyżej, modeli stratyfikacji przypisane są odpowiadające im gatunki drzew i krzewów. Poddanie ich nasion stratyfikacji według zalecanego dla nich wzorca zapewnia uzyskanie najlepszych wyników. Oznacza to, że po takiej stratyfikacji nasiona danej partii osiągają gotowość do kiełkowania i kiełkują w maksymalnym procencie. Gdyby obniżoną temperaturę końcową fazy chłodnej zachować bez zmian, doszłoby w niej do skiełkowania większości nasion. Kiełkowanie to przebiegałoby jednak rozwlekle, trwając od skiełkowania pierwszych do skiełkowania ostatnich nasion około 8-10, a nawet więcej tygodni, przy czym najwcześniej kiełkujące nasiona wytworzyły zbyt długie i poskręcane kiełki (korzenie). Każdy szkółkarz zmierza do wysiewu nasion w jednym terminie, który zapewni szybkie wschody jak największej liczby nasion. W następnym artykule omówię więc sposoby postępowania z nasionami po prawidłowo przeprowadzonej stratyfikacji. W tym miejscu chcę jedynie wspomnieć, że wysiew powinien nastąpić wtedy, gdy przejawy kiełkowania (krótkie kiełki) stają się widoczne u co najwyżej 10% nasion. Stratyfikuje się je tylko do tego momentu, po czym przeznacza do siewu. Gdy nie da się ich natychmiast wysiać, można kiełkowanie powstrzymać przez zamrożenie nasion w temperaturze -3°C, nawet na kilka tygodni. Z załączonego poniżej wykazu wynika, którym gatunkom odpowiadają najbardziej kolejne modele stratyfikacji ich nasion, jeśli przeznacza się do niej nasiona świeżo pozyskane lub podsuszone, przechowywane uprzednio w chłodni, nawet przez wiele lat. Model 1 — stratyfikacja wyłącznie chłodna Abies alba (stratyfikacja min. 18 tyg., bez podłoża); Acer platanoides; Acer pseudoplatanus; Corylus avellana; Fagus sylvatica (stratyfikacja bez podłoża);; Quercus rubra; Sorbus aria; Sorbus intermedia; Sorbus torminalis; Modele stratyfikacji nasion - MODEL 1 Uwaga: W wypadku leszczyny (Corylus) i orzecha włoskiego (Juglans regia) stratyfikuje się całe orzechy po przechowaniu w stanie podsuszonym i wysiewa późną wiosną. Długość stratyfikacji orzeszków buka musi być dostosowana do każdej partii oddzielnie. Model 2 — stratyfikacja ciepło-chłodna z krótkotrwałą fazą ciepłą (2-4 tygodni) Armeniaca (morele); Carpinus betulus (faza ciepła 4 tyg.); Cydonia oblonga; Persica (brzoskwinie); Prunus mahaleb; Prunus cerasifera; Sorbus aucuparia; Modele stratyfikacji nasion - MODEL 2 Model 3 — stratyfikacja ciepło-chłodna, z powtórzonymi dwiema 2-tygodniowymi fazami ciepłymi, przedzielonymi jedną 2-tygodniową fazą chłodną Cerasus avium Modele stratyfikacji nasion - MODEL 3 Model 4 — stratyfikacja ciepło-chłodna z długotrwałą fazą ciepła (8-16 tygodni) Acer campestre; Fraxinus excelsior (obie fazy po 16 tyg.); Pinus cembra; Tilia cordata; Modele stratyfikacji nasion - MODEL 4 Model 5 — stratyfikacja ciepło-chłodna z fazą ciepłą długotrwałą (24-26 tygodni) w temperaturze cyklicznie zmiennej o małej amplitudzie wahań w zakresie 15-20°C (cykle 24- lub 48-godzinne) Taxus baccata (faza ciepła 24-26 tyg., faza chłodna 12 tyg.) Modele stratyfikacji nasion - MODEL 5 Model 6 — stratyfikacja ciepło-chłodna z fazą ciepłą długotrwałą w temperaturze cyklicznie zmiennej o poszerzonej amplitudzie wahań w zakresie 10-25°C, 15-25°C lub 20-30°C (cykle 24- lub 48-godzinne) Cornus mas (20-30°C/3°C) Crataegus monogyna (20-30°/3°C lub 15-23°/3°C) Hamamelis virginiana (10-25°/3°C lub 15-25°/3°C) Modele stratyfikacji nasion - MODEL 6

1

---