Przedstawicielstwo

Dla zrozumienia instytucji przedstawicielstwa podstawowe znaczenie ma pojęcie „działanie w cudzym imieniu" (art. 96 KC). Polega ono na tym, że ktoś, zwany przedstawicielem, dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności praw­nej, która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sferze prawnej, a mia­nowicie reprezentowanego.

Jeżeli Piotr (przedstawiciel) kupuje w imieniu Anny (mocodawcy) samochód od Tomasza, to stroną tej umowy jest od chwili jej zawarcia nie Piotr a Anna, w konsekwencji umowa wiąże Annę i Tomasza.

Zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego, nikt nie może samowolnie inge­rować w cudzą sferę prawną. Dlatego, aby działanie przedstawiciela osiągnęło zamierzony rezultat, a więc aby wywołało bezpośredni skutek prawny między reprezentowanym a osobą trzecią, przedstawiciel musi mieć stosowne umo­cowanie (art. 95 § 2 KC).

Jest to kompetencja, która przysługuje mu:

- z mocy ustawy albo

- oświadczenia woli reprezentowanego do dokonywania czynności prawnych ze skut­kiem dla niego (reprezentowanego).

Wywołuje ona dla reprezentowanego stan związania, polegający na tym, że nie może on zapobiec powstaniu w swojej sferze prawnej skutków czynności dokonanej przez przedstawiciela w granicach przysługującej mu kompetencji.

Do tego, aby czynność prawna mogła być ważnie dokonana w cudzym imieniu, musi z jej treści wynikać, że osoba, która jej dokonuje, występuje w roli przedstawiciela. Jeżeli tego nie ujawni, należy przyjąć, że składa oświad­czenie we własnym imieniu.

Ponadto oświadczenie woli przedstawiciela musi wskazywać osobę repre­zentowanego. Nie mogą bowiem powstawać stosunki cywilnoprawne o nie­określonych podmiotach.

Umocowanie to w zasadzie dotyczyć może każdej czynności prawnej, chy­ba że ma ona ściśle osobisty charakter.

Klasa tych czynności nie jest jednak ostro wyodrębniona w polskim systemie prawnym, albowiem poza przypadkami wyraźnie w ustawie wskazanymi (por. art. 944 § 2 KC) niedopuszczalność dokonania czynności prawnej przez przedsta­wiciela może także wynikać z „właściwości" czynności prawnej (art. 95 § l KC).

Instytucje o zbliżonej funkcji

Podobną funkcję pełnią także inne instytucje prawne, które mają jednak odmienną konstrukcję prawną. Z tego punktu widzenia należy odróżnić od przedstawiciela następujące osoby.

a) Posłańca, który sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi. Nie musi więc mieć zdolności do czynności prawnej ani umiejętności rozumienia sensu przenoszonego oświadczenia woli.

b) organ osoby prawnej, której działanie traktuje się jako działanie samej osoby prawnej. Natomiast konstrukcja przedstawicielstwa zakłada działanie dwóch odrębnych podmiotów: przedstawiciela i reprezentowanego.

c) Zastępcę pośredniego (np. komisanta, art. 765 KC), który dokonuje czynności prawnej we własnymi imieniu, lecz na rachunek innej osoby. W odróż­nieniu więc od przedstawiciela zastępca pośredni sam nabywa prawa lub za­ciąga zobowiązania w rezultacie dokonanej przez siebie czynności prawnej. Jednakże obowiązany jest następnie przenieść je na tego, w czyim interesie działa. W ostatecznym więc rozliczeniu gospodarcze skutki jego działania (korzyści lub niekorzyści) ponosi osoba zastąpiona.

Przykład: W stosunku komisu jest to komitent, np. osoba zlecająca przedsiębiorcy prowadzącemu sklep komisowy sprzedaż jakiegoś przedmiotu. Natomiast na zewnątrz - w stosunku do tego, kto z zastępcą pośrednim (np. komisantem) dokonuje czynności prawnej, podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym jest zastępca pośredni. Konstrukcja ta pozwala więc ukryć oso­bę gospodarczo zainteresowaną w ekonomicznym rezultacie dokonanej czyn­ności prawnej.

d) Osobę faktycznie tylko pomagającą przy dokonywaniu czynności praw­nych - w szczególności przy zawieraniu umów.

Przykład: Pośrednicy i „agenci bez pełnomocnictw” (art. 758 KC), notariusze lub inni prawnicy przygotowujący tekst umowy.

e) Osobę wykonującą pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu (np. dzierżyciel, art. 338 KC), które liczą się tak, jakby dokonał ich podmiot zastąpiony.

f) Podpisującego dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go przez inną osobę. Nie występuje ona jednak w roli przedstawi­ciela, ponieważ uważa się, że pełna treść dokumentu zawiera oświadczenie woli osoby podpisującej go.

g) Osobę upoważnioną do odbioru poświadczeń woli (np. przyjmowa­nia ofert, wypowiedzeń), która sama nie dokonuje czynności prawnej i dla­tego nie jest - ściśle biorąc - przedstawicielem innej osoby. W związku z tym jedynie odpowiednio stosuje się do niej przepisy o przedstawicielstwie (art. 109 KC).

Pojęcie pełnomocnictwa i przedstawicielstwa ustawowego

Prawo polskie rozróżnia dwa źródła umocowania, dzieląc według tego kryterium przedstawicielstwo na: pełnomocnictwo i przedstawicielstwo usta­wowe (art. 96 KC).

W stosunku do pełnomocnictwa źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego zwanego mocodawcą. Natomiast przedstawiciela określa się w tym stosunku prawnym mianem pełnomocnika.

Z kolei w stosunku przedstawicielstwa ustawowego źródłem umocowania są inne zdarzenia prawne niż czynność prawna reprezentowanego. Ustawa może bezpośrednio określać zdarzenia kreujące umocowanie przedstawiciela ustawowego.

Przykład: Rodzice są z mocy ustawy przedstawicielami małoletniego dziecku (art. 98 KRO).

Ustawa może jednak przyznać określonym organom państwowym - w szcze­gólności sądom - kompetencje do ustanawiania przedstawiciela: on również jest przedstawicielem ustawowym, ponieważ: jego umocowanie do działania w cudzym imieniu nie opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego.

Przykład: Ustanawiani przez sąd opiekunowie (art. 145 KRO).

Pełnomocnictwo

Pełnomocnictwo uregulowane zostało zespołem przepisów ogólnych (art. 98-108 KC).

Natomiast dla przedstawicielstwa ustawowego prawodawca nie ustanowił analogicznej regulacji ogólnej. Przeważył pogląd, że stosunki te są tak silnie związane z poszczególnymi instytucjami prawnymi, w ramach których one funkcjonują, że należy je regulować wyłącznie wraz z tymi instytucjami.

Przykład: Por. zwłaszcza przedstawicielstwo ustawowe rodziców względem ich małolet­nich dzieci unormowane w przepisach KRO.

Udzielenie pełnomocnictwa

1. Zdolność do czynności prawnej

Z uwagi na to, że pełnomocnik dokonuje czynności prawnej, musi mieć zdolność do czynności prawnych. Wystarczy jednak, aby miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych(art. 100 KC). Wyższych wymagań ustawa nie stawia, ponieważ mocodawca sam wybiera sobie pełnomocnika. Jeżeli więc ma zaufanie do osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych, nie ma powodu, aby ograniczać jego pole decyzyjne w tym względzie.

2. Oświadczenie woli mocodawcy

W literaturze jest sporne, czy oświadczenie woli mocodawcy wymaga zło­żenia go (zakomunikowania) pełnomocnikowi (art. 61 KC), czy też wystarczy, gdy mocodawca ogłosi je publicznie lub zakomunikuje osobie trzeciej, z którą pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej (zawrzeć umowę).

Na rzecz poglądu wymagającego zakomunikowania pełnomocnikowi, że udzielono mu pełnomocnictwa, przemawia ta okoliczność, iż składa on oświad­czenie woli w imieniu mocodawcy. Powinien więc wiedzieć, czy jest do tego umocowany.

Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie z wyjątkiem dwóch następujących sytuacji:

1) jeżeli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności praw­nej, dla której pod sankcją nieważności przewidziana została forma szcze­gólna. W przypadku takim pełnomocnictwo powinno być udzielone w tej samej formie (tzw. forma pochodna);

Przykład: Artykuł 158 KC przewiduje formę aktu notarialnego dla umowy zobowią­zującej do przeniesienia własności nieruchomości. Wobec tego również i pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie i to pod sankcją nieważności.

2) jeżeli dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wy­maga określonej formy.

Przykład: Artykuł 99 § 2 KC wymaga dla pełnomocnictwa ogólnego formy pisemnej pod sankcją nieważności.

Według art. 106 KC ustanowienie dalszych pełnomocników (substytu­tów) jest dopuszczalne, aczkolwiek tylko wtedy, gdy umocowanie takie wy­nika z następujących okoliczności:

1. z treści pełnomocnictwa; nie ma wiec generalnego domniemania prze­mawiającego za udzieleniem pełnomocnikowi kompetencji do ustanawia­nia dalszych pełnomocników;

2. z ustawy - z pewnymi typami pełnomocnictw ustawa łączy taką kompe­tencję;

Przykład: Por. pełnomocnictwo procesowe (art. 91 pkt 3 KPC). ADWOKAT: pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu.

3) ze stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa (por. Nb. 743-745).

Substytuci ci zawsze działają bezpośrednio w imieniu mocodawcy. Do­tyczy to także dalszych ustanowionych przez nich substytutów. Ich pozycja prawna nie różni się więc od pełnomocników bezpośrednio ustanowionych przez mocodawcę.

3. Treść pełnomocnictwa

a) Mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności prawnych, jakich sam mógłby dokonać w imieniu własnym, a któ­re zarazem nie mają charakteru ściśle osobistego. Poza tym, ze względu na ochronę jego interesów, ustawa nie pozwala na udzielenie pełnomocnictwa do wszelkich czynności prawnych.

Dopuszczalne są tylko następujące typy pełnomocnictw.

1) Pełnomocnictwo ogólne, które obejmuje jedynie umocowanie do czynności zwykłego zarządu (art. 98 zd. l KC).

Przykład: Do pobierania czynszu, do dokonywania bieżących remontów domu, nato­miast już nie do jego zbycia lub przeprowadzenia generalnego remontu.

Wymaga ono zachowania „formy pisemnej pod sankcją nieważności (art. 99 § 2 KC).

2. Pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe); wskazuje określoną kategorię czynności prawnych do których umocowany jest pełnomocnik (art. 98 KC).

Przykład: Do sprzedawania nieruchomości, zawierania umowy o pracę w imieniu przedsiębiorcy, zawierania umowy sprzedaży przedmiotów należących do zakresu działania przedsiębiorstwa itp.;

Pełnomocnictwo rodzajowe nie jest jednak dopuszczalne w zakresie tych czynności prawnych, co do których ustawa wymaga udzielenia pełnomocnic­twa "szczególnego” (np. art. 1018 § 3 KC, art. 6 KRO).

3. Pełnomocnictwo szczególne; dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej (np. sprzedaży oznaczonej nieruchomości). Ryzyko naruszenia in­teresów mocodawcy jest tu stosunkowo mniejsze i dlatego ten typ pełno­mocnictwa dopuszczalny jest w odniesieniu do wszystkich typów czynno­ści prawnych, niemających ściśle osobistego charakteru.

b) Ze względu na to, że źródłem umocowania pełnomocnika jest oświad­czenie woli reprezentowanego (mocodawcy), wyłącznie on decyduje o istnie­niu i treści pełnomocnictwa. Osoba trzecia, która dokonuje z pełnomocnikiem czynności prawnej, może więc jedynie na tym oświadczeniu polegać, a nie na informacjach uzyskanych w tym względzie od pełnomocnika. Jeżeli zaufała pełnomocnikowi, czyni to na własne ryzyko.

c) Zasada ochrony zaufania szczególnie silny wyraz znalazła w treści art. 97 KC. Według tego przepisu, osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpli­wości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług przedsiębiorstwa.

d) Z kolei względnie wiążąca (dyspozytywna) norma art. 107 KC każe przyjąć, że jeżeli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim sa­mym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie.

Jednakże mocodawca może ustanowić pełnomocnictwo łączne dla kilku pełnomocników. Wymaganie łącznego działania jest spełnione nie tylko wte­dy, gdy pełnomocnicy działają wspólnie i jednocześnie, lecz także wtedy, gdy składają oświadczenia woli oddzielnie i kolejno. W tym ostatnim przypadku czynność jest dokonana z chwilą złożenia oświadczenia woli przez ostatniego pełnomocnika łącznego.

4. Czynność „z samym sobą"

O czynności prawnej „z samym sobą" mówi się na określenie następują­cych sytuacji:

1. gdy A występuje we własnym imieniu, a równocześnie jako reprezentant osoby B, która jest drugą stroną czynności prawnej (umowy),

2. gdy A sam nie jest stroną czynności prawnej (umowy), lecz równocześnie reprezentuje obie jej strony - osoby B i C.

Pojawia się wówczas obawa, że pełnomocnik nie będzie z należytą troską dbał o interesy mocodawcy. Z tego względu art. 108 KC generalnie wyłącza we wspomnianych sytuacjach dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli pełnomocnika.

Przykład: nie jest, ważna umowa spółki zawarta przez przedsiębiorstwo państwowe i osobę fizyczną, jeżeli osoba ta równocześnie występuje w imieniu własnym i jako dyrektor przedsiębiorstwa państwowego.

Od tej reguły ogólnej przewidziane są jednak dwa wyjątki, dopuszczające dokonywanie przez pełnomocnika czynności „z samym sobą":

1. gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość na­ruszenia interesów mocodawcy; Przykład: A w imieniu własnym darowuje samochód B, a równocześnie w imieniu B - jako jego pełnomocnik - darowiznę tę przyjmuje (darowizna jest umową).

2) gdy mocodawca na to zezwoli.

Należy przychylić się do panującego poglądu, że czynność pełnomocnika dokonana „z samym sobą" - bez zgody mocodawcy - jest dotknięta bezskutecznością zawieszoną; może zatem być potwierdzona uzyskując wówczas peł­ną skuteczność prawną.

5. Pełnomocnik rzekomy

Osobę, która dokonuje czynności prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania albo przekraczając jego granice, nazywa się pełnomoc­nikiem rzekomym (falsus procurator). Zgodnie z ogólnymi zasadami, dzia­łanie bez należytego umocowania nie pociąga bezpośrednich skutków dla re­prezentowanego (art. 95 § 2 KC). Od tej ogólnej reguły przewiduje jednak ustawa szereg odstępstw.

Z uwagi na interesy reprezentowanego należy przyjąć, że zawarta przez rzekomego pełnomocnika umowa nie jest bezwzględnie nieważna, lecz mo­że zostać przez reprezentowanego potwierdzona (art. 103 § l KC). W kon­sekwencji druga strona umowy staje się wolna dopiero wtedy, gdy wyznaczo­ny reprezentowanemu odpowiedni termin do potwierdzenia umowy minie bezskutecznie (art. 103 § 2 KC). Natomiast jednostronne czynności prawne dokonane przez rzekomego pełnomocnika są od razu nieważne, chyba że ten, któremu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, wiedział, że osoba składająca oświadczenie woli w cudzym imieniu nie ma stosownego umocowania i mimo to zgodził się na jej działanie. W przypadku takim - tak jak przy umowie - czynność ta może zostać potwierdzona przez „reprezento­wanego" (art. 104 KC).

Jeżeli reprezentowany nie potwierdzi czynności prawnej, jest ona nieważ­na i nie pociąga dla niego żadnych konsekwencji prawnych. Nie wiąże ona również rzekomego pełnomocnika, ponieważ zawarł on ją w cudzym imieniu. Rzekomy pełnomocnik jest jednak obowiązany „do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej, strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umo­cowania lub o przekroczeniu jego zakresu" (art. 103 § 3 KC).

Z kolei art. 105 kc ma na względzie interesy osób dokonywających w dobrej wierze czynności prawnych z rzekomym pełnomocnikiem. Jeżeli więc pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, to czynność ta jest ważna, a więc wiąże reprezentowanego, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania „wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć". W przypadku tym ryzyko działania rzekomego pełnomocnika przerzucone zostało na repre­zentowanego. Należy jednak zaznaczyć, że w znacznej mierze może on prze­ciwdziałać wynikającemu stąd dla niego niebezpieczeństwu, ponieważ przysługuje mu roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa po wygaśnięciu umocowania (art. 102 KC) Przeciwko rzekomemu pełnomocnikowi przysłu­guje mu także roszczenie odszkodowawcze.

Wygaśniecie pełnomocnictwa

Umocowanie do działania w imieniu mocodawcy gaśnie z różnych przyczyn:

a) Są to okoliczności wskazane w treści samego pełnomocnictwa. W szczególności może ono określać termin, na jaki zostało udzielone; do­tyczyć jednej tylko czynności, która, jeżeli została dokonana, pełnomocni­ctwo gaśnie;

b) Umocowanie gaśnie następnie z powodu odwołania pełnomocnictwa. Jest to stosunek prawny oparty na szczególnym zaufaniu mocodawcy do peł­nomocnika. Dlatego mocodawca może pełnomocnictwo w każdym czasie i bez jakiegokolwiek uzasadnienia odwołać.

Odwołanie jest jednostronnym i nieformalnym oświadczeniem woli, które - podobnie jak samo pełnomocnictwo - wymaga zakomunikowania pełno­mocnikowi. Może być dokonane bez zachowania formy szczególnej również wtedy, gdy jest ona przewidziana dla ustanowienia pełnomocnictwa

Mocodawca może wprawdzie zrzec się uprawnienia do odwołania pełno­mocnictwa, jednakże tylko „z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku praw­nego będącego podstawą pełnomocnictwa" (art. 101 § l KC).

Zrzeczenie się odwołalności pełnomocnictwa nie pozbawia mocodawcy kompetencji do dokonania we własnym imieniu czynności oznaczonej w peł­nomocnictwie. Mocodawca może jednak zobowiązać się wobec pełnomocnika, że jej nie dokona. Naruszenie takiego zobowiązania wprawdzie nie spowoduje nieważności tej czynności prawnej, ale narazi mocodawcę na odpowiedzial­ność odszkodowawczą względem pełnomocnika (art. 57 w zw. z art. 471 KC).

c) Śmierć pełnomocnika lub mocodawcy, ze względu na wspomniany wę­zeł zaufania charakteryzujący ten stosunek prawny, także powoduje zgaśnie­cie pełnomocnictwa.

Jednakże mocodawca może w treści pełnomocnictwa zastrzec, że umoco­wanie nie wygaśnie. Zastrzeżenie takie jest tylko wtedy skuteczne, gdy wpro­wadzono je „z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa". W przypadku takim w miejsce zmarłego pełnomocnika lub mocodawcy wstępują jego spadkobiercy.

d) Skutki prawne analogiczne do śmierci osoby fizycznej wywiera likwidacja osoby prawnej.

5. Zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika również powoduje zgaśniecie tego stosunku prawnego, zgodnie z ogólną zasadą, że nikt nie po­winien być mocą cudzej decyzji uwikłany w stosunek prawny wbrew własnej woli nawet wtedy, gdy nie wynikają stąd żadne dla niego obowiązki.

6. Należy przyjąć, chociaż jest to sporne, że utrata przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnej powoduje zgaśniecie pełnomocnictwa, po­nieważ uniemożliwia mu korzystanie z pełnomocnictwa. Natomiast ograniczenie pełnomocnika w zdolności do czynności prawnej nie powoduje wygaśnięcia pełnomocnictwa (art. 100 KC).

g) W razie wygaśnięcia pełnomocnictwa z jakiejkolwiek przyczyny pełnomocnik obowiązany jest zwrócić dokument pełnomocnictwa. Może jedynie żądać poświadczonego jego odpisu, z tym jednak zastrzeżeniem, że wygaś­nięcie umocowania powinno być na tym odpisie zaznaczone (art. 102 KC). Chodzi o to, aby były pełnomocnik nie mógł się na ten dokument powoływać wobec osób trzecich dla dokonywania dalszych czynności prawnych w imie­niu byłego mocodawcy.

PROKURA

Pojęcie i funkcja prokury

Prokura jest swoiście ukształtowanym pełnomocnictwem (art. 109¹ § l KC). Swoistość ta polega na przystosowaniu takiego pełnomocnictwa do działalno­ści gospodarczej przedsiębiorców. Wyraża się to zwłaszcza w tym, że obejmuje ona nader szeroki zakres umocowania prokurenta, o przejrzystej dla kontra­hentów treści.

Ze względu na to, że stanowi ona postać pełnomocnictwa, ogólne normy regulujące tę instytucję należy uzupełniająco stosować do prokury, jednakże w takim zakresie, w jakim nie koliduje to z ustawową regulacją prokury.

Podmioty kompetentne do udzielania prokury

Są nimi wyłącznie przedsiębiorcy - zarówno osoby fizyczne, osoby praw­ne jak i podmioty niemające osobowości prawnej, ale obdarzone zdolnością prawną. Ten krąg podmiotów zdolnych do udzielenia prokury został ogra­niczony tylko jedną przesłanką, a mianowicie, że przedsiębiorca podlega obo­wiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców (art. 109¹ § l KC).

Udzielenie prokury

Udzielenie prokury - tak jak ustanowienie pełnomocnictwa - dokonuje się jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorcą jest osoba prawna albo jednostka niebędąca osobą prawną, ale obdarzona zdolnością prawną - ich struktura wewnętrzna określa, jaki organ tych podmiotów kompetentny jest do udzielania prokury.

Udzielenie prokury zawsze wymaga formy pisemnej (zwykłej) zastrzeżo­nej pod rygorem nieważności (art. 109² § l KC). Do prokury nie stosuje się art. 99 § l KC przewidującego, że do ustanowienia pełnomocnictwa wymaga­na jest forma szczególna, jeżeli jest ona potrzebna do dokonania czynności prawnej wskazanej w pełnomocnictwie (art. 109² § l zd. 2 KC). Ponadto przedsiębiorca powinien zgłosić udzielenie prokury do rejestru przedsiębiorców (art. 109⁸ § l KC).

Prokurent

W odróżnieniu od pełnomocnika prokurentem może być tylko osoba fizyczna i to mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 109² § 2 KC). Ograniczenie to uzasadnione jest z jednej strony, szerokim zakresem kompe­tencji prokurenta, a z drugiej strony, przesłanką szczególnego zaufania, które można żywić tylko do określonej osoby fizycznej, a nie do zmieniających się organów osoby prawnej.

Z tych samych względów prokura nie może być przeniesiona na inne oso­by przez prokurenta. Natomiast prokurent może ustanawiać pełnomocników do poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności (art. 109⁶ KC) - oczywiście objętych zakresem jego własnych kompetencji.

Można ustanowić kilku prokurentów - łącznie lub oddzielnie (art. 109" KC), jak również prokurę oddziałową (art. 109⁵ KC).

Zakres prokury i sposób jej wykonywania

Prokura odnosi się tylko do reprezentacji przedsiębiorcy, a więc do stosunków wiążących go z innymi podmiotami i to w zakresie związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 109' § l KC). Nie obejmuje zatem działań w sferze wewnętrznych relacji przedsiębiorcy.

Przykład: Prokurent nie może zwoływać organów kolektywnych osób prawnych.

Natomiast prokurent jest umocowany nie tylko do dokonywania czynno­ści materialnoprawnych, ale także procesowych oraz do odbioru oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy (art. 109' § l KC).

Jednakże z zakresu jego kompetencji wyłączono kilka najdonioślejszych czynności prawnych, wyraźnie wymienionych w art. 109³ KC. Są nimi zbycie przedsiębiorstwa, oddanie go do czasowego korzystania (np. jego wydzierża­wienie) oraz zbywanie i obciążanie nieruchomości. Jeżeli w treści czynności prawnej ustanawiającej prokurę znalazłyby się postanowienia tego rodzaju, to byłyby one bezwzględnie nieważne (art. 58 § l KC). Natomiast prokurent może czynności tych dokonywać, ale na podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu do poszczególnych czynności prawnych, a więc i z zachowaniem szczególnej przewidzianej dla nich formy (por. art. 109³ w zw. z art. 98 i 99 § l KC).

W ten sposób ustawą wyznaczony zakres umocowania prokurenta jest znacz­nie szerszy od pełnomocnictwa ogólnego obejmującego tylko czynności zwy­kłego zarządu (art. 98 KC). Istotne jest zarazem to, że zakres umocowania prokurenta nie może być ze skutkiem wobec osób trzecich (zewnętrznym) ograniczony (art. 109¹ § 2 KC), co uzasadnione jest postulatem zagwaranto­wania pewności obrotu gospodarczego. Od tej reguły ogólnej KC przewiduje jednak dwa wyjątki.

Pierwszy dotyczy ustanowienia kilku prokurentów, przy czym od decy­zji przedsiębiorcy zależy, czy udzielił on im prokury oddzielnie, czy łącznie (art. 109" § l, art. 109⁸ KC). W pierwszym przypadku każdy z prokurentów działa samodzielnie, to znaczy, że sam może dokonywać czynności prawnych w zakresie wskazanym ustawą. Natomiast w drugim przypadku (prokury łącz­nej) przedsiębiorca może w różny sposób określić zakresy umocowania każdego z prokurentów lub konieczność współdziałania, a więc wspólnego składania oświadczeń woli co do wszystkich lub określonych czynności. Ze względu na pewność obrotu prawnego i ochronę zaufania osób trzecich ustawa zobo­wiązuje przedsiębiorcę, aby w zgłoszeniu do rejestru przedsiębiorców nie tylko ujawnił powołanie prokurentów, ale zarazem określił ich rodzaj, a w przypad­ku prokury łącznej - także sposób jej wykonywania (art. 109⁸ KC).

Natomiast bez względu na to, w jaki sposób przedsiębiorca określił wyko­nywanie prokury łącznej - zawsze każdy z prokurentów jest umocowany do odbioru oświadczeń lub pism kierowanych do przedsiębiorcy (art. 109⁴ § 2 KC).

Drugim z kolei przypadkiem ograniczenia kompetencji prokurenta jest usta­nowienie prokury oddziałowej. W myśl bowiem art. 109⁵ KC, prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębior­stwa, a wiec nie obejmuje ona całości czynności prawnych związanych z dzia­łalnością gospodarczą przedsiębiorcy.

Prokurent składając oświadczenie woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej powinien złożyć podpis własnoręczny zgodnie ze znajdującym się w aktach rejestrowych wzorem podpisu, a ponadto wskazać, że wystę­puje w roli prokurenta. To ostatnie wymaganie jest spełnione wtedy, gdy na tę wolę wskazuje odpowiedni dopisek zamieszczony przy podpisie albo treść podpisanego dokumentu (art. 109⁹ KC).

7. Wygaśnięcie prokury

Kodeks cywilny wskazuje w art. 109⁷ główne zdarzenia prawne powodujące wygaśnięcie prokury.

Przede wszystkim więc, jako stosunek oparty na szczególnym zaufaniu; prokura może być w każdym czasie i bez podania uzasadnienia odwołana (art. 109⁷ § l KC). Jest to norma o charakterze bezwzględnie wiążącym. W odróżnieniu od odwołania pełnomocnictwa niedopuszczalne byłoby zastrzeżenie, że nie można odwołać prokurenta, gdy mocodawca zrzekł się tego uprawnienia z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku podstawo­wego (art. 101 § l KC).

Następną przyczyną zgaśnięcia prokury są zdarzenia najogólniej mówiąc związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy. Wymienia je art. 109⁷ § 2 KC, wskazując na:

- wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,

- ogło­szenie upadłości,

- otwarcie likwidacji oraz

- przekształcenie przedsiębiorcy - zwłaszcza spółek handlowych.

Natomiast śmierć przedsiębiorcy albo utrata przez niego zdolności do czynności prawnej nie powoduje wygaśnięcia prokury (art. 109⁷ § 4 KC), ponie­waż chodzi o to, aby nie doprowadzić w takich przypadkach do utrudnień w dalszym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Odmiennie kwestię tę reguluje art. 101 § 2 KC w odniesieniu do stosunku pełnomocnictwa.

Z kolei prokura zawsze wygasa wraz ze śmiercią prokurenta (art. 109⁷ § 3 KC), co jest uzasadnione szczególnym zaufaniem przedsiębiorcy do prokurenta. Jest to rów­nież norma bezwzględnie wiążąca, uchylająca możliwość odmiennego uregulo­wania tej kwestii w stosunku podstawowym, jak to przewiduje art. 101 § 2 KC w odniesieniu do pełnomocnictwa.

7

---