Wykład 1

MYŚLENIE:

- Czynność umysłowa leżąca u podstaw rozumienia, przetwarzania i komunikowania informacji

- Obejmuje skupianie uwagi na informacji, tworzenie jakiejś jej umysłowej reprezentacji, rozumowanie na jej temat, wydawanie na jej podstawie sądów i decyzji

- Proces umysłowy polegający na tworzeniu nowych reprezentacji za pomocą transformacji dostępnych informacji. Obejmuje: wnioskowanie, rozumowanie, wyobrażanie sobie, sądzenie, rozwiązywanie problemów i twórczość

Pojęcia

• Reprezentują obiekty, zdarzenia, czynności, wyobrażenia rzeczy nieistniejących

• Kategorie stanowiące umysłowe reprezentacje powiązanych ze sobą zjawisk, pogrupowanych w pewien sposób

• Abstrakcyjne zbiory podobnych przedmiotów, zdarzeń, osób

• Reprezentacja umysłowa, która zawiera opis istotnych właściwości pewnej klasy (kategorii)

Hierarchiczna struktura pojęć

Poziom nadrzędny - meble

Poziom podstawowy - stoły, krzesła

Poziom podrzędny - stół ogrodowy ;krzesło turystyczne itp.

Sposób uporządkowania umysłowej reprezentacji kategorii (właściwości kategorii)

• Stopniowalna struktura

• niektóre przypadki są lepszymi egzemplarzami danej kategorii niż inne

• występują przypadki niejasne

• egzemplarze nie należące do danej kategorii różnią się co do podobieństwa do danej kategorii

• Dobrze utrwalona reprezentacja

• Zależność od kontekstu

Trzy podejścia teoretyczne do tworzenia się pojęć

• Pogląd klasyczny

• Pogląd probabilistyczny

• Pogląd egzemplarzowy

Tworzenie się pojęć
Pogląd probabilistyczny(Pogląd oparty na prototypach)

ZAŁOŻENIA

• Pojęcie jest sumarycznym opisem pewnej klasy

• Pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech, które byłyby zarazem konieczne i wystarczające (część negatywna); sumaryczną reprezentację pojęcia stanowi miara tendencji centralnej poszczególnych wymiarów egzemplarzy pojęcia, albo też układów tych wymiarów (część pozytywna)

PROTOTYP

• Najczystszy przypadek przynależności kategorialnej (egzemplarz najbardziej typowy)

• Uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz najbardziej reprezentatywny, będący punktem odniesienia w kategoryzacji szeregu innych zniekształconych bodźców

CECHY OBIEKTÓW TYPOWYCH

• Ludzie wykazują dużą zgodność w ocenie typowości obiektów należących do pewnej kategorii

• Obiekty typowe są opanowywane jako pierwsze przy uczeniu się kategorii oraz są wykorzystywane najczęściej

• Reprezentacje oparte na prototypach wykazują silną zależność od kontekstu

• Prototypy zajmują uprzywilejowaną pozycję w systemie poznawczym i są najłatwiej dostępne

Kategorie ad hoc

• Barsalou (1983) - ludzie często posługują się kategoriami zdefiniowanymi przez cel

• Jako pierwsze wymieniamy te egzemplarze, które są najbardziej dostępne - są one też najbardziej typowe dla danej kategorii ad hoc

• Struktura kategorii ad hoc zmienia się w zależności od kontekstu

• Struktura kategorii ad hoc nie jest dobrze utrwalona w pamięci

Wykład 2

EMOCJE

Domena afektywna: afekt, emocja, nastrój

	Czas	Intensywność	Przedmiot	Zmiany fizjologiczne
Afekt	sekundy	silny	tak	tak
Emocja	minuty	silna	tak	tak
Nastrój	godziny dni	słaby	nie	nie

Względna niezależność afektu pozytywnego i negatywnego

pozytywny		negatywny
	Konorski (1967)
Odruchy apetytywne		Odruchy awersyjne
	Gray (1994)
BAS - Behavioral Activation System - aktywacja, przyciąganie		BIS - Behavioral Inhibition System - hamowanie, wycofywanie
	Cacioppo i Gardner (2001)
Kanał przetwarzania informacji pozytywnych, związanych z bezpieczeństwem i pragnieniami		Kanał przetwarzania informacji związanych ze strachem, zagrażających
	Neurofizjologowie
„układ nagrody” - lokalizacja w pamięci operacyjnej - część grzbietowo-boczna kory przedczołowej		„układ kary” - ciało migdałowate, biegun płata skroniowego, obszary prawe przednie mózgu
	LeDoux (2000)
Korowe drogi przetwarzania informacji - jeżeli bodziec został oceniony jako niezagrażający		Podkorowe i korowe drogi przetwarzania informacji o bodźcach zagrażających
	Badania EEG i fRMI
Lewa przedczołowa półkula		Prawa przedczołowa półkula
	Mięśnie Darwin
Zygomaticus major		Corrugator supercili
	Lacey & Lacey (1978) hipoteza wchłaniania-odrzucania środowiska
Zwracanie uwagi na bodźce, uważny odbiór; Spadek tętna		Gdy działają bodźce przykre, bolesne; przy zaskoczeniu, zdziwieniu, nagłych zmianach uwagi Wzrost tętna

Bodźce o pierwotnym znaczeniu afektywnym

+

Bodźce związane z bezpieczeństwem i pragnieniami (konsumacyjne)(czy to się je?)

-

Bodźce związane ze strachem (ucieczka, obrona)(czy należy uciekać?)

Istnieją dwa, aktywizowane przez bodziec systemy motywacyjne:

Pozytywny system dążeń - zbliżanie, przywiązanie, motywy konsumacyjne

Negatywny system unikania - ucieczka, obrona

Składniki emocji:
poznawczy, fizjologiczny, behawioralny

Składniki emocji: poznawczy

Symptomy	Emocja
Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie	strach
Poczucie przyjemności, zadowolenia, satysfakcji	radość
Frustracja lub poczucie krzywdy	gniew
Przekonanie o bezradności, beznadziejności	smutek

Składniki emocji: fizjologiczny

Symptomy	Emocja
Wzrost EDA Wzrost ciśnienia krwi Wzrost tętna Przyspieszony oddech Wzrost napięcia mięśni	Strach Radość Gniew
Spadek ciśnienia krwi Spadek tętna Oddech płytszy i wolniejszy Spadek napięcia mięśni	Smutek

Składniki emocji: behawioralny

Symptomy	Emocja
Unikanie, ucieczka lub znieruchomienie	strach
Dążenie (ku)	radość
Atak	gniew
Bierność, autodestrukcja	smutek

Emocje podstawowe

• Starożytni Chińczycy

szczęście - serce

gniew - wątroba

smutek - płuca

strach - nerki

• Behawiorysta: J. Watson

strach

gniew

miłość

• Międzykulturowe badania Ekmana

szczęście

gniew

strach

smutek

wstręt

• Badana Eibl-Eibelsfeldt nad dziećmi niewidomymi i niesłyszącymi od urodzenia

uśmiech

płacz

marszczenie brwi

Emocje podstawowe - Aspekty rozwojowe

• Noworodek, pierwsze chwile życia - płacz - zgeneralizowany negatywny stan afektywny - dyskomfort (niezaspokojone potrzeby)

• Noworodek - wstręt - po podaniu gorzkiego pokarmu

• 3-4 tygodnie - uśmiech - komfort (zaspokojone potrzeby)

• 3 miesiące - uśmiech w odpowiedzi na sytuacje sprawiające radość

• 3 miesiące - smutek, złość - reakcje na skrępowanie, zabranie zabawki

• 7 miesięcy - strach - reakcje mimiczne

Emocje podstawowe - Koncepcja Plutchika

Emocje podstawowe to takie, które mogą być obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych i mają znaczenie adaptacyjne w walce gatunku o przetrwanie

Funkcje emocji

Podstawowa funkcja PRZYSTOSOWAWCZA: informują nas o zagrożeniu . W toku ewolucji wyrazy emocji stały się społecznie rozpoznawalne i zaczęły pełnić funkcję komunikacyjną.

ZBLIŻANIE SIĘ ku celom pożytecznym, pożądanym: radość, przyjemność, satysfakcja, akceptacja

UNIKANIE bodźców szkodliwych: poczucie winy, wstręt, zakłopotanie, lęk, gniew

Funkcja MOTYWACYJNA: pobudzają nas do działania, ukierunkowują i podtrzymują działania korzystne

Pomagają w ORGANIZOWANIU naszych DOŚWIADCZEŃ

Wpływają na nasz sposób SPOSTRZEGANIA SIEBIE

Regulują STOSUNKI SPOŁECZNE

Pełnią funkcję KOMUNIKACYJNĄ

Wyrazy mimiczne pełnią ważną funkcję PRZYSTOSOWAWCZĄ

Teorie emocji
Teoria Jamesa-Langego

Spostrzeżenie bodźca - Pobudzenie fizjologiczne - Emocja

Teoria Cannona-Barda

Spostrzeżenie bodźca - Pobudzenie fizjologiczne

- Emocja

Teoria Schachtera

Spostrzeżenie bodźca - pobudzenie

-Interpretacja poznawcza: „Kocham go” - Emocja

Emocje a pamięć

Bartlett (1932)

• To, co spostrzegamy jest asymilowane do naszej własnej struktury znaczeniowej (schematu)

• W przypominaniu uwzględniamy kilka istotnych szczegółów i ogólną emocjonalną postawę - na podstawie schematu konstruujemy opowieść - Loftus

• Zeznania naocznych świadków zdarzeń emocjonalnych - pytania sugerujące zostają włączone we wspomnienia - Linton (1982)

• Zdarzenia emocjonalne, które pozostają w pamięci jako odrębne epizody muszą być:

• Wyraziste ,spostrzegane jako silne emocjonalnie

• Centralnym obiektem przypominania sobie (ważność)

• Niezwykłe (wyróżnialność)

Wanegaar (1986)

• Zdarzenia angażujące emocjonalnie pamięta się lepiej niż nieangażujące; przyjemne - lepiej niż nieprzyjemne - Christianson i Loftus (1991)

• Zdjęcie emocjonalne - dobra pamięć szczegółów centralnych, słaba pamięć szczegółów peryferycznych

• Zdjęcie neutralne - słaba pamięć szczegółów centralnych

• Zdjęcie niezwykłe - słaba pamięć szczegółów centralnych i peryferycznych

Nastrój a pamięć

Isen i współpracownicy (1978) - Zadowolenie ma wysoce zgeneralizowany wpływ na organizację poznawczą

Bower (1981) - hipoteza przypominania zgodnego z nastrojem

Emocje a pamięć

Bower (1992) - każda emocja jest charakterystycznym stanem psychicznym, który tworzy węzeł w sieci pamięciowej. Gdy emocja ta wystąpi znowu, może działać jako sygnał do przypominania innych części sieci

Oatley i Jenkins (2003) - przypominanie zgodne z nastrojem

• Nastroje są specyficznymi sposobami (modalnościami) organizacji mózgu i takie specyficzne nastroje dają uprzywilejowany dostęp do wspomnień, zdarzeń, doświadczanych w tym samym stanie emocjonalnym

Parrott i Spackman (2004) - przypominanie niezgodne z nastrojem

• Niezgodność przypominania ze stanem emocjonalnym stwierdzano, gdy badano nastroje w warunkach naturalnych lub gdy nastroje indukowano w warunkach laboratoryjnych, ale uczestnicy nie byli świadomi, że celem zastosowanej procedury jest modyfikacja nastroju

Wykład 3

MOTYWACJE

Dlaczego robimy to, co robimy?

• Psychologia motywacji - opisuje mechanizmy odpowiedzialne za:

uruchomienie

ukierunkowanie

podtrzymanie

zakończenie

zachowania

• Dotyczy mechanizmów:

zachowań prostych i złożonych

wewnętrznych i zewnętrznych

afektywnych i poznawczych

Podejścia teoretyczne do motywacji

• Ewolucyjne

• Psychodynamiczne

• Behawiorystyczne

• Psychologii humanistycznej

• Poznawcze

• Psychologia motywacji a psychologia osobowości

Podejście ewolucyjne
Etologia

• Przedstawiciele: Konrad Lorenz, Nikolas Tinbergen

• Podstawowe terminy: Instynkt (popęd); Wrodzony mechanizm wyzwalający

Motywacja - gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca zachowania

Instynkt - biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania oraz znajdujący się w zapleczu zachowania mechanizm energetyczny:

• rodzicielski

• rozrodczy

• głodu

Wrodzony mechanizm wyzwalający - niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców, stanowiących konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktownego

• bodziec wyzwalający

• widok dziecka

• widok partnera

• widok jedzenia

• kształt, barwa, zapach, kierunek ruchu

Etologia

Etapy aktywności sterowanej instynktem

1. Etap narastania instynktu

2. Etap apetytywny

3. Etap konsumacyjny

Socjobiologia

Założenia

• Wrodzony charakter zachowań

• Podstawowy motyw rządzący wszelkimi zachowaniami organizmów żywych: tendencja do rozprzestrzeniania własnych genów

Podstawowe terminy

okazja do rozpowszechniania własnych genów

dobór partnera najlepszego z dostępnych

Podejście psychodynamiczne

• Przedstawiciele: Freud, Horney, Fromm, Sullivan

• Podstawowe terminy: popęd, nieświadomość, libido

Sigmund Freud

• Popędy (instynkty) są wrodzone, rządzą zachowaniem

• Popęd życia (Eros)

• Popęd śmierci (Thanatos)

• Nieświadomość - motywy mają charakter nieświadomy

• Libido - popęd seksualny

Karen Horney

Dwa mechanizmy motywacyjne

• Potrzeba bezpieczeństwa (brak zaspokojenia - lęk podstawowy)

• Konflikt między JA realnym a JA idealnym

Erich Fromm

Podstawowy mechanizm motywacyjny - dążenie do integralności własnej osoby

Harry Sullivan

Dwa mechanizmy motywacyjne

• Potrzeba przyjemności

• Potrzeba bezpieczeństwa

Podejście psychodynamiczne
Podsumowanie

• Energia - biologiczne stany organizmu

• Geneza zachowania - popędy

• Samokontrola motywacji - motywacja nieświadoma

• Mechanizm motywacyjny - redukcja napięcia

Podejście behawiorystyczne

• Przedstawiciel: Clark Hull

• Podstawowe terminy:

- Popęd - wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego

- Przynęta(pobudka) - obiekt mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu

- Wzmocnienie - każdy obiekt lub każdy stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca

- Popędy pierwotne - nie wymagają uczenia się

- Popędy wtórne - wymagają uczenia się

• Główne założenia:

• Stany deprywacji są podłożem popędu

• Źródła motywacji - walka o byt

Podejście psychologii humanistycznej

• Przedstawiciel: Abraham Maslow

• Podstawowe terminy: potrzeby niedoboru, potrzeby wzrostu, hierarchiczna struktura potrzeb, potrzeba samorealizacji

Podejście poznawcze

Przedstawiciele: Donald Hebb, Daniel Berlyne, Leon Festinger

Cel (motyw) - rozwiązanie niezgodności

Dorobek psychologów poznawczych dla psychologii motywacji

• Badania nad niezgodnością poznawczą

• Dysonans poznawczy

• Poziom aspiracji

• Konflikt motywacyjny

Teoria poziomu aspiracji- Kurt Lewin

Sposoby ustalania celu

Za wysoko - nie przeskoczy

Optimum

Za nisko - brak satysfakcji

Teoria konfliktu motywacyjnego „dążenie - dążenie”

• Podmiot jest zmuszony wybierać między dwoma pozytywnymi możliwościami mającymi zbliżony poziom atrakcyjności

Teoria konfliktu motywacyjnego „dążenie - unikanie”

• Określona możliwość decyzyjna wywołuje w podmiocie zarówno uczucia pozytywne jak i negatywne

• Przyrost siły unikania jest szybszy od przyrostu siły dążenia

• Im bliżej celu, tym szybciej rośnie siła unikania i siła dążenia

• Konflikty motywacyjne - subiektywnie nieprzyjemne

• depresja

• zaburzenia psychosomatyczne

• zaburzenia nerwicowe

Teoria konfliktu motywacyjnego „unikanie - unikanie”

• Podmiot jest zmuszony do wyboru między dwoma negatywnymi możliwościami mającymi zbliżony stopień awersyjności

Afektywne i poznawcze podstawy procesów motywacyjnych

Prawo Yerkesa - Dodsona

1. Poziom wykonania zmienia się wraz z motywacją i trudnością zadania

2. W przypadku zadań łatwych i prostych wyższy poziom motywacji podnosi skuteczność wykonania. W przypadku zadań trudnych optymalny jest niższy poziom motywacji

Rola różnic indywidualnych w sprawnym funkcjonowaniu

Optymalny poziom pobudzenia
- niezbędny do sprawnego funkcjonowania

Różnice indywidualne - moderator

Uwarunkowania temperamentalne

Marvin Zuckerman:

teoria zapotrzebowania na stymulację

Wykład 4

Temperament

Typologia Pawłowa

• Badania nad czynnością odruchowo-warunkową u psów: różnice indywidualne w zachowaniu

• Właściwości procesów nerwowych: siła, równowaga, ruchliwość

• Typy układu nerwowego (typy wyższej czynności nerwowej)

Typologia Pawłowa
Właściwości procesów nerwowych

1. Siła procesów nerwowych (pobudzenia i hamowania)

• Siła procesu pobudzenia - zdolność komórki nerwowej do pracy = wydolność funkcjonalna = zdolność do wytrzymywania długotrwałego bądź krótkiego, ale silnego pobudzenia

• Siła procesu hamowania - funkcjonalna wydolność układu nerwowego w zakresie hamowania warunkowego (wyuczonego)

2. Równowaga procesów nerwowych - równowaga między siłą procesu pobudzenia i hamowania

3. Ruchliwość procesów nerwowych - szybkość zmiany jednego procesu nerwowego na drugi

Regulacyjna Teoria Temperamentu - Jan Strelau

Temperament - zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz w czasowych parametrach reakcji. Cechy te są pierwotnie biologicznie zdeterminowane

Wymiary temperamentu:

1. Charakterystyka poziomu energetycznego zachowania

2. Charakterystyka czasowa zachowania

RTT, Strelau

• Charakterystyka poziomu energetycznego zachowania - obejmuje wszystkie te cechy zachowania, które są wyznaczone różnicami indywidualnymi w mechanizmach fizjologicznych warunkujących poziom energetyczny organizmu, tj. odpowiedzialnych za kumulowanie i rozładowywanie nagromadzonej energii:

• Reaktywność - determinuje względnie stałe różnice indywidualne w wielkości (intensywności) reakcji

Wrażliwość ------------------------------------------- Wydolność

• Aktywność - determinuje ilość i zakres podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej

• Charakterystyka czasowa zachowania - zespół cech charakteryzujących przebieg reakcji w czasie - szybkość, ruchliwość, trwałość, tępo, rytmiczność

Reaktywność a zapotrzebowanie na stymulację

• Aby utrzymać optymalny poziom pobudzenia - jednostka podejmuje aktywność - działania - stanowią one źródła stymulacji

• Jednostki wysoko reaktywne - działania mało stymulujące

• Jednostki nisko reaktywne - działania silnie stymulujące

Człowiek mając swobodę wyboru otoczenia i działalności będzie je tak dobierać i organizować, aby korespondowały z jego temperamentem

Poziom reaktywności a uprawianie sportów o różnym stopniu zagrożenia fizycznego

	Sporty niebezpieczne	Nie uprawiają sportów
Nisko reaktywni	48	8
Wysoko reaktywni	17	15

Reaktywność a wybór zawodu

• Nisko reaktywni - zawody wysoko stymulujące (rybacy dalekomorscy, maszyniści PKP, polarnicy, lotnicy, hutnicy, prawnicy)

• Wysoko reaktywni - zawody nisko stymulujące (bibliotekarze)

Teoria Poszukiwania Doznań - Marvin Zuckerman

• Istnieją różnice indywidualne w optymalnym poziomie stymulacji

• Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne

• Tendencja do poszukiwania lub unikania stymulacji

- zapotrzebowanie na stymulację

• Poszukiwanie grozy i przygód

• Poszukiwanie przeżyć

• Rozhamowanie

• Podatność na nudę

Biologiczne podstawy: kora - układ siatkowaty, neuroprzekaźniki - katecholaminy (noradrenalina, dopamina)

Transakcyjny model temperamentu - Andrzej Eliasz

Środowisko + Temperament = zachowanie

Emocjonalność - Aktywność - Towarzyskość -Buss i Plomin

Temperamenty to obecne od wczesnego dzieciństwa odziedziczone cechy osobowości

Temperamenty:

- emocjonalność

- aktywność

- towarzyskość

Pen, Eysenck

Psychotyzm:

-agresywny

-chłodny

-egocentryczny

-bezosobowy

-impulsywny

-aspołeczny

-bez empatii

-twórczy

-gruboskórny

Ekstrawersja:

-towarzyski

-żywy

-aktywny

-beztroski

-asertywny

-poszukujący doznań

-wybuchowy

-śmiały

-dominujący

Neurotyzm:

-lękliwy

-depresyjny

-z poczuciem winy

-markotny

-irracjonalny

-płochliwy

-emocjonalny

-spięty

-o niskiej samoocenie

Temperament a osobowość

Poziom reaktywności a odporność na nacisk społeczny

• Wśród jednostek uległych znajduje się statystycznie istotnie więcej osób o wysokim poziomie reaktywności, podczas gdy w grupie nieuległych stosunek ten przedstawia się odwrotnie, to znaczy dominują osoby nieuległe

	Osoby uległe	Osoby nieuległe
Niska reaktywność	5	20
Wysoka reaktywność	16	5

Temperament a osobowość

Poziom reaktywności a rozbieżność między Ja realnym a Ja idealnym

Niska reaktywność	Rozbieżność: 146,3
Wysoka reaktywność	Rozbieżność: 117,8

Poziom reaktywności a makiawelizm

• Hipoteza: syndrom chłodu powinien częściej wystąpić u osób nisko reaktywnych, podczas gdy syndrom ciepła - u wysoko reaktywnych

Tendencja makiawelistyczna	Reaktywność niska	Reaktywność wysoka
Słaba	0	6
Silna	9	0

• Reaktywność a poziom aspiracji

Hipoteza: poziom aspiracji adekwatny do osiągnięć jednostki jest typowy dla osób nisko reaktywnych. Duża rozbieżność między poziomem aspiracji (tak w kierunku dodatnim jak i ujemnym) jest typowa dla osób wysoko reaktywnych

Temperament a inteligencja

Takie cechy temperamentu jak poszukiwanie doznań, tendencja do zbliżania się do bodźców czy aktywność sprzyjają prawdopodobnie korelacji genetycznie uwarunkowanych możliwości umysłowych i środowiska, a co za tym idzie - wyższemu poziomowi rozwoju inteligencji

Rola dziedziczności i środowiska

ZACHOWANIE = DZIEDZICZNOŚĆ x ŚRODOWISKO

Dla powstania określonej cechy czy formy zachowania niezbędne są, obok odpowiedniego programu genetycznego, określone warunki środowiskowe. Dziedziczność i środowisko współdeterminują wszelkie czynności i cechy organizmu. Każdy z tych czynników może odgrywać większą lub mniejszą rolę w kształtowaniu się różnic indywidualnych w zakresie określonych zachowań. Czynnik dziedziczny w większej mierze niż środowisko determinuje występowanie różnic indywidualnych w zakresie temperamentu

Wykład 5

Osobowość

Problematyka psychologii osobowości

• Struktura

• Geneza i rozwój

• Metody badania

Struktura osobowości

• Struktura osobowości - zwarta organizacja obejmująca całokształt życia psychicznego jednostki

• Modele struktury osobowości

• Psychodynamiczny - Freud

• Czynnikowe - Cattell, Eysenck, Costa i McCrae

• Organizacji cech - Murray, Guilford, Allport

• Teorie typów - Sheldon, Kretschmer

• Ujęcie poznawcze

Definicje: osobowość

• Allport - osobowość - całościowa dynamiczna organizacja tych psychofizycznych systemów jednostki, dzięki którym jej przystosowanie odznacza się względną stałością

• Eysenck - osobowość - względnie stała i trwała organizacja temperamentu, charakteru, intelektu i konstytucji psychofizycznej osoby, która determinuje specyficzny sposób jej przystosowania do otoczenia

Cecha osobowości

• Guilford - cecha osobowości - dający się wyróżnić względnie trwały sposób zachowania, jakim jednostka różni się od innych jednostek

• Allport - cecha osobowości - specyficzny dla jednostki, zwarty i zgeneralizowany neuropsychiczny system, który opracowuje bodźce jako funkcjonalnie równoważne, inicjuje spoiste formy adaptacyjnego i ekspresyjnego zachowania i steruje nimi

Reakcja - symptom - schemat reagowania

Schemat reagowania - układ zespołów reakcji różnych jakościowo o niejednakowej sile występujących częściej lub rzadziej w określonym porządku

Symptom = objaw - jedna lub kilka reakcji występujących w określonej sytuacji

Reakcje - najdrobniejsze elementy, jakie można wyróżnić w organizacji psychicznej zwanej osobowością

Geneza i rozwój osobowości

• Jakie czynniki determinują rozwój osobowości - wrodzone czy nabyte

• Jakie procesy zachodzą w formowaniu się osobowości (różne rodzaje uczenia się)

Metody badania osobowości

• Metody badania są różne dla różnych teorii, np.

• Psychoanaliza - analiza marzeń sennych

• Teorie czynnikowe - kwestionariusze

• Podejście poznawcze - eksperymenty

• Cechy osobowości można mierzyć za pomocą: kwestionariuszy, obserwacji, eksperymentu, testów projekcyjnych

Elementy struktury osobowości

• Ujęcie szerokie: obraz siebie, potrzeby, postawy, temperament, emocje (lęk, poczucie winy, empatia, agresywność), mechanizmy obronne, inteligencja, uzdolnienia, zainteresowania, wola i inne

• Elementy struktury osobowości w modelach osobowości

Modele osobowości

• Freud - perspektywa psychodynamiczna

• Cattell - 16-CO

• Eysenck - PEN

• Costa i McCrae - NEO-AC

Cattell 16-CO

Cechy stanowią strukturę psychiczną osobowości

• Cechy powierzchniowe

• Cechy źródłowe

Źródła informacji o osobowości

• Dane T

• Dane L

• Dane Q

• A+ Cyklotymia A- Schizotymia

• B+ Wysoka inteligencja B- Niska inteligencja

• C+ Dojrzałość emocjonalna C- Neurotyczność

• E+ Dominowanie E- Uległość

• F+ Surgencja F- Desurgencja

• G+ Wysokie superego G- Niskie superego

• H+ Odporność H- Brak odporności

• I+ Wrażliwość I- Brak wrażliwości

• L+ Nadmierna podejrzliwość L- Brak podejrzliwości

• M+ Niekonwencjonalność M- Konwencjonalność

• N+ Racjonalizm N- Prostota

• O+ Depresyjna niepewność siebie O- Pewność siebie

• Q1+ Radykalizm Q1- Konserwatyzm

• Q2+ Samowystarczalność Q2- Zależność od grupy

• Q3+ Wysoka samoocena Q3- Niska samoocena

• Q4+ Wysokie napięcie ergiczne Q4- Niskie napięcie ergiczne

Model Wielkiej Piątki
Costa i McCrae

• Neurotyczność (Neuroticism)

• Ekstrawersja (Extraversion)

• Otwartość na doświadczenie (Openness to Experience)

• Ugodowość (Agreeableness)

• Sumienność (Conscientiousness)

OSOBOWOŚĆ

NEUROTYCZNOŚĆ

-lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość

EKSTRAWERSJA

- towarzyskość, serdeczność, asertywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

- wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości

UGODOWOŚĆ

- zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się

SUMIENNOŚĆ

kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, rozwaga

NEO-FFI

Neurotyczność

• „Duża neurotyczność - Osoby o dużym nasileniu tej cechy są podatne na irracjonalne pomysły, mniej zdolne do kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze stresem. Reagują silnie lękiem, napięciem, wykazują tendencję do zamartwiania się, często doświadczają stanów wrogości i gniewu, łatwo zniechęcają się i załamują w trudnych sytuacjach i wykazują niskie poczucie wartości, wstydliwość i poczucie zmieszania w obecności innych

• Mała neurotyczność - Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne, zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia

Ekstrawersja

• Osoby ekstrawertywne są przyjacielskie i serdeczne, towarzyskie i rozmowne, skłonne do zabawy i poszukiwania stymulacji, wykazują tendencję do dominowania w kontaktach społecznych i są życiowo aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój

• Osoby introwertywne wykazują rezerwę w kontaktach społecznych, brak optymizmu oraz preferencje do przebywania w samotności i nieśmiałość

Otwartość na doświadczenie

• Osoby o dużej otwartości są ciekawe zjawisk zarówno świata zewnętrznego, jak i wewnętrznego, są kreatywne, mają żywą i twórczą wyobraźnię, wykazują intelektualną ciekawość i zainteresowanie sztuką oraz dużą wrażliwość estetyczną. Jednocześnie są niekonwencjonalne, skłonne do kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach i nastawione na odkrywanie nowych politycznych, społecznych oraz etycznych idei

• Osoby o niskiej otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i konserwatywne w poglądach. Cenią sobie tradycyjne wartości, mają pragmatyczne zainteresowania i preferują uznane społecznie sposoby działania

Ugodowość

• Osoby o dużej ugodowości są sympatyczne w stosunku do innych i skłonne do udzielania im pomocy oraz sądzą, że inni ludzie mają identyczne postawy, co one. Osoby te mogą być zatem scharakteryzowane jako prostolinijne, prostoduszne, szczere, altruistyczne, potulne i łagodne oraz skromne i uczuciowe w stosunku do innych ludzi

• Osoby mało ugodowe są egocentryczne, sceptyczne w opiniach na temat intencji innych ludzi oraz przejawiają raczej nastawienie rywalizacyjne niż kooperatywne, są agresywne i oschłe w kontaktach z innymi ludźmi

Sumienność

• Osoby o dużej sumienności wykazują silną wolę, są zmotywowane do działania oraz wytrwałe w realizowaniu swoich celów. Zazwyczaj też są skrupulatne, obowiązkowe, punktualne, rozważne i rzetelne w pracy oraz mają duże osiągnięcia akademickie i zawodowe. Duże nasilenie tej cechy wiąże się także z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmem

• Osoby o małej sumienności wykazują raczej małą skrupulatność w wypełnianiu obowiązków i małą motywację do osiągnięć społecznych, hedonistyczne nastawienie do życia, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych i rozleniwienie oraz impulsywność przy podejmowaniu decyzji i spontaniczność w działaniu”

Poznawcze podejście do osobowości

• Człowiek jako podmiot poznający świat i samego siebie

• Koncentracja na osobie jako pewnej całości

• Sposoby konstruowania zdarzeń

• Personalny poziom integracji zachowania

• 
  Styl działań

Pojęcie JA

Struktura JA

• Obraz siebie: centralny element struktury osobowości. Pełni funkcję integracji i stabilizacji osobowości, zapewnia trwałość i powtarzalność działań. Jest to “prywatna” koncepcja struktury własnej osobowości

• Definicje obrazu siebie:

• Combs i Snygg - organizacja wszystkich właściwości, które jednostka nazywa swoimi lub sobą

• Rogers - świadomość własnego istnienia i funkcjonowania. To, co można powiedzieć o sobie, kiedy mówi się “ja”, “mnie”

Organizacja obrazu siebie ze względu na formę

• Stabilny - niestabilny

Stabilny zwany jest stylem życia - stanowi punkt odniesienia dla zachowania człowieka. Niestabilny tworzy się, gdy dziecko często zmienia środowisko, stosuje się wobec niego rozbieżne metody wychowawcze (np. mama - babcia, szkoła - dom). Powstaje wówczas niestabilny układ odniesienia, co powoduje trudności z przystosowaniem

• Pozytywny - negatywny

• Pozytywny - gdy człowiek przypisuje sobie cechy uznawane w danej kulturze za pozytywne. Człowiek taki jest lepiej zorganizowany emocjonalnie, łatwiej osiąga w życiu sukcesy

• Negatywny - gdy człowiek przypisuje sobie negatywne cechy danej kultury; żyje tak, by potwierdzać swój obraz siebie (chociaż taki nie jest)

• Bliski ideałowi siebie - odległy od ideału

• Obraz siebie nie powinien być zbyt odległy od ideału siebie, bo taki człowiek nie będzie działał skutecznie: brak samoakceptacji powoduje trudności z przystosowaniem (tzw. psychiczna inflacja)

• Gdy zbyt bliski ideałowi siebie - psychiczna deflacja (człowiek jest tak zadowolony z siebie, że już nie pracuje nad sobą)

• Konkretny - globalny

• Globalny - gdy obraz siebie jednostki jest mglisty, niejasny; nie potrafi o sobie powiedzieć, jaka jest, żadnej cechy wyodrębnić. Człowiek taki jest zmienny, ulega wpływom innych i własnym zachciankom. Nie ma poczucia własnej odrębności

• Konkretny - odwrotnie

Organizacja obrazu siebie ze względu na treść

• Cechy fizyczne (ładny, brzydki)

• Cechy fizjologiczne (zdrowy, chory)

• Cechy psychiczne (emocje, cechy temperamentu, popędy, potrzeby itp.)

• Treść jest świadoma. Im więcej człowiek wie, tym bogatsza jest treść. Mechanizmy obronne utrudniają wgląd w siebie

Mechanizmy obronne

• Definicja (Laughlin) - automatyczne i nieświadomie podejmowane działanie, zmierza do rozładowania emocjonalnego napięcia, rozwiązania konfliktu oraz zmniejszenia lęku w sytuacji, z której wyraźne zdanie sobie sprawy jest dla człowieka nie do zniesienia

• Rolą mechanizmów obronnych jest godzenie dwóch sprzecznych tendencji reagowania; by chronić jednostkę przed lękiem, wstydem, poczuciem winy, bronić jej dobrego mniemania o sobie

• Wyparcie - automatyczny, pozbawiony świadomego wysiłku proces usuwania do nieświadomości myśli, impulsów, uczuć, które nie są świadomie tolerowane i wydają się odrażające. Chroni przed odczuwaniem lęku. Przejawia się w „zapominaniu”

• Zaprzeczanie - mechanizm obronny przebiegający poza sferą świadomości, mający na celu rozwiązanie konfliktu emocjonalnego i unikanie lęku wynikającego z konfliktu, przez zaprzeczenie jednemu lub więcej składnikom konfliktu. Jest to zaprzeczanie istnieniu czegoś, co wyzwala przykre emocjonalne napięcie

• Projekcja - przypisywanie innym ludziom tych cech, właściwości i impulsów, których jednostka nie akceptuje u samej siebie. Nieświadome rzutowanie swoich niepożądanych cech na innych

• Identyfikacja - jednostka przyjmuje za swoje, nie zdając sobie z tego sprawy, sposoby zachowania innych ludzi (obdarzonych siłą, prestiżem)

• Regresja - nawrót do tych sposobów reagowania, które zostały silnie utrwalone w repertuarze zachowania jednostki, zostały „przeuczone”, stały się fiksacjami

• Kompensacja - mechanizm działający nieświadomoie, polegający na tym, że jednostka pragnie wyrównać defekty i braki, jakie posiada lub jakie wydaje jej się, że posiada, w jakiejś innej formie aktywności

• Fantazjowanie - zaspokajanie sfrustrowanych pragnień w wyobraźni

• Racjonalizacja - mechanizm ten człowiek uruchamia w sytuacjach, kiedy wykonał lub zamierza wykonać działanie niezgodne z aprobowanymi przez niego lub innych ludzi wzorcami zachowania. Szukanie na pozór racjonalnego wyjaśnienia

• Reakcja upozorowana - mechanizm polegający na wytwarzaniu postawy przeciwnej w stosunku do rzeczywistych uczuć względem obiektu. Uczucia i tendencje będące wytworem reakcji upozorowanej charakteryzują się przesadnością: są uporczywe, sztywne, kompulsywne

• Sublimacja - mechanizm obronny działający poza świadomością jednostki; zablokowane, nieakceptowane popędy są rozładowywane i wyrażane w kanałach aprobowanych i akceptowanych przez jednostkę i grupę społeczną, w której żyje

Korzystne działanie mechanizmów obronnych

• Ułatwiają funkcjonowanie między ludźmi

• Zmniejszają lęk, poczucie winy, poprawiają obraz siebie

• Umożliwiają kompromisowe formy zaspokajania potrzeb, popędów

• Stanowią “klapę bezpieczeństwa” dla popędów

• Sprzyjają integracji osobowości i zachowaniu równowagi psychicznej

Ujemne skutki działania mechanizmów obronnych

• Pochłaniają energię psychiczną (na obronę a nie na rozwój)

• Upośledzają wgląd w siebie

• Usztywniają zachowanie (“neurotyczny styl życia”)

Wykład 6

STRES I RADZENIE SOBIE

Co to jest stres?

- Napięcie psychiczne

- Czynnościowy stan wegetatywnego układu nerwowego

- Napięcie mięśni

• Selye (1977) - Nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu żądanie

• Lazarus (1984) - Określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi

Mechanizm stresu

Selye (1977)

• Lokalny Zespół Adaptacyjny (LAS - Local Adaptation Syndrome)

• Ogólny Zespół Adaptacyjny (GAS - General Adaptation Syndrome)

Ogólny Zespół Adaptacyjny(GAS)

• Stadium reakcji alarmowej

• Stadium odporności

• Stadium wyczerpania

Objawy stresu

Reakcje fizjologiczno-somatyczne

• przyspieszone tętno

• lepsze ukrwienie układu mięśniowego

• zwężenie naczyń krwionośnych układu pokarmowego

• wzrost wydzielania niektórych hormonów, np. adrenaliny

• wzmożone pocenie się, suchość w jamie ustnej, dławienie w gardle

• wzrost wrażliwości receptorów

• przyspieszony oddech

• rozszerzenie źrenic

• wymioty, biegunka

Napięcia mięśni

• bóle karku

• bóle krzyża

• bóle głowy

• uczucie “połamania”

• drżenie rąk

• drżenie różnych części twarzy (np. wargi, powieki)

Reakcje psychologiczne

• poczucie napięcia, rozdrażnienie, nerwowość

• obawa, lęk przed nieokreślonym zagrożeniem

• izolowanie się lub nadmierne kontakty interpersonalne

• uczucie niemocy, apatii, braku sensu, przygnębienia

• zaburzenia koncentracji uwagi, zapamiętywania i przypominania

• trudności w podejmowaniu decyzji

• nieadekwatna samoocena

• zaburzenia snu

• zwiększona podatność na używki

• nadmierne objadanie się albo brak apetytu

Źródła stresu

• Zdarzenia stresowe występujące w życiu przeciętnego człowieka w Europie i Ameryce Północnej - skala Holmesa

• Źródła stresu w pracy

Skutki stresu

W sferze życia psychicznego

- agresja wobec innych lub siebie

• izolacja (zamykanie się w sobie, depresja, brak kontaktu psychicznego z innymi ludźmi)

• poszukiwanie pomocy

• płacz

• załamanie nerwowe, poddanie się (próby samobójcze)

• poczucie wyczerpania, wypłukania z energii psychicznej

• brak chęci do życia, do działania

• rozchwianie emocjonalne

• spadek sprawności myślenia

W sferze zdrowia fizycznego

- nieżyt i wrzody żołądka

• nieżyt jelit

• wzrost poziomu cukru we krwi

• wzrost poziomu cholesterolu

• nadciśnienie tętnicze

• zawał serca

• ataki astmy

• ataki migreny

• choroby skóry (egzema, alergie, łuszczyca)

• oziębłość, impotencja

• skłonność do zapadania na różne choroby

Skutki stresu w sferze zawodowej - Objawy „dotykania granic” w sytuacjach zawodowych

Wypalenie zawodowe - Utrata motywacji do działania w sferze zawodowej. Poczucie emocjonalnego, fizycznego i psychicznego wyczerpania

Objawy wypalenia zawodowego

• Obniżenie efektywności i jakości pracy

• Brak satysfakcji

• Wycofanie się z dotychczasowej aktywności

• Poczucie braku kontroli

• Tendencja do negatywnego myślenia

• Utrata energii

Wypalenie zawodowe u nauczycieli - (TBS)

Radzenie sobie ze stresem - Lazarus i Folkman (1984)

• Radzenie sobie - stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby

Dwie funkcje radzenia sobie

• Instrumentalna, zorientowana na problem

• Odnosząca się do emocji

Kategorie radzenia sobie

• poszukiwanie informacji

• aktywne działanie

• powstrzymywanie się od działania

• procesy intrapsychiczne

• wsparcie społeczne

Styl radzenia sobie

Postępowanie w trakcie konfrontacji stresowych charakteryzuje się stałością u tej samej osoby - jest to styl radzenia sobie

Radzenie sobie ze stresem w pracy

• Organizacja miejsca i czasu pracy

Radzenie sobie ze stresem
Skuteczne sposoby zmniejszania napięć

- wysiłek fizyczny (taniec, fitness, rower, rolki, pływanie, bieganie, judo, praca w ogródku)

- fototerapia - solarium, ciepłe kraje

- myślenie pozytywne

- realistyczny optymizm

- muzykoterapia

- śmiech

- dieta

- organizacja czasu

- masaż wodny i nie tylko

- kontakty z przyjaciółmi

- regularny wypoczynek

- napisz- podrzyj- wyrzuć

- medytacja

- Tai-Chi

- relaksacja

- wizualizacja

Techniki relaksacyjne

• Oddech przeponowy

• Technika relaksacji według Jacobsona

• Metoda treningu autogennego Schultza

Wykład 7

Paradygmat dedukcji w psychologii

Woodworth i Schlosberg -Psychologia Eksperymentalna Trzy rodzaje zadań:

1) Wyciąganie własnego wniosku;

2) Ocena poprawności wniosku

3) Zadania konstrukcji (konstruowanie sytuacji zgodnych z przesłankami)

Co to jest rozumowanie dedukcyjne?

•Wyciąganie wniosków z przesłanek. Jeżeli przesłanki są prawdziwe, to wniosek musi być prawdziwy

•Wniosek dedukcyjny nie zawiera więcej informacji niż to, co już jest zawarte w przesłankach

•Dedukcja i indukcja różnią się kierunkiem wynikania

Indukcja -przesłanki prawdziwe, wnioski prawdopodobne. Indukcja -znaczenie podobieństwa

Indukcja w życiu potocznym: znaczenie indukcji w nauce, medycynie, stereotypy, przesądy. Indukcje w badaniach psychologicznych:

•Analogie

•Kategoryzacja

•Rozumowanie przyczynowo -skutkowego

•Wydawanie sądów i podejmowanie decyzji

Sylogizmy(Arystoteles) są to reguły wnioskowania dedukcyjnego:

Niektórzy studenci lubią psychologię

Wszyscy lubiący psychologię są inteligentni

Więc: Niektórzy studenci są inteligentni

Relacje:

Piotr jest wyższy od Anny

Anna jest wyższa od Andrzeja

Więc: Piotr jest wyższy od Andrzeja

Rozumowanie warunkowe:

Jeżeli Piotr jest w Krakowie, to Wojtek jest w Poznaniu.

Piotr jest w Krakowie

Więc: Wojtek jest w Poznaniu

Sylogizm zawodny - nie ma jednoznacznych wniosków.

Belief bias effect(efekt treści przekonania) -poprawne są konkluzje, które są wiarygodne. Polega on na skłonności do wypowiadania wniosków niesprzecznych z własnymi przekonaniami niezależnie od tego czy wynikają one ze struktury przesłanek sylogizmu czy też nie.

Wszyscy Francuzi chodzący do restauracji są smakoszami.

Niektórzy smakosze są miłośnikami win.

Więc: Niektórzy Francuzi są miłośnikami win.

Wszyscy Francuzi chodzący do restauracji są smakoszami.

Niektórzy smakosze są Włochami.

Więc: Niektórzy Francuzi są Włochami.

Peter Wason -zadanie selekcyjne

Jeżeli po jednej stronie jest samogłoska, to po drugiej stronie jest liczba parzysta

A F 4 7

Teoria modeli umysłowych

Modele umysłowe -odzwierciedlają to, co jest wspólne we wszystkich możliwych realizacjach danej sytuacji problemowej

Jak rozumujemy: teoria logiki umysłu albo inaczej teoria reguł

“ Centralnym pojęciem teorii będzie pojęcie dowodu umysłowego. Zakładam, że ludzie stojący przed problemem wymagającym myślenia dedukcyjnego, próbują go rozwiązać poprzez wygenerowanie w pamięci pracującej zbioru zdań łączącego przesłanki lub dane problemu z jego konkluzją lub rozwiązaniem” (Rips, 1994a, s. 103).

Serotonina jest neurotransmiterem u drozdów.

Serotonina jest nuerotransmiterem u sójek.

Zatem serotonina jest neurotransmiterem u gęsi.

Serotonina jest neurotransmiterem u drozdów.

Serotonina jest nuerotransmiterem u sójek.

Zatem serotonina jest neurotransmiterem u wróbli.

Algorytmy - strategie rozwiązywania problemów, czasochłonne, często nie można ich zastosować ze względu na zbyt dużą ilość kroków lub działań. Ludzie zastąpili algorytmy heurystykami.

Algorytm -konsekwentnie stosowany niezawodnie prowadzi do rozwiązania problemu

Heurystyka -„miękka” reguła postępowania, może pomóc w rozwiązaniu problemu.

Heurystyka „byłe bliżej” - wybieranie tej drogi która w największym stopniu przybliża nas do celu.

„Postępowanie wstecz” - zaczynamy od wyobrażenia stanu końcowego a następnie konstruowania kolejnych kroków prowadzących wstecz do stanu wyjściowego.

Rozumowanie przez analogie(etapy wg. Sternberga)

1.Kodowanie istotnych właściwości

2.Wnioskowanie o relacji

3.Odwzorowanie relacji

4.Zastosowanie relacji

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów:

Sztywność myślenia -kontynuowanie tego samego sposobu rozwiązywania problemu

Nastawienie -schematyczne podejście do problemu, utrwalenie tej samej formy reprezentacji

Fiksacja funkcjonalna -niezdolność do traktowania obiektów inaczej niż w typowy sposób

Cechy wglądu:

1. wiedza szczegółowa - ekspertyza w danej dziedzinie

2. opanowanie reguł poprawnego myślenia - znajomość logiki i reguł wnioskowania

3. znajomość heurystyk

Wykład 8

Definicja inteligencji

Trzy rozumienia pojęcia zdolność:

1. Potencjalne możliwości jednostki.

2. Możliwości rzeczywiście przejawiane.

3. Poziom wykonania określonych czynności lub zadań.

Każdy autor definicji inteligencji zwraca uwagę na co innego:

•W. Stern: Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań.

•G.A. Ferguson: Inteligencja to zdolność do uczenia się

•J. Piaget: Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów

•E.G. Boring: Inteligencja to to co mierzą testy inteligencji (definicja operacyjna)

•J. Strealu: Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności.

• E. Nęcka: Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli na własnymi procesami poznawczymi.

• U. Neisser -inteligencja to pojęcie potoczne i nie ma co go definiować. Każdy myśląc o inteligencji myśli o prototypie osoby, którą uważa za inteligentną.

• Sternberg i inni (1981) Ukryte teorie inteligencji-czyli co o inteligencji myślą osoby na dworcu, w czytelni i w supermarkecie

Inteligencja to:

•umiejętność rozwiązywania problemów praktycznych

•zdolności werbalne

•kompetencje społeczne

E.Nęcka (2003): Definicje inteligencji można podzielić na trzy grupy:1. Zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń 2. Zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska 3. Inteligencja to zdolność metapoznawcza -czyli rozeznanie we własnych procesach poznawczych i zdolność ich kontrolowania.

Testy na inteligencje:

WAIS -R: chyba najpowszechniej stosowany test inteligencji

Testy werbalne: Wiadomości, Powtarzanie Cyfr, Słownik, Arytmetyka, Rozumienie, Podobieństwa

Testy niewerbalne: Braki w Obrazkach, Porządkowanie Obrazków, Klocki, Układanki, Symbole Cyfr.

Wersja polska -normalizacja I standaryzacja J. Brzeziński, E. Hornowska I inni.

Normalizacja: Próba kwotowa 1817 osób dobranych ze względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania i wykształcenie.

Skala Inteligencji Bineta -Simona (1905) służyła do selekcji dzieci upośledzonych z populacji uczniów normalnych

Skala Inteligencji Termana -Merill (1937) -badanie dzieci od 2 do 14 lat oraz badanie osób dorosłych

WAIS -1955

WAIS -R -1981, polska adaptacja 1993

WISC -Skala Inteligencji Wechslera dla Dzieci (od 5 do 15 lat)

Grupowe testy inteligencji:

I wojna światowa -test Alfa (do badania rekrutów umiejących czytać i pisać); test Beta (do badania rekrutów analfabetów)

Test matryc progresywnych Ravena

Czynnikowe teorie inteligencji, czyli co mierzą testy inteligencji:

Spearman(1927): Istnieje pewna naczelna zdolność intelektualna (czynnik g) i pewna liczba zdolności specyficznych (czynniki s).Analiza czynnikowa -na podstawie badania korelacji pomiędzy różnymi zadaniami można określić ładunek czynnika g(stopień nasycenia).Czynnik g jest w największym stopniu związany z biegłością w łacinie i grece. Czynnik g Spearman rozumiał jako pewien zasób energii mentalnej. Wykonanie każdego zadania wymaga zależy od dwóch czynników ogólnego gi specyficznego dla tego zadania s.

Howard Gardner -inteligencje wielorakie

Zdolności językowe

Zdolności logiczno -matematyczne

Zdolności przestrzenne

Zdolności muzyczne

Zdolności cielesno -kinestetyczne

Zdolności interpersonalne (rozumienie innych)

Zdolności intrapersonalne (rozumienie siebie)

Od czego zależy inteligencja

dziedziczenie

-wskaźnik odziedziczalności h2 od 0,45 w dzieciństwie do 0,75 w wieku dorosłym środowisku

-różnice między kulturowe w umiejętności rozwiązywania różnych typów zadań

-rodzaj pracy

-czas edukacji

-rodzina -wskaźnik wariancji c2 spada od 0,35 w dzieciństwie, do 0 w wieku dorosłym

-czynniki biologiczne: odżywianie, ołów, alkohol

Wykład 9

Definicje twórczości.

1.Twórcze jest to, co nowe i wartościowe.

Nowe dla kogo? Wartościowe dla kogo?

Def. Morrisa Steina: „...twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie.”

2.Twórczość jest cechą osoby a nie cechą wytworu -jest to zdolność do produkowania wytworów nowych i wartościowych

Podejście elitarne vs podejście egalitarne

„Dlaczego jesteśmy za podejściem egalitarnym?”

Twórczość przyziemna

•produktywność (wytwory symboliczne),

•tworzenie reprezentacji w postaci sądów,

•tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji

3.Robocza definicja twórczości Phila Johnson-Lairda (1993)

NONCE

Novel for the individual.

Optionally original for society.

Not deterministic process,

Constraints on or Criteria for the process.

Existing Elements of some sort.

NONKI

Nowość dla jednostki

Oryginalność dla społeczeństwa

Nie-determinizm

Kryteria

Istniejące wytwory

Kryteria twórczości

Triada kryteriów twórczości Edwarda Nęcki

Twórczość:

Reakcja odbiorcy:

- „skuteczne” zdziwienie

- początkowa nieufność

- efekt powtórnej oceny

- „nigdy bym na to nie wpadł”

- „tak bym właśnie zrobił”

Cechy wytworu:

•trafność

•oryginalność

•niezwykłość

•konieczność

•wartość estetyczna

Cechy procesu:

Ruchliwość

Synteza

Aktywność

przełamanie bloku mentalnego działanie w sytuacji niedoboru

Rodzaje badań twórczości:

Badania biograficzne

-przykłady:, Stefan Banach, John Nash, Jan Sebastian Bach

Podejście psychometryczne

-przykład: Badania Joya P. Guilforda

Teorie twórczości

Teorie rewizjonistyczne (cf. Egzotyczne teorie twórczości)

Daniel Perkins: Twórczość nie jest niczym szczególnym. Twórczość to przede wszystkim twórczy cel (cf. John Nash -oryginalna idea)

Robert Weisberg: Teoria stopniowego przyrostu. Twórczość to stopniowy przyrost wiedzy i umiejętności najczęściej będący rezultatem „zanurzenia się” (około 10 lat) w jakiejś dziedzinie)Genialność jest jedynie mitem podtrzymywanym przez psychologów -ingorantów.

Teorie (nieco) nieadekwatne:

Podejście asocjacjonistyczne (S.A. Mednick) -twórczość to odległe skojarzenia

Teoria postaci -twórczość do umiejętność domykania figury

Podejście psychoanalityczne -teoria inkubacji Wallasa (1926): 4 fazy procesu twórczego: przygotowanie, inkubacja, olśnienie, weryfikacja

Egzotyczne podejście do twórczości:

40 różnych dychotomii (Nęcka, 1992): myślenie boczne i pionowe (de Bono), proces pierwotny i wtórny (Freud), intuicja i rozumowanie logiczne (Arieti), przetwarzanie prawo i lewo półkulowe (Gowan).

Wykład 10

Pomoc psychologiczna:

Wspieranie w samorealizacji

Promocja zdrowia

Zapobieganie patologii

Poradnictwo psychologiczne (rozwiązywanie kryzysów rozwojowych)

Interwencje kryzysowe

Interwencja kryzysowa

Kryzys:

•bardzo duże napięcie emocjonalne

•obawa przed utratą kontroli

•uczucie przerażenia

•poczucie bezradności

•dezintegracja zachowania

•objawy somatyczne

Psychoterapia

„... polega na świadomym, celowym i programowanym oddziaływaniu psychologicznym w celu usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń w funkcjonowaniu psychicznym, somatycznym i społecznym oraz usunięcia ich psychospołecznych przyczyn.

Nurty w psychoterapii:

podejście psychoanalityczne

podejście behawioralno -poznawcze

podejście humanistyczno -egzystencjalne

podejście systemowe

O psychoterapii można mówić wtedy, gdy:

zawarty jest kontrakt terapeutyczny

występuje oddziaływanie psychologiczne

występuje związek terapeutyczny

Procesy i zmiany w psychoterapii:

•modelowanie

•uczenie się kompetencji, własnej skuteczności

•zmiana przekonań, nastawień, stylu myślenia

•wgląd -intelektualny, emocjonalny

•rozładowanie napięć (katharsis)

•ekspresja emocji

Psychologiczna definicja szczęścia

„...szczęście jest takim nastawieniem wobec życia, które warunkuje aktywne zmaganie się z przeciwnościami losu i dążenie do ważnych dla podmiotu wartości. Jego przejawem jest odczuwany subiektywnie pozytywny bilans doświadczeń, znajdujący swój wyraz na poziomie poznawczym (pozytywna ocena jakości własnego życia i perspektyw) i na poziomie emocjonalnym (przewaga przyjemnych afektów.” J. Czapiński

Szczęście może być traktowane jako wymiar oceny wartości i sensu życia.

Szczęście jako subiektywne zadowolenie z życia (subjective well-being):

Ocena własnego życia w danym momencie i w dłuższym okresie czasu. Na ocenę tę składają się: emocjonalne reakcje w danej chwili; nastrój; zadowolenie z życia jako całości; poczucie spełnienia; ocena „cząstkowych satysfakcji”: małżeństwo, praca, itd.

Obszary badania satysfakcji: badania socjologiczne -bardziej i mniej szczęśliwe narody i grupy społeczne, badania w ramach tzw. psychologii zdrowia, psychologia osobowości badania z obszaru psychologii społecznej i poznawczej

Metody badawcze:

•jedno pytanie: Na ile jesteś zadowolony z życia jako całości

•kwestionariusze wielowymiarowe

•metoda dzienniczków -notowanie samopoczucia w różnych momentach dnia

•badanie pamięci -przywoływanie wspomnień pozytywnych i negatywnych

Szczęście:

Podejście hedonistyczne: szczęście to przyjemność

•Arystyp: celem życia jest osiągnięcie maksymalnej ilości przyjemności

•Utylitarianizm: Jak najwięcej przyjemności dla jak największej liczby ludzi

•„All I wanna do is have some fun before I die”

Podejście eudajmonistyczne: szczęście to wypełnianie własnej prawdziwej natury lub realizowanie własnych potencjalności

•Arystoteles: szczęście to rozwój cnoty, czyli robienie tego co warto robić.

Hedonistyczna koncepcja dobrostanu w psychologii

•Przyjemność nie ogranicza się tylko do doznań fizycznych

•Przyjemność vs ból (Kahneman, 1999)

•Ludzie maksymalizują użyteczność, wybierają raczej rzeczy przyjemne niż nieprzyjemne, itd..

•Szczęście -subiektywne poczucie dobrostanu SWB (subjective well-being):

•Satysfakcja z życia

•Obecność pozytywnego nastroju

•Brak nastroju negatywnego

Eudajmonistyczna koncepcja szczęścia w psychologii

•Nie wystarczy zaspokoić wszystkie potrzeby, aby człowiek miał poczucie szczęścia.

•Zaspokojenie pewnych potrzeb może nawet być przeszkodą.

•Watterman (1993) -PE -Personal Expressivenesintensywne i autentyczne życie, „dążenie do doskonałości, które odzwierciedla osobisty potencjał człowieka”.

Personal Well Being -PWB: autonomia, wzrost osobisty, akceptacja siebie, cel w życiu, mistrzostwo, pozytywny związek z innymi

J. Czapiński: Cebulowa teoria szczęścia

•Szczęście to pozytywna postawa wobec życia, pierwotna, niezależna od okoliczności i od indywidualnej biografii

•Poczucie nieszczęścia jest zależne od przypadłości życia

•Poczucie nieszczęścia jest (u ludzi zdrowych) stanem przejściowym

Poczucie szczęścia jest zjawiskiem powszechnym:

Badania kwestionariuszowe

Badani z reguły uznają, że „teraz” są bardziej szczęśliwi niż „zwykle”

Dzieci rysują więcej twarzy uśmiechniętych niż smutnych


---