SOCJOLOGIA MIASTA OPRACOWANIE

Humanizacja przestrzeni - działania mające na celu zapewnienie mieszkańcom warunków odpowiednich do pełnego rozwoju oraz takie ukształtowanie środowiska i otoczenia, aby sprzyjało i umożliwiało ono realizację wszystkich potrzeb, np. przystosowanie budynków i środków komunikacji miejskiej do potrzeb osób niepełnosprawnych. W ramach tych działań tworzy się także miejsca wypoczynku dla mieszkańców i ich dzieci np. place zabaw.

Gettyzacja - zjawisko dzielenia przestrzeni miejskiej na różne ENKLAWY życia społecznego - względnie izolowane społeczne światy.

• Jest spowodowana albo różnicami poziomu ekonomicznego mieszkańców danych obszarów (bogactwo - bieda), albo kryteriami demograficznymi (starość - młodość) lub medycznymi (zdrowie - choroba). Kryteria podziału są też: zawodowe, religijne, etyczne, estetyczne, polityczne, ekologiczne, urbanistyczno-architektoniczne czy kryterium społecznych emocji towarzyszących miejskim przestrzeniom

• Getta dzisiaj mogą być efektem relatywnie autonomicznych wyborów (stylów życia) i relatywnie obiektywnych procesów wykluczenia - marginalizacji

• Miasto, w którym można obserwować powstawanie gett, zaczyna charakteryzować struktura wyspowa. Granice mają charakter dosłowny (mur, płot, brama), ale również metaforyczny (granice społeczne, dzielące mieszkańców na bogatych i obecnych oraz biednych - nieobecnych)

Getta biedy są zaludnione niejako pod przymusem. Społeczności getta biedy towarzyszy piętno przypisania. „Dramatyzowanie zła” powoduje izolację ludzi napiętnowanych, co z kolei sprzyja ich „zrzeszaniu się” w grupy przestępcze. Nagromadzenie negatywnych zjawisk w obrębie danego obszaru w przestrzeni staje się źródłem wszelkich patologii.

Skutki gettyzacji dla miasta:

• tworzy nowe i pogłębia istniejące podziały społeczne

• ”szatkuje” miasto, tworzy wyspy, bez dialogu z krajobrazem miasta.

• powoduje zanik kultury miejskiej i myślenia o interesie publicznym

• utrata wielu miejsc o wysokich walorach krajobrazowych

• zerwanie z ciągłością historyczną architektury

• funkcjonalny bałagan

• zwiększone koszty infrastruktury

• wzajemne uciążliwości (stref grodzonych i nie grodzonych)

• dewastacja dziedzictwa kultury narodowej.

Szkoła chicagowska

Przedstawiciele szkoły chicagowskiej zajmowali się przestrzenną organizacją życia w mieście, rozmieszczeniem dzielnic nędzy i bogactwa, przestrzennym występowaniem przestępczości, patologii czy też chorób psychicznych. Doszukiwali się wpływów, jaki na organizm miejski miała natura ludzka, której, jak wskazywali, cechą konstytutywną jest instynkt miejski. Badacze ci traktowali mieszkańca miasta jako zbór cech, takich jak status społeczny, rodzinny i etniczny. Na podstawie wygenerowanych wskaźników opisywali przestrzeń miasta

stwierdzając występowanie takich zjawisk jak: nędza, bogactwo, choroby psychiczne, przestępczości. „W wyniku zastosowania podejścia ekologicznego - zauważa Bohdan Jałowiecki - otrzymujemy dwuwymiarowy obraz przestrzeni miejskiej, który polega na nałożeniu dających się ująć statystycznych cech mieszkańców i cech przestrzeni”

Jerzy Szacki prezentując dorobek szkoły chicagowskiej wymienia następujące

hipotezy stawiane przez reprezentantów tego nurtu:

1. Rozmieszczenie ludności w przestrzeni miasta następuje według określonego i powtarzalnego wzorca;

2. Poszczególne strefy miejskie tworzą jego obszary naturalne;

3. Czynniki selekcjonujące ludności danego obszaru naturalnego są pochodną lokalizacji tego obszaru na terenie miasta oraz tradycji kultywowanej przez członków tego obszaru;

4. Naturalnym stanem ludności miejskiej jest dążenie do zmiany przestrzennej i społecznej;

5. Główne procesy zachodzące w miejskiej przestrzeni to:

koncentracja - to naturalna tendencja do skupiania się (ludności) instytucji o podobnym charakterze na określonym obszarze,

centralizacja - proces wytwarzający się w zbiorowościach na terytorium centrum skupiającego podstawowe instytucje publiczne i rozrywkowe,

segregacja - inaczej selekcja; aspekt koncentracji, jej wynikiem jest jednorodność poszczególnych obszarów pod względem typu ludności, specjalnej zawartości, kryteriów etnicznych, wykształcenia, itp,

inwazja - przemieszczanie ludności z jednego obszaru na inny, np. proces przenoszenia się ludności wiejskiej do miast na masową skalę lub przenikanie ludności murzyńskiej do dzielnic zamieszkałych przez ludność białą,

sukcesja - jeśli proces inwazji doprowadzi do całkowitego wyparcia ludności pierwotnej przez napływową.

6. Procesy w przestrzeni miejskiej można obrazować w postaci map i diagramów

Chicagowska szkoła ekologii społecznej 
- wspólna metoda badawcza, obszar zainteresowań, pewna dość luźna perspektywa teoretyczna, 
- zbliżone zaobserwowane różnice w rozkładzie przestępczości i innych zjawisk patologii społecznej, 
- rozpatrywanie dewiacji przez procesy zachodzące w wielkich metropoliach. 
1. PARK- darwinizm społeczny. Wychodził z założenia, że ludzie rządzą sięty6mi samymi prawami co zwierzęta. Główne cechy społeczne to organizacja terytorialna, powiązanie z zajmowanym obszarem, trwałe więzy między jednostkami, walka o pozycję ekonomiczną opiera się na inwazji, dominacji (słabsi, mniej zaradni, uzdolnieni spychani do najgorszych dzielnic), sukcesji (przenoszenie do lepszych dzielnic). Prace Park'a dotyczą zagadnienia terytorialnego rozkładu przestępczości, innych form dewiacji (alkoholizm, narkomania, prostytucja). 
2. BURGESS- wyróżnił 5 stref- obszarów różniących się składem mieszkańców, charakterem zabudowy, pełnionymi funkcjami: 
a) wewnętrzna- centrum przemysłowo-handlowe, 
b) przejściowa- obszar zmieniający się z dzielnicy mieszkaniowej na przemysłowo-handlową z uwagi na rozrost centrum, 
c) obszar mieszkań robotniczych- zamieszkiwany przez ludzi opuszczających strefę „d”, 
d) obszar zamieszkiwany przez warstwy średnie, 
e) prywatne rezydencje o wysokim standardzie (dzielnica willowa). 
Ważna rolę odgrywa strefa przejściowa, miała ona fazy: własności domów jednorodzinnych o ścisłych więzach łączących społeczeństwo; najmu- osłabienie wspólnoty sąsiedzkiej; inwazji biznesu; pokoi do wynajęcia; napływu grup rasowych i narodowościowych o niskim statusie kulturowym; wkraczanie przestępczości i występku; chaosu społecznego;, biznes i przemysł obejmują dzielnice w całkowite posiadanie. 
Przestępczość jest wynikiem naturalnego procesu rozwoju miasta, a strefa przejściowa jest ostają dla tych, którzy przegrali walkę o byt. 
3. SHAW- stwierdził, że wysoki wskaźnik przestępczości w sferze przejściowej był bez zmian przez kilkadziesiąt lat. W strefie tej osiedlały się tzw. niebieskie ptaki, miała miejsce selektywna emigracja. Miało na ten wzrost także wpływ środowisko, w którym osiedlali się ludzie. Przyczyną przestępczości w strefie przejściowej jest osłabienie kontroli społecznej, wynikające z inwazji biznesu i przemysłu na te tereny. Shaw wyróżnił transmisję kulturową- tradycje przestępcze mogą być i są przekazywane kolejnym generacjom w sposób podobny do sposobu przekazywania języka czy innych wytworów społecznych. 
Krytyka: 
- nie skupiano się na problematyce środowiska fizycznego (gęstość zabudowy, przeludnienie), 
- nie zajmowano się wpływem środowiska fizycznego na dewiację na konkretnym obszarze mi8asta, dzielnicy, 
- nie sprecyzowano zależności pomiędzy przestępczością a warunkami ekologicznymi, 
- nie zdecydowano jasno czy określone czynniki środowiska fizycznego powodują przestępczość, czy dane warunki ekologiczne przyciągają i skupiają przestępców, 
- wykazano w jaki sposób struktura przestrzenna miasta wpływa na nasilenie dewiacji, 
- zasługą było ustalenie, iż raz wykształcone dzielnice przestępczości pozostają siedliskiem występku przez długi okres czasu bez względu na zmiany mieszkańców. 

Ścieżki zależności Douglasa C. Northa

Uważał, że sukces jednych regionów, a klęskę innych można wyjaśnić wpływem działania lub brakiem działania odpowiednich instytucji. Jedne z nich sprzyjają wzrostowi gospodarczemu, a inne stają się jego barierą.

Pokazanie ścieżek zależności rozwoju gospodarczego od uformowania się praw własnościowych, do praw wolnościowych, czyli ram, w których prawa własności przybrały nowoczesną postać. Widział ścisły i pozytywny związek między ustanowieniem tych praw a wzrostem gospodarczym. Wybory ekonomiczne zależą więc od struktury praw i kosztów ich ochrony.

Miasto postindustrialne

Społeczeństwo postindustrialne (inaczej społeczeństwo poprzemysłowe inna nazwa to także społeczeństwo usługowe) - społeczeństwo, którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu przedmiotów, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji.

W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego.

Koncepcja społeczeństwa poprzemysłowego narodziła się na przełomie lat 60. i 70. Jej twórcami są Francuz Alain Touraine i Amerykanin Daniel Bell. Stwierdzili oni, że w pewnym momencie społeczeństwo doszło do poziomu wysokiej automatyzacji (duży wpływ miało na to wprowadzenie pierwszej automatycznej taśmy produkcyjnej przez zakład Forda w USA), co przyspieszało produkcję i wyręczało od niej człowieka, w konsekwencji prowadząc do przechodzenia ludzi do działu usług. Kolejną cechą takiego społeczeństwa jest skupianie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej (muzyka, film, internet). Ludzie zaczęli także tworzyć ponadnarodowe korporacje.

Powstanie takiego typu społeczeństwa przewidywał w XIX wieku Herbert Spencer.

Miasto postindustrialne to miasto charakteryzujące się dominacją sektora usług w zakresie pełnionych funkcji (postindustrialna faza) oraz szybkim rozszerzaniem się procesów urbanizacji, zwłaszcza poza granicami miasta (dezurbanizacja, metropolizacja). W aglomeracjach następuje szybszy rozwój strefy zewnętrznej niż miasta centralnego, co wynika z łatwego przemieszczania się osób na duże odległości dzięki rozwojowi indywidualnej motoryzacji i systemom transportu masowego (np. metro). Powoduje to rozdzielenie miejsc zamieszkania od miejsc pracy, w rezultacie czego funkcje mieszkaniowe przesuwają się coraz bardziej na zewnątrz miasta, a nawet daleko poza jego granice. Przemysł nie odgrywa już znaczącej roli w koncentrowaniu ludności, gdyż potrzebuje raczej wysokich kwalifikacji pracowników aniżeli dużej ich liczby; przenoszony jest on na obrzeża miasta, a jeszcze częściej do wyspecjalizowanych mniejszych osiedli w tworzącym się obszarze metropolitalnym. W przestrzeni zaciera się granica między miastem głównym a otaczającą go, silnie zurbanizowaną strefą, która wykazuje większą dynamikę ludnościową niż samo miasto (stadia rozwoju miast). Miasto główne wyludnia się, gdyż po przekroczeniu pewnej krytycznej wartości gęstości zaludnienia więcej jest niekorzyści niż korzyści mieszkania w mieście (przeciążenie infrastruktury miejskiej, tłok, smog, nasilenie patologii społecznych, a także częściowa dekapitalizacja zabudowy miejskiej, wypieranie budownictwa mieszkaniowego przez zabudowę gospodarczą i biurowce). W mieście pozostają mieszkańcy zamieszkujący dzielnice o niskim i średnim standardzie, których nie stać na przeniesienie się do luksusowych osiedli położonych przeważnie poza miastem. Natomiast w centrum miasta (city) pozostają jedynie siedziby zarządów firm, wyspecjalizowane usługi dla biznesu, centra badawczo -rozwojowe kreujące nowe technologie, usługi bankowe, telekomunikacyjne, kulturalne itd. A zatem miasto główne pełni głównie funkcję miejsca pracy oraz funkcję zarządzającą całym obszarem metropolitalnym, jaki wykształcił się pod jego wpływem. Ponowny wzrost zaludnienia centrów obszarów metropolitalnych następuje w fazie reurbanizacji i wiąże się z ich rewitalizacją.

Filozofia bauhausowska

Do prekursorów Bauhausu należeli: berliński architekt Peter Behrens i Henry van de Velde. W płaszczyźnie filozoficznej istotną rolę odgrywały zapatrywania i idee polityczne twórców Bauhausu, głównie socjalistyczne.

• Funkcjonalność oparta nie tylko na przesłankach mechanicznych (jak np. wymiary ciała człowieka), ale także psychologicznych. Potrzeby emocjonalne są uznane za równie ważne jak pragmatyczne.

• Znaczenie czynników społecznych (szeroko rozumiane dobro i rozwój osobisty człowieka), które uważane są za ważniejsze niż wymogi czysto estetyczne, ekologiczne i techniczne.

• Odkrycie, że zorganizowana przestrzeń wpływa na sposób działania i myślenia ludzi, stąd waga społecznej roli architekta (architekt jako "projektant życia społecznego", a nie tylko budowli). Architektura reguluje też relacje między krajobrazem, przyrodą, techniką a człowiekiem. W projektowaniu należy uwzględnić biologię, socjologię, psychologię, ergonomię.

• Wartość nowoczesnej architektury zależy tylko od ludzi. Społeczeństwo otrzymuje taką architekturę do jakiej dojrzało. Należy ludzi wychowywać do odpowiedniego odbioru. Idea wychowania przez sztukę.

• Wprowadzanie do formy architektonicznej warunków regionalnych, klimatów, krajobrazów i zwyczajów mieszkańców.

• Używanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementów (prefabrykatów). Elementy powinny być tak wytwarzane, by umożliwiały powstanie różnych kombinacji. Starania o modularyzację (Ernst Neufert). Powstaje pojęcie "technologicznego" lub "nietechnologicznego" użycia materiałów.

• Potrzeba zespołowości przy pracy projektowej; udział w zespołach na zasadzie dobrowolności; zespoły interdyscyplinarne.

• Projektowanie jest zarówno nauką jak i sztuką. Jako nauka korzysta z metodologii socjologii i innych nauk o człowieku, określa cele funkcjonalne, stosuje metody matematyczne - jako dziedzina artystyczna wprowadza pomysł formalny i właśnie sztukę, czyli elementy bardzo trudne do zdefiniowania

Społeczeństwo przemysłowe (industrialne)

- ukształtowało się w Europie w XIX wieku i rozwinęło się na początku XXw.

- związane z rewolucją przemysłową

- technika produkcji dóbr i usług oparta na pracy uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) oraz źródłach energii (ropa, węgiel itd.)

- powstanie milionowych aglomeracji miejskich

- zmiana struktury zawodowej społeczeństwa, utrata dominacji przez chłopów na rzecz robotników

- duża mobilność horyzontalna (ze wsi do miast)

- społeczeństwo jest miejskie w sensie demograficznym i społeczno - kulturowym

- w kulturze standaryzacja wyrobów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja ludzkich działań, umasowienie kultury (rola mediów), uniformizacja postępowania

Społeczeństwo przemysłowe to specyficzny rodzaj społeczeństwa, który wykształcił się w okresie nowoczesności - po rewolucji przemysłowej(wcześniejsze społeczeństwa są określane jako społeczeństwa tradycyjne). Społeczeństwa przemysłowe charakteryzuje malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola przemysłu i inne zjawiska społeczne wynikające z procesu industrializacji (rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny, sekularyzacja, urbanizacja). Cecha istotną jest też wzrost heterogeniczności społeczeństwa, ze względu na podział pracy wymagany w przypadku produkcji masowej, charakterystycznego sposobu wytwarzania w tego typu społeczeństwach.

W latach 70. Daniel Bell lansował pogląd, że mamy już do czynienia ze społeczeństwem poprzemysłowym, gdyż najbardziej rozwinięte gospodarczo kraje świata uzyskały już jakościowo odrębne cechy. Niektórzy współcześni teoretycy, jak np. Ulrich Beck, Anthony Giddens (koncepcja "późnej nowoczesności"), Zygmunt Bauman czy Manuel Castells stwierdzą, że jesteśmy obecnie świadkami przejścia od społeczeństwa przemysłowego, nowoczesnego do społeczeństwa ponowoczesnego, określanego też jako społeczeństwo informacyjne.

Miasto, w którym dominuje działalność przemysłowa (przemysł przetwórczy), przy czym może występować wiele zakładów przemysłowych, reprezentujących różnorodne gałęzie przemysłu, bądź tylko jedna gałąź, a nawet jeden zakład przemysłowy (tzw. monofunkcyjność lub monokultura przemysłowa). M.p. zaczęły powstawać w okresie rewolucji przemysłowej, w końcu XVIII w. w Anglii (Manchester, Nottingham, Leicester), a w poł. XIX w. także w innych krajach europejskich (Lille, Essen, Bochum, Duisburg, Łódź). Pierwszy etap rozwoju m.p. polegał na koncentracji licznych zakładów przemysłowych w mieście, wynikającej z konieczności obniżania kosztów transportu i czerpania korzyści z bliskiego położenia zakładów kooperujących ze sobą, przez co „przemysł przyciągał przemysł” (teoria lokalizacji gospodarki, korzyści aglomeracji). W rezultacie następowało różnicowanie się struktury gałęziowej przemysłu. Lokalizacja licznych zakładów przemysłowych w miastach tworzyła miejsca pracy, co powodowało silny napływ migracyjny ludności wiejskiej, przyczyniając się do dynamicznego wzrostu zaludnienia miast. Industrializacja zintensyfikowała procesy urbanizacji (urbanizacja właściwa), przyspieszając wzrost liczby ludności miejskiej (pojawiły się miasta milionowe) i intensywność zabudowy. Silnemu wzrostowi zaludnienia m.p. początkowo nie towarzyszył istotny rozwój przestrzenny, przez co znacznie wzrastała ich gęstość zaludnienia. Koncentracja dużej liczby ludności w mieście, wymagała rozwoju sektora usług. Nastąpił zatem drugi etap rozwoju m.p., który polegał na wzroście różnorodności pełnionych przez miasto funkcji i komplikowaniu się społecznego podziału pracy. Jednocześnie, wraz z rozwojem technologii transportu, rozpoczął się proces rozwoju przestrzennego miast. Najpierw następowała rozbudowa przedmieść i osiedli podmiejskich wzdłuż linii kolejowej, a później ich wchłanianie w obręb miasta. W kolejnym etapie nadmierna koncentracja ludności i działalności gospodarczej w samym mieście mogła być stopniowo rozładowana poprzez przenoszenie części funkcji mieszkalnych i przemysłowych na obrzeża miasta, a nawet poza jego granice (suburbanizacja, strefa podmiejska). W ten sposób miasto przestało być zamkniętym, izolowanym przestrzennie osiedlem ostro odgraniczonym od obszarów wiejskich. W rezultacie pod wpływem m.p. zaczęły formować się złożone zespoły osadnicze: aglomeracje i konurbacje.

M. Castells

Fenomen miejski - Jest to pojęcie użyte w kwestii miejskiej mające zastąpić pojęcie miasta jako bytu rzeczywistego. W ujęciu Castellsa miasto jako rzeczywisty twór społeczny istniało we wcześniejszych epokach historycznych przeciwstawnie wobec wsi i innych jednostek osiedleńczych, jednakże wraz z rozwojem industrializacji urbanizacja dotknęła także obszary wiejskie, przez co zaczęły one upodabniać się do miast. W tym względzie, proces umiastowiania jest specyficznym fenomenem przeciwstawnym pojęciu miasta jako tworu opozycyjnego wobec innych jednostek osiedleńczych.

Główne nurty i orientacje teoretyczno-metodologiczne w socjologii miasta

Nazwa szkoły	Okres działalności	Główni przedstawiciele	Główne założenia, koncepcje i idee
Szkoła Chicagowska (ekologia społeczna, ekologia ludzka, ekologia klasyczna)	od 1915 do ok. 1939	Robert Ezra Park Roderick MacKenzie Ernest W. Burgess	holizm ontologiczny i epistemologiczny naturalizm metodologiczny miasto jako sieć życia (web of life) miasto jako zbiór stref koncentrycznych miasto jako zbiór obszarów podspołecznych (biotic, subsocial), obszarów naturalnych (natural area), obszarów ekonomicznych i obszarów kulturowych przestrzeń miejska jako dobro cenne i rzadkie podlegające regule gry o sumie zerowej , zasada rywalizującej współpracy miasto jako wynik prosesów: koncentracja, centralizacja, segregacja, inwazja i sukcesja.
Szkoła kulturalistyczna	1938 -	Florian Znaniecki Stefan Czarnowski Janusz Ziółkowski Paweł Rybicki Aleksander Wallis Paul H. Chombart de Lauwe	indywidualizm metodologiczny i ontologiczny badanie ze współczynnikiem humanistycznym miasto w świadomości jego mieszkańców miasto doświadczane przez mieszkańców wartościowanie przestrzeni miejskiej archetypy kulturowe miasta symbolika miasta
Szkoły neoekologiczne Ekologia kulturowa	1938 -	Louis Wirth James Quinn Walter Firey Zygmunt Pióro Wacław Piotrowski	holizm metodologiczny wielkość, gęstość, heterogeniczność społeczności miejskiej miejski styl życia (urbanism as a way of life) struktury i formy organizacyjne zbiorowości terytorialnych (więzi symbiotyczne i grupy korporacyjne: usługowe, produkcyjne oparte na społecznym podziale pracy oraz więzi komensalistyczne i grupy zbiorowej protekcji: kluby, związki zawodowe, kliki) „gra o przestrzeń” i procesy segregacji koncepcja miejskich obszarów podstawowych
Szkoły konwencjonalne - idealnotypologi- czne ujmowanie miasta	1940-	Robert Redfield Milton Singer Gideon Sjoberg Bert F. Hoselitz Daniel Bell	metodologiczne reguła typu idealnego miasta pasożyty rozwoju miasta generatory rozwoju miasta preidustrialne miasta industrialne miasta postindustrialne-informatyczne
Szkoły makrostruktural- ne i strukturalno-funkcjonalne; „nowa socjologia miasta”; Szkoła Regulacyjna; Szkoła Kalifornijska; szkoła globalizacyjna (miasto informatyczne, miasto globalne)	1972 -	Manuel Castels Robert Pahl Jean Lojkine Jan Turowski David Harvey, David Gordon, David Walker, Michael Storper, Allen Scott, Saskia Sassen,	holizm metodologiczny i ontologiczny miasto jako system produkcji, konsumpcji, wymiany renta gruntowa jako główny czynnik organizujący wykorzystanie przestrzeni miejskiej miejskie strefy funcjonalne segregacja klasowa i rasowa w przestrzeni miasta fundamenty funkcjonowania miasta: kapitał (wymóg akumulacji), praca (sposób regulacji, fordyzm i postfordyzm), władza polityczna (państwo), system światowy jako podmiot i przedmiot badawczy, miasto globalne i informatyczne jako przestrzeń nowej rewolucji postindustrialnej
Szkoły humanistyczne w socjologii miasta (semiotyka miasta, socjologia życia codziennego)	1960 -	Kevin Lynch Amos Rapport Raymond Ledrut Jean Remy Algirdas J. Greimas Erving Goffman Umberto Eco	indywidualizm metodologiczny i ontologiczny paradygmat aktora zachowania symboliczne mapy mentalne miasto jako system znaków scena, proscenium i kulisy miasta

ORIENTACJE TEORETYCZNE I METODOLOGICZNE W SOCJOLOGII MIASTA

Ad.1 SZKOŁA CHOCAGOWSKA (Park, Burgess, McKenzie)

• Tzw. „orientacja ekologiczna”, ekologia ludzka, ekologia społeczna

• 2 kierunki zainteresowań „ekologów”:

- badają oni zachowania przestrzenne ludzi oraz zbiorowości uznawane w pewnym systemie aksjo-normatywnym za normalne (np. migracje, przyswajanie przestrzeni)

- z drugiej strony- zachowania o charakterze dewiacyjnym; przejawy patologii: biologicznej (np. występowanie pewnych chorób), psychicznej (np. przestrzenna lokalizacja chorób psychicznych) oraz społecznej (np. przestrzenne zróżnicowanie kradzieży)

• Ekologowie bardzo szeroko pojmują „choroby przestrzeni miejskiej”

• Podstawy teorii biorą się od Darwina i Wallece'a, z których przejęto 3 elementy teoretyczne:

1. Pojęcie sieci życia, w której organizmy przystosowały się do innych osobników z własnego i innych gatunków

2. Traktowanie procesu przystosowania jako nieustannej walki o byt

3. Definiowanie środowiska jako złożonego kompleksu warunków przystosowania

• Idea adaptacji zbiorowej- konkurencja i rywalizacja zbiorowości ludzkich rzutowała na podział przestrzeni miejskiej.

Mimo ciągłej walki o przestrzeń i adaptacji rośnie sfera współdziałania pomiędzy rywalizującymi grupami, zbiorowościami- ma charakter więzów symbiotycznych, nieuświadamianych. Rywalizująca współpraca jest określona jako biotyczna, podspołeczna podstawa funkcjonowania społeczeństwa

Ekologowie społeczni odnosili rywalizująca współpracę do określonego terytorium, zwanego obszarem naturalnym, czyli dzielnice i kwartały ograniczone charakterystycznymi dla miasta budowlami, często o monumentalnym charakterze, parkami, trasami komunikacyjnymi itd.

Porządek ekonomiczny/konkurencyjny- opiera się na wymianie dóbr i usług na konkurencyjnym rynku i określa centrum oraz granice społeczeństwa ekonomicznego.

Obszar kulturowy- terytorium zamieszkane przez społeczność o zbliżonych cechach kulturowych i ich określonej konfiguracji

Czyli miasto to suma obszarów podspołecznych (biotycznych), obszarów naturalnych, obszarów ekonomicznych i obszarów kulturowych. Przestrzeń miesjka jest dobrem, o które się rywalizuje w grze o sumie zerowej

• Badania empiryczne- Park: interesowały go zjawiska noszące znamiona patologii, występujące obficie w Chicago (lata 20. XX w.)

• Miasto wg Parka: jest czymś więcej niż aglomeracją jednostek i instytucji, to stan ducha, zespół zwyczajów i tradycji, postaw i sentymentów, nieodłącznie powiązanych z tymi zwyczajami i transmitowanych przez tradycje. To produkt ludzkiej natury, która posiada instynkt miejskości

• ZAŁOŻENIE: MIASTA SĄ GŁÓWNYMI OŚRODKAMI ZMIAN CYWILIZACYJNYCH I ICH SPOŁECZNO- PRZESTRZENNYM ZWIEŃCZENIEM; instynkt miejski jest konsekwencją 4 podstawowych czynników: korzystnych warunków środowiskowych, szybkiego wzrostu liczby ludności zamieszkującej na danym terenie, rozwoju techniczno-technologicznego oraz rozwoju form społecznej organizacji

• Miasto ma swoją morfologię, a podstawowe jednostki morfologiczne miasta to: obszary naturalne, ekonomiczne- właściwie wszelkim zbiorowością, i kulturowe- charakterystyczne dla wspólnoty. Interesowała ich bardziej zbiorowość terytorialna, natomiast wspólnota i jej sfera kulturowa traktowana była jako nadbudowa

• MIASTO JAKO UKŁAD STREF KONCENTRYCZNYCH (circular zones) wg Burgess

- I strefa -posiada centrum, które jest najważniejsze- główny ośrodek administracyjno- handlowy

- II strefa- przejściowa,

- III strefa- zamieszkania głównie przez wypartą z centrum ludność robotniczą,

- IV strefa- luksusowe rezydencje elit miejskich

- V strefa- zamieszkiwana przez migrantów

- ekologowie społ. zainteresowali się dynamiką społeczno- przestrzenną w mieście i analizowali 5 podstawowych procesów aglomeracyjnych:

• centralizację- skupianie się instytucji i ludzi w pewnych miejscowościach oraz w pewnych dzielnicach miasta;

• koncentrację- naturalny proces skupiania się ludzi i instytucji o podobnych charakterystykach w jednym regionie

• segregację- selekcja ludzi dokonywana przez jednostki współzawodniczące ze sobą o najlepszą do opanowania przestrzeń miejską, chodzi różnice statusowe, majątkowe, styl życia

• inwazję- przenikanie określonego typu ludzi i grup społ. z jednego obszaru miasta do innego i zawłaszczaniu przestrzeni

• sukcesję- zajęcie obszarów miejskich przez ludność napływającą w wyniku procesów inwazyjnych, która wyparła społeczności pierwotne owych obszarów

• z analizy prowadzonej przez Parka, Burgessa i McKenziego wynikało, że procesy segregacyjne są atrybutem miasta i jego naturalnym procesem. Selekcja i segregacja, które kształtują naturalne grupy, determinują też naturalne strefy miasta- ważna staje się lokalizacja dla wyjaśniania zjawisk społecznych

• źródeł selekcji i segregacji upatruje się w rywalizacji jednostek, grup i instytucji o najlepsze

Ad.2 SZKOŁY KULTURALISTYCZNE (Znaniecki, Czarnowski, Ziółkowski, Rybicki, Wallis)

• główny obszar zainteresowań to przestrzenne rozmieszczenie ludzi i ich ruchliwość, opisywane z punktu wiedzenia kultury (humanistyki), na podstawie materiału historyczno-etnograficznego

• badania w tym nurcie mają wyjaśnić powiązania między przestrzennymi i nie przestrzennymi systemami wartości, takimi jak system religijny, estetyczny, techniczno-wytwórczy, ekonomiczny, czy społeczny

• społeczne traktowanie przestrzeni- przestrzeń musi być postrzegana przez badacza ze współczynnikiem humanistycznym, czyli tak jak jest doświadczona przez ludzi, których kulturę bada

• miasto wg Znanieckiego: całość nieprzestrzenna, humanistyczna, realizująca się w doświadczeniu i działaniu ludzi; przestrzenne warunki wywierają wpływ na życie; miasto jest w sferze doświadczenia i działa jednostek, oni je tworzą jako skomplikowaną strukturę społeczną, badać miasto to odczytywać jego wartościowanie i działanie

• założenie indywidualizmu ontologicznego i epistemologicznego- społeczeństwo istniej przez jednostki, które je tworzą, a badanie społeczeństwa oznacza studiowanie postaw, zachowań poszczególnych jego członków kulturalistyczne studia odnoszą się do pojedynczych i traktowanych z osobna mieszkańców tworzących miejską zbiorowość

• każda grupa społeczna lub zbiorowość identyfikuje się z określoną przestrzenią o podstawowym dla niej znaczeniu- różne grupy mogą różnie wartościować tę samą przestrzeń

• pozycja ekologiczna to przyznania człowiekowi rola społeczna dająca prawo do obecności w pewnej przestrzeni

• zarówno wspólna przestrzeń grupy jak i inne wartości wynikające ze struktury, funkcjonowania, obyczajów i norm rodzą konsekwencje zachowań rodziny, kręgów sąsiedzkich, społeczności lokalnych oraz innych zbiorowości

• metoda: dokumenty osobiste

Ad. 3 SZKOŁE NEOEKOLOGICZNE (Wirth, Quinn, Firey, Pióro, Piotrowski)

• reinterpretacja założeń klasycznej szkoły ekologicznej

• dwa podstawowe okresy: 1. L. Wirth; 2. A.Hawley

• Wirth: procesy miejskiej segregacji- miasta wymagają zdefiniowania relacji między 3 podstawowymi czynnikami:

1. Liczbą ludności

2. Gęstością zaludnienia

3. Zróżnicowaniami społecznymi

Miasto wg niego to duża, zwarta, gęsta i ciągła grupa osiedleńcza złożona ze zróżnicowanych jednostek

Ad. 1. 4 podstawowe twierdzenia:

1. Im większa jest liczebność, tym większa i bardziej prawdopodobna jest liczba zindywidualizowanych zachowań

2. Indywidualizacja zachowań stanowi podstawę segregacji przestrzenno-społecznej jednostek wg różnorakich cech: przynależności etnicznej, statusu ekonomicznego etc.

3. Wzrastająca liczba mieszkańców uniemożliwia osobiste kontakty, eliminując w dużym stopniu związki bezpośrednie na rzecz relacji bezosobowych

4. Im większa jest liczba ludzi biorących udział w interakcjach, tym łatwiej dostrzec utylitarny charakter stosunków społecznych i zmniejszającą się spontaniczność zachowań i działań

Ad.2 tezy dotyczące gęstości zaludnienia i jej powiązania z segregacją:

1. Im większa gęstość, tym większy poziom zróżnicowania funkcji i aktywności, tym bardziej złożona staje się struktura

2. Im większa gęstość, tym wyraźniejsze stają się kontrasty miedzy zamożnością i nędzą, porządkiem i chaosem, świetnością i upadkiem

3. Zaostrza się walka o przestrzeń oraz występuje wyraźne oddzielenie miejsca zamieszkania od miejsc pracy

4. Wzrost zagęszczenia przyspiesza ekspansję miast na zewnątrz

5. Rosnąca gęstość sprzyja segregacji przestrzennej w mieście i w powstaniu gett zamieszkiwanych przez ludzi o podobnym statusie społecznym, ekonomicznym, zbliżonym stylu i standardzie życia

6. Wzmaga się poczucie samotności i frustracji oraz lęku

Ad. 3 rośnie heterogeniczność członków w wyznawanym przez nich stylu życia i funkcjonowania społeczności, osłabiając procesy segregacji społeczno- przestrzennej. Sprzyja także ruchliwości fizycznej mieszkańców oraz zmianie układów odniesienia, z którymi się utożsamiają

• Hawley: refleksja nad przedmiotami samej ekologii ludzkiej, przeniósł terminy z filo- i zoosocjologii

- konieczność badania kultury miejskiej i jej rozmaitych przejawów- chodzi o opis arsenału technik przystosowania, dzięki którym ludność utrzymuje i zajmuje określone środowisko mieszkalne

-2 typy związków odnoszących się do przystosowania społeczności do warunków środowiskowych: 1. Symbiotyczne- współzależności jednostek o zróżnicowanych funkcjach; 2. Komensali styczne- współpraca jednostek o funkcjach podobnych. Te dwa typy związków można znaleźć we wszystkich zorganizowanych populacjach. Stanowią one podstawę spójności zbiorowości terytorialnej

- na tej podstawie wyróżnił zbiorowości:

• Grupy korporacyjne- przewaga więzów symbiotycznych (producenci dóbr i usług)

• Grupy kategoryczne- imperatywne- przewaga więzów komensali stycznych(grupy biesiadne o charakterze dominacji i podległości)

Ad.4. SZKOŁY KONWENCJONALNE- idealne typy miast (Redfield, Singer, Sjoberg, Hoselitz, Bell)

• Metodologiczna reguła typu idealnego

• Chodzi o opis 3 podstawowych typów miast:

1. Miasta przedprzemysłowego

2. Miasta podlegającego procesom uprzemysłowienia

3. Miasta przemysłowego

Ważne jest pojęcie rozwoju społecznego. Elementem procesów rozwojowych jest urbanizacja. Rozwój jest definiowany jako ewolucyjny, jednoliniowy (podobnie we wszystkich społeczeństwach), stadialny i upodabniający proces zmian społecznych. Niektóre kraje pokonują konieczne etapy szybciej inne wolniej, mniej lub bardziej burzliwie, ale konsekwencja jest taka sama.

• Sjoberg: wyliczył 3 stadia rozwoju społ., w których analizował miasta jakie w nich powstawały : społeczeństwo ludowe przedliterackie, społeczeństwo feudalne (literackie preindustrialne) i nowoczesne społ. miejskie (industrialne czy postindustrialne). To aglomeracje miejskie są ośrodkami zmian społecznych dlatego podlegają analizie. Typom społeczeństw przypisał odpowiednio typy miast: przedprzemysłowe, przejściowe i przemysłowe

• Miasto przedprzemysłowe: funkcjonują zazwyczaj jako siedziby rządowe oraz centra religijne, rzadko pełniące funkcje handlowe; podział przestrzeni dokonują się wraz ze zróżnicowaniem społecznym- pewne przestrzenie zastrzeżone dla konkretnych klas i warstw; struktura jest hierarchiczna i nosi miano klasowej, ruchliwość pionowa żadna; grupy statusowe:

• elity (centrum miasta, normatywne grupy odniesienia, dziedziczność),

• masy ludności (drobny handel, nieodgrywaną większej roli w systemie władzy, zamieszkują obszary przyległe do centrów miast),

• ludność pozakastowa (obrzeża miasta, ruchliwość pionowa równa zeru)

- elityzm klasyczny i współczesny:

• działalność pojedynczych ludzi rzadko ma charakter racjonalny

• we wszystkich spol. Jest nierówny podział władzy, ludzie racjonalni kierują masami

• kazde społeczeństwo dzieli się na rządząca mniejszość i pozbawioną władzy większość

• posiadana władza powoduje wzrost samoświadomości i wewn. Integracji elit

• grupy elitarne maja charakter grup dziedzicznych, członkowstwo z więzów krwi

• Miasto w procesie uprzemysłowienia- przejściowe: powstaje wyraźny system klasowy, narasta dystans przestrzenny i społeczny między elitami a masami, reprodukcja elit poprzez zmonopolizowany rynek edukacji, praca staje się towarem, masy dążą do zachowania tradycyjnych ideałów,rozwój technik, komunikacji i transportu

• Miasto przemysłowe zwiększa się ruchliwość społeczna, , separacja dzielnic mieszkalnych od terenów przemysłowych; nowa stratyfikacja:

- występowanie grup społ hierarchicznie uporządkowanych, przekonanie o względnej trwałości tych grup, identyfikacja z innymi członkami swojej warstwy

• Rewolucja informatyczna jako czynnik rozwoju

• Cykl modernizacyjny: społeczeństwo preindustrialne(tradycyjne) społeczeństwo na poły uprzemysłowione społeczeństwo przemysłowe społeczeństwo post przemysłowe (ważna rola nauki, sektor usługowy, eksperci i uczeni zastępują półwykwalifikowaną siłę, orientacja na przyszłość) roboczą społeczeństwo informacyjne (narastający bunt przeciw porządkowi, brak autorytetów powszechnie akceptowalnych, rosnąc rola informacji, tryumf społ obywatelskiego i wolności, zagrożenia globalne i ogólnocywilizacyjne)

Ad.5 SZKOLY MAKROSTURKTURALNE I STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE: MAISTO GLOBALNE

• Związane z procesami industrializacji i urbanizacji, rozwoju stosunków produkcji, tworzenia się klas społecznych

• Typy i rodzaje przestrzeni są produktem materialnych sił sprawczych- ludzie w poszczególnych społeczeństwach wytwarzają swoją przestrzeń, naznaczają ją i przyswajają

• Tworzy się przestrzeń społeczna

• Miasto jako system

1. Produkcji- zespoły czynności wytwórczych dóbr i usług

2. Konsumpcji- przywłaszczenie produktów społecznych

3. Wymiany- dotyczącej produktów, usług, informacji miedzy sferami konsumpcji i produkcji

Miejska przestrzeń stanowi strukturalną całość systemową, której podstawowe elementy pozostają w ścisłych relacjach: lokalizacji wytwórczej, reprodukcji siły roboczej, organizacji instytucjonalnej i symboliki kulturowej centrum-peryferie

• Szkoły makrostrukturalne traktują maisto jako system, z wewnetrzną strukturą, często sytuują je w szerokim kontekście społecznym, światowym, planetarnym

• Punktem wyjścia przyjętym przez teoretyków systemu światowego jest jednoznaczne rozstrzygniecie starego dylematu teorii stosunków i procesów międzynarodowych- chodzi o problem kto jest podmiotem stosunków i procesów światowych- jest nim pewien mega system, całościowo traktowany świat, w którym stosunki kulturalne, polityczne, gospodarcze i społeczne są rozwijane ponadpaństwami

• Szczególną role w kształtowaniu procesów globalnych odgrywają globalne miasta- metropoliach jako głównych aktorach procesu metropolizacji, chodzi o to, że wielomilionowe aglomeracje, skupiają ważne postacie współczesnego życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Metropolie to najistotniejsze teatry świata, na których deskach występują aktorzy pierwszoplanowi odgrywający pierwszorzędne role w systemie światowym

• Powstają różnice w rozwoju poszczególnych państw, które tracą w pewnym stopniu autonomiczność gospodarczą, polityczną i kulturową, bo stały się elementami systemu globalnego, który wymusza pewne zmiany w tworzących go państwach

• Wzrost świadomości zagrożeń cywilizacyjnych- wzrasta poczucie lęku, niekontrolowanej kleski głodu

• Aglomeracje tworzą rdzeń świata gospodarki światowej i znajdują się w Japonii, USA i krajach zachodnio-europejskich; wytwarzają się półperyferie (średnio rozwinięte kraje europy postkomunistycznej które dostarczają centrom surowców), peryferie, które są uzależnione od rdzenia, zajmują ambiwalentna pozycję w stosunku do rdzenia i są to kraje trzeciego świata, czwartego i piątego (zacofanie technologiczne)

Ad. 6 SZKOŁY HUMANISTYCZNE

• Goffman, Lynch

• Paradygmat aktora, socjologia życia codziennego, systemy znakowe i symboliczne, waloryzacyjne, mentalne mieszkańców miasta

• Konwencja dramaturgiczna: definiowanie i interpretowanie sytuacji przez aktora spol, odtwarzającego role

• Odtwarzanie zindywidualizowanych i subiektywnych postaw, odczuć i dążeń aktorów miejskich obywa się na lokalnej scenie zróżnicowanego otoczenia społecznego; odgrywają role pierwszo-, drugoplanowe i epizodyczne używając znaków i symboli tj. szyldy, graffiti, listy, programy, plotki itd.

• Socjologia życia codziennego odnosi się do zadawania pytań: czym jest dla mieszkańca jego miasto, osiedle? Jak odczuwa z nim związki emocjonalne? Zostaje odzwierciedlony świat społeczny badanego, a nie badacza

• Ważne jest doświadczenie jednostkowe, indywidualne sposoby definiowania sytuacji, podejmowane działania

• Zawracanie uwagi na zrutynizowane działanie jednostki i szerszych zbiorowości lokalnych na pewny rytmy dnia codziennego, tygodniowego etc. Na odczuwanie i interpretowanie sytuacji i zachowań przestrzennych

• Semiologia jako drugi nurt humanistyczny- znak w przestrzeni miejskiej jest pewnym bodźcem uruchamiającym w umyśle mieszkańca obraz innego bodźca, jest zatem generatorem znaczeń; zachowania semiotyczne wiążą się z traktowaniem miasta i jego przestrzeni jako systemów znaków „odczytywanych” przez aktorów w trakcie ich codziennej aktywności

OSIĄGNIĘCIA SZKÓŁ EKOLOGICZNYCH- klasycznej oraz nieoekologicznej:

- odczytywanie relacji między organizmami żywymi a przestrzenią

- interpretowanie gry o przestrzeń w kategoriach gry o sumie zerowej( nie każdy ma równy dostęp do przestrzeni o dużych wartościach ekologicznych- mało przestrzeni dużo chętnych)

- wskazanie na kluczowe procesy w mieście

Odczytanie pzrsetzreni maista jako stref koncentrycznych

SŁABOŚCI SZKÓŁ EKOLOGICZNYCH:

- brak odwołań do wewnętrznych stanów pojedynczych mieszkańców- postrzegania i waloryzowania przestrzeni

- brak zamkniętej i zwartej teorii miasta i procesów urbanizacji

To, co jest słabością szkół ekologicznych staje się wartością ujęć kulturalistycznego i humanistycznego. W pierwszej kolejności zostaje odtworzony świat badanego, ważna rola kultury w przeobrażeniach miasta, współczynnik humanistyczny, koncentracja na odczytaniu miejskich znaków oraz ról odgrywanych przez mieszkańców miasta traktowanego w konwencji teatru. Podstawową słabością jest niedostrzeganie całości społecznych grup korzystających z przestrzeni miasta. Te za to dobrze odwzorowanie są przez podejście makrostrukturalne- analizujące konflikty rasowe, statusowe, zajmują się aglomeracjami i systemem globalnym. Konwencjonalne analizują wpływ rewolucji informatycznej (miasto informatyczne).

---