ĆWICZENIE XVIII - FIZJOLOGIA UKŁADU POKARMOWEGO CZ.I

Rozpiska:

1. Budowa układu pokarmowego

2. Struktura anatomiczna ściany przewodu pokarmowego

3. Unerwienie przewodu pokarmowego

4. Odruchy przewodu pokarmowego: długie i odruchy własne

5. Aktywność elektryczna przewodu pokarmowego

6. Motoryka

7. Prawo jelit

8. Hormony przewodu pokarmowego:

1. enterohormony

2. substancje parakrynne

3. substancje neurokrynne

9. Czynności poszczególnych części układu pokarmowego:

1. funkcje żucia

2. funkcje i regulacja wydzielania śliny

3. podstawy połykania

10. Żołądek:

1. funkcje, wydzielanie

2. komórki wydzielnicze żołądka

3. funkcja kwasu solnego, mechanizm i regulacja jego wydzielania

4. bariera śluzówkowa żołądka

5. trawienie i wchłanianie w żołądku

BUDOWA UKŁADU POKARMOWEGO:

• układem pokarmowym nazywany jest system połączonych funkcjonalnie narządów służących zapewnieniu dostarczania organizmowi odpowiedniej ilości wody i składników odżywczych

• zdecydowana większość składników pokarmowych (węglowodany, tłuszcze, białka), aby mogła zostać przyswojona musi wcześniej zostać strawiona, co polega na rozłożeniu wielkocząsteczkowych organicznych związków chemicznych na ich proste składniki budulcowe

• złożony proces czynności układu pokarmowego można podzielić na kilka powiązanych ze sobą i skoordynowanych czynności:

• przesuwanie treści pokarmowej wzdłuż przewodu pokarmowego (perystaltyka)

• trawienie (połączone z wydzielaniem soków trawiennych i żółci)

• wchłanianie (absorpcja)

• czynność układu krążenia (krążenie krwi, chłonki, układ wrotny)

• koordynacja czynności układu pokarmowego (regulacja nerwowa, hormonalna, za pomocą autakoidów)

• układ pokarmowy człowieka składa się z następujących elementów::

• przewód pokarmowy:

jama ustna • gardło • przełyk • żołądek (odźwiernik) • jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte)

jelito grube (wyrostek robaczkowy • jelito ślepe • okrężnica: wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata • odbytnica) • odbyt

• gruczoły trawienne i narządy towarzyszące:

ślinianki • wątroba • trzustka • drogi żółciowe • pęcherzyk żółciowy

ANATOMIA JAMY USTNEJ

• jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego

• następuje w niej wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną, która zawiera enzym trawienny amylazę ślinową (ptialinę)

• dorosły człowiek ma 32 zęby, 16 w szczęce i 16 w żuchwie:

• 4 siekacze

• 2 kły

• 4 zęby przedtrzonowe

• 6 trzonowych

• u dzieci występuje 20 zębów mlecznych (brak przedtrzonowych i jednej pary trzonowych- jedna para w jednej części: w żuchwie lub szczęce)

• siekacze służą do odgryzania kęsów, kły do rozrywania pokarmu, a zęby trzonowe i przedtrzonowe do jego rozcierania

• w trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia

• po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania

• jama ustna składa się z przedsionka jamy ustnej i jamy ustnej właściwej. Przedsionek ograniczony jest od przodu wargami górną i dolną a od tyłu łukami zębowymi. Do przedsionka jamy ustnej na wysokości górnych zębów trzonowych uchodzą przewody wyprowadzające ślinianek przyusznych

ANATOMIA GARDŁA:

• gardło jest to wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiący przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, przechodzący dalej w przełyk i krtań

• zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową

• gardło ciągnie się od podstawy czaszki, aż do miejsca przejścia w przełyk, to jest do wysokości szóstego kręgu szyjnego

• mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne

• na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe

• w miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną występuje skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy - trzeci migdał

• w ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani

ANATOMIA PRZEŁYKU:

• przełyk jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem

• czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka

• ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia

• rozróżniamy część:

• szyjną

• piersiową

• brzuszną

• występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:

• zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku

• zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów

• zwężenie dolne - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka.

• ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z:

• błony śluzowej,

• utkania podśluzowego

• błony mięśniowej

• warstwy okrężnej

• warstwy podłużnej

ANATOMIA ŻOŁĄDKA:

• żołądek to narząd, stanowiący część przewodu pokarmowego, którego zasadniczą rolą jest trawienie pokarmu

• u kręgowców jest to rozszerzona część pomiędzy przełykiem i jelitem

• komórki główne żołądka wydzielają pepsynogen (nieaktywna forma pepsyny), po uaktywnieniu następuje rozkład białek przez pepsynę

• u człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego)

• żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka, a z dwunastnicą łączy go odźwiernik, otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami

• bocznie od części wpustowej widoczne jest dno żołądka przechodzące w trzon

• obie te części obejmują łukowate dwie krzywizny : lewa większa oraz prawa mniejsza, będąca jakby przedłużeniem ściany przełyku

• trzon żołądka ustawiony jest bardziej pionowo, podczas gdy następująca po nim część odźwiernikowa przebiega raczej poziomo

• otwór końcowy żołądka stanowi odźwiernik przechodzący w dwunastnicę

• podział anatomiczny żołądka na trzon i część odźwiernikową odpowiada jego czynnościom : trzon magazynuje pokarm i częściowo trawi, a część odźwiernikowa przesuwa go do dwunastnicy

• błona śluzowa żołądka tworzy liczne, wysokie fałdy o przebiegu podłużnym. Znajdują się w niej liczne gruczoły żołądkowe, wytwarzające m.in. kwas solny ( gruczoły dna ) oraz podpuszczkę i pepsynę

• błonę mięśniową tworzą 3 warstwy mięśni, których czynność warunkują okresowe ruchy perystaltyczne, które powodują mieszanie i rozcieranie masy pokarmowej oraz przesuwanie jej ku odźwiernikowi i przechodzenie do dwunastnicy

• żołądek unerwiony jest przez włókna nerwowe autonomicznego układu nerwowego.

• wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia, napięcia jego ścian oraz pozycji ciała

1. dno

2. krzywizna większa

3. trzon

4. (kolano)

5. jama odźwiernikowa

6. kanał odźwiernika

7. wcięcie kątowe

8. krzywizna mniejsza

9. fałdy żołądkowe

E. przełyk

D. dwunastnica

ANATOMIA JELITA CIENKIEGO:

• jelito cienkie ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego odgranicza się tzw. zastawką Bauhina

• zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe a częściowo i miednicę małą

• jego długość wynosi ok. 4-6 m, średnica 3—5 cm

• jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze i kręte

• dwunastnica leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, ma długości 25 do 30 cm. Kształt jej jest podobny do litery C. Do górnego odcinka dwunastnicy wpada przewód żółciowy i trzustkowy

• jelito czcze i kręte leży wewnątrz i jest zawieszone na krezce, przez którą dążą nerwy i naczynia

• wspólną cechą w budowie jelita cienkiego jest błona surowicza, umięśnienie (podłużne i okrężne), podśluzowa i śluzowa

• błona śluzowa ma wiele fałdów i kosmków, przez co powierzchnia jej ogromnie się zwiększa

ANATOMIA JELITA GRUBEGO:

• jelito grube dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę i odbytnicę

• okrężnicę z kolei dzielimy na:

• okrężnicę wstępującą

• okrężnicę poprzeczną (poprzecznica)

• okrężnicę zstępującą

• i okrężnicę esowatą (esicę)

• jelito ślepe leży w prawej okolicy biodrowej

• jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina

• od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy.

• jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która znowu pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowu się zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w esicę (okrężnica esowata, potocznie zwana esicą).

• nazwa esicy pochodzi od jej kształtu litery S

• jest skierowana początkowo łukiem wypukłym ku stronie prawej, a następnie zakręca w dół przechodząc w odbytnicę

• jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane. Budowa ściany jelita grubego jest podobna do budowy jelita cienkiego

• w jelicie grubym żyje wiele symbiotycznych bakterii. Najsłynniejszą z nich jest Escherichia coli (nazywana w skrócie E. coli)

STUKTURA ANATOMICZNA ŚCIANY PZREWODU POKARMOWEGO:

• zasadniczo ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest z mięśni gładkich typu trzewnego (wyjątek stanowi ściana gardła, 1/3 części górnego przełyku oraz zwieracz zewnętrzny - mięśnie poprzecznie prążkowane)

• na zewnątrz ściany występuje błona surowicza (zewnętrzna, otrzewna), która przechodzi w kreskę, w której znajdują się tętnice, żyły oraz naczynia chłonne - pełni funkcje podtrzymującą i ochronną rury przewodu pokarmowego

• warstwa mięśniowa zbudowana zwykle z dwóch rodzajów mięśni gładkich: podłużnych a następnie okrężnych - rytmiczne skurcze pasm mięśni gładkich, czyli skurcze perystaltyczne przesuwają pokarm w przewodzie pokarmowym

• w błonie podśluzowej znajdują się zwykle mięśnie gładkie podłużne, dodatkowo występują naczynia krwionośne oraz nerwy

• najbardziej wewnętrzną warstwę przewodu pokarmowego tworzy błona śluzowa (śluzówka) tworzona przez nabłonek oraz leżącą pod nim tkankę łączną. Liczne komórki gruczołowe nabłonka wydzielają śluz ułatwiający przesuwanie się pokarmu. W żołądku oraz szczególnie mocno w jelitach jest ona silnie pofałdowana

• wyjątkiem od tej struktury jest okrężnica, w której warstwa mięśni podłużnych jest krótsza, co powoduje, że w tym odcinku przewodu pokarmowego występują trzy taśmy powodujące pomarszczenie okrężnicy

• pomiędzy warstwami mięśni gładkich występują sploty nerwowe:

• pomiędzy warstwą mięśni podłużnych i okrężnych występuje splot warstwy mięśniowej Auerbacha

• pomiędzy mięśniami okrężnymi a mięśniami w błonie podśluzowej - splot podśluzowy Meissnera

UNERWIENIE PZREWODU POKARMOWEGO:

• układ pokarmowy jest unerwiany głównie ze strony autonomicznego układu nerwowego (AUN)

• jedynie nieliczne jego partie (takie jak gardło) są unerwiane przez układ sympatyczny, a ich funkcjonowanie jest w niewielkim stopniu uzależnione od woli człowieka

• w układzie pokarmowym przeważa unerwienie parasympatyczne (przywspółczulne) odpowiedzialne za pobudzanie czynności motorycznej oraz wydalniczej oraz hamowanie mięśni zwieraczy

• unerwienie parasympatyczne pochodzi głównie od nerwu błędnego zaopatrującego narządy górnej partii ciała oraz nerwu miednicze (dolne partie ciała)

• mediatorem dla tego typu unerwienia jest acetylocholina, natomiast receptorem dla niego jest receptor M (muskarynowy)

• mniejsze znaczenie ma praca układu współczulnego (sympatycznego), który hamuje perystaltykę jelit oraz działalność wydzielniczą układu pokarmowego

• włókna jego układu biegną w nerwach: trzewnych oraz kreskowy - górnych i dolnych

• mediatorem jest noradrenalina, a receptorem dla niej jest receptor α2 adrenergiczny

• unerwienie dośrodkowe obejmuje informacje z chemoreceptorów i mechanoreceptorów

• dodatkowo wyróżnia się układ wewnętrzny jelit na który składają się neurony w liczbie ok. 1mln, pochodzące bezpośrednio z autonomicznego układu nerwowego (AUN), dla których mediatorami są: acetylocholina, noradrenalina, serotonina, histamina, substancja P oraz VIP

ODRUCHY PRZEWODU POKARMOWEGO (MOTORYKA) - DŁUGIE ODRUCHY TRZEWNE:

• do długich odruchów trzewnych (odruchów wago-wagalnych) zalicza się odruch:

• żołądkowo-tętniczy polegający na pobudzeniu perystaltyki jelita cienkiego pod wpływem rozciągnięcia żołądka

• żołądkowo-okrężniczy - rozciągnięcie ściany żołądka doprowadza do wzrostu perystaltyki okrężnicy

• krętnico-żołądkowy - zahamowanie motoryki żołądka w wyniku rozciągnięcia ściany jelita krętego

• dwunastniczo-okrężniczy - rozciągnięcie dwunastnicy doprowadza do pobudzenia motoryki okrężnicy

• jelitowo-jelitowy polegający na wzajemnym wpływaniu na siebie poszczególnych odcinków jelita grubego i cienkiego - np. podrażnienie otrzewnej doprowadza do zahamowania ruchów jelita grubego

ODRUCHY PRZEWODU POKARMOWEGO (MOTORYKA) - ODRUCHY WŁASNE:

• odruchy własne przewodu pokarmowego umożliwiają przesuwanie zawartości przewodu pokarmowego w kierunku od jamy ustnej do odbytu

• odruchy własne przewodu pokarmowego zachodzą w izolowanym jelicie i są podstawą do skurczów odcinkowych oraz perystaltycznych

• w przypadku odruchów własnych nie ma konieczności występowania unerwienia za pośrednictwem autonomicznego układu nerwowego

• odruch perystaltyczny polega na tym, że skurcz jelita powstaje tylko w pewnym jego odcinku, na skutek skurczu mięśni okrężnych i posuwa się naprzód, podobnie jak obserwujemy to np. u dżdżownic

• skurcze perystaltyczne czasami powodują przesunięcie pokarmu wzdłuż całej długości jelita, na ogół jednak obejmują one nie więcej niż krótki segment jelita

• perystaltyka nie jest prawdopodobnie istotnym czynnikiem odpowiedzialnym za przenoszenie pokarmu przez jelita

• prócz ruchów robaczkowych istnieją jeszcze ruchy wahadłowe (odcinkowe), powstałe na skutek skurczu mięśni podłużnych

• dzielą one przewód pokarmowy na szereg odcinków

• są odpowiedzialne za mieszanie miazgi pokarmowej z sokami trawiennymi oraz nieznaczne przesuwanie treści pokarmowej do przodu

• skurcze odcinkowe zachodzą z większą częstotliwością w proksymalnych niż w dystalnych częściach jelit co powoduje stopniowe przesuwanie pokarmu

• w czasie skurczu odcinkowego następuje skurcz ściany jelita na odcinku około 2 cm, co wymusza przesunięcie miazgi pokarmowej w obu kierunkach tzn. ku żołądkowi oraz ku okrężnicy

• po rozluźnienia tego fragmentu jelita pokarm powraca

• skurcze odcinkowe pojawiają się w okresie trawienia

• na czynność motoryczną jelit wpływa acetylocholina pobudzająca skurcz, oraz peptyd VIP i NO - rozkurcz

INNE ODRUCHY PRZEWODU POKARMOWEGO:

- retropulsyjne - charakterystyczne dla żołądka, powodujące cofanie się treści pokarmowej - odpowiedzialne za mieszanie oraz miażdżenie pokarmu

- ruchy masowe wywoływane ok. 3-4 razy na dobę

- międzytrawienny wędrujący kompleks bioelektryczny (MMC) rozprzestrzenia się wzdłuż jelita w okresie międzytrawiennym, powoduje usunięcie z jelita cienkiego resztek miazgi pokarmowej. Skurcze MMC pojawiają się co 60-90 minut i trwają ok. 10 minut

KONTROLA MOTORYKI JELITA:

- częstość i siła skurczów odcinkowych są kontrolowane przez fale wolne

- skurcze odcinkowe mogą powstać tylko wtedy, gdy wolne fale wytwarzają potencjał czynnościowy, czyli iglice. Iglice pojawiają się w zapisie fali wolnej wtedy, gdy potencjał błonowy jest dostatecznie depolaryzowany

- częstotliwość skurczów odcinkowych jest ściśle uzależniona od częstotliwości fal wolnych

- częstotliwość fal wolnych jest regulowana przez komórki rozrusznikowe w ścianie jelit i nie zależy ona od aktywności neuronalnej czy hormonów krążących we krwi

- siła skurczów odcinkowych jest proporcjonalna do częstotliwości iglic wytwarzanych przez fale wolne. Częstość iglic zależy z kolei od amplitudy fal wolnych. Tak więc, im większa jest amplituda fal wolnych, tym większa jest częstość iglic i większa siła skurczu

- amplituda fal wolnych jest kontrolowana przez hormony wydziela podczas trawienia:

- gastryna, cholecystokinina, motylina oraz insulina zwiększają amplitudę fal wolnych

- sekretyna i glukagon zmniejszą amplitudę fal wolnych

AKTYWNOŚĆ ELEKTRYCZNA PRZEWODU POKARMOWEGO:

• mięśnie gładkie budujące ściany przewodu pokarmowego posiadają własny rytm elektryczny wahający się od -50mV (potencjał spoczynkowy) do ok. -15mV (potencjał błonowy)

• pobudzenie komórek mięśniowych i przesunięcie potencjału w kierunku wartości dodatnich powodowane jest przez rozciągnięcie ścian (występowanie pożywienia), acetylocholinę histaminę i serotoninę

• hiperpolaryzacja (ok. -65mV) stymulowana jest przez noradrenalinę, VIP oraz sekretynę

• podstawowy rytm elektryczny może mieć różną częstotliwość w zależności od funkcji danego odcinka przewodu pokarmowego

• częstość skurczy na minutę w zależności od odcinka:

• 3 skurcze/min - żołądek (magazyn pokarmu)

• 12 skurczy/min - dwunastnica

• 8 skurczy/min - pozostałe odcinki jelita cienkiego

• występują dwa rodzaje skurczów:

• toniczne - długotrwale utrzymujący się wzrost napięcia (zwieracze) i trwały przykurcz

• rytmiczne - odpowiedzialne za czynności fazowe przewodu pokarmowego jak mieszanie treści pokarmowej i przenoszenie jej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego

PRAWO JELIT

• pobudzenie jelita w jakimkolwiek jego punkcie wywołuje skurcz powyżej pobudzonego miejsca i rozkurcz poniżej, który przesuwa się obwodowo (wywiera falę perystaltyczną)

FUNKCJE ŻUCIA:

• podczas żucia dochodzi do wstępnej, mechanicznej obróbki spożywanego pokarmu i przygotowanie go do dalszych procesów trawiennych - rozdrobnienie pokarmu za pomocą odpowiednich zębów występujących w szczęce

• zmieszanie pokarmu z wydzieliną gruczołów ślinowych

• kontakt z kubkami smakowymi (czucie smaku)

• kontakt z termoreceptorami (określenie temperatury)

• w trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej

• w ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe - dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia

FUKCJE I REGULACJA WYDZIELANIA ŚLINY:

• ślina jest wydzieliną gruczołów ślinowych, nazywanych śliniankami

• w ciągu doby, w zależności od spożywanego pokarmu, ślinianki uchodzące do jamy ustnej produkują średnio 1,5 l śliny

• w organizmie człowieka wyróżniamy trzy pary dużych ślinianek:

• ślinianki przyuszne

• ślinianki podjęzykowe

• ślinianki podżuchwowe

• ślina wydzielana jest również przez wiele mniejszych gruczołów ślinowych umieszczonych w całej jamie ustnej, do których należą: gruczoły policzkowe, wargowe, podniebienne, językowe i trzonowe

• w ślinie występuje woda, elektrolity, ptialina, lipaza językowa oraz mucyny

• funkcje śliny:

• trawienie wstępne

• zmiękczanie pokarmu

• pokrycie pokarmu śluzem

• rozpuszczenie suchych składników pokarmowych

• ochronna - ochłodzenie gorącego pokarmu, niszczenie bakterii, wypłukiwanie pokarmu z zębów

• współdziałanie w utrzymaniu odpowiedniej ilości wody w organizmie (spadek ilości wody doprowadza do spadku wydzielania śliny - mniejsza wilgotność błon śluzowych doprowadza do czucia pragnienia)

• ślina jest wydzielana poprzez pobudzenie układu sympatycznego (zwój szyjny górny), bądź też parasympatycznego układu nerwowego

• w przypadku działania współczulnego układu nerwowego dochodzi do wydzielania małej ilości gęstej śliny zawierającej duże ilości białka

• gdy na ślinianki oddziałuje układ parasympatyczny to wydzielane są małe ilości śliny rzadkiej, bogatej w elektrolity

• wydzielanie śliny jest odruchowe i następuje po zadziałaniu bodźców. Najczęściej dochodzi do jej wydzielania przy podrażnieniu receptorów smakowych przez pokarm (wystarczy również samo wyobrażenie). Sygnał przekazywany jest do rdzenia przedłużonego, do ośrodka odruchu i stamtąd przekazywany jest odśrodkowym włóknom wydzielniczym, których zakończenia znajdują się na twarzy i gardle, to one powodują wydzielanie śliny (to odruch bezwarunkowy)

• dodatkowy wpływ na wydzielanie śliny ma zapach czy też myśl o jedzeniu - jest to odruch warunkowy

PODSTAWY POŁYKANIA:

• połykanie następuje zaraz po mechanicznej obróbce pożywienia w jamie ustnej

• sterowane jest przez ośrodek nerwowy znajdujący się w rdzeniu przedłużonym

• składa się z trzech faz:

• fazy ustnej

• fazy gardłowej

• fazy przełykowej

• w fazie ustnej pokarm zostaje wepchnięty do części gardłowej przewodu pokarmowego

• napięte jest wówczas podniebienie miękkie (w ten sposób zostaje odcięta droga powrotu do jamy ustnej)

• łuki podniebienne są do siebie przybliżone (pokarm nie może wówczas przejść do jamy nosowej)

• podniesiona jest również krtań dzięki czemu pokarm wpada prosto do tchawicy

• oddech ustaje wówczas na kilka sekund

• faza gardłowa połykania podobnie jak cały proces koordynowany jest przez ośrodek znajdujący się w rdzeniu przedłużonym

• faza przełykowa powiązana jest w znacznym stopniu z siłami ciężkości, gdyż to za ich pośrednictwem pokarm przenoszony jest do żołądka

• na tę fazę wpływa układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny (parasympatyczny kurczy dolną część przełyku, natomiast sympatyczny ją zwęża)

MECHANIZMY ZABEZPIECZAJĄCE PRZED REFLUKSEM ŻOŁĄDKA:

• refluksem żołądka nazywa się wsteczny transport treści pokarmowej do przełyku

• zapobiegają temu procesowi:

• toniczny skurcz dolnego zwieracza przełyku

• zamykanie zastaw pomiędzy przełykiem a żołądkiem

• ucisk przełyku przez przeponę

• bierny ucisk ciśnienia śródbrzusznego na dolny odcinek przełyku

• sprawne opróżnianie żołądka i przełyku

• na skurcz dolnego zwieracza przełyku wpływa:

• gastryna - stymulująco

• acetylocholina przez receptor muskarynowy - stymulująco

• peptyd VIP - rozkurczająco

• sekretyna - rozkurczająco

FUNKCJE ŻOŁĄDKA:

• gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy

• w jego obrębie następuje dalsze rozdrobnienie pokarmu

• trawi pokarmy - trawione są białka, za pośrednictwem lipazy żołądkowej rozpoczyna się proces trawienia tłuszczy

• wyjaławia pokarmy

• w żołądku odbywa się trawienie cukrów przez amylazę do momentu obniżenia pH pokarmu do wartości deaktywującej enzym. U zdrowego człowieka w żołądku trawione jest około 30% cukrów

• wchłanianie substancji odżywczych i wody

WCHŁANIANIE ŻOŁĄDKOWE:

• w żołądku następuje wchłanianie znikomo małych ilości substancji odżywczych

• jedyne substancje, które są wchłanianie w większych ilościach to substancje dobrze rozpuszczalne w tłuszczach (niezjonizowane trój glicerydy kwasu octowego, propionowego oraz masłowego)

• aspiryna w warunkach pH panującego w żołądku jest niezjonizowana i rozpuszcza się w tłuszczach: po wchłonięciu ulega ona jonizacji we wnętrz komórki, uszkadza śluzówkę i ostatecznie prowadzi do krwawień

• etanol jest wchłaniany z szybkością proporcjonalną do jego stężenia

• woda przemieszcza się w obu kierunkach przez śluzówkę, ale nie jest to uwarunkowane gradientem osmotycznym

• substancje rozpuszczalne w wodzie, włączając w to jony sodowe, jony potasowe, glukozę i aminokwasy, ulegają wchłanianiu w niewielkich ilościach

KOMÓRKI WYDZIELNICZE ŻOŁĄDKA:

• w żołądku występują następujące komórki wydzielnicze:

• okładzinowe - wydzielające kwas solny

• główne - wydzielające enzym pepsynę, a dokładniej pepsynogen (nieaktywny prekursor, który pod wpływem kwasu solnego przechodzi w aktywną pepsynę) trawiący białko

• śluzowe - wydzielające śluz, który chroni komórki okładzinowe, główne oraz inne wchodzące w skład błony śluzowej przed trawiącym działaniem kwasu solnego oraz enzymów żołądkowych

• macierzyste - z nich powstają wszystkie komórki nabłonka śluzówki,

• dokrewne - wydzielają serotoninę

• komórki APUD - komórki G wydzielające gastrynę

• w błonie śluzowej żołądka rozróżniamy następujące rodzaje gruczołów:

• gruczoły żołądkowe właściwe - jest ich duża liczba (ok. 100 na 1mm².), w okolicach dna i trzonu

• gruczoły wpustowe - w części wpustowej żołądka, wydzielają obojętny śluz i niewielkie ilości lizozymu

• gruczoły odźwiernikowe - występują w części odźwiernikowej żołądka

FUKCJE KWASU SOLNEGO, MECHANIZM I REGULACJA JEGO WYDZIELANIA:

• zadaniem kwasu solnego w układzie trawiennym jest:

• aktywowanie nieczynnego pepsynogenu

• warunkowanie kwaśnego środowiska niezbędnego do trawienia białka przez pepsynę

• powodowanie pęcznienia tkanki łącznej w mięsie

• koagulacja białka mleka poprzez utrzymywanie w żołądku zakwaszonej kazeiny

• działanie antyseptyczne, zabijanie drobnoustrojów lub utrudnianie ich rozwoju

• ochronę niektórych witamin, które łatwo tracą aktywność w środowisku alkalicznym

• ułatwianie wchłaniania żelaza i wapnia

• uczestniczenie w regulacji otwierania i zamykania odźwiernika żołądka

• kwas solny powstaje w kanalikach wewnątrz komórek okładzinowych gruczołów błony śluzowej pod wpływem histaminy działające na receptory H2

• jony wodoru powstające w czasie dysocjacji kwasu węglowego są aktywnie wydzielane do światła kanalików komórkowych wbrew gradientowi stężeń

• w tym aktywnym procesie jonów wodoru do światła kanalików biorą udział cykloza adenylowa i cykliczny AMP oraz prawdopodobnie również adezonotrifosfataza

• jednocześnie z jonami wodoru wydzielane są jony chloru i w świetle kanalików tworzy się kwas solny

• jony chloru dostają się do krwi na drodze wymiany z jonami wodorowęglanowymi, dlatego krew odpływająca z żołądka charakteryzuje się alkalicznym środowiskiem

• czynnikami pobudzającymi aktywność pompy potasowo-wodorowej jest gastryna (działająca przez receptory charakterystyczne dla gastryny), histamina (receptory histaminowe H2) oraz acetylocholina oddziałująca za pośrednictwem receptorów muskarynowych M1

• regulacja wydzielania soku żołądkowego, w tym kwasu solnego, obejmuje trzy fazy:

• głowową

• żołądkową

• jelitową

• faza głowowa - inaczej faza nerwowa, występuje wydzielanie soku żołądkowego pod wpływem impulsacji z nerwów błędnych. W fazie tej uczestniczą zarówno odruchy warunkowe jak i bezwarunkowe. Bodźcem pierwotnym jest żucie czy też połykanie, a bodźcem bezpośrednim wywołującym dalszą sekwencję procesów jest acetylocholina

• widok, zapach bądź też smak pokarmu występującego w jamie ustnej powoduje przeniesienie informacji do mózgowia, które wpływa na włókna eferentne nerwu błędnego

• podrażniony nerw błędny działa na neurony przywspółczulne splotu podśluzowego

• włókna splotu wpływają na GRP (peptyd uwalniający gastrynę) oraz na acetylocholinę

• GRP wpływa na komórki G wydzielające gastrynę, ta z kolei na komórki główne wydzielające pepsynogen (stymulacja wydzielania pepsynogenu)

• acetylocholina wpływa na komórki chroma linowo podobne stymulujące wydzielanie histaminy, która oddziałuje bezpośrednio na komórki okładzinowe wydzielające kwas solny (stymulacja wydzielania kwasu solnego)

• na komórki okładzinowe działa również gastryna przy udziale histaminy (receptory dla gastryny znajdują się w komórkach tucznych powodujące uwalnianie histaminy)

• żołądkowa - pokarm pojawia się w żołądku, na skutek mechanicznego podrażnienia błony śluzowej żołądka zachodzi odruchowe i bezpośrednie oddziaływanie na komórki dokrewne G znajdujące sie w błonie śluzowej żołądka. Wydzielają one do krwi gastrynę, która pobudza do wydzielania gruczoły błony śluzowej żołądka

• faza żołądkowa zostaje zapoczątkowana przez rozciągnięcie ścian żołądka oraz produkty trawienia białek (bodźce pierwotne)

• bodźcem bezpośrednim są odruchy wago-wagalne

• jelitowa - pod wpływem treści pokarmowej przechodzącej z żołądka do dwunastnicy na drodze nerwowej i humoralnej zachodzi zarówno pobudzanie jak i hamowanie czynności żołądka. Wytwarzane w dwunastnicy gastryna i cholecystokinina pobudzają wydzielanie soku żołądkowego natomiast sekretyna działa hamująco. Za pośrednictwem odruchu jelitowo-żołądkowego następuje hamowanie opróżniania żołądka i wydzielania soku żołądkowego

• w przypadku fazy jelitowej bodźcami pierwotnymi są rozciągnięcie jelita cienkiego oraz produkty trawienia białek, natomiast bodźcem bezpośrednim są aminokwasy

BARIERA ŚLUZÓWKOWA ŻOŁĄDKA:

• błona śluzowa żołądka i dwunastnicy jest narażona na działanie czynników uszkadzających, drażniących, a nawet korozyjnych (pokarmy, wysokie i niskie temperatury, bakterie, leki, kwasy, sole żółciowe, pepsyna), dlatego wytworzyła potrójną barierę ochronną, złożoną z warstwy śluzu, nabłonka i warstwy podnabłonkowej

• śluz jest stale wydzielany przez komórki nabłonka i tworzy warstwę, zwalniającą czterokrotnie przenikanie jonów wodorowych w kierunku błony śluzowej, a poza tym zawiera on jony wodorowęglanowe zobojętniające jony wodorowe

• w przypadku zaburzenia równowagi między mechanizmami ochronnymi a czynnikami agresji (kwas solny, pepsyna, sole żółciowe, mikroorganizmy, zaburzenia motoryki żołądka czy dwunastnicy) dochodzi do powstania owrzodzenia trawiennego

• w chorobie wrzodowej żołądka mogą być osłabione mechanizmy obronne, a w chorobie wrzodowej dwunastnicy najczęściej przeważają czynniki agresji

TRAWIENIE W ŻÓŁĄDKU:

• trawienie węglowodanów w żołądku zależy od amylazy ślinowej, której aktywność jest hamowana przez niskie pH żołądka

• ok. 10% białek ulega rozkładowi w żołądku. Pepsyna żołądkowa ułatwia późniejsze trawienie białek przez rozkładanie cząsteczek mięsa

• w żołądku pod wpływem działalności pepsyny dochodzi do wstępnej degradacji białek do peptydów

• trawienie tłuszczów jest znikome ze względu na ograniczenie aktywności lipazy żołądkowej do trój glicerydów zawierających krótkołańcuchowe (poniżej 10 grup węglowych) kwasy tłuszczowe. Kwas i pepsyna rozbijają emulsje, co powoduje, że tłuszcze kondensują w kropelki, które pływają na powierzchni i przechodzą do dwunastnicy jako ostatnie

DZIAŁANIE HORMONÓW PRZEWODU POKARMOWEGO:

Hormon

Skrót

Narząd wydzielające

DZIAŁANIE ZWIĄZKU NA INNE NARZĄDY UKŁADU POKARMOWEGO

Motoryka żołądka

Wydzielanie przez żołądek

Motoryka jelit

Wydzielanie przez jelita

Wydzielanie zewnętrzne trzustki

Wydzielanie dokrewne trzustki - kom. A

Wydzielanie dokrewne trzustki - kom. B

Wydzielanie wątrobowe

Błona śluzowa pęcherzyka żółciowego

Gastryna

G/hG

Komórki G wewnątrzwydzielnicze żołądka i jelit

Nieznacznie pobudza

Silnie pobudza

Umiarkowanie pobudza

Nieznacznie pobudza

Cholecystokinina

CCK

Komórki I wewnątrzwydzielnicze błony śluzowej dwunastnicy i jelit

Nieznacznie hamuje

Nieznacznie pobudza

Silnie pobudza

Nieznacznie pobudza

Silnie pobudza

Nieznacznie pobudza

Nieznacznie pobudza

Silnie pobudza

Peptyd uwalniający gastrynę

GRP

Nieznacznie pobudza

Umiarkowanie pobudza

Umiarkowanie pobudza

Sekretyna

Komórki S wewnątrzwydzielnicze błony śluzowej dwunastnicy i jelita

Nieznacznie hamuje

Umiarkowanie hamuje wydzielanie HCl, umiarkowanie pobudza wydzielanie pepsynogenu

Nieznacznie hamuje

Nieznacznie pobudza

Silnie pobudza

Nieznacznie pobudza

Umiarkowanie pobudza

Glukagon

Komórki A wysp trzustkowych

Nieznacznie hamuje

Nieznacznie pobudza

Peptyd glukagonopodobny

GLP-1

Wazoaktywny peptyd jelitowy

VIP

Umiarkowanie hamuje

Nieznacznie hamuje

Umiarkowanie pobudza

Nieznacznie pobudza

Umiarkowanie pobudza

Peptyd hamujący czynność żołądka

GIP

Umiarkowanie hamuje

Silnie hamuje

Nieznacznie hamuje

Nieznacznie pobudza

Motylina

Umiarkowanie pobudza

Nieznacznie pobudza

Umiarkowanie pobudza

Nieznacznie pobudza

Somatostatyna

SRIF

Komórki D błony śluzowej przewodu pokarmowego i komórki delta trzustki

Silnie hamuje

Umiarkowanie hamuje

Nieznacznie hamuje

Silnie hamuje

Nieznacznie hamuje

---