WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII
psychologia= psyche (dusza, umysł) + logos (nauka)
teoria psychologii- badania naukowe, kształcenie
badania naukowe- polegają np. na obserwowaniu zachowań ludzi w konkretnych sytuacjach, śledzeniu różnych procesów
testy psychologiczne, kwestionariusze
polityka psychologiczna- psychoprofilaktyka, psychoedukacja(popularyzowanie wiedzy, uczenie różnych technik), poradnictwo(jak coś rozwiązać), doradztwo(nie sugeruje wprost rozwiązania, wskazuje kilka możliwości), mediacja, orzecznictwo(wydają opinię o poczytalności, niepełnosprawności), interwencja kryzysowa (pomoc ofiarom przemocy, gwałtu, klęsk itp.), rehabilitacja psycho- społeczna (pomoc w powrocie do normalnego życia po jakiejś klęsce), psychoterapia (rozmowa, pacjent jest aktywny)
mediator -nie stoi po żadnej ze stron, tylko ułatwia im porozumienie się
negocjator- w imieniu jakiejś strony negocjuje coś
specjalność psychologiczna: kliniczna człowieka dorosłego, kliniczna dziecka, rozwojowa/ wychowawcza, sądowa, menedżerska/ pracy, społeczna zdrowia
psychologia zdrowia:
profilaktyka, diagnoza, leczenie, sytuacje trudne>>> pacjent, rodzina, personel, instytucja
STRES
3 rodzaje ujęcia stresu:
*stres jako czynnik zewnętrzny, bodziec, zespół bodźców, zdarzenie
*stres jako pewna forma uogólnionej reakcji na działanie uszkadzających zdarzeń
*szczególna forma reakcji
>stres jako bodziec
stres= sytuacja trudna, może być mierzony przy pomocy określania punktów w skali stresu, określania wielkości zmian do których musi się dostosować
przekroczenie 100 -choroba>
>stres jako forma reakcji
stres to niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania
reakcja „flight or flight”
walka lub ucieczka
kora mózgowa
↓
podwzgórze
↓
rdzeń kręgowy
↓
AUN(sympatyczny)
↓
kora nadnerczy
↓
aminy katecholowe (adrenalina, noradrenalina)
↓
przyspieszenie akcji serca, oddechu, napięcia mięśni, krew napływa do mięśni szkieletowych, rozszerzenie źrenic, wyostrzenie słuchu
W stanie przedłużonego stresu:
Przysadka
↓
kora nadnerczy
↓
kortyzol
↓
zaostrzenie uwagi, tycie, wzrost ciśnienia krwi, zatrzymanie soli, arytmia, utrata substancji mineralnych
system uogólnionej adaptacji
General Adaptation System
-sytuacja wymagania któremu musimy sprostać
Objawy stresu:
-związek z funkcjami fizjologicznymi, zwiększenie cukru we krwi, zwiększona potliwość
-związek z pracą mięśni:
ucisk, ból, zmarszczone czoło, napięcie
-związek z emocjami, myślami, zachowaniem:
zmęczenie, apatia, rozdrażnienie, problemy ze snem, osłabiona pamięć, „chaos w myślach”, przyspieszone tempo rozmów, brak apetytu, objadanie się
>stres jako reakcja- poznawcza koncepcja stresu Lazansa
Stres to rodzaj reakcji, określenie stopnia równowagi lub jej braku między wymaganiami a możliwościami spełnienia.
Dwustopniowa ocena poznawcza:
*ocena pierwotna
-transakcja jest bez znaczenia, nieistotna
-transakcja jest sprzyjająca- pozytywna
-transakcja jest stresująca, może stanowić zagrożenie lub wyzwanie
*ocena wtórna
-nastawiona na radzenie sobie po ocenie pierwotnej
Przyczyny stresu:
*sytuacja rodzinna, relacje z bliskimi (jakość relacji, sytuacja życiowa bliskich, zmiana stanu cywilnego, śmierć, narodziny, sfera seksualna, finansowa
*aktywność zawodowa (nadmiar obowiązków, niemożność wywiązania się ze zobowiązań, zmiana środowiska, nowe stanowisko, groźba utraty pracy, przejście na emeryturę
*stan zdrowia (utrata zdrowia, wypadek, „siedzący” tryb życia, przewlekłe zmęczenie spowodowane złym odżywianiem lub brakiem snu)
!!!Większość sytuacji w życiu ma wymiar subiektywny. To czy dana sytuacja wywoła stres pozytywny czy negatywny zależy od indywidualnej interpretacji.
Im większe znaczenie przypisujemy wartości, która jest zagrożona lub utracona, tym silniejsze jest napięcie emocjonalne, od tego zależy siła stresu.
Stres:
*krótkotrwały
*przewlekły
Reakcje organizmu na stres:
alarmowa (ogólne pobudzenie pracy organizmu, fight or flight, zwiększenie wydzielania amin katecholowych, endorfin, zwiększona akcja serca i ciśnienie krwi, oddech szybki, krótki, płytki)
↓
odporności (pomimo nadal trwającego zaburzenia równowagi organizm nabiera odporności na działający stres)
↓
wyczerpania (utrata zdolności obronnych organizmu, objawy choroby układu pokarmowego, krążenia, immunologicznego, bezsenność itp.)
W psychice:
faza mobilizacja (wzrost intensywności reakcji, podniesienie sprawności procesów intelektualno- poznawczych)
↓
faza rozstrojenia (dezorganizacja w zachowaniu, zmniejszenie wrażliwości na bodźce z otoczenia, drażliwość, lęk, osłabione mechanizmy kontrolne)
↓
faza destrukcji (rozstrojenie nerwowe, zaburzenia zachowania, zanik sprawności fiz. i psych., nadwrażliwość na bodźce z otoczenia)
Stres jest jednocześnie w psychice i ciele- zawsze, ale dynamika jest różna, w psychice dostrzegamy szybciej.
Zaburzenia stresowe:
-ostra reakcja na stres- reakcja bezpośrednio po wypadku
-PTSD -zespół stresu pourazowego- dotyczy sytuacji, które przekraczają codzienność ludzkich doświadczeń (porwanie, gwałt, kataklizm), nie pojawia się od razu, kilka lat po danej sytuacji (targnięcia na życie, powracające wspomnienia, ucieczka, koszmary senne, trzeba to leczyć)
-wypalenie zawodowe (poczucie braku własnej skuteczności, przedmiotowe traktowanie osób, zawężenie swoich kompetencji)
Radzenie sobie ze stresem:
!!!Ludzie dzielą się na:
-poszukiwanie, zdobywanie informacji- żeby obniżyć stres
-unikanie informacji
Style radzenia sobie:
-dążenie do informacji
-unikanie informacji
Strategie radzenia sobie:
*skoncentrowanie się na emocjach
potrzeba opowiedzenia o sytuacji, wypytywania o nią, przeżywanie jej- działanie krótkotrwałe
*skoncentrowanie się na problemie
szukanie przyczyn i rozwiązań- działanie długotrwałe, przewlekłe
Zasoby- to czym dysponujemy, co pozwala poradzić sobie:
*ludzie- wsparcie pośrednie lub bezpośrednie
*przedmioty- mieszkanie, auto
*warunki- stała praca, dobre małżeństwo
*zasoby osobiste- umiejętności interpersonalne, poczucie optymizmu, skuteczności osobistej
*zasoby energetyczne- pieniądze, zdrowie, wiedza
Radzenie sobie ze stresem:
*co konkrtetnie mnie stresuje
*wprowadzenie zmian tam gdzie to możliwe
*regeneracja ciała i umysłu
*wzmacnianie ciała i zdobywanie nowych umiejętności
Metody:
*zewnętrzne
-ekspresyjne- uwolnienie emocji
-instrumentalne- nabywanie umiejętności
*wewnętrzne
-poznawcze- zmiana sposobu myślenia, hierarchia celów
-emocjonalne- przez wpływ na ciało wpłynąć na psychikę (relaksacja, oddech przeponowy
Stres -subiektywny: dotyczy całego człowieka.
Metody, które wpływają na ciało i umysł, np. aktywność fizyczna, sport, taniec, ale czytanie książek nie.
RODZINA JAKO SYSTEM
Funkcje rodziny:
-prokreacja
-wychowawcza
-seksualna
-materialno- ekonomiczna
-kontrolna
-socjalizacja
-emocjonalno- ekspresywna
-kulturalna
Znaczenie rodziny:
-wartości
-przekonania
-emocje
-zachowania
-poczucie własnej wartości
Cykl życia rodziny wg Dunvalta:
*Faza 1- małżeństwo bez dzieci
*F 2- rodzina z małymi dziećmi
*F 3- rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym
*F 4- rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym
*F 5- rodzina z dziećmi dorastającymi
*F 6- rodzina z dziećmi opuszczającymi dom
*F 7- stadium pustego gniazda
*F 8- starzejący się rodzice
Kolejność urodzenia dziecka w rodzinie:
*najstarsze- dziecko wizytówka, wobec niego rodzina ma największe wymagania
*średni- mają najwięcej problemów, bo są niezauważani przez rodziców
*najmłodsi- maskotki
*jedynak
*bliźniacy
Ogólna teoria systemów Ludwiga von Bertalanffyego:
*teoria systemu pochodzi z cybernetyki
Założenia ogólnej teorii systemów:
*system jest czymś więcej niż tylko sumą poszczególnych elementów
*zmiana jednego elementu pociąga za sobą zmianę pozostałych
*system dąży do zachowania stałości czyli homeostazy, jednak mimo to zmienia się przestrzeń czasu
*przyczyny wywodzące się z tego samego źródła mogą mieć inne skutki
*elementy systemu wzajemnie na siebie oddziałują
*system nie istnieje w próżnie, jest otoczony innymi systemami, tworząc hierarchię
Struktura systemu rodzinnego:
Granice systemu:
*zewnętrzna/ wewnętrzna
*sztywne/ półprzepuszczalne/ nieobecne
Hierarchia systemu:
*prawidłowa/ zaburzona/ odwrócona
*kolejność starszeństwa/ kolejność znaczenia
Podsystemy:
*dzieci/ rodzice/ dziadkowie
*kobiety- mężczyźni
*miłośnicy....../ miłośnicy........(???)
Porządek systemu:
>normy:
*wprowadzane są jak najwcześniej
*ustala i wprowadza je dorosły
*dotyczą zapewniania bezpieczeństwa
*są niezmienne
*kara za nieprzestrzeganie
>zasady:
*mogą być wprowadzane na każdym etapie
*wypracowywane są wspólnie
*dotyczą komunikowania się i wzajemnych relacji
*mogą podlegać zmianom
Komunikacja systemu:
*otwarta /zamknięta
*swobodna/ warunkowa (tzw. tematy tabu)
*bezpośrednia/ pośrednia (np. symboliczna)
*zgodna z regułami/ chaotyczna
koalicja- związek przynajmniej 2 osób przeciwko trzeciej
Rodzina funkcjonalna (zdrowa):
*granice półprzepuszczalności
*podsystemy wyraźnie wyodrębnione
*władza w rękach rodziców
*jasne normy i zasady
*otwarta, swobodna, bezpośrednia zgodna z regułami komunikacja
*brak koalicji
Rodzina psychosomatyczna (dysfunkcyjna):
*splątanie (relacje skrajnie bliskie, granice pomiędzy systemami skrzyżowane)
*sztywność
*nadmierna opiekuńczość
*brak rozwiązania konfliktów
*wciąganie dzieci w konflikty między rodzicami
oraz:
*komunikacja poprzez obja...........
*wyparcie i przemieszczenie problemu
Role w rodzinie dysfunkcyjnej:
*główny rozgrywający
*bohater
*kozioł ofiarny
Choroba w rodzinie jako symbol:
*sposób pośredniego komunikowania
*sposób zajęcia określonej pozycji w rodzinie
*sygnał o zagrożeniu integralności w rodzinie
*pomost w przejściu do kolejnej fazy rozwoju rodziny
REAKCJE INTERPERSONALNE
Ukryte teorie osobowości (przekonanie o inych ludziach)
*pierwsze wrażenie
-uśmiech
-atrakcyjnośc fizyczna
-podobieństwo
*cechy centralne
ciepło≠ chłód
*efekt halo: efekt aureoli ≠ efekt diabelski
na podstawie jednej cechy przypisujemy inne cechy o tym samym ładunku
łączenie stereotypów
*generalizacja z osób znaczących
nowo poznana kojarzy się z kimś już znanym i jeśli kogoś lubiliśmy to tego nowego też
z wyglądem, stylem, bycia, tym samym imienmiem
*nastawienie
pod wpływem opinii innych
*uprzedzenia i stereotypy
stereotypy- uogólnione przekonania dotyczące całej grupy
uprzedzenia- negatywne stereotypy
Jak klasyfikujemy oceniamy ludzi. Te cechy ↑ mają na to wpływ jak l;udzie nas postrzegają
Wyznaczniki atrakcyjności interpersonalnej- recepta do manipulowania, narzędzie do wywierania wpływu:
-atrakcyjność fizyczna, nie skrajności
-podobieństwo
-kontakt i współpraca- najbardziej ludzi zbliża jedzenie
-komplementy- wykorzyustanie w manipulowaniu
-sygnały sympatii- dawanie prezentów, troska, mówią miłe rzeczy- manipulacja
-poczucie humoru
prawa= mechanizmy:
*wpływ autorytetu
-eksperyment Millgrama
-bezkrytycyzm autorytetów- przykładem nazizm
*wpływ roli -eksperyment więzienny Stanford
przerwany po 6 dniach zamiast 2 tygodniach, straźnicy się znęcali, więźniowie chcieli popełnić samobójstwo
zwłaszcza wejście w rolę, która daje dużo władzy
*wpływ grupy (eksperyment Sherifa)
udział dzieci, 11- letni chłopcy
skorpiony i grzechotniki, sam podział spowoował rywalizację, agresję, nawet przemoc, dopiero wspólne działanie
podział na „my” i „oni” powoduje antagoznimy
teoria atrybucji- doszukiwanie się związków przyczynowo- skutkowych związanych ze swoim zachowaniem lub zachowaniem innych osób
*wewnętrzna- tłumaczymy zachowanie cechami charakteru, szybkie i nierzadko błedne wyciąganie wniosków
*zewnętrzna- tłumaczymy okolicznościami zewnętrznymi, związana z wydarzeniami które mogły mieć wpływ na na działalność jednostki
kobiety- a.zewn.- tłumaczą tak sukcesy
mężczyźni -a.wewn.
porażki:
kobiety -a.wewn.
mężczyźni -a.zewn.
autoprezentacja albo manipulowanie wrażeniem- proces kontrolowania sposobu w jaki widzą nas inni
każdy ma wizerunek publiczny
autoprezentacja:
*ekspansywna- umocnienie
-ingracjacja- manipulowanie relacją
-kreowanie wizerunku -opowiadanie
-autopromocja- we właściwym miejscu we właściwej porze
-prezentowanie sukcesów
*obronna- chroni to co już jest, żeby nie stracić twarzy
-tłumaczenia
-wymówki
-usprawiedliwianie się
Elementy autoprezentacji:
-status (prestiż- marka, autorytet, władza, referencje-opinia, symbole statusu)
-kompetencje
-postawa wobec siebie
-postawa wobec otoczenia
-aktualny stan psycho- fizyczny
-forma i treść przekazu werbalnego
-mowa ciała
PODSTAWY PSYCHOLOGII ZDROWIA
BIOMEDYCZNY, BIOPSYCHOSPOŁECZNY MODEL ZDROWIA, CHOROBY
Wczesne idee:
-historyczne teorie medycyny prymitywnej
-Hipokrates- choroba wynikiem zachwiania równowagi humorów
-medycyna chińska- ścisły związek ciała i umysłu
Biomedyczny model zdrowia i choroby
-dualizm ciała i umysłu
ciało ludzkie stanowi maszynę, którą można analizować na podstawie części składowych i rozpatrywać od strony mechaniki choroba byłą jednoznaczna i zwartą układu
Konsekwencje:
-rozwój medycyny XIX wiek przyczynił się do redukcji wielu zaburzeń zdrowotnych
-obniżył się wskaźnik śmiertelności z powodu chorób zakaźnych
-leki, szczepionki
-postęp w chirurgii i techniki medycznej
-redukcjonizm
-pomijanie zjawisk psychicznych i społecznych związanych z chorobą
-trudności z definicją rekonwalescencji
-ignorowanie relacji lekarz- pacjent
Biopsychospołeczny model zdrowia i choroby
-systemowe podejście do choroby kładące nacisk na wzajemne związki między ciałem i umysłem oraz na wagę rozpatrywania choroby na wszystkich poziomach
czynnik biologiczny, psychologiczny i społeczny- mają wpływ na zdrowie i na zdrowienie
Model ten wnosi:
-opiekę nad chorym
-promocję zdrowia
-holistyczne ujęcia zdrowia, choroby i leczenia
-opiera się na teorii systemów, pojęcie sprzężenia zwrotnego
-relacja z chorym, jego rodziną i lekarzem
BIOPSYCHOSP. BIOMEDYCZNY
↓ ↓
zależności psychosomatyczne dualizm biomedyczny
zależności somatopsychiczne
↓
nierozdzielność zjawisk fizjologicznych i przeżyć emocjonalnych
↓
Ograniczenie modelu patogenetycznego:
-zajmowanie się genezą, leczeniem, profilaktyką specyficznych chorób
-prowadzi do dychotomicznego podziału na zdrowych i chorych
-zajmują się grupami wysokiego ryzyka, pomijając przypadki dewiacyjne (nie potwierdzające hipotez)
-postuluje szkodliwość stresu
Pod. salutogen
Aron Antonowski
*zrozumiałość, jasność jak funkcjonuje świat
*zaradność- jak sobie poradzić w sytuacji
*sensowność -poczucie sensu
Koncepcja pola zdrowotnego Lalonbe:
4 składniki zdrowia:
-geny 16%
-środowisko 21%
-styl życia 53%
-opieka zdrowotna 10%
63% zależy od nas
Psychologiczne uwarunkowania zdrowia i choroby:
-emocje (lęk, wrogość)
-przekonania (jestem chorowity, warto/ nie warto się badać)
-stres
-osobowość
-czynniki sytuacyjne (konflikty, frustracje, lęk przed utratą pracy, pieniędzy, odtrącenie, odosobnienie)
osobowość:
*typ A- presja czasu, ciągły pośpiech, ambicja, rywalizacja, niepokój
predysponuje do chorób serca
*typ C-osoby przeżywające emocje, uległe, godzące się
predysponuje do chorób nowotworowych
*typ D- osobowość stresowa, mało przyjemności, dużo stresu, czuje się przeciążona
predysponuje do chorób nowotworowych, serca, cukrzycy
*typ B -dystans do siebie, dobra
Zaburzenia psychosomatyczne
-choroby w etiopatogenezie których jak również w ich przebiegu istotna rola przypada czynnikom psychiczno- emocjonalnym
utrzymujące się negatywne emocje
↓ (wydzielanie wewnętrzne się wzmaga)
narastające zaburzenia czynności narządów
↓
zmiany w strukturze narządów
czynnik emocjonalny:
-wewnętrzny, nieuświadomiony, konflikt psychiczny
-złe emocje
To w jakim narządzie dojdzie do powstania zmian zależy od rodzaju czynników i osobniczej podatności.
Czynniki sytuacyjne:
-konflikty, frustracje
-lęk przed utratą uczucia bliskich
-odtrącenie, odosobnienie
-utrata
Franz Alexander zakłada 7 chorób psychosomatycznych:
-nadciśnienie tętnicze
-astma
-choroba wrzodowa
-atopowe zapalenie skóry
-wrzodziejące zapalenie jelit
-nadczynność tarczycy
-gościec
Podział zaburzeń psychosomatycznych wg DSM4:
*czynnościowe (tzw. nerwice narządowe)
*typowe= zasadniczo psychopochodne
jadłowstręt psychiczny
cukrzyca
otyłość
dychawica
*choroby organiczne w przebiegu których występują nie tylko objawy uwarunkowane chorobą organiczną, ale również psychicznymi, np. nowotworowa- ból, wymioty (psych.)
ICD10 -polska wersja DSM, rejestr chorób
Podatni na placebo:
-praktykujący religijni
-gadatliwi
-lękliwi
-zależni
-emocjonalnie reaktywni
-skoncentrowani na sobie
-zaabsorbowani procesami fizjologicznymi
Niepodatni na placebo:
-sztywni
-wycofujący się
-krytyczni intelektualnie
Przepis na placebo:
-forma podania: kapsułka, pigułka
-dawka wyższa
-kolor: czerwony, żółty, pomarańczowy- dla stymulujących leków; niebieskie, białe- uspokajające, przeciwbólowe
-marka
-zachowanie lekarza
-niepokój pacjenta
-znaczenie przypisywane objawom
-wiara pacjenta w skuteczność terapii
Działanie placebo:
-nastawia percepcję na doznawanie ulgi
-powoduję zmianę w zachowaniu
-wpływa na wydzielanie ...........endogennych
Psychologiczne determinanty zdrowia:
-konstruktywne schematy poznawcze- wpływ na zdrowie
-nastawienie na pokonywanie trudności
-rozważny optymizm
-idee dominujące
-przewaga regulacji prospołecznej
-korzystanie ze wsparcia, relacje z innymi
NTELIGENCJA
-uogólnienie
-abstrahowanie- wyłączenie pewnych elementów
-porównywanie
-klasyfikowanie
-wnioskowanie
Inteligencja- miara inteligencji, stworzenie nowej jakości, wytworzenie czegoś-
Adekwatność- umiejętność stosownego ubrania się, mówienia
Badane:
-iloraz inteligencji IQ
<65- upośledzenie umysłowe
65-89- poniżej przeciętnej
90-110- przeciętna
111-120- powyżej przeciętnej
121-140- bardzo wysoka- do Mensy
skala bezsłowna- inteligencja wrodzona- mądrość
stała słowna- inteligencja wyuczona
ich suma daje IQ
zdolność podnoszenia IQ przez uczenie jest ograniczona
prawo kontrastu- w zależności od otoczenia
Rodzaje inteligencji:
-słowna/ bezsłowna
-intelektualna- z wiedzy
-emocjonalna
-społeczna
-duchowa
-matematyczna
-muzyczna
-sportowa itp.
UWAGA
Wiele procesów poznawczych
-utrzymanie organizmu w stanie gotowości do działania, percepcji i innych zachowań
-wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego, tłumienie elementów nieistotnych
-organizacja aktualnych czynności psychicznych
-zdolność zaangażowania się
-przerzutność uwagi
Cechy uwagi:
-sprawność
-dokładność
-wydolność
-przerzutność
-wskaźnik wydolności- suma prześledzonych znaków w jednostce czasu
-wskaźnik dokładności- suma prawidłowo wykreślonych znaków w jednostce czasu
-wskaźnik sprawności- różnica prawidłowo skreślonych znaków, sumy błędów i opuszczenia
WYOBRAŹNIA
Proces poznawczy jako umiejętność
-odtwórcza- przywołujemy coś
-twórcza- kreowanie obrazu
-przewidywanie możliwych przyszłych zdarzeń na podstawie bieżących informacji, umożliwia uniknięcie negatywnych zdarzeń
-przekazywanie w dowolnej formie artystycznej swoich wrażeń i wyobrażeń- wyobraźnia artystyczna
PAMIĘĆ
-z funkcji umysłu
-przekazywanie, negatywowanie, odtwarzanie informacji o doświadczeniach
istnieją różne rodzaje
-zapamiętywanie -gromadzenie wiedzy i umiejętności
-pamiętanie
-zapominanie- proces naturalny
-zniekształcanie- proces wyłącznie negatywnym wywoływanie różnych zmian
-odtwarzanie
-przypominanie lub rozpoznawanie
Typy:
*zmysłowa-krótkotrwała, sensoryczna, najkrótsza
*pamięć krótkotrwała
*pamięć długotrwała 5-9 elementów na 30
-przypominanie
-rozpoznawanie (identyfikacja tu i teraz)
-reprodukcja (odtwarzanie z przeszłości)
Lepiej zapamiętywane
-kontekst emocjonalny- pozytywnie albo negatywnie
-kojarzenie z czymś zabawnym
-powtarzanie
Cechy pamięci:
-trwałość
-szybkość
-gotowość
-dokładność
-zakres
MYŚLENIE
Proces najbardziej złożony.
W jego skład wchodzi ciąg mniejszych procesów.
Jego miarą jest inteligencja.
Procesy myślenia:
-analiza
-synteza
Procesy poznawcze:
-wrażenie
-postrzeganie
-pamięć
-myślenie
wrażenia- elementarne składniki procesu poznawczego, powstające wskutek działania bodźców na poszczególne zmysły- odzwierciedlenie izolowanych cech przedmiotów, np. barwy, dźwięku, zapachu.
Spostrzeganie:
-proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń
subiektywność spostrzegania, w którym bierzemy wzory za rzeczywistość
spostrzeganie obrazów:
-niepełnych
-wieloznacznych
-kontekstowych
-zawierających sprzeczne znaczenie
-niemożliwych
Przykłady złudzeń:
Złudzenie i omamy zniekształcają rzeczywistość- odbieramy coś w zmieniony sposób, obrazy, dźwięki, odczucia odbierane, ale nie istnieją naprawdę, w psychozach
KONCEPCJA BEHAWIORALNA
*ujmuje człowieka jako zwierzę
*Thorndike
*człowiek reaktywny- człowiek jest bardzo zależny od wpływów środowiska, genów
*warunki klasyczne- J.Pawłow
*źródło motywacji i uwarunkowania genetyczne + bodźce środowiska
*elementy kształtujące osobowość- wzmocnienia pozytywne i negatywne: nagroda za dobre zachowania i kara za złe zachowania, kara to np. brak nagrody i na odwrót
*podstawowe potrzeby- otrzymywanie bodźców ze środowiska
*źródła zaburzeń- nieadekwatne reagowanie na bodźce
*cel terapii- wyznaczenia zachowań pacjenta, które zostaną uwieńczone nagrodą
KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA Froud
*determinuje nas to co jest w nas- życie wewnętrzne
*np. Freud (twórca psychoanalizy na bazie której oparta jest psychodynamiczna koncepcja)
*człowiek niedoskonały (obciążony nieuświadomionymi konfliktami, lękami, zahamowaniami, stosuje różnego rodzaju mechanizmy obronne)
*źródło motywacji- bodźce wewnętrzne
*kompleks Edypa
struktura osobowości:
*ego (najbardziej świadoma, próbuje pogodzić id i superego)
*superego (moralność, podświadomość)
*id (przyjemność, nieświadomość)
*elementy kształtujące osobowość- konflikty
*podstawowe potrzeby- uświadomienie sobie konfliktów wewnętrznych
*źródła zaburzeń- nieadekwatne rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów
*cel oddziaływań terapeutycznych- jeśli człowiek się dowie się o sobie jak najwięcej- zostanie uwolniony od niekorzystnych wpływów
KONCEPCJA POZNAWCZA
*człowiek samodzielny, poszukuje informacji, przetwarza je i adekwatnie reaguje
*źródła motywacji- rozbieżność
*kształtowanie osobowości- zachowanie informacji, które otrzymujemy o sobie, świecie
*podstawowe potrzeby- posiadanie informacji
*zaburzenia- zakłócenia w przepływie informacji
*terapia- człowiek musi zrozumieć siebie i świat
KONCEPCJA SYSTEMU
*człowiek jest częścią systemu, element systemu- rodzina
*motywacja -zaburzenia homeostazy w rodzinie
*osobowość kształtuje rodzina
*podstawowe potrzeby- poczucie przynależności do rodziny
*zaburzenia:?
*terapia- uzyskanie przez członka rodziny względnej autonomii
Procesy poznawcze:
-odpowiedzialność za wymianę informacji
Wrażenia:
-elementy składowe procesu poznawczego, powstają wskutek działania bodźców na narządy zmysłów:
wzrokowe
czuciowe słuchowe
węchowe
smakowe
ustrojowe
równowagi
spostrzeganie- proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie
Sytuacje w których występuje wyraźna subiektywność spostrzegania lub w których bierzemy pozory na rzeczywistość:
-spostrzeganie obrazów niepełnych
-spostrzeganie obrazów wieloznacznych
-znaczenie kontekstu
-przedmioty niemożliwe
-efekt następczy
-świadomość niedokończonego zadania- efekt Zeigarnik
KOMUNIKACJA MIĘDZYLUDZKA (INTERPERSONALNA)
komunikacja-oznacza łączność, wymianę, rozmowę
komunikacja międzyludzka- przekaz pewnej informacji i zdolność odbioru i zrozumienia tego przekazu
Każde zachowanie jest komunikatem.
Aktywna komunikacja- sposób radzenia sobie ze stresem
Płaszczyzny komunikacji - komunikat oznacza wiele rzeczy
*nerwowa/ formalna
*wzajemnej relacji
*autoprezentacji
*apelu/życzenia
wymiany komunikacji:
-zainteresowanie- krytyka
-spontaniczność- manipulacja
-empatia- obojętność
-równość- wyższość
-pewność- warunkowość
komunikacja:
*werbalna- elementy dotyczące treści przekazu
-jasność
-zrozumiałość
-spójność
-zwięzłość
-właściwy dobór argumentów
-odpowiednia kolejność treści
jak mówimy krótko- najważniejsze argumenty na początek- efekt pierwszeństwa
jak długo- to na końcu- efekt świeżości
*niewerbalna
-mimika- wyraz twarzy
-proksemika (reakcje przestrzenne)
-kinezjetyka- ruchy ciała
-parajęzyk- cechy głosu
bariery komunikacyjne- czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi
-różnice kulturowe
-brak empatii- brak wyczucia
-utrudnienia percepcyjne
-stereotypy
-wybiórczość uwagi
-samopoczucie
-destrukcyjny styl komunikowania się
Aby styl komunikacyjny był konstruktywny należy unikać:
-ganienia, upominania, ignorowania, przerywania, osądzania, obwiniania, moralizowania, nadmiernego wypytywania, nakazywania, udzielania, rad, uspokajania i pocieszania, chwalenia zawierającego ocenę, barier niewerbalnych (rozbieżność między komunikacją werbalną a niewerbalną, tzw. postawa zamknięta)itp.
Warunki artykulacyjne człowieka -wprowadzać może 100-170 słów/min, usłyszeć możemy 600- 800 słów/min
Człowiek wykorzystuje swój potencjał nie w pełni
Techniki efektywnego słuchania:
-odzwierciedlenie- poinformowanie rozmówcy jak zostały zrozumiane jego intencje
-parafrazowanie- ujęcie komunikatu w inne słowa i upewnienie się, że został dobrze zrozumiany
-klaryfikacja- skoncentrowanie się na głównej idei komunikatu (główna idea)
-potwierdzenie
niewerbalne:
-mimika- wyraz twarzy
-proksemika (reakcje przestrzenne)
-kinezjetyka- ruchy ciała
-parajęzyk- cechy głosu
Wygląd fizyczny
mimika: wyraz twarzy związany z 6 podstawowymi emocjami:
-radość
-zainteresowanie
-strach
-smutek
-złość
-wstręt
kontakt wzrokowy w czasie rozmowy:
-uwaga koncentruje się na oczach przez około 43% czasu
-zasadnicza funkcja kontaktu wzrokowego- przekazywanie komunikatów relacyjnych
-patrzenie w oczy- dane o reakcji
ekspresja oczu wyraża się poprzez:
-spoglądanie
-zmiana wielkości źrenic
-stopień otwarcia
Proksenika:
-sygnały związane z przestrzenną odległością
strefa intymna- o-45 cm
osobista- 45 -120 cm
społeczna 1,2- 3,6 m
publiczna- 3,6- 6 m
Kinezjetyka:
-sygnały związane z ciałem
postawa
pochyleni
napięcie/ rozluźnienie
Parajęzyk- związane z cechami głosu
wysokość
natężenie
tempo
akcent
płynność
wahania
Odbiór komunikatu:
słowa -7%
ton głosu- 348%
mimika- 55%
Style komunikowania:
*werbalnego:
-partnerski
-niepartnerski
*niewerbalnego:
-afiliatywny (otawrty)
-dominatywny
Otwarty styl komunikacji
„Zwięzłość słowa rodzi szerokość myśli”
EMOCJE I MOTYWACJA
Emocja- subiektywny stan psychiczny, który występuje w odpowiedzi na mające dla jednostki znaczenie bodźca, płynące z otoczenia lub wnętrza organizmu
mowa ciała- wyraz emocji
Rodzaje emocji:
*związane z popędami
*uczucia wyższe (moralne, estetyczne, patriotyczne, współczucie, miłość, przyjaźń, związek z grupą)
Fizjologiczne objawy emocji:
-przewodnictwo elektryczne skóry
-temperatura skóry
-wydzielanie potu
-częstość skurczów serca
-ciśnienie tętnicze krwi
-czynność bioelektryczna serca
-szybkość i głębokość oddechu
-szerokość źrenic
-wydzielanie śliny
-poziom glukozy we krwi
-perystaltyka przewodu pokarmowego
-napięcie i drżenie mięśniowe
Emocje podstawowe- wrodzone -pojawiają się do 2 roku życia:
-radość
-zainteresowanie
-strach
-smutek
-złość
-wstręt
Stany emocjonalne:
*nastroje- nie ma dużego natężenia, ale utrzymuje się dłużej, np. nastrój depresyjny
*wzruszenia- krótkie, ale bardziej intensywne, np. wzruszenie filmem
*afekty- najintensywniejszy, choć bardzo krótko, zaburza logiczne myślenie, czasem świadomość
Zaburzenia emocji:
*stępienie emocjonalne- brak emocji, depresja, mimika- twarz bez uczuć, nic nie czuje, zespół stresu pourazowego
*chwiejność emocjonalna /nieadekwatność
emocje są w dobrym nasileniu, ale są chwiejne, nieadekwatne, np. po zażyciu środków psychotropowych
*emocje patologiczne
emocje są bardzo silne, ale są nieprawidłowe
radość→ euforia- klinicznie oznacza stan nieprzyjemny, maksymalne pobudzenie, może prowadzić do depresji
strach→ lęk
złość→ agresja
lęk- zbyt silny i niepotrzebny, nieadekwatny strach
lęk rozlany, rozproszony- nie wie czego się boi, ale się boi, nerwice
agresja- sposób wyrażania złości, brak kontroli nad uczuciem złości
potrzeba- odczuwalny brak czegoś, poczucie niespełnienia, frustracji, działa jako czynnik motywujący, skłaniający do aktywności
*biologiczne
-oddychanie
-pokarm
-woda
-wydalanie
-sen
-seks
*psychologiczne
-miłość
-opiekowanie się
-doznawanie opieki
-poczucie obowiązku
-poznawanie
-estetyka- dotyczą relacji
*społeczne
-afiliacja
-wyróżnianie się
-dominacja
-solidarność
nie wiążą się z relacją sam na sam, są związane z byciem w grupie
Piramida potrzeb Maslowa
Najpierw muszą być zaspokojone potrzeby niższe.
Motywacja- to co ukierunkowuje zachowanie człowieka oraz dążenie do osiągnięcia celu
*świadoma /nieświadoma
nieświadoma wygrywa
*zewnętrzna/ wewnętrzna
dla kontynuowania działania- wewnętrzna
dla rozpoczęcia- obie
*pozytywna/ negatywna
co chcę osiągnąć- pozytywna
czego uniknąć- negatywna
dla rozpoczęcia- negatywna
dla kontynuowania- pozytywna
*wzmacniająca/ osłabiająca
wzmacniająca- dodaje energii
osłabiająca - jest lepsza
Proces motywacyjny:
potrzeba→ napięcie emocjonalne→ motywacja→ działanie→ zaspokojenie potrzeby
Komponenty motywacyjne wg Pintich i Debroot:
*wartość
*możliwość
*afekt
Wszystkie 3 muszą być silne, bo wtedy nastąpi działanie. (np. Kiedy pójdę po te paluszki?)
Teoria motywacji wg Gollwitzera:
*faza przeddecyzyjna (wybór między pragnieniami, napięcie motywacyjne)
*faza przeddziałaniowa (analiza zysków i strat, planowanie)
*faza wykonaniowa
*faza podziałaniowa (ewakuacja)
*podtrzymywanie działania: świadomość swobodnego wyboru, poczucie wpływu, obserwowane efekty, zachowane prawdopodobieństwo, osiągnięcie sukcesu, pozytywne informacje zwrotne, świadomość niedokończonego zadania (efekt Zeigannik)
*problemy motywacyjne: zbyt wysoka motywacja wyjściowa, spadek napięcia motywacyjnego, brak gratyfikacji, ponoszenie kosztów, pojawienie się ważniejszego działania alternatywnego
*zakończenie działania: nasycenie się jednorodną stymulacją, subiektywne przekonanie o osiągnięciu celu
*konflikty motywacyjne:
dążenie- dążenie
dążenie- unikanie
unikanie- unikanie
ASERTYWNOŚĆ
Asertywność w kontakcie ze sobą- stwarzanie sobie jak najlepszych warunków do osiągnięcia celu, sukcesu
-zamiana marzeń na konkretne programy działania
-stawianie realnych celów i zadań
-nagradzanie siebie za wykonanie zadań
-sprawdzanie czy wykonując zadanie można skorzystać z czyjejś pomocy
Taka postawa zakłada:
-świadomość swoich mocnych i słabych stron
-świadomość własnych emocji i potrzeb
-świadomość własnych praw i zgoda na nie
-pozytywne nastawienie wobec siebie
-konstruktywny monolog wewnętrzny
-zachowanie sprzyjające zdrowiu i dobremu samopoczuciu
5 praw Herberta Fensterheima:
1.masz prawo do robienia tego co chcesz, dopóki Twoja działalność nie rani innych
2.masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie- nawet jeśli to kogoś rani -dopóki Twoje intencje są dobre, nie agresywne
3.masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb- dopóki uznajesz druga osoba ma prawo odmówić
4.masz prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia problemu
5.masz prawo do korzystania ze swoich praw
Asertywność jest kompromisem pomiędzy uległością a agresywnością i jest postawą partnerską.
Asertywna obrona swoich praw:
*człowiek ma prawo być traktowany w sposób nie naruszający jego godności osobistej
*człowiek ma prawo domagać się takiego traktowania
*w danej sytuacji człowiek musi mieć świadomość co jest jego PRAWEM a co może uzyskać dzięki DOBREJ WOLI innych osób
Asertywna odmowa:
*stwierzdenie czytelne, bezpośrednie, uczciwe i stanowcze
*nie zawiera pretensji ani usprawiedliwień
*zawiera odwołanie się do swoich:
-preferencji (wolę, chcę, wybieram)
-postanowień (mam zamiar, postanowiłem, zdecydowałem)
Są sytuację, kiedy człowiek robi coś na co nie ma ochoty, ale wyraża na to zgodę.
Asertywność- umiejętność odmawiania , a nie samo odmawianie
Wyrażanie opinii i przekonań PODSTAWOWA ZASADA:
-szacunek dla samej siebie i dla drugiej osoby
Wyrażanie pozytywnych uczuć
Przyczyny trudności- przekonanie, że:
-nie warto mówić, bo dana osoba i tak o tym wie
-uczucia pozytywne są bardzo delikatne i jeżeli będziemy o nich mówić to znikną
-wyrażanie tych uczuć- powoduje zobowiązanie
-bo nie umieją
Więc jak to robić?
-mówić wprost
-podobało mi się to co zrobiłeś, nie mówić o cechach ale o uczynkach
-lubię z Tobą rozmawiać
-jestem zachwycona Twoim prezentem
Zaczyna się od „ja”.
Asertywne wyrażanie trudnych uczuć:
(gniew, poczucie krzywdy)
etap:
I: udzielenie informacji (na temat sytuacji)- fakt
II: wyrażanie uczuć (propozycja zmiany)
III: przywołanie zaplecza (co zrobimy jeśli się nie zmieni- musi być realne)
IV: skorzystanie z zaplecza (zrobienie tego)
Zazwyczaj wystarczają I i II, jak np. oj powtarza, przywołamy III i IV
Zakłopotanie
Zaakceptowanie swojego zakłopotania i zgoda na uczynienie tego stanu widocznym dla innych zwykle zmniejsza od razu jego intensywność.
Asertywne wyrażanie ocen:
-oceniaj zachowanie, nie osobę
-krytykuj te zachowania, które ta osoba może zmienić, podaj propozycję zmian
-zarzuty najszybciej po zaistniałym fakcie
-niewiele zarzutów naraz -nie doprowadź do ich nagromadzenia
-unikaj słów „zawsze”, „nigdy”
-wysuwaj zarzuty wobec konkretnej sytuacji
-skrytykuj w cztery oczy
-nie porównuj z innymi ludźmi
-nie powtarzaj wielokrotnie zarzutu
-pamiętaj o komunikacji werbalnej
-unikaj złośliwości i sarkazmu
-krytyka ma sens jeśli sprzyja rozwiązaniu problemu
Przyjmowanie ocen:
-nie każda krytyka to atak
-nie zmieniaj tematu rozmowy
-aktywne słuchanie, dopytywanie
-udzielaj informacji zwrotnych
-powstrzymaj się od odbijania piłeczki
-przyjmuj krytykę jako podstawę do analizy
-osąd innych nie jest wyrocznią
Unikaj:
-zaprzeczania pochwał
-obniżania wartości swojego sukcesu
-przywoływania swoich porażek
-po prostu przyjmij pochwałę i ciesz się nią
Jeśli nie stanowisz części rozwiązania, to jesteś częścią problemu.
Komunikaty asertywne- gotowe konkretne wypowiedzi:
-oparte na komunikacji bezpośredniej, konstruktywnej i stanowczej
-pozwalają na określenie (jasno) własnego stanowiska
-uszanować stanowisko strony pzreciwnej
Obrona siebie:
-nie odpowiada mi to jak się zwracasz
-chciałabym abyś mi pozwolił dokończyć
-mam prawo
-potrzebuję
-zależy mi żebyś wziął pod uwagę
Odmowa:
-nie mogę tego zrobić
-przykro mi, ale mam inne plany
-w ten sposób nie mogę Ci pomóc
Przyjmowanie oceny:
-dziękuje za zwrócenie uwagi
-rozważę Twoją sugestię
-mam inne zdanie
-dziękuje miło mi to słyszeć
Asertywność- łagodna stanowczość
Będę łagodny wobec ludzi, a surowy i stanowczy wobec sprawy.