Geografia polityczna - termin użyty po raz pierwszy przez A. R Turgot, w XVIIIw.

• Korzenie w starożytności

• Herodon. Platon, Strabon, Arystoteles

Wspólne atrybuty geografii politycznej→ proces polityczny + przestrzeń

Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)

• filozof grecki

• stworzył model państwa, rozpatrywał zależności zachodzące pomiędzy ludnością, ustrojem politycznym, sposobem rządzenia a środowiskiem geograficznym.

• poglądy deterministyczne

• uważał swoją ojczyznę za państwo idealne (etnocentryk)

• interesowały go funkcje stolic, armii

Strabon (62 r. p.n.e. - 24 r. n.e.)

• grecki geograf, podróżnik

• autor wielkiego dzieła "Geografia" ← 17 ksiąg, przeznaczone głównie dla wojska i administracji, zarządzających imperium rzymskim

• determinista

• etnocentryk, podobnie jak Arystoteles wierzył, że jego państwo ojczyzna ma idealne warunki przyrodnicze i stosuje najlepszą technikę rządzenia

Ibn Chaldun (XIV w.)

• rozpatrywał związek państw ze środowiskiem geograficznym

• podróżnik

• był autorem koncepcji cyklicznego rozwoju państwa

Jean Bodin (1530-1596)

• Francuz

• determinista ("ale inny") →społeczeństwami rządzi nie przyroda a wola boża

Monteskiusz (1689-1755)

• Francuz

• skrajny determinizm geograficzny, podkreślał znaczenie krajobrazu i klimatu w formowaniu systemów rządu

• omawiał związki między krajobrazem, klimatem a obszarem jego państwa,

George de Buffon (1707-1788)

• Francuz

• odrzucał determinizm

• dwustronny wpływ→ człowiek na środowisko i środowisko na człowieka

William Petty (1623-1683)

• geograf, kartograf, lekarz, wykładowca anatomii na Oxsfordzie

• próbował zmierzyć potęgę państwa→czynniki terytorialne i demokratyczne

• potęga uzależniona od wielkości i zaludnienia państwa

Karl Ritter (1779-1859)

• Niemiec

• cykliczna teoria rozwoju państwa, podobną do teorii Chalduna, lecz oparta na analogii do rozwoju organizmu

Karol Wyrwicz (II poł. XVIII w.)

• w Polsce termin geografii politycznej pojawił się właśnie u niego, w książce wydanej w 1768 roku

W wieku XIX ścierały się 2 grupy poglądów→determinizm i indeterminizm.

Determinizm

przyrodniczy teokratyczny

geograficzny biologiczny

(warunki naturalne (uzależnienie od

są praprzyczyną, rasy)

determinizm

klasyczny)

Dla badaczy XVIII- XIX wieku państwo miało 3 formy wyrazu geograficznego:

• droga→wyraz funkcji porządku geograficznego

• granica→wyraz funkcji porządku zewnętrznego

• stolica→wyraz funkcji administracyjnych

Geopolityka:

Fryderyk Ratzel (1844-1904)

• Niemiec, geograf, biolog, chemik, przedstawiciel geografii ekonomiczno-społecznej, nawiązywał do Rittera, "Antropogeographie" i "Politische Geographie" , jemu zawdzięczamy termin geopolityki, deterministyczne poglądy,

• wprowadził pojęcie państwo organiczne, przestrzeń życiowa naturalną potrzebą państwa,

państwa stale współzawodniczą o przestrzeń i surowce

• 7 praw rozwoju państwa (1896r):

1. przestrzeń państwa rozszerza się wraz z ekspansją ludności mającą tę samą kulturę

2. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa

3. państwo rośnie poprzez wchłanianie mniejszych jednostek politycznych

4. granica jest peryferyjnym organem państwa, odzwierciedla jego siłę i rozwój, dlatego nie jest stała

5. państwa w trakcie rozwoju szukają terenów do wchłonięcia

6. kierunek ekspansji przesuwa się od państw bardziej do słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie

7. dążenie do ekspansji terytorialnej rośnie w miarę poszerzania się obszaru

(Zasoby strategiczne to: woda, żywność, surowce energetyczne.)

R. Kjellen (1864-1922)

• szwedzki prawnik

• terytorium "ciałem państwa", ważniejsze od ludności, utraty terytorium osłabiają państwo

• państwo współzawodniczy z sąsiadami→ mocarstwa i państwa satelickie, większe państwa powinny rozciągać władzę lub zwierzchnictwo nas mniejszymi,

• na świecie powinno być kilka większych i silnych państw, "mocarstw"

Karl Haushofer (1869-1946)

• Niemiec, geograf, generał

• na podstawie koncepcji Ratzla i Kjellena powstał "Institut fur Geopolitik", Haushofer był tam kierownikiem - placówka, skupiająca polityków, naukowców, dziennikarzy (przestrzeń właściwa dla danej rasy, propaganda niemiecka), do powstałych wcześniej teorii dodano kult rasy i wodza. Upadło w 1945 roku. Odrzucono ją jako teorię usprawiedliwiającą przemoc i agresję.

Geopolityka Polska

Uzasadnienie konieczności przywrócenia państwa polskiego → podstawy geograficzne (odrębność Polski na mapie Europy)

Wacław Nałkowski→"indywidualność geograficzna", J. Smoleński→"obszar przyrodzony", E. Romer →przyrodzone podstawy", M. Kiełczewska i inni→"podstawy geograficzne"

Polska:

• jako obszar pod władaniem kraju

• w ujęciu etnicznym

Niektóre ujęcia były bardziej szerokie (od morza do morza).

Po wojnie przesunięcie granic spowodowało brak konfliktów etnicznych.

Geostrategia

• w jej rozwoju wiodącą rolę odegrali amerykańscy i angielscy uczeni

• nauka rozwijana równolegle do geopolityki

Alfred Thayer Mahan (1840-1914)

• historyk, admirał

• podkreślał rolę morza w życiu państwa, przekonywał prezydenta do rozbudowy floty

• nawoływał prezydenta USA do zajmowania strategicznie ważnych miejsc (Pacyfik, chciał baz morskich, 1892-zajęcie Filipin, Hawaj), rozwój był hamowany przez geografię→brak połączenia wybrzeża wschodniego z zachodnim. Budowa kanału panamskiego(wybudowany w 1914), doprowadzenie do odłączenia Panamy od Kolumbii.

• koncepcja nawalna→rozwój marynarki USA

• 1900 r- "Problem Azji"- omówił problem dominacji rosyjskiej w Azji, pisał o możliwym konflikcie Rosji-potęgi lądowej i Wielkiej Brytanii-potęgi morskiej o dominację w Azji

H. J Mackinder (1861-1947)

• Anglik, geograf, ekonomista, członek Parlamentu Brytyjskiego

• twierdził, że potęga morska to przeżytek→wpływ na to ma zmiana technologii i rozwój transportu kolejowego, zwolennik potęgi lądowej

• w 1904 roku przedstawił na posiedzeniu swoją koncepcję geostrategiczną, nazwał ją "Geograficzna oś historii". Kontynenty starego świata (Europa, Azja i Afryka) tworzą "wyspę świata", wokół tego rozciąga się tak zwana wewnętrzna strefa brzegowa. Reszta (Japonia, Wielka Brytania, obie Ameryki, Japonia, Australia, Afryka Południowa) to strefa zewnętrzna. Jądrem była oś historii, był to obszar azjatyckiej części Rosji, zachodnia część Chin, republiki środkowoazjatyckie, część Wyżyny Irańskiej, Afganistan. Miał to być obszar najważniejszy.

"Kto rządzi Europą, ten rządzi Heartlandem,

kto rządzi Heartlandem, ten rządzi Wyspą Świata,

kto rządzi Wyspą Świata ten rządzi całym światem"




• W roli władców świata widział Niemcy, pod koniec życia, w czasie II WŚ zauważył wzmacnianie się Rosji Sowieckiej.

N. J. Spykman (1893-1943)

• urodzony w Holandii, mieszkał w USA

• jego koncepcja powstała w opozycji do koncepcji Mackindera, wykazywał słabe strony Heartlandu→przecenianie potencjalnych sił tego obszaru; jego znaczenie w rzeczywistości było mniejsze z powodu niedostatków transportu wewnętrznego i słabego dostępu do niego.

• najważniejsze strategiczne znaczenie miały według niego: obrzeżne części Eurazji, Półwysep Apeniński, Arabski, Indie obrzeża Chin, Korea, Japonia, Tajwan. Jest to koncepcja Rimlandu

"Kto kontroluje obrzeża rządzi Eurazją,

kto rządzi Eurazją kontroluje resztę świata"

A. P. Saversky (1894-1974)

• Amerykanin, urodzony w Rosji, służył w lotnictwie, konstruktor, strateg sił powietrznych

• zwolennik potęgi lotnictwa, w 1942 roku powstała książka "Victory Through Air Power", w której pisał on o siłach powietrznych, zalecał ich rozbudowę, w kolejnej książce (1950) powtórzył swoją teorię, ukazał bliskość Stanów Zjednoczonych i ZSRR oraz najkrótszą drogę z ZSRR do Kanady i USA przez biegun północny→ Ameryka i Kanada po tej publikacji zdecydowały się zbudować stacje radarowe, bazy lotnicze obejmujące Alaskę i Kanadę.




S. B. Cohen

• twórca koncepcji regionów geostrategicznych,, były to regiony w strefach wpływów,

• jest to koncepcja głównie z lat '70, trwa wtedy Zimna Wojna, słabnięcie ZSRR.

Przewidywał kilka stref wpływów: USA, Europa Zachodnia, Chiny, Związek Sowiecki

Globalny system polityczny ewoluował w stronę hierarchii (integracja hierarchiczna-opiera się na istnieniu państw o różnych poziomach rozwoju, które są powiązane zarówno w skali światowej, jak i regionalnej),

Istnienie państw o różnej wadze.

4 rangi:

1. Mocarstwa→ siły główne (USA, Związek Sowiecki, Wspólnota Europejska, Japonia, Chiny) wytwarzają strefę wpływów, prowadzą politykę ogólnoświatową.

2. Siły regionalne→znaczenie ogranicza się do własnych regionów geopolitycznych (Indie, Brazylia, Niemcy, Wielka Brytania, Niemcy, Francja, RPA, Iran, Turcja)

3. ''Średnie''→np. Polska

4. Mikropaństwa

Kryteria, na podstawie których Cohen uznał, że można obliczyć rangę państw:

• wielkość zasobów ludzkich i materialnych (zarówno ilość jak i jakość)

• zaawansowana technologia jądrowa

• stopień zwartości narodowej (zależna pod względem etnicznym, religijnym, historycznym

• wielkość zasobów polityczno-militarnych (wielkość sił zbrojnych, jakość, militarna i ekonomiczna pomoc, liczba ambasad i przedstawicielstw, aktywność w organizacjach międzynarodowych)

• ranga geograficzna (wynika z lokalizacji, położenie geograficzne względem innych państw)

• rodzaj i gęstość sieci powiązań międzynarodowych

• stopień jawności systemu międzynarodowego

• cele i strategia rozszerzania wpływów poza granicami państwa

• liczba i złożoność spraw międzynarodowych, w których państwo może brać udział jednocześnie

• percepcja o swoim miejscu w świecie

Mapa polityczna świata

Charakterystyczne cechy stosunków panujących do czasów wielkich odkryć geograficznych:

• rozbicie ówczesnego świata na izolowane obszary o bardzo zróżnicowanym poziomie cywilizacyjnym

• strefowy charakter granic

• istnienie "ziem niczyich"

Okres wielkich odkryć geograficznych:

• odkrycie Ameryki przez Kolumba 1492 r.

• podróż Vasco da Gamy do Indii, 1498 r.,

• podróż dookoła świata Magellana, 1519-1522

Traktat z Tordesillas (1494 r.)

• umowa zawarta między Portugalią a Hiszpanią

• dotyczyła obszarów odkrytych w wyniku wielkich odkryć geograficznych, granicą podziału został południk 46°W, na zachód od Wysp Zielonego Przylądka → Portugalia miała mieć wybrzeża Afryki, Hiszpania tereny na zachód, tereny Ameryki Łacińskiej oprócz Brazylii.

(Dopiero w 74-75r. Andora i Mozambik odzyskały niepodległość. W latach 20 XIX w. tereny w Ameryce przestały należeć do Hiszpanii)

Traktat w Saragossie (1529 r.)

• drugi podział Nowego Świata, zawarty również między Hiszpanią a Portugalią, dotyczył terenów podbijanych na wschodniej półkuli

• linia graniczna między strefami wpływów - 145°E

• prawie cała Ameryka (oprócz Brazylii) dla Hiszpanii, natomiast tereny Azji i Afryki w strefie wpływów Portugalii

Od końca XVII w do początku wieku XIX trwała rywalizacja o hegemonię między Wielką Brytanią i Francją w Afryce, Azji i Ameryce.

Pod koniec XVI w. Rosja zaczęła podbijać Ural i tereny za nim, państwa zakaukaskie i środkowoazjatyckie w XIX w.

Rozwój terytorialny USA

• założone w 1776 r (kongres ogłosił Deklarację Niepodległości)., początkowo 13 kolonii







Doktryna Monroe'a (1823 r.)

• hasło "Ameryka dla Amerykanów" .

• stała się narzędziem Stanów Zjednoczonych w walce z innymi państwami o wpływy na kontynentach obu Ameryk

• rozwój terytorialny Stanów Zjednoczonych dokonywał się drogą podbojów, aneksji i wykupów

Przyczyny kolonizacji:

• chęć zapewnienia sobie surowców

• chęć zapewnienia sobie rynków zbytu

• pewne względy prestiżowe

• znaczenie baz militarnych - Gibraltar, Malta, Cypr, Sues, Adel, Singapur, Guan, Hawaje z wyspą Midway, strefa kanału Panamskiego,

Stany Zjednoczone stały się graczem, Japonia również

I WŚ:

• miała na celu nowy porządek świata,

• doprowadziła do głębokich zmian na mapie politycznej, granice państw ukształtowane zostały przez traktaty

Traktat Wersalski

• 1919

• powołano Ligę Narodów, USA odmówiło wstąpienia, gdyż sądzili, że traktaty za bardzo umacniają wpływy Japonii w Azji i Oceanii

• traktat ten nie przyczynił się do usunięcia sprzeczności istniejących przed wojną, a spowodował nowe konflikty

Traktat Sevres (1920r.)

• traktat pokojowy z Turcją, zlikwidowano Imperium Osmańskie, posiadłości tureckie na Bliskim Wschodzie→ terytoria mandatowe Ligi Narodów (Syria, Liban, Irak, Palestyna)

• traktat nigdy nie wszedł w życie, w 1921 Mustafa Pasza (Ataturk) zorganizował powstanie

Zmiany po I wojnie światowej:

• klęska mocarstw, z których większość była zaborcami Polski (rosyjski, niemiecki, turecki, austrowęgierski)

• w Europie odrodziły się państwa narodowe (Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Węgry, Rumunia, Albania, Grecja, Jugosławia, Bułgaria)

• granice, które wtedy były wytyczone zbliżone są do dzisiejszych

Okres międzywojenny:

• zmiana granic Polski: 1920→wojna polsko-bolszewicka zakończyła się pokojem w Rydze; 1920→ Najazd generała Żeligowskiego, zajął Wileńszczyznę wraz z Wilnem

• 1931-1932 → Japończycy zajmują Mandżurię i część Mongolii, tworząc tam państwo Mandżukuo

• 1935→Włosi podbili Etiopię, Somali i Erytreę, dążyły do stworzenia imperium afrykańskiego

• 1938→Niemcy zajęli Czechy i Austrię

• 1939→ Niemcy wymusili na Litwie zrzeczenie się portów w Kłajpedzie

Zmiany po II wojnie światowej:

• Czesi mieli ambicję stworzenia własnego państwa

• trzy grupy państw: socjalistyczne, kapitalistyczne i trzeciego świata

• państwa sowieckie (13) na czele ze Związkiem Sowieckim, do 1991 r.

• Węgry, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja-państwa sprzymierzone z państwami osi (Niemcy)

• część państw utrzymała status neutralności (Szwajcaria, Portugalia)

• kraje nadbałtyckie zostają zajęte przez Związek Sowiecki

• od Rumunii zostaje oderwana republika Mołdawii

• Rosjanie zajęli Besarabie i nazwali Mołdawią, północną część Prus wschodnich

• granice Polski po II wojnie nie zostały ostatecznie ukształtowane

• w 1950 roku Polska wymieniła część terytorium ze Związkiem Sowieckim (rejon Sokala dla Ukrainy)

Granice po II wojnie światowej były omawiane na 3 konferencjach pokojowych:

Konferencja w Teheranie (1943 r.)

• wspólna walka z Rzeszą

• wschodnia granica Polski- linia Curzona, zachodnia na linii Odry

Konferencja w Jałcie (luty 1945 r.)

• Niemcy mają zostać podzielone na cztery strefy okupacyjne

• zdemilitaryzowanie Niemiec

• ma powstać Organizacja Narodów Zjednoczonych

Konferencja w Poczdamie (lipiec, sierpień 1945 r.)

• potwierdzenie podziału Niemiec, powstanie Sojuszniczej Rady Kontroli

• kontynuowanie wojny z Japonią aż do jej kapitulacji

Przejawy rywalizacji między Związkiem Sowieckim a USA:

• Wojna koreańska- 1950 i podział Korei, który trwa do tej pory, między dwoma państwami koreańskimi nie ma granicy, państwa są w stanie wojny, mimo że nie prowadzi się żadnych działań (linia zawieszenia ognia)

• Wojna w Wietnamie

1949- utworzenie chińskiej Republiki Ludowej, komuniści wygrali, przegrani uciekli na Tajwan i tam utworzyli państwo o gospodarce kapitalistycznej (status polityczny: państwo nieuznawane na arenie narodowej)

Chiny-1950- zajęcie Tybetu

Indie-1947-uzyskują niepodległość, perła w koronie brytyjskiej, zaczynają się konflikty wewnątrz-indyjskie (religijne), podział państwa na hinduistów (Indie) i muzułmanie (Pakistan-składał się z 2 spójnych części, różniące się etnicznie-bengalowie (delta Gangesu) byli dyskryminowani)

1971- utworzenie Bangladeszu

NRD, RFN, Berlin Zachodni→ po wojnie 3 państwa

Państwa o nieuregulowanym statusie:

• Tajwan, uznawany za część Chin

• byłe republiki sowieckie

• Cypr

• Somalia

• Kaszmir

Współczesne terytoria zależne:

• Posiadłości brytyjskie:

→ europejskie: Akrotiri, Dhekelia, Gibraltar, Guernsey, Jersey

→ pozostałe: Anguilla, Bermudy, Beyt. Teryt. Antarktyczne, Bryt. Teryt. Oceanu Ind.,

bryt. Wyspy Dziewicze, Falklandy, Georgia Płd i Sandwich Płd

• Posiadłości duńskie: Grenlandia, Wyspy Owcze

• Posiadłości norweskie: Jan Mayen, Svalbard→europejskie; W. Bourete, W. Piotra, Ziemia Królowej Maud→antarktyczne

• Ponadto terytoria zamorskie posiadają: Francja, Holandia, Australia, Nowa Zelandia, USA

PAŃSTWO

Wyróżnia się dwie grupy teorii (definicji) państwa

Pierwsze-wynikają z monteskiuszowskiej koncepcji umowy społecznej

• państwo jest przedstawicielem społeczeństwa jako całości

• stoi ono ponad partykularnymi i cząstkowymi interesami grupowymi i klasowymi

• dąży do tego,by rywalizacja między interesami/grupami/klasami toczyła się bez narażania na szwank interesu narodowego

• interes narodowy dobrem nadrzędnym.

Drugie-wynikają z teorii marksistowskiej

• państwo jest formą ucisku klasowego

• państwo społeczeństwem klasowym

• zakłada się sprzeczność interesów różnych klas społecznych

• państwo w pewnym stopniu działa na rzecz podtrzymania sprzeczności tych interesów

• mogą być podtrzymywane i kontrolowane

Definicja państwa (`'sensowna''):

Państwo jest terytorialną i suwerenną organizacją przymusu, działającą w interesach politycznych, gospodarczych, ideologicznych, ludzi zamieszkujących określone terytorium.

(Każde państwo jest jakąś organizacją przymusu, nie ma państwa bez terytorium )

Prawne kryteria państwowości zostały przyjęte na mocy konwencji w Monte Video w roku 1933, państwo posiada następujące atrybuty:

• stałą ludność,

• określone terytorium oddzielone granicą

• suwerenną władzę

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe

→do utrzymywania stosunków dyplomatycznych,

→zawierania umów międzynarodowych,

→występowania przed sądami międzynarodowymi,

→do ponoszenia odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej za naruszenie praw innych państw

• określone zasady prawne

• struktury karne →aparat przymusu

Podmiotami prawa międzynarodowego są wszystkie państwa, niezależnie od:

• wielkości

• potęgi

• siły ekonomicznej

• formy rządów itd.

Terytorium państwowe stanowi część powierzchni ziemi należąca do określonego państwa, ograniczona wytyczoną granicą państwową. Terytorium obejmuje ląd z wodami wewnętrznymi, również przybrzeżne wody terytorialne, przestrzeń nad i pod powierzchnią lądu., grunt znajdujący się pod ambasadami danego państwa, ruchome części terytorium państwa → pokłady statków morskich, pokłady samolotu.

Kwestia suwerenności:

Suwerenność→ niezależność władzy państwowej od wszelkiej innej władzy

• zewnętrzna →samodzielność, niezawisłość w stosunkach danego państwa z innymi państwami i organizacjami.

• wewnętrzna→władza zwierzchnia i wyłączna władzy państwowej na własnym terytorium w stosunku do osób/organizacji/przedsiębiorstw tam działających. Niezależność organów państwowych od obywateli, organizacji zewnętrznych.

Suwerenność absolutna- (niby nie ma takiego pojęcia) to suwerenność, która realizuje swoje interesy mogące godzić w interesy innych państw.

Ograniczona suwerenność to np. lenno, kolonia, protektorat, terytorium mandatowe, terytorium powiernicze, dominium, tzw. opieka, państwo stowarzyszone (powiązanie z drugim państwem, najwięcej takich terytorium mają Stany Zjednoczone-np. Portoryko. Nowa Kaledonia ma taki status w stosunku do Francji)

Liczba państw na świecie

Na początku XX w. istniało około 50 państw,

w tej chwili liczba członków ONZ, gdzie jest większość państw to 190 +parę, którzy nie są członkami.

Razem około 200 państw, liczba ta wzrosła czterokrotnie.

Niepodległość państw jest formalna i niepodzielna, natomiast suwerenność-stopniowana i faktyczna.

Liczba państw suwerennych na świecie:

Rok	Europa +WNP	Azja	Afryka	Ameryka	Oceania	Razem
1900	23	9	3	20	0	55
1918-1939	32	13	4	22	2	73
1947	29	19	4	22	2	76
1966	34	38	39	25	3	139
2006	43	48	53	35	14	193

Ustroje i formy państwa- wyróżnia się 4 podstawowe.

Despotyzm

• władza pochodzi z własnego nadania;

• odmianą despotyzmu jest cezaryzm- władza pochodzi z uzurpacji;

• cezaryzm bardziej oświecony niż despotyzm;

Monarchia:

• władza u podstaw usankcjonowana religijnie;

Teokracja:

• władza nie tyle usankcjonowana religijnie, ile pochodzi z nadania, bardzo często nadprzyrodzonego;

• zwykle sprawowana przez duchownych

• np.: Watykan, Tybet pod władzą Dalajlamy, Afganistan pod władzą Talibów

Republika:

• forma ustrojowa, gdzie władza pochodzi z wyboru

System sprawowania władzy związany z formą rządów- wyróżnia się 3 podstawowe, jako:

Monarchia

• w systemie monarchicznym władza dożywotnia, w rękach jednej osoby

• sukcesja następuje na podstawie pokrewieństwa

• wyróżnia się podsystemy:

→monarchia absolutna- władca sprawuje usankcjonowaną prawnie albo zwyczajowo, niczym nie ograniczą władzę ustawodawczą, sądowniczą, wykonawcą

→absolutyzm oświecony-ograniczenia władzy monarszej wynikają częściej ze zwyczaju albo z dobrej woli władcy niż z przepisów prawa

→monarchia konstytucyjna- zakres władzy monarszej ograniczony konstytucyjnie

(np. Dania Szwecja Norwegia, Holandia, Belgia, Luksemburg, Wielka Brytania)

Republika

• władza obieralna i kadencyjna,

• konwent- rząd stanowi prezydium parlamentu, jest jedność między parlamentem a rządem, system w rewolucyjnej Francji, współcześnie w Szwajcarii

• kanclerski- np. Niemcy, kanclerz powoływany przez parlament i przed parlamentem odpowiada

• parlamentarno-gabinetowy - rząd powoływany przez parlament i odpowiada politycznie, np. Polska międzywojenna na podstawie konstytucji z '21r.

• prezydencko parlamentarny- premier powoływany przez prezydenta a odpowiedzialny przed parlamentem, np. Francja

• prezydencki- premier powoływany przez prezydenta, premier odpowiada przed prezydentem, np. Rosja

• prezydencjalny- typowo amerykański model, prezydent wybierany w wyborach powszechnych, nie ma tam stanowiska premiera

Despotyzm

• władza obieralna

• wyróżniamy trzy podsystemy

→ dyktatura - bezpośrednie rządy wojskowe

→ system faszystowski - opiera się na władzy 'bojówkarsko- policyjnej', rozwinął się w okresie międzywojennym, polegał na odejściu od form parlamentarnych, właściwie pełnie władzy ustawodawczej i wykonawczej sprawuje jedna osoba. Struktura władzy oparta na nominacji, nie ma wyborów oddolnych, np. Niemcy, Włochy, Hiszpania-generał Franco

→ komunistyczny- władza partii, partia 'przerasta całe państwo',

Neutralność

• stała - Szwecja

• wieczysta - przyjmuje pewne zobowiązania na czas pokoju, państwo nie może brać udziału w żadnej wojnie, nawet w obronie państwa napadniętego, nie może rozpoczynać wojny, przystępować do paktów wojskowych, np. do NATO, np. Szwajcaria (od 1815), Austria (1955), .Laos (1962), w przeszłości Rzeczpospolita Krakowska (od 1815 do 1846), Belgia (1831-1914), Luksemburg (okres międzywojenny), San Marino, Liechtenstein, Watykan, Irlandia←te te 4 państwa ogłosiły neutralność przed wojną, po wojnie jeszcze Kostaryka (1949), Japonia (1947), Malta, Turkmenistan (1995)

Neutralizm

• polityka jednostronna, czyli nieuczestniczenie państwa w porozumieniach wojskowych i działaniach wojskowych, np. Szwecja, Finlandia

Współczesne formy państwowości- wyróżniamy ze względu na budowę państwa i stosunek organów centralnych do terenowych

• państwo unitarne - wszystkie jednostki administracyjnie są ściśle podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy. Jednorodny system prawodawczy, system wykonawczy i sądowniczy, np. Polska.

• państwa złożone- charakteryzują się pełną albo ograniczoną suwerennością poszczególnych części składowych, każda ma własny system prawodawczy, wykonawczy, sądowniczy

→unia personalna - związek kilku państw ze wspólną głową państwa, odrębne systemy organizacyjno - instytucjonalne poszczególnych państw, (np. Zjednoczone Królestwo i Kanada, Polska i Saksonia 1696-1763)

→unia realna- związek kilku państw tworzących jeden podmiot prawa międzynarodowego, w ramach którego przystępuje wspólna realizacja spraw finansowych, zagranicznych i obronnych (np. Polska i Litwa 1569-1795, Anglia i Szkocja od 1707 r.)

→ konfederacja- związek kilku państw bez ograniczenia ich suwerenności, powoływana najczęściej do wspólnej realizacji określonych celów, (np. skonfederowane 13 pierwszych stanów USA)

→ federacja- państwo związkowe, w którym jego części mają znaczną samodzielność gospodarczą i prawną a ograniczoną polityczną

• W Europie: Niemcy, Austria, Szwajcaria, Rosja, Bośnia i Hercegowina, Belgia.

• W Ameryce Północnej: USA, Kanada, Meksyk.

• W Ameryce Południowej: Argentyna, Brazylia, Wenezuela.

• W Azji: Indie, Pakistan, Malezja, Irak i ZEA.

• W Afryce: Nigeria, Etiopia, Komory.

• W Oceanii: Australia, Mikronezja (Sfederowane Stany Mikronezji).

• Do niedawna państwem federacyjnym była też RPA.

→państwo zregionalizowane- związek kilku regionów (np. prowincji), które na arenie międzynarodowej funkcjonują jako pojedynczy byt państwowy; pod względem zorganizowania wewnętrznego przypomina państwo związkowe, z tą różnicą, że części składowe mają mniejsze uprawnienia (Hiszpania).

---