PIELĘGNOWANIE PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI

W FUNKCJONOWANIU UKŁADU NERWOWEGO

Podstawowe zaburzenia

Ból (dolor) - to nieprzyjemne zmysłowe i emocjonalne

odczu­cie towarzyszące istniejącemu lub zagrażającemu uszkodzeniu,

które występuje pod wpływem bodźców potencjalnie uszkadza­jących tkanki.

- Bóle głowy to jedna z najczęstszych dolegliwości,

- Ból głowy występuje sporadycznie u około 80-90% ogółu

populacji,

-około 20% populacji cierpi na przewlekłe lub nawracające bóle głowy.

Podział bólów głowy

SAMOISTNE BÓLE GŁOWY

- występują u około 80% wszystkich przypadków,

- nie przedstawiają większego niebezpieczeństwa dla chorego, poza

dyskomfortem.

Są to:

• bóle migrenowe.

• bóle typu napięciowego,

• ból klasterowy,

• nerwobóle.

a) Ból migrenowy

• ma różny charakter i przebieg,

• występuje napadowo, cyklicznie,

• cechuje się dużym nasileniem,

• ma charakter tętniący,

• często zlokalizowany jest jednostronnie np. nad gałką oczną.

Bólom tym mogą towarzyszyć

• nudności,

• wymioty,

• światłowstręt,

• nadwrażliwość słuchowa.

Każdy chory może zgłaszać nieco inny przebieg dolegliwości.

Migrena klasyczna

- poprzedzona tzw. Aurą:

• objawy wzrokowe (błyski świetlne, mroczki lub niedowidzenie połowicze),

• trwa zwykle minuty,

• po ustąpieniu dochodzi do nasilającego się bólu głowy.

• mogą pojawić się inne objawy (tzw. prodromalne):

- zaburzenia mowy,

- mrowienie twarzy lub kończyn,

- niedowład połowiczy.

Objawy mogą zaostrzać się lub uspokoić w czasie miesiączki, ciąży.

Dolegliwości bólowe zaczynają zazwyczaj u ludzi młodych, mogą ulec osłabieniu po 30 roku życia lub w okresie menopauzy.

b) Bóle typu napięciowego -

• najczęściej przewlekłe bóle głowy,

• występują okresowo lub codziennie,

• o niezbyt znacznym nasileniu,

• o cech charakterystycznych:

• tępe,

• o charakterze ucisku, który obejmuje całą głowę (obręcz ściskająca głowę) lub lokalizuje się w okolicy skroni.

• ból nasila się powoli,

• trwa różnie długo,

• czynniki sprzyjające nawrotom:

obciążenie emocjonalne,

zmęczenie,

niewyspanie.

• dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn,

• zaczyna się w młodości

c) Klasterowy ból głowy (ból Hortona) -

• ma charakter napadowy,

• jednostronny,

• zlokalizowany w otoczeniu oczodołu i skroni

• po stronie bólu występuje:

• zaczerwienienie oka,

• obrzęk powiek,

• łzawienie,

• wyciek śliny,

• wyciek z nosa.

• dotyczy głównie mężczyzn

BÓLE GŁOWY OBJAWOWE

1. Występują:

• w różnych schorzeniach układu nerwowego,

• w chorobach twarzoczaszki,

• w chorobach narządów wewnętrznych

• w chorobach ogólnoustrojowych.

2. Mają charakter:

• ostry o dużym nasileniu

• podostry trwający kilkanaście dni, tygodni lub miesięcy.

• ból głowy w chorobach neurogennych występuje najczęściej obok takich jak:

• podwyższona temperatura ciała,

• objawy ogólnej infekcji,

• objawy oponowe,

• zaburzenia świadomości,

• zabu­rzenia ruchu, czucia, mowy, funkcji zwieraczy, drgawki.

Występowanie

• nagły, bardzo silny ból głowy (często określany jako najsil­niejszy w życiu), któremu towarzyszą objawy oponowe i za­burzenia świadomości,

- wskazuje na krwawienie podpajęczynówkowe, najczęściej powstające na skutek pęknięcia tętniaka lub naczyniaka mózgu;

• narastający ból głowy, wymioty, wysoka gorączka, zaburze­nia świadomości z pobudzeniem psychoruchowym

- wskazuje na zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych;

• narastający ból głowy o cechach rozpierania, nasilający się podczas kaszlu, kichania lub parcia, często z powta­rzającymi się wymiotami, po których chory odczuwa ulgę (zmniejszenie dolegliwości bólowych),

-wskazuje na narastające ciśnienie śródczaszkowe

z powodu guza mózgu.

Zaburzenia czynności ruchowych

Niedowład (paresis] - osłabienie siły mięśniowej, odznaczające się ograniczeniem zakresu ruchu,

określane wg skali Lovetta lub orientacyjnie jako niedowład lekki, średni i znaczny (głęboki).

Porażenie, bezwład (parałysis s. plegia) - całkowita niemożność wykonywania ruchu czynnego (kończyny lub jej części) w wyniku braku dopływu bodźców nerwowych do mięśni, występuje również brak siły mięśniowej.

Podział niedowładów i porażeń:

1. Ze względu na rozległość i umiejscowienie :

• niedowład/porażenie części kończyny

• jednej kończyny (monoparesis s. monoplegia),

• dwóch kończyn (paraparesis s. paraplegia),

• połowicze (hemiparesis s. hemiplegia),

• czterech kończyn (quadriparesis s. quadriplegia).

2. Ze względu na miejsce uszkodzenia układu nerwowego:

• niedowład lub porażenie spastyczne -

ujawnia się przy porażeniu neuronu ruchowego ośrodkowego,

• niedowład lub porażenie wiotkie-

występuj e przy porażeniu neuronu ruchowego obwodowego.

Uszkodzenie neuronu obwodowego

[komórki ruchowe przednie w rdzeniu kręgowym (motoneuron), korzenia przedniego lub nerwu obwodowego oraz uszkodzenie samego mięśnia]

powoduje porażenie wiotkie (plegia] lub niedowłady wiotkie:

• obejmuje kilka mięśni,

• występuje zniesienie odruchów głębokich i powierzchownych,

• obniżenie napięcia mięśniowego (mięśnie są wiotkie),

• stopniowo postępuje zanik mięśni wskutek ich nieczynności (po około 3 tygodniu od ich uszkodzenia)

• drżenie pęczkowe mięśni (szybkie i krótkotrwałe skurcze całych pęczków mięśniowych )

Przyczyną tego stanu jest uraz, proces zapalny, ucisk.

Uszkodzenie neuronu ruchowego ośrodkowego

• niedowład lub poraże­nie spastyczne (paresis s.

parałysis spasticus

• wzmożone napięcie mięśniowe

(szczególnie nasilone w zginaczach kończyn górnych i prostownikach kończyn dolnych),

• wzmo­żenie odpowiednich odruchów głębokich/ zniesienie odruchów po­wierzchownych (np. brzusznych),

• klonusy (stopotrząs, rzepkotrząs),

• odruchy patologiczne, np. Babińskiego lub Rossolimo,

• współruchy (ruchy, które w sposób mimowolny dołączają się do czynności do­wolnych),

• nie stwierdza się zaników mięśni

Obszar dysfunkcji ruchowych o charakterze spastycznym wiąże się ściśle z miejscem, w którym nastąpiło uszkodzenie neu­ronu ruchowego ośrodkowego. Najczęściej uszkodzenia określo­nych struktur występują u chorych z uszkodzeniem mózgu o pod­łożu naczyniowym, zapalnym, urazowym, nowotworowym.

Uszkodzenie móżdżku

prowadzi do wystąpienia

ataksji móż­dżkowej (bezład, niezborność):

• chory nie może ustać,

• nie utrzymu­je równowagi,

• chodzi szeroko rozstawiając stopy,

• zatacza się (chód pijanego),

• ruchy są niezborne, nieskoordynowane, np. zbyt obszer­ne - hipermetria,

• występują drżenia w końcowej fazie mchu (drże­nia zamiarowe),

• oczopląs,

• mowa skandowana (akcentowanie słów jest nieprawidłowe, wszystkie sylaby wymawiane są z równą siłą).

Bezruch [akinesis] i spowolnienie (hypokinesis)

to jeden z podstawowych objawów w uszkodzeniach struktur pozapiramidowych oraz w uszkodze­niach kory mózgowej i zanikach mózgu.

Bezruch i spowolnienie to stany, w których chorzy nie wykazują aktywności ruchowej:

• siedzą nieruchomo,

• mimika twarzy jest uboga,

• nie uśmiechają się,

• twarz nie wyraża żadnych emocji, znaczne ograniczenie gestykulacji,

• cho­rzy nie balansują kończynami przy chodzeniu,

• chód staje się powol­ny, drobnymi kroczkami,

• wszystkie czynności chory wykonuje w zwolnionym tempie.

Ruchy mimowolne

powstające w sposób niezamierzony i niemożliwy do opanowania, wykonywane niezależnie od woli chorego:

a) ruchy pląsawicze -

• szybkie, obszerne ruchy kończyn,

• grymasy twarzy,

• karykaturalne ruchy, naśladujące ruchy dowolne

• ruchy atetotyczne - manifestujące się powolnymi ruchami pal­ców rąk lub stóp, doprowadzającymi do niezwykłych ułożeń.

• współistnieją z nimi mioklonie, tiki.

• występują w procesach uszkadzających jądra podkorowe, korę mózgu i móżdżek;

b) mioklonie (myoclonus) -

• to krótkotrwałe skurcze pojedynczych mięśni, partii mięśnia lub grup mięśni,

• z niewielkim efektem ruchów nie wywołującym przemieszczenia kończyny,

• występują w uszkodzeniach kory mózgu, móżdżku, pnia mózgu i rdzenia kręgowego, w przebiegu procesów zapalnych układu nerwowego, zatruć, niedotlenienia, w padaczce.

Drżenie [tremor]

rytmiczne ruchy przemienne o niewielkiej amplitudzie, dotyczące głównie dalszych odcinków kończyn, najczęściej górnych.

• drżenie fizjologiczne np. przy wyciągniętych kończynach górnych do przodu

• drżenie patologiczne np.

drżenia statyczne mogą mieć charakter spoczynkowy w postaci drobnych mimicznych drgań, które są obecne w spokoju, np. w chorobie Parkinsona, w zatruciu rtęcią, w zespole parkinsonowskim;

drżenia postawne - ujawniające się po przyjęciu określonej pozycji (posturalne), występują u osób z nerwicą, z nadczynnością tarczycy, u osób naduży­wających alkoholu, u osób z uszkodzeniem móżdżku.

Drżenie zamiarowe - w czasie wykonywania ruchów dowolnych przy zbliżaniu się do celu;

-jest objawem zaniku móżdżku, stwardnienia rozsianego, zatrucia fenytoiną.

Drgawki [convulsiones, convulsions] -

zjawiska wywołane patologicznymi wyładowaniami bioelektrycznymi w

pewnych ob­szarach mózgu.

Drgawki toczniczne- charakter napadowy w postaci szybkich/

naprzemiennych skurczów mięśni.

Drgawki kloniczne - określone efekty ruchowe - zginania i prostowania

różnych części kończyn, tułowia, głowy, żuchwy, języka, powiek, kącika ust.

Drgawki trwają:

• od kilkunastu sekund do kilku minut,

• rzadko do kilku godzin (stan drgawkowy)

Zakres:

• mogą być ograniczone do grupy mięśni twarzy, kończyny, polowy ciała

• mogą mieć charakter uogólniony (obejmują całe ciało⁾

^Przyczyny

• występują w różnych chorobach mózgu:

• zapaleniach

• urazach

• guzach

• udarach

• wadach rozwojowych

• zatruciach

• u 2-4-letnich dzieci w przypadku wysokiej ciepłoty ciała

(drgawki gorączkowe).

Ataksja [ataxia] -

bezład, niezborność ruchowa.

• stan, w którym dochodzi do upośledzenia dokładnego i sprawnego

wykonywania ruchów przy braku niedowładu/ ruchów mimowolnych

lub apraksji,

• chory nie może ustać, chwieje się lub pada, nie może utrzymać

równowagi, również w pozycji siedzącej/ chodzi na

podstawie (chód marynarski), zatacza się,

• ruchy kończyn górnych są niezborne, nieskoordynowane,

zbyt obszerne, występuje narastające drżenie w końcowej fazie ruchu

• napięcie mięśniowe jest obniżone

• występuje osłabienie siły mięśniowej.

Zaburzenia czucia

• Człowiek posiada wrażliwość.

• Czynnikami, które obniżają próg percepcji bodźców, mogą być:

• bezsenność,

• zmęczenie,

• obawy,

• lęk,

• smutek,

• depresja.

• Chorzy narażeni na takie czynniki:

• częściej i silniej odczuwają ból,

• skarżą się na uczucie zimna,

• odczuwają drę­twienia kończyn.

Ból (dolor) :

• Nerwoból (neuralgia)

• ostry, o dużej intensywności, rwący ból, któ­ry promieniuje wzdłuż przebiegu danego nerwu lub obejmuje obszar unerwienia przez nerw rdzeniowy lub czaszkowy za­wierający włókna czuciowe.

• występuje przy uci­sku na nerw lub uszkodzeniu (uraz lub stan za­palny),

• często występuje nerwoból samoistny, tzn. taki, którego przyczyna nie jest ustalona/ np. neuralgia twarzo­wa.

• Ból korzeniowy-

• promieniuje w okolicy pola unerwienia korzenia nerwu rdzeniowego,

• nasila się przy kaszlu, parciu na stolec, ucisku szczytowym głowy.

Przyczyna bólu korze­niowego:

• stan zapalny,

• uraz,

• ucisk korzeni rdzeniowych tylnych.

Rodzaje

• rwa kulszowa (ischiasis, )/ postrzał/ lumbago

• jest to ciężka postać zespołu korzeniowego lędźwiowo-krzyżowego z powodu zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa i krążków międzykręgowych.

Objawy:

• ostry ból, który promieniuje wzdłuż kończyny do stopy,

• chory odczuwa drętwienie, mrowienie w kończynie,

• zaburze­nia wegetatywne (oziębienie i zasinienie skóry),

• niedowład stopy,

• zaburzenia zwieraczy i potencji.

• rwa ramienna (brachialgia),

• charakter: ból karku, promieniujący do barku, łopatek i wzdłuż kończyny górnej do palców rąk.

• Przyczyna: zwyrodnienie kręgosłupa w odcinku szyjnym oraz guzy kręgosłupa.

Ból wegetatywny -

• charakter piekący, parzący,

• jego umiejscowienie nie odpowiada unerwieniu nerwów ob­wodowych,

• dotyczy np. połowy głowy, klatki piersiowej i kończyny górnej, tzw. kwadrat górny lub połowy ciała.

• jest długotrwały,

• nie zmniejsza się po zażyciu środków przeciwbólowych.

Ból ośrodkowy -

• o wyjątkowo dużym natężeniu,

• charakter połowiczy,

• nie reaguje na środki przeciwbólowe.

Parestezje (paraesthesis),

• czucie opaczne - wrażenia, pojawiające się w postaci drętwienia, mrowienia, cierpnięcia, czucia przebiegu prądu lub zmian temperatur, (uczucie zimna lub gorąca),

• lokalizujące się w różnych obszarach ciała,

• jest następstwem podrażnienia obwodowych lub ośrodkowych czuciowych włókien nerwowych

Ubytki czucia

zależą od umiejscowienia procesu chorobowego

• np. dotyczą obszaru danego nerwu i/lub korzenia

nerwowego,

• przybierają różny charakter w uszkodzeniu rdzenia kręgowego (inny w poprzecznym, połowiczym czy śródrdzeniowym),

• utrata czucia na tle psvchogennym, związana jest z silnym przeżyciem emocjonalnym lub urazem fizycznym.

Przeczulica (hyperaesthesia)

• to stan, w którym bodziec fizyczny działający na skórę lub błony śluzowe odczuwany jest przez chorego nadmiernie lub przykro, dotyk odbierany jest jako ból.

• reakcja chorego na bodziec jest nieproporcjonalnie żywa.

• stan ten rozwija się w chorobach prowadzących do niecałkowitego uszkodzenia nerwów obwodowych

Zaburzenia snu

Bezsenność (insomnia) -

• trudno­ści z zasypianiem (przedłużona latencja snu)

• trudno­ści w kontynuowaniu snu (budzenie się więcej niż 3 razy),

• zbyt wczesne budzenie,

• spłyce­nie snu

• poczucie, że sen jest niewystarczający (upośledzona jakość snu, sen nie daje uczucia wypoczynku).

Bezsenność: rodzaje

fizjologiczna- przy zakłóceniach snu przez hałas, niekorzystny mikroklimat lub napięcie psychiczne. Jest stanem często występującym u osób starzejących się i u młodych, zdrowych, bardzo aktywnych.

Bezsenność patologiczna występuje w schorze­niach wywołujących bóle, duszność, gorączkę, w chorobach organi­cznych mózgu oraz w zaburzeniach psychicznych.

Nadmierna senność (hypersomnia} -

- przygodna lub prze­wlekła -

• zaburzenia aktywności w ciągu dnia, przy znacznym nasileniu objawów,

• chory zasypia kil­ka do kilkunastu razy w ciągu dnia w najróżniejszych okoliczno­ściach, np. w czasie jedzenia, pracy, w czasie rozmowy, jazdy samo­chodem.

• Sen ten jest krótki

• chorego można łatwo wybudzić

• nad­mierna senność może być objawem chorób ogólnoustrojowych i układu nerwowego, nadużywania leków lub alkoholu.

Niedobór snu -

• pierwotny - spowodowany ograniczeniem snu

• wtórny - wynikający z bezsenności.

Odwrócony rytm snu i czuwania (delirium) nocne,

• nocny stan pobudzenia - chorzy nie śpią w nocy, zasypiają rano i przesypiają cały dzień.

• w nocy są pobudzeni, mają omamy, nieustannie mówią, płaczą lub krzyczą.

• środki nasenne zwykle za­wodzą.

• stan ten występuje najczęściej u osób z otępieniem naczy­niowym lub z chorobą Alzheimera.

Zespół nocnego bezdechu -

stan występujący w czasie snu,

• upośledzenia drożności dróg oddechowych z następowymi licznymi (częstsze niż 10 razy w ciągu godzi­ny) i długotrwałymi (trwające dłużej niż 10 sekund, nawet do kilku minut) bezdechami,

• konsekwencją jest senność w ciągu dnia,

• upośledzenie sprawności umysłowej (upośledzenie pamięci, zabu­rzenia uwagi, depresja).

• występuje prze­de wszystkim u starszych mężczyzn, otyłych, z nadciśnieniem tęt­niczym, hipercholesterolemią i z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.

Zaburzenia czuwania

Świadomość odnosi się do jakościowej czynności umysłowej , tj. ładu i harmonii w zakresie zjawisk umysłowych, poczucia czasu, miejsca, orientacji. Zaburzenie tego ładu prowadzi do zakłócenia świadomości, jej przyćmienia, spaczenia.

Chory przytomny

• jest w stanie czuwania,

• odpowiada średnio i adekwatnie na wszystkie bodźce,

• ma zachowaną orienta­cję allopsychiczną

(dotycząca otoczenia, czasu, miejsca)

• ma zachowaną orienta­cję autopsychiczną

(dotyczącą osoby chorego).

Stany zaburzonej przytomności nazywamy nieprzytomnością.

Wyróżniamy następujące poziomy nieprzytomności:

• Dezorientacja -

• chory stwarza wrażenie osoby poprawnie reagującej na bodźce docierające z otoczenia,

• leży z otwartymi oczami,

• podczas rozmowy jest niezorientowany co do

- miejsca (gdzie się znajduje, jak nazy­wa się to miejsce, jak nazywa się miasto),

- czasu (nie potrafi określić daty - dzień, miesiąc, rok, myli pory roku, myli porę dnia),

- otoczenia (nie rozpoznaje ludzi wokół)

- co do własnej osoby (nie wie, jak się nazywa, kiedy się urodził, gdzie mieszka, kim jest z zawodu).

• Senność -

• chory zazwyczaj leży z zamkniętymi oczami

• po stymulacji (np. jeśli zadamy pytanie) odpowiada na proste pytania,

• spełnia proste polecenia (np. otwiera oczy, podaje rękę),

• jest niezorientowany (dezorientacja),

• zasypia.

• Stupor -

• chory leży z zamkniętymi oczami,

• na bodziec bólowy (np. delikatne ukłucie szpilką lub delikatne uszczypnięcie) odpowiada pojedynczymi, często nieadekwatnymi, niezrozumiałymi wyrazami,

• niekiedy podejmuje próby spełnienia prostych poleceń,

• wykonuje celowe ruchy obronne na bodźce bólowe (odsuwa kończynę).

• Półśpiączka -

• chory leży z zamkniętymi oczami/

• nie reaguje na bodźce werbalne (nie spełnia żadnych poleceń słow­nych),

• reaguje niecelowymi ruchami obronnymi na bodźce bólowe.

• Śpiączka -

• chory leży z zamkniętymi oczami,

• utracił zdolność reakcji na bodźce słowne i bólowe,

• nie stwierdza się aktywno­ści i często reaktywności mchowej.

Najczęstsze przyczyny zaburzeń przytomności

• uszkodzenie centralnego układu nerwowego na skutek ura­zu (wstrząs mózgu, stłuczenie mózgu, krwiaki wewnątrz-czaszkowe, obrzęk mózgu);

• uszkodzenia nieurazowe (stany zapalne, nowotwory, choro­by naczyniowe - zator tętnic mózgu, krwawienie podpajęczynówkowe);

• stany po zatrzymaniu krążenia i dłużej trwające niedotle­nienie;

• choroby uszkadzające neurony lub komórki nerwowe (np. choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane);

• zaburzenia przemiany materii;

• ostre zatrucia egzogenne (środkami nasennymi, etanolem, CO, innymi lekami i środkami);

• śpiączka o złożonej etiologii (wątrobowa, mocznicowa, w przebiegu ciężkich posocznic i nowotworów).

Mowa i zaburzenia mowy

Afazja -

• zaburzenie mowy manifestujące się niemożnością wyrażania myśli słowami lub niemożnością rozumienia mowy.

• przyczyną zaburzeń afatycznych jest uszkodzenie ośrodków mowy w korze mózgowej

• typy afazji;

• afazja całkowita - jest to stan, w którym ulegają zaburzeniu wszystkie funkcje mowy, chory nie mówi i nie rozumie mowy;

• afazja sensoryczna (czuciowa/ odbiorcza) - to upośledzenie odbioru, czyli rozumienia mowy.

• W lżejszych stanach chory nie rozumie złożonych zdań, pytań, poleceń,

• W cięższych proste pytania wymagają powtórzenia i nie zawsze są zrozumiałe.

• Chorzy często mówią dużo, lecz mowa jest zniekształcona,

• Używają dziwacznych neologizmów/ nie zdają sobie sprawy z tej dysfunkcji.

• Dialog formalnie istnieje, ale taki jakby osoby te mówiły różnymi językami;

• afazja motoryczna (ruchowa) - charakteryzuje się występowaniem trudności w „nadawaniu mowy." Stwierdza się upośle­dzenie lub niemożność wyrażania myśli słowami,

• chory nie potrafi wymawiać dźwięków, łączyć je w dłuższe wypowiedzi,

• narusza formę gramatyczną słów,

• często wtrąca stereotypowe frazesy, np. proszę, tak jest.

• Rozumienie mowy jest zachowa­ne,

• chory rozpoznaje swoje trudności,

• stara się przezwycię­żyć trudności lub nie podejmuje prób kontaktu słownego z powodu za­chowanego krytycyzmu;

• afazja amnestyczna (nominalna) - to stan, w którym pacjent ma trudności w nazywaniu przedmiotów,

• zdaje sobie spra­wę, z jakim przedmiotem ma do czynienia i do czego on służy, ale jakby „zapomniał" jego nazwy,

• przy próbie podpo­wiedzi potwierdza prawidłową nazwę i powtarza ją,

• często chorzy posługują się formą opisową, wymieniają, do czego przedmiot służy.

Dyzartria -

to upośledzenie tworzenia artykułowanych dźwięków

• mowa jest mniej lub bardziej zamazana, niewyraźna,

• cho­ry używa właściwych słów i bezbłędnie rozumie wszystko, co się do niego mówi,

• rozumie również teksty pisane,

• pisze prawidłowo.

• Przyczyną zaburzeń dyzartrycznych jest uszkodzenie aparatu mowy, które uniemożliwia artykulację (tj. mięśni języka, podniebienia, gardła, krtani).

Zaburzenia czynności zwieraczy pęcherza moczowego i odbytu

Nietrzymanie moczu - zniesiona świadoma kontrola nad oddawaniem moczu:

• neurogenny pęcherz odhamowany

• utrata zdolności hamowania odda­wania moczu pomimo zachowanej świadomości i zachowa­nego parcia na mocz,

• po nagłym parciu dochodzi do naty­chmiastowego oddania moczu,

• mimo pełnej świadomości chory nie jest w stanie zatrzymać mikcji

• przyczyną jest usz­kodzenie ośrodków odpowiedzialnych za pracę pęcherza w korze mózgowej, spowodowane urazem, guzem mózgu, brak jest impulsów korowych, które hamują łuk odru­chowy „krzyżowego ośrodka oddawania moczu";

• pęcherz automatyczny (odruchowy) -

• jest to stan, w któ­rym dochodzi do opróżnienia się pęcherza po jego wypełnie­niu bez woli chorego, często z małym zaleganiem moczu.

• przyczyną jest uszkodzenie rdzenia kręgowego na poziomie szyjnym lub piersiowym,

• zachowana jest czynność odru­chowa rdzeniowego ośrodka oddawania moczu;

• pęcherz autonomiczny wiotki -

• jest to stan, w którym do­chodzi do niekontrolowanego, niecałkowitego, samoistnego opróżniania się pęcherza z dużym zaleganiem moczu,

• pomi­mo znacznego przepełnienia pęcherza chory nie odczuwa parcia.

• przyczyną tego stanu jest uszkodzenie neuronu do­lnego (ośrodka rdzeniowego, ogona końskiego).

Zatrzymanie moczu [retentio urinae]:

• pęcherz atoniczny -

• to stan, w którym chory nie może od­dać moczu pomimo wytwarzania go w nerkach i znacznego powiększenia się pęcherza moczowego, który wystaje ponad spojenie łonowe.

• przyczyną tego stanu może być ostre po­przeczne uszkodzenie rdzenia (uraz, ucisk, guz, krwotok), stan zapalny rdzenia oraz rzut stwardnienia rozsianego, ostre i przewlekłe choroby mózgu, polineuropatie.

Zaburzenia w oddawaniu stolca

nietrzymanie stolca

• chory bezwiednie odda­je stolec miękki lub płynny,

• przyczynę tego stanu stanowi uszkodzenie ośrodków rdzeniowych S3-S4 (uraz, zapalenie, guz) lub kory mózgowej, choroby naczyniowe lub zwyrodnieniowe mózgu).

Zaparcie

Neurogenne zaparcia występują w wielu stanach, np. po urazach rdzenia i poprzecznym zapaleniu rdzenia, w chorobie Parkisona, w stwardnieniu rozsianym.

Rozpoznanie pielęgniarskie

Postępowanie pielęgniarskie

l. Ból głowy z przyczyn neurogennych

Cel pielęgnowania: brak bólu lub ból możliwy do zaakceptowania przez pacjenta.

Działania pielęgniarskie:

• rozpoznanie stanu chorego

• ustalenie okoliczności występowania bólu, jego natężenia, charakteru, czasu, w którym ból nasila się,

• określenie pozycji ciała, która nasila ból oraz tej, która przynosi ulgę.

• określenie potraw, po spożyciu których występuje lub nasila się ból głowy (np. hot dog, czekolada, kawa, piwo, wino);

• określanie, które bodźce ze środowiska zewnętrznego nasilają ból głowy, tj. silne światło, wysoka temperatura otoczenia (powyżej 30° C), wysoka wilgotność (powyżej 60%), hałas (głośna muzyka), zapachy (perfumy, kamfora), oglądanie te­lewizji, długie czytanie oraz wahania ciśnienia tętniczego krwi;

• eliminowanie możliwych czynników środowiskowych, któ­re nasilają dolegliwości, stosowanie farmakoterapii zgodnie z zaleceniami lekarza;

• monitorowanie stanu prowadzimy do czasu wyeliminowania bólu;

• monitorowanie zmian natężenia bólu skuteczności terapii, tj. określenie czasu działania określonych środków, ocena bólu, występowanie objawów niepożąda­nych;

• prowadzenie oceny w kierunku : narastania ciśnienia śródczaszkowego, tj. ocena stanu świadomości, ciśnienia tętniczego krwi, tętna, występowania nudności i/lub wy­miotów, wydolności oddechowej, narastania bólu w okre­ślonych pozycjach;

• działania specyficzne (swoiste) zależne. od rodzaju bólu, np.

• w sytuacji bólu po nakłuciu lędźwiowym

- stworzenie warunków do wypoczynku (cisza, łagodne światło, uspokojenie chorego),

- nawodnienie organi­zmu chorego przez podanie ok. 2,5-3 litrów płynów doust­nie,

- leżenie w łóżku przez okres 2-34 godziny w pozycji płaskiej (dalsze ograniczenia są zależne od samopoczucia chorego),

- podawanie leków przeciwbólowych jeszcze w fazie łagodnych, ale narastających bólów głowy.

2. Niedowład połowiczy (hemiplegia)

Cel pielęgnowania:

• brak osłabienia siły mięśniowej

• lub uzyskanie poziomu osłabienia siły mięśniowej w zakresie pozwalającym na maksymal­ny udział w czynnościach samoobsługowych,

• brak lub ograniczenie następstw zaburzeń ruchu i czucia.

Działania pielęgniarskie:

• monitorowanie stanu pacjenta i ocena parametrów - stanu przytomności, oddechu, tętna, ciśnienia tętniczego krwi, temperatury, szerokości źrenic i ich reakcji na światło, napięcia mięśniowego i symetrii ruchów kończyn; w ostrej fazie choroby (pierwsze 3-4 dni co 1-4 godziny; w miarę stabilizacji stanu ogólnego co 8-12 godzin;

• ocena stopnia zaburzeń ruchu i czucia, zaburzeń zwieraczy, perystaltyki jelit, trudności w połykaniu, zaburzeń mowy,

• ocena skóry i określenie ryzyka powstania odleżyn (według przyjętej skali),

• ocena możliwości samoobsługowych, (według skali Barthel lub innej przyjętej w ośrodku - codzienne przed podjęciem działań opiekuńczych;

• zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego pacjenta przez

przygotowanie otoczenia

- (mikroklimat sali - temperatura 20-22°C, wilgotność w granicach 40-60%),

- dobre oświetlenie,

-sygnalizacja w zasięgu ręki,

-drabinki lub osłony przyłóżkowe chroniące przed upadkiem (tych nie można wykorzystać do podciągania się ku górze i chwytania, gdyż każde chwytanie i pociąganie wyzwala odruchy chwytne kończyn górnych i zwiększa napięcie prostowników, wzrasta spastyczność;

• zapewnienie optymalnego wyposażenia łóżka:

- łóżko profilowane

zautomatyzowane,

wielopozycyjne, np. łóżko Egerton, które umożliwia łatwą zmianę pozycji przez jedną lub dwie pielęgniarki,

- chory przytomny może zmieniać pozycję łóżka bez potrzeby wzywania pomocy.

- na sztywnym stabilnym podłożu powinien znajdować się materac przeciwodleżynowy z gąbki poliuretanowej o grubości ok : 12 cm, o gładkiej powierzchni (u osób z niskim ryzykiem zagrożenia odleżyną) lub materac dynamiczny, zmiennociśnieniowy, zapewniający dopływ krwi do tkanek przez cykliczny zmienny ucisk na ciało (dla osób z wysokim ryzykiem rozwoju odleżyn).

- Łóżka powinny być ustawione tak, aby zapewnić dostęp z trzech stron do chorego, z możliwością podejmowania działań od strony z niedowładem (ustawienie szafki, fotela, stolika);

- pościel i bielizna osobista powinna być bawełniana, dokładnie naciągnięta (by nie tworzyły się fałdy, zgrubienia), dobrze umocowana, czysta i sucha.

• Nie należy stosować gumowych i ceratowych podkładów (gdyż nie zapewniają one dostępu powietrza/ natomiast sprzyjają powstawaniu odparzeń i od­leżyn).

• Do ochrony materaca przed zabrudzeniem należy stosować osłony typu Ecolastic lub podkłady z tkaniny Dermalon;

- do właściwego ułożenia chorego stosować poduszki (najko­rzystniej, jeśli stosuje się jedną pod głowę oraz 2 lub 3 do podtrzymywania pożądanej pozycji, można je zastąpić kli­nami lub wałkami);

- dla utrzymania komfortu cieplnego ; zależnego od tempe­ratury otoczenia) stosuje się lekkie koce, najlepiej wełnia­ne, bawełniano-wełniane lub z anilany;

• zapewnienie prawidłowego ułożenia pacjenta

- przy leżeniu na plecach - płaskie,

• pod stronę objętą niedowładem należy ułożyć poduszki wzdłuż ciała od łopatki do kolan,

• poduszka pod głową ma zapewnić uniesienie głowy około 30°, kark prosty,

• bark ułożony sta­bilnie na poduszce,

• kończynę górną z niedowładem nale­ży lekko odwieść od tułowia w stawie barkowym,

• kończy­na powinna być prosta,

• palce dłoni wyprostowa­ne.

• biodro objęte niedowładem - proste, należy je pode­przeć poduszką, tą, na której spoczywa kończyna górna.

• podparcie kończyny dolnej powinno zapewnić zmniejsze­nie rotacji zewnętrznej uda;

Pozycja ułożeniowa na plecach

-przy ułożeniu na boku objętym niedowładem

• leże łóżka proste,

• głowa stabilnie i wygodnie powinna spoczy­wać na niewielkiej poduszce,

• tułów lekko odgięty do tyłu, podparty od tyłu poduszką od ramion po pośladki,

• ramię po strome niedowładu zgięte pod kątem 90° w stosunku do tułowia/ wyciągnięte do przodu i nieco odwrócone na zewnątrz

• kończyna górna podparta na całej długości poduszką/ łokieć wyprostowany.

• Kończyna dolna objęta niedowładem wyprostowana w stawie biodrowym/ lekko ugięta w kolanie.

• Kończyna górna zdrowa leży na tułowiu lub poduszce/ kończyna dolna zdrowa spoczywa na poduszce lekko zgięta w stawu biodrowym i kolanowym/ w tzw. pozycji kroczącej;

- przy leżeniu na boku zdrowym

• chorego układamy na płaskim podłożu/

• głowa ułożona stabilnie w przedłużeniu tułowia/ wygodnie/

• tułów zrotowany ku przodowi

kończyna górna objęta niedowładem:

• - bark wysunięty do przodu/

• ramię zgięte pod kątem około 100° w stosunku do tułowia/

• przedramię i ramię na poduszce.

kończyna dolna objęta niedowładem -

• biodro i kolano ugięte/ noga na całej długości podparta poduszkami/

• kończyna górna zdrowa ułożona wygodnie

• kończyna dolna zdrowa wyprostowana w stawie biodrowym i kolanowym;

-pozycja siedząca w łóżku

• podgłówek łóżka usta­wiony maksymalnie pionowo

• pacjent siedzi, tułów wy­prostowany (plecy proste)

• ciężar ciała rozłożony równo­miernie na pośladki,

• głowa niepodparta,

• biodra zgięte pod kątem prostym,

• kończyna dolna lekko ugięta w stawie ko­lanowym,

• ramiona wyciągnięte do przodu,

• ramiona podparte na poduszce lub na kolanach;

• pozycja w łóżku powinna być zmieniana w stałym rytmie, często, co 2-3-4 godziny zależnie od podłoża, na którym chory spoczywa oraz stopnia ryzyka odleżyn (im większe ry­zyko, tym częściej należy dokonywać zmian);

• często (zależnie od stanu pacjenta) zaleca się

kontrolowanie ułożenia kończyny górnej i dolnej w pozycji leżącej i sie­dzącej, dbając o to, aby

- stopa była podparta pod kątem pro­stym (przeciwdziała to szpotawości stopy),

- kończyna gór­na nie zwisała bezwiednie (chronimy w ten sposób staw bar­kowy przed uszkodzeniem i rozwojem tzw. zespołu bolesne­go barku).

- z tego powodu nie należy pociągać za pora­żoną kończynę podczas zmiany pozycji w łóżku oraz przy uruchamianiu chorego poza łóżkiem;

• wykonywanie czynności higienicznych:

• toalety jamy ustnej co 3-4 godziny,

• toalety całego ciała 1-2 razy dziennie oraz w miarę potrzeby (chory spocony, zanieczyszczony),

• mycie rąk przed posiłkami,

• mycie głowy 2-3 razy w tygodniu,

• obci­nanie paznokci w zależności od potrzeby;

• nawiązanie kontaktu słownego z chorym pomimo istnie­jących zaburzeń mowy.

• poprzez pozytywne relacje interper­sonalne pozyskanie chorego do cierpliwej i długotrwałej pracy nad powrotem do pełniejszego życia,

• motywowanie, i zachęcanie/ wspomaganie w wykonywaniu czynności samoobsługowych (myciu się/ jedzeniu/ ubieraniu się/ czesaniu, zmianach pozycji);

zapewnienie odpowiedniego odżywiania.

• sposób odżywiania chorych warunkowany jest zdolnością połykania.

• Jeżeli chory krztusi się własną śliną/ stosuje się karmienie przez zgłębnik żołądkowy (dietę ustala lekarz).

• Przy zaburzeniach połykania o niewielkim nasileniu należy podawać produkty o konsystencji papkowatej.

• Powinno się dbać również o podaż płynów;

rozpoznanie funkcji zwieraczy (cewki moczowej i odbytu, i wspomaganie chorego zależnie od zaburzeń);

ochrona oka przy istniejącej niedomykalności powieki

• toaleta oka co 3-4 godziny z użyciem wody destylowanej lub roztworu 3% kwasu bornego,

• stosowanie kropli i maści ochronnych zleconych przez lekarza/­

działania rehabilitacyjne:

• nauczenie pacjenta układania porażonych kończyn/ i kończyny górnej przez podtrzymywanie jej i wspomaganie zdrową kończyną górną;

• zachęcanie chorego do wyobrażania sobie ruchu porażoną kończyną (przy niemożności wykonywania ruchów czynnych i prowadzonych);

- ustalenie z fizjoterapeutą ćwiczeń/ które mogą być wykonywane przez pacjenta (pielęgniarka może wspomagać pacjenta w tych ćwiczeniach);

- najprostsze ćwiczenia kończyny górnej

unoszenie kończyny do góry i opuszczanie do pozycji wyjściowej,

• odwodzenie i przywodzenie kończyny do tułowia

• ruch obrotowy w stawie barkowym,

• prostowanie oraz odwodzenie nadgarstka/

• odwodzenie palców kończyny objętej niedowładem i następnie zwijanie ich w pięść

• ćwiczenia mogą być wykonywane w pozycji leżącej - chory leży równo na płaskim podłożu/

• lub w pozycji siedzącej poza łóżkiem/ ćwiczenia rozpoczynamy od kończyny zdrowej, następnie podobne ruchy wykonujemy w obrębie porażo­nej kończyny;

- ćwiczenia kończyn dolnych:

• unoszenie i opuszczanie wyprostowanej kończyny dolnej/

• zginanie i prostowanie kończyny w stawie kolanowym/

• odwodzenie kończyny w bok/ zgiętej w stawie kolanowym/

• zginanie kończyn w stawie biodrowym i kolanowym

• unoszenie kończyny porażonej siłą zdrowej - przez umieszczenie zdrowej sto­py pod porażoną kończyną i uniesienie do góry.

Program ćwiczeń ustalany jest przez zespół terapeutyczny indy­widualnie dla każdego chorego:

- zachęcanie chorego do wykonywania ćwiczeń prowadzo­nych, np.

• pacjent unosi kończyny górne nad głową, splata dłonie tak, aby w pełni kontrolować kończynę niedowładną,

• wykonuje skłony boczne w jedną i drugą stro­nę

• przenosi kończyny na wysokość twarzy i do­konuje skłonów na jedną i drugą stronę;

• chory siedzi, opiera łokcie o podłoże (stół lub pulpit stolika przyłóżkowego), splata dłonie, wykonuje powolne ruchy zginania i prostowania przedramienia,

- uczenie i motywowanie do wykonywania ćwiczeń mięśni twarzy,

- wdrażanie do samoobsługi

- wyposażenie chorego w sprzęty pomocnicze ułatwiające samoobsługę i poruszanie się ~

• stolik przyłóżkowy, tzw. „przyjaciel",

• łyżki o grubych trzonkach,

• uchwyty po­zwalające na unoszenie przedmiotów,

• balkonik lub trójnóg do chodzenia,

• wózek inwalidzki;

- u chorego z hemiplegią nie stosuje się udogodnień typu lejce, podciągi, drabinki sznurowe do przyjmowania przez chorych pozycji siedzącej,

-każde chwytanie i po­ciąganie wyzwala odruchy chwytne kończyn górnych i zwiększa napięcie prostowników, a także spastyczność.

-pociąganie za poręcze lub krawędzie łóżka nie po­maga w ruchu do przodu przy siadaniu, inicjuje wyprost odległy od zamierzonego celu, wyzwala niepra­widłową aktywność odruchową - odwiedzenie i hipertonię mięśni barku i tułowia po stronie porażonej.

3. Paraplegia i tetraplegia

Cel pielęgnowania: radzenie sobie w zmienionym stanie, prze­ciwdziałanie następstwom zaburzeń ruchu i czucia

Działania pielęgniarskie:

• rozpoznanie stanu chorego w zakresie dysfunkcji ocena wydolności oddechowej i krążenia;

• wydolno­ści ruchowej w obrębie kończyn górnych i dolnych;

• odczu­wania bodźców dotykowych,

• ocena skóry (zabarwienia, ucieplenia, wydzielania potu)

• wydolności pęcherza moczowego i określenie charakteru dysfunkcji pęcherza (pę­cherz atoniczny, automatyczny),

• perystaltyki jelit, wydala­nia gazów i stolca,

• ocena ryzyka rozwoju odleżyn,

• ocena wydolności w zakresie samoobsługi

• zapewnienie optymalnego wyposażenia łóżka:

- łóżko Egertona, ortopedyczne, wielofunkcyjne zawsze zaopatrzone w materac przeciwodleżynowy (najskuteczniejszy jest materac zmiennociśnieniowy, dynamiczny, np. Alphabed, Bethabed, Nimbus lub Alpli Autoexcel - te zalecane są dla chorych z zaburzenia w zakresie wydzielania przydatków skóry);

- zastosowanie udogodnień, tj. kliny, wałki, longety |(do stabilizacji kończyn), podpórki pod stopy (skrzynki, buty pneumatyczne zapewniające utrzymanie stopy pod kątem prostym);

• zapewnienie prawidłowego ułożenia pacjenta:

- pozycja na plecach

-pozycja na boku

-pozycja na brzuchu

• zmiana pozycji w łóżku co 2 godz.;( programem obracania, np. godz. 12h) • bok, 14.00 - plecy, 16.00 -

• wykonywanie czynności higienicznych kilka razy dziennie lub w miarę potrzeby,;

• wspomaganie wydalania moczu ,

• uregulowanie funkcji przewodu pokarmowego wspomaganie wydalania gazów,

• działania rehabilitacyjne:

- motywowanie chorego i wspomaganie w wykonywaniu prostych czynności samoobsługowych (zmianie pozycji. myciu/ przyjmowaniu posiłków, ubieraniu);

-wykonywanie i nauczenie chorego ćwiczeń usprawniających: w pierwszym okresie ćwiczenia bierne wykonuje się 2 razy dziennie,

• ruchy we wszystkich stawach,

• ćwiczenia mięśni nieporażonych w celu ich wzmocnienia ;

• gimnastyka oddechowa oraz pobudzanie pomocniczych mięśni oddechowych (wykonywanie pogłębionych wdechów powietrza nosem z udziałem przepony)

• ćwiczenia te wspomaga osoba prowadząca, naciska| rękami jamę brzuszną tuż pod łukiem żebrowym w czasie wydechu.

• u osób z zachowaną czynnością kończyn łączy się fazę wdechu i wydechu z ruchem k. górnych, uniesienie kończyn - wdech, opuszczenie, wydech;

- pionizację bierną rozpoczyna się w pierwszym tygodniu od nachylenia łóżka lub stołu pionizacyjnego (prowadzone jest przez zespół rehabilitacyjny);

-program usprawniania ruchowego ustalany jest indywidualnie dla każdego pacjenta przez zespół rehabilitacyjny, zadania pielęgniarki w tym zakresie określa kierownik zespołu.

4. Neurogenne zaburzenia czucia

Cel pielęgnowania, odbiór bodźców czuciowych w zakresie

zapewniającym bezpieczeństwo pacjenta. Działania pielęgniarskie:

rozpoznanie stanu chorego w zakresie charakterystyki funkcji czucia:

*obserwacja umiejscowienia zmian/

• czas,

• pory ujawniania się zaburzeń,

• objawów obiektywnych w tych stanach, tj. zmiany cech tętna, ciśnienia tętniczego krwi, oddechu, wyglądu chorego;

• eliminowanie możliwych czynników nasilających dolegliwości:

• delikatne, sprawne i ostrożne wykonywanie wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych (najlepiej przez 2 pielęgniarki

• stworzenie atmosfery ciszy, spokoju, odwracanie uwagi cierpienia (walka z nudą) przez zajęcie chorego rozmów czytaniem ulubionych książek, oglądanie programu telewizyjnego;

• wspomaganie procesu zasypiania i snu;

• - prowadzenie oceny skóry,

- stosowanie metod i środków wspo­magających, zapobiegających powikłaniom skórnym;

- udo­godnień przeciwdziałających punktowemu uciskowi zabu­rzającemu krążenie włośniczkowe (materace przeciwodleżynowe, kliny, wałki);

- stosowanie klasycznego masażu poprawiającego ukrwienie (głaskania, ugniatania, rozcierania, oklepywania i wstrząsania) okolic narażonych;

• częsta zmiana ułożenia pacjenta co 2- 3 godziny lub częściej);

• stosowanie środków odżywiających skórę: kremy (np. Krem propolisowy 0,5%, Sudokrem, balsam do ciała (np. Emulsja do ciała Menalind professional firmy Hartman), olejki uelastyczniające i odżywiające skórę (np. Olejek do pielęgnacji skóry, Olejek ochronny w aerozolu lub Olejek ochronny do kąpieli Menalind" professional firmy Hart­man);

• zmniejszanie bezpośredniego ucisku przez pościel, odzież (odciążenie przez zastosowanie elementów unoszących pościel,)

• Odzież, bielizna luźna. ciepła, dobrze wchłania­jąca pot, przewiewna, np. lniana, bawełniana);

• systematyczne wykonywanie zabiegów higienicznych, kąpieli całego ciała (2 razy dziennie), kontrolowanie tem­peratury wody (ok. 30°C), delikatne osuszanie skóry;

• ochrona pacjenta przed działaniem bodźców termicznych:

• unikanie stosowania ciepła miejscowego, np. termoforów, poduszek elektrycznych, lampy solux;

• podawanie środków zaleconych przez lekarza oraz ocena skuteczności prowadzonej terapii,

5. Zaburzenia snu

Cel pielęgnowania: sen dający poczucie wypoczynku. Działania pielęgniarskie:

• rozpoznanie cech i rodzaju zaburzeń snu

- czynników, które mogą utrudniać zasypianie, przerywać lub zakłócać sen w porze nocne.

Czynniki zabu­rzające sen:

• niewłaściwa hi­giena snu (nieregularne godziny snu, zbyt późne zasypia­nie, zbędne drzemki w ciągu dnia),

• nieodpowiednie wa­runki snu (hałas, światło, przegrzanie pomieszczeń: tem­peratura powyżej 25-30°C, zbyt niska temperatura po­mieszczeń: poniżej 4°C, niewygodna pościel),

• pojadanie tuż przed snem (zaleca się nie spożywanie posiłku na 2-3 godziny przed snem),

• spożywanie alkoholu, kawy, mocnej herbaty,

• palenie papierosów,

• czynniki psychoemocjonalne (stresy/ negatywne emocje/ lęk/ frustracja/ przygnębienie)/

• czynniki chorobowe (ból/ gorączka/ poty/ kaszel, dusz­ność/ parcie na mocz/ wzdęcia/ świąd skóry)/

• zaburzenia psychiczne (depresja/ psychozy)/

• inne (zespoły otępienne/ uszkodzenia mózgu/ miażdżyca naczyń mózgowych;

- objawów u pacjenta/ które mogą być następstwem istniejącego problemu;

• upośledzenie podstawowych funkcji psychicz­nych (spowolnienie reakcji ruchowych/ występowanie zaburzeń pamięci przypominania i zapamiętywania),

• upośledzenie czynności poznawczych/ głównie spostrzegania i uwagi/)

• nieadekwatne reakcje emocjonalne/ skargi na upośledzenie samopoczucia (zmęczenie/ senność),

• skargi na dolegliwości narządowe (sercowe/ brzuszne)/ na zbyt wczesne zasypianie (już o godz. 18.00-20.00),

• bezsenność;

- poznanie sposobów radzenia sobie pacjenta z zaburzeniami snu oraz zastosowanie środków i sposobów ułatwiających zasypianie/ i sen/ poprawiających samopoczucie chorego (z uwzględnieniem skutecznych działań preferowanych przez pacjenta /­działania zależne od przyczyny zaburzeń snu:

• stworzenie warunków prawidłowego snu: wyeliminowanie:

• hałasu (wyciszenie rozmów/ odbiorników radiowych i TV/ noszenie obuwia na miękkiej podeszwie i nietupanie/ ciche zamykanie drzwi/ unikanie potrącania i zrzucania przedmiotów)/

• światła (zgaszenie światła w salach po godz. 22.OO/ na korytarzach włączenie oświetlenia nocnego)/

• mikroklimat sali (t. ok. 18°C/, wilgotność ok. 50-60)

• prześcielenie łóżka przed ułożeniem chorego do snu

• ułożenie w wygodnej pozycji/

• dobranie lekkiej/ bawełnianej/ nieuciskającej i wygodnej bielizny osobistej i pościelowej/

• podanie ciepłego napoju do picia/ np. ciepłego mleka lub herbatki ziołowej (melisy)/

• pomoc w zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych (pół godziny przed snem podanie basenu lub kaczki w celu wypróżnienia)/

• Łagodzenie bólu/ świądu/ gorączki/ duszności

• gimnastyka (ćwiczenia rozluźniające, relaksujące, poprawiające oddychanie przez 10-15 minut przed snem)

• / zaleca się spacery/ masaże ale nie tuż przed snem/

• unikanie wysiłku fizycznego, który powoduje wyczerpanie/ przemęczenie;

• zachęcanie chorego do regularnego udawania się na spo­czynek, np. o godz. 21.00 lub 22.00 i wstawania, np. o godz. 6.30 lub 7.00;

• zaleca się odpowiednią ilość snu (zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną każdej osoby, średnio osoba dorosła wymaga ok. 6-8 godzin snu). Należy mobilizować chorego do wstawania z łóżka zaraz po obudzeniu się, bez zbędnego drzemania, wylegiwania się.

• W przypadku bezsenności zaleca się unikać walki z nią przez przewracanie się na boki, wtedy należy wstać z łóżka i podjąć jakieś działania lub poprosić o pomoc pie­lęgniarkę.

• Istotnym elementem poprawiającym sen jest dobór diety, należy unikać pokarmów wzdymających, ciężkostrawnych, zbyt obfitych, szczególnie przyjmowanych później niż 2 godziny przed snem.

• Zabiegami popra­wiającymi sen jest ciepła kąpiel/ sauna (ale efekt rozlu­źniający uzyskuje się dopiero po upływie 2-3 godzin), łagodne zabiegi fizykalne, m.in. kąpiel stóp, zimne okłady na podudzia:

a) kąpiel stóp: wan­nę lub wiadro należy napełnić wodą o temperaturze 30-33°C, następnie zanurzyć nogi do połowy podudzia i stopniowo dolewać gorącą wodę do uzyskania kąpieli do 41°C. Moczenie stóp powinno trwać około 15-20 minut. Do wody można dodać garść soli kuchennej lub naparu ziół kwiatów lipy, mięty, wywaru głogu, maku polnego.

Zabiegu tego nie zaleca się osobom ze zmianami w obrę­bie naczyń żylnych;

b) zimny okład na podudzia - zanurzyć ręczniki w wodzie o temperaturze ok. 18° C i owinąć nimi każde podudzie osobno. Na wierzch zawija się suchy ręcznik. Chorego ułożyć w ciepłym łóżku. Jeżeli po upływie 30 mi­nut nie udało mu się zasnąć, należy usunąć okład, jeśli zasnął, pozostawia się okład, aż do wybudzenia się. Okład daje uczucie przyjemnego odprężenia.

Istotnym elementem wspomagania chorego z zaburzeniami snu jest edukacja pacjenta i jego rodziny. Wśród problemów, które pielęgniarka powinna omówić z chorym i/lub rodziną, są:

zasady higieny snu, zasady odżywiania, formy aktywności i dozowanie wysiłku, sposoby odreagowywania stresów i napięć (metody rela­ksacji), zasady farmakoterapii (nasennej, przeciwbólowej, przeciwdepresyjnej).

6. Neurogenne zaburzenia przytomności

Cel pielęgnowania: wydolność organizmu, brak zaburzeń przytomności, zapewnienie funkcji życiowych,.

Działania pielęgniarskie: Postępowanie

• rozpoznanie stanu chorego w zakresie charakterystyki i przyczyn zaburzeń przytomności:

- prowadzenie oceny:

• liczby i charakteru oddechu

• wydolności układu oddechowego, (pulsoksymetria), ciśnienia tętniczego krwi, tętna,

• stanu świadomości,

• szerokości źrenic i ich reakcji na światło,

• odruchu rogówkowego,

• napięcia mięśni (zapisywanie asymetrii napięcia mięśni w kończynach górnych i dolnych),

• przebiegu napadów drgawek

• temperatury ciała,

• perystaltyki jelit i zalegania treści w żołądku,

• mierzenie i ocena diurezy godzinowej,

• obserwacja w kierunku występowania obrzęków

• kontrola szybkości przetaczanych płynów;

• działania wspomagające wydolność pacjenta;

• zapewnienie drożności dróg oddechowych,

• okresowa tlenoterapia,

• leżenie na boku z głową uniesioną około 30° lub w pozycji bezpiecznej (pacjenci zaintubowani mogą leżeć płasko na plecach),

• zmiana pozycji co 2-3 godziny (osoby ułożone na materacach zmiennociśnieniowych wymagają zmiany pozycji rzadziej),

• oklepywanie i masowanie miejsc narażonych na ucisk,

• stosowanie środków wspomagających skórę, np aromatyczne, spirytus, balsam do ciała,

• wykonywanie ćwiczeń biernych we wszystkich stawach,

• żywienie przez sondę lub pozajelitowe, według ustalonego programu,

• kontrola wypróżnień i wydalania moczu, wspomaganie wydalania, prowadzenie i ocena bilansu płynów;

• zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego

• założenie drabinek lub osłon na łóżko chorego; stosów udogodnień (materac przeciwodleżynowy, podpórki ;stopy, wałki i poduszki pod kończyny górne i dolne);

• wyjaśnianie choremu wykonywanych przy nim czynności mimo istniejących zaburzeń przytomności),

• mówienie do niego podczas czynności pielęgnacyjnych,

• zwracanie się do pacjenta po nazwisku lub imieniu;

• ustalenie programu faz aktywności i wypoczynku (zapewnienie stałych godzin ciszy w porze nocnej)

• działania stymulujące, tj. mówienie, głaskanie, dotyk, czytanie książek, muzykoterapia

• wykonywanie toalety ciała raz dziennie i w miarę potrzeby, mycie głowy, obcinanie paznokci

• w razie potrzeby toaleta jamy ustnej kilka razy dziennie,

toaleta oczu (wodą destylo­waną lub przegotowaną) kilka razy dziennie;

• włączenie rodziny w ustalony program pielęgnacji i stymu­lacji pacjenta

7. Neurogenne zaburzenia mowy

Cel pielęgnowania: prowadzenie komunikacji werbalnej i nie­werbalnej lub satysfakcjonujące komunikowanie interpersonalne pomimo dysfunkcji mowy.

Działania pielęgniarskie:

• ocena stopnia i rodzaju zaburzeń mowy:

• płynności mowy, spontaniczności wypowiedzi pacjenta, poprawności wypo­wiedzi, trudności w doborze wyrazów, formułowaniu zdań oraz rozpoznania rozumienia mowy;

• działania wspomagające komunikację:

• nawiązanie pozy­tywnego emocjonalnego kontaktu z chorym (wyraz spokoju na twarzy, nieokazywanie zmartwienia, lęku, mimika wyra­żająca zainteresowanie),

• posługiwanie się prostymi zdania­mi,

• zaniechanie używania niezrozumiałego słownictwa, powtarzanie przekazywanych informacji, aż do uzyskania potwierdzenia zrozumienia komunikatu;

• utrzymywanie z pacjentem kontaktu wzrokowego

• podczas rozmowy twarz zwrócona do chorego, patrzenie w oczy,

• mówienie do chorego wolno,

• wymawianie wyrazów wyraź­nie, aby umożliwić odbiorcy rozpoznawanie wyrazów po­przez odczytywanie ich z ruchu warg.

• dobieranie słów, któ­re pacjent rozumie i bazowanie na nich w podtrzymywaniu komunikacji, aż do uzyskania potwierdzenia zrozumienia komunikatu;

• wzbudzanie u pacjenta chęci ćwiczeń,

• zachęcanie do koncentrowania uwagi na stojących przed nim zadaniach,

• wzmacnianie każdej próby mowy i podjęcia działań akcep­tacją (uśmiechem, uściskiem ręki, ruchem głowy);

• przy trudnościach rozumienia mowy należy posługiwać się formami komunikacji pozawerbalnej:

• gestem, np. potwier­dzenie kiwnięciem: tak lub nie/

• pokazanie ruchem czynno­ści picia, jedzenia, snu;

• mimiką; np. zamknięcie oczu, uśmiech jako potwierdzenie zrozumienia słowa;

• piktogra­mem, czyli rysunkiem, który obrazuje np. ból, smutek, jedzenie, siadanie, basen, ciszę itp.;

• podstawą komunikacji jest aktywne słuchanie;

• przy uszkodzeniu aparatu artykulacyjnego

• zachęcać chorego do mówienia, ale nie wywierać na nim presji

• dostrze­ganie postępów w reedukacji mowy,

• nieocenianie tylko opi­sywanie postępów, np. dzisiaj zrozumiałam 10 słów, wczoraj 5;

• nauczenie pacjenta ćwiczeń

• wzmacniających mięśnie ust, np. wysuwanie i chowanie języka, ssanie, wydmu­chiwanie baniek mydlanych, lizanie lizaka,

• ćwiczeń oddechowych i motywowanie do ich wykonywania.

• usunięcie blokad komunikacji interpersonalnei,

• unikanie komunikatów werbalnych i niewerbalnych, tj. nakazy, upominania, ostrzegania, „głoszenia kazań", przylepiania etykietek, wyrażania dezaprobaty, chwalenia, okazywania współczu­cia, przerywania wypowiedzi, wypytywania, proponowania gotowych rozwiązań problemu.

Jeżeli komunikaty pacjenta wskazują, ze coś wywołuje u niego emocje, irytuje go, należy aktywnie słuchać.

8. Zaburzenia mikcji z przyczyn neurogennych

Cel pielęgnowania: kontrolowanie mikcji lub życie z funkcją w zakresie akceptowanym przez chorego.

Działania pielęgniarskie:

• zebranie wywiadu od pacjenta lub rodziny

• czy i od kiedy występuje problem nietrzymania moczu,

• w jakich okolicznościach występuje nietrzymanie moczu

• co temu sprzyja,

• jak dużo moczu jest oddawane mimowolnie,

• czy występują dolegliwości ze strony układu moczowego,

• czy były wykonywane zabiegi operacyjne w obrębie układu moczowo-płciowego,

• jak długo trwają objawy,

• jak często chory oddaje mocz w nocy i w dzień,

• jak długie są przerwy między mikcjami,

• czy występują zaparcia,

• inne choroby współistniejące,

• jakie leki chory przyjmuje,

• czy pali papierosy,

• jaka jest sprawność chorego, czy radzi sobie z wychodzeniem do toalety,

• czy będzie korzystał z kaczki, basenu,

• czy ma kłopoty ze wzrokiem - podwójne widzenie, niedowidzenie;

• wybór sposobu rozwiązania problemu

- w niektórych przypadkach konieczne jest założenie cew­nika do pęcherza moczowego na stałe, np. u tych osób, u których utrudniona jest pielęgnacja z powodu nietrzymania moczu.

• można zastosować cewnik typu Foleya, połączony z workiem zbierającym mocz (z reguły worek należy opróżniać co 4- 6 godzin) / cewniki Foleya wymagają wymiany co 2 tygodnie; cewniki Silastica (tzw. silikono­we), które pokryte są specjalnym tworzywem chroniącym przed osadzaniem się złogów, mogą być wymieniane raz na pół roku.

• niedopuszczanie do przepełnienia worka na mocz (w żadnym wypadku worek na mocz nie powi­nien być całkowicie wypełniony, ponieważ sprzyja to za­każeniu układu moczowego, z powodu refluksu),

• spraw­dzanie drożności cewnika odprowadzającego mocz,

• utrzy­manie w czystości okolicy moczowo-płciowej pacjenta, mycie co najmniej 2 razy dziennie,

• okresowa kontrola sta­nu układu moczowego (badanie ogólne moczu, posiew moczu nie rzadziej niż co 7 dni)/

• przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki podczas cewnikowania,

• zalecanie stoso­wania diety zakwaszającej organizm pacjenta,

• picie przez chorego większej ilości wody i soków (około 3 l na dobę, gdy nie ma przeciwwskazań);

• jeżeli problem nietrzymania moczu nie wymaga cewniko­wania na stałe:

• prowadzenie karty nietrzymania moczu, w której odnoto­wuje się informacje na temat oddawania moczu (godziny mikcji, przerwy między mikcjami, wyciekanie kropelko­we moczu, inne istotne informacje);

• zapewnienie pacjentowi pomocy przy mikcji na każde ży­czenie i w odstępach zgodnych z zanotowanymi w karcie obserwacyjnej.

• w pobliżu łóżka powinna znajdo­wać się kaczka lub basen. Łóżko powinno znajdować się niedaleko od toalety (dla osób z ograniczoną aktywnością nie więcej niż 12 m),

• przyrządy ułatwiające chodzenie muszą zawsze być w zasięgu osoby chorej.

• toaletę należy dobrze oznakować i oświetlić/ dostęp do toalety powinien być łatwy.

• Należy zaopatrzyć ją w odpowiednie poręcze, podwyższony sedes; powinna zapewniać warunki do osuszenia krocza i umycia rąk.

• Toalety powinny być w wystarczającej liczbie (jedna na 6-8 chorych) i wystarczająco duże (ok. 2 metrów kwadratowych), by pozwalały na wejście chorego z balkonikiem (wózkiem) lub w towarzystwie opiekuna.

• Ubiór chorego należy przystosować do możliwości radzenia sobie z rozbieraniem (zapinany na rzepy, spodenki, majtki rozpinane w kroczu, odzież luźna, bez zbędnych wiązań i zapięć);

• nauczenie pacjenta gimnastyki pęcherza moczowego , ćwiczeń wzmacniających aparat mięśniowy ułatwiający trzymanie moczu.

Podstawowe działania to:

- przypominanie pacjentowi o wychodzeniu do toalety (lub prowadzenie go do niej) w początkowej fazie często, co 30-60 minut, zarówno w dzień, jak i w nocy, następnie przerwy wydłuża się stopniowo do 2-3-4 godzin.

- ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy (tzw. ćwiczenia Kogla) pomagają w utrzymywaniu skurczu mięśni krocza przez 10 sekund i rozkurczu ich - powtarzanie ich 30-80 razy dziennie wg ustalonego programu;

lub

- zaciskaniu i „podciąganiu" mięśni między pośladkami (odliczając do 5), a następnie rozluźnianiu ich.

Ćwiczenia te chory powinien wykonywać wielokrotnie.

• Zaleca się również choremu, aby usiłował wstrzymać na kilka sekund (minut) oddawanie moczu przed rozpoczęciem

• aby starał się kilkakrotnie przerywać strumień moczu w czasie mikcji.

• osoby z zespołem otępiennym należy zabierać do toalety która może się prawidłowo skojarzyć choremu z miejscem gdzie należy oddać mocz,

* Zachowanie pacjenta polegające na rozbieraniu się, wychodzeniu z łóżka, chodzeniu, pozornie bez celu, może być sygnałem, że odczuwa on parcie na mocz;

• inną formą wspomagania pacjenta jest stosowanie zabezpieczenia w postaci pantów, wkładów absorpcyjnych, pieluchomajtek, pieluch, podkładów. Ta wygodna forma zabezpieczania chorego dla osób z zachowaną świadomością - jest to potwierdzeniem pewnej degradacji, powrót do wieku niemowlęcego/ dowód braku kontroli nad własnym ciałem, co wywołuje adekwatne do odczuć reakcje w postaci zmian nastroju (płacz/ obniżony nastrój).

• Niepo­trzebne (niejako na zapas) zakładanie chorym pieluch czy stosowanie podkładek absorpcyjnych może wywołać nietrzymanie moczu z powodu zniesienia czujności chorego.

• Przy zmianie wkładek, pieluch, pieluchomajtek, podkładów wykonuje się zabiegi higieniczne, co najmniej 2-krotnie w ciągu dnia, zawsze po oddaniu stolca przez chorego (pod­mywanie ciepłą wodą z mydłem okolicy krocza, do mycia używa się miękkiej myjki).

• Ważne jest ocenianie skóry krocza w kierunku podrażnień, otarć, stanów zapal­nych i maceracji spowodowanych drażniącym działaniem moczu;

• pacjenci z problemem nietrzymania moczu przyjmujący leki moczopędne powinni wiedzieć/ by leki z tej grupy nie były przyjmowane po południu i wieczorem - leki moczopędne nasilają problem nietrzymania moczu;

w następstwie uszkodzenia rdzenia kręgowego dochodzi do powstania pęcherza neurogennego/ : zatrzymania moczu, nietrzymania moczu lub niecałkowitego opróżniania się pęcherza (zaleganie mo­czu).

• Czynność pęcherza neurogennego i rodzaj zmian za­leżą od poziomu uszkodzenia rdzenia

• czasu, jaki minął od jego uszkodzenia;

bezpośrednio po urazie, w okresie szoku rdzeniowego, występuje atonia pęcherza i zatrzymanie mo­czu.

• Zakłada się wówczas cewnik na stałe na okres około 2-3 tygodni.

• Gdy nie założy się cewnika, pęcherz wypełnia się maksymalnie, może dojść do jego pęknięcia lub rozpo­czyna się odpływ moczu kroplami z przepełnionego pęche­rza.

Po ustąpieniu szoku rdzenia

• pęcherz zaczyna ponownie reagować na wzrost ciśnienia wewnątrzpęcherzowego.

• Skurcze są jednak niedostatecznie silne, aby doprowadzić do całkowitego opróżnienia pęcherza.

• Mocz jest wydalany bezwiednie w małych ilościach/ zalega.

• Wydalanie moczu może być wspomagane działaniem tłoczni brzusznej lub wyciskaniem ręcznym.

• Czynność taka charakterystyczna jest dla pęcherza autonomicznego w przypadku trwałego uszkodzenia ośrodków krzyżowo-rdzeniowych;

w uszkodzeniu rdzenia powyżej segmentów krzyżowych powstaje pę­cherz automatyczny, opróżniający się odruchowo bez kon­troli ośrodków mózgowych;

• u tej grupy chorych zaleca się cewnikowanie okresowe. Wykonuje się je 3-4 razy na dobę w warunkach pełnej aseptyki.

• Należy używać cewników jed­norazowych o średnicy mniejszej niż przekrój cewki moczo­wej.

• Przed wprowadzeniem cewnika zwilża się go preparatem żelu Xylocainy 1%.

• Po 3 tygodniach dąży się do wytworzenia automatyzmu pęcherza moczowego.

• Automatyzm polega na samoistnym, regularnym opróżnianiu pęcherza.

• Najlepszą metodą prowadzącą do wytworzenia automatyzmu pęcherza jest oklepywanie nadłonowe. Polega ono na rytmicznych uderzeniach otwartą lub zamkniętą w pięść dłonią z dość znaczną siłą okolicy nadłonowej pęcherza co 5-10 sekund przez ok. 10 minut.

• Oklepywanie wykonuje się regularnie co 2 godziny/ a także przed każdym cewnikowaniem.

• Początkowo oklepywanie wykonuje rehabilitant lub pielęgniarka, a następnie sam pacjent, jeśli ma sprawne ręce.

• Po wytworzeniu automatyzmu pęcherza obowiązuje kontrolne cewnikowanie raz w tygodniu.

• Jeżeli stwierdzi się, że ilość zalegającego moczu przekracza 100 ml, wówczas konieczny jest powrót do cewnikowania 2 razy dziennie.

• Przed opuszczeniem oddziału szpitalnego pacjenta, należy nauczyć samodzielnego cewnikowania.

• W przypadku, gdy ręce osoby poszkodowanej są niesprawne, należy nauczyć wykonywania tego zabiegu kogoś z członków rodziny;

• nauczenie pacjenta rozpoznawania objawów „pełnego” pęcherza:: uczucie napięcia, gęsia skórka, pocenie się, bóle głowy, nasilanie spastyczności, wzrost ciśnienia krwi, wystawanie pęcherza ponad spojenie łonowe

• nie wszystkie osoby z uszkodzeniem rdzenia mają szanse na wytworzenie pęcherza automatycznego.

• Osoby te wymagają zaopatrzenia w zbiorniki na mocz. Są to tzw. cewniki wewnętrzne - stosowane u mężczyzn, lub pieluchy, pieluchomajtki, pampersy - u kobiet. Należy zwrócić uwagę na prawidłowe przymocowanie cewników zewnętrznych i niedopuszczenie do ich przepełnienia.

9. Neurogenne zaburzenia defekacji

Cel pielęgnowania: pożądany rytm wypróżnień, lub życie z dysfunkcją w zakresie akceptowanym przez chorego.

Działania pielęgniarskie:

• rozpoznanie stanu pacjenta w zakresie charakterystyki wy­próżnień: rozpoznanie trudności w oddawaniu stolca (po­trzeba silnego parcia, niemożność oddania stolca, bóle brzu­cha, wzdęcia, dyskomfort, nietrzymanie stolca)

ustale­nie przyczyny zmiany rytmu defekacji (z pacjentem i/lub ro­dziną);

• działania umożliwiające/wspomagające wypróżnienie (sto­sowanie czopków, enema, wlewki doodbytnicze);

• działania edukacyjne mające na celu:

• zmianę dotychczaso­wych zwyczajów żywieniowych (regularne spożywanie po­siłków, dieta zawierająca dużo błonnika - owoców, warzyw, grubych kasz, otrąb),

• wypijanie dużej ilości płynów (2,5-3 l),

• ograniczenie słodyczy (czekolady, kakao),

• spożywanie na czczo kefiru, jogurtu naturalnego lub kwaśnego mleka,

• wy­pijanie na czczo szklanki soku owocowego z dwoma łyżka­mi cukru mlekowego);

• zmianę stylu życia (zwiększenie ak­tywności fizycznej - spacery, marsz, pływanie, codzienna gimnastyka 2 razy dziennie - rano i wieczorem, ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha);

• wykonywanie zabiegów poprawiających perystaltykę jelit:

• masażu brzucha (rano i wieczorem w ułożeniu na plecach delikatny masaż brzucha wzdłuż przebiegu jelita grubego);

• stosowanie ciepłych okładów na powłoki brzuszne godzinę po posiłku (jeśli nie ma przeciwwskazań, tj. krwawienia, ciąża, ostry stan zapalny w obrębie jamy brzusznej);

• stoso­wanie ciepłych kąpieli (jeśli nie ma przeciwwskazań, np. niewydolność krążenia, ubytki czucia);

• włączenie do diety produktów regulujących perystaltykę je­lit, np. zioła, siemię lniane, oleje roślinne (słonecznikowy, sojowy, z oliwek) oraz zioła, np. kruszyna, aloes, senes, ko­per włoski;

• stosowanie zabiegów stymulujących odbyt, tj. ręcznej sty­mulacji odbytu (zabieg polega na wykonywaniu okrężnego masażu mięśnia zwieracza odbytu/ palcem w rękawiczce pokrytej żelem przez 30 sekund; masaż ma na celu rozluźnienie mięśnia i spowodowanie defekacji).

Aby skuteczność stymulacji defekacji była większa, należy wykorzystać pierwotne odruchy (zwłaszcza dotyczy to osób z uszkodzeniem rdzenia), np. odruch żołądkowo-odbytniczy - powoduje on, iż wypełnienie żołądka wzbudza odruchową indukcję ruchów perystaltycznych okrężnicy, co w konsekwencji powoduje odruch wypróżnienia.

• Program opróżniania jelit powinien być prowadzony 30 lub 60 minut po posiłku porannym lub wieczornym,

• najkorzystniejsze efekty daje stała pora wypróżnień.

• Jeżeli powyższe sposoby nie przynoszą pożądanego efektu, jedyną skuteczną metodą jest wydobycie ręczne „kamieni" kałowych;

uszkodzenie stożka rdzenia lub ogona końskiego powoduje

• zniesienie funkcji zwieracza odbytu,

• dochodzi do wyciekania mas kałowych,

• bezwiednego oddawania stolca.

Wspo­maganie chorego polega na:

• ochronie/zabezpieczeniu przed zabrudzeniem (stosowanie ochronnych „pampersów", pieluchomajtek, wkładów chłonących, podkładów ochrania­jących bieliznę pościelową);

• ochronie skóry przed maceracją i uszkodzeniem:

częste mycie okolicy krocza zależnie od po­trzeby wodą z mydłem, zabezpieczanie skóry tłustymi kremami/maściami (np. krem Penaten, Sudokrem, Krem och­ronny do skóry Menalind® professional - Hartman, Linomag, maść cynkowa, stosowanie preparatu Menalind® pro fessional protektor do skóry - Hartman, który chroni skórę przed działaniem agresywnych substancji,);

• ochronie chorego przed dyskomfortem (usuwanie nieprzyjemnego zapachu przez częstą wymianę wkładów zabezpieczających, mycie chorego zależnie od potrzeby, wietrzenie pomieszczeń przez stosowanie stałej wymuszone; wentylacji).
  

---