Prezentacja danych statystycznych

Zebrany i uporządkowany materiał statystyczny można zaprezentować w różnych formach. Opracowane dane statystyczne mogą zostać przedstawione za pomocą:

1. tablic statystycznych,

2. wykresów statystycznych,

3. tekstu, lub

4. w formie mieszanej.

Najbardziej dla statystyki właściwymi formami są prezentacje danych za pomocą tablic i wszelkich postaci graficznych. Nie wykluczają one stosowania tekstu (opisu), który może być dobrze odbierany przez osoby zainteresowane określonym zjawiskiem, a nie mające dostatecznego przygotowania do samodzielnego interpretowania danych liczbowych zawartych w tablicach statystycznych czy tez ilustrowanych na wykresach.

1. Tablica statystyczna jest formą uporządkowania danych liczbowych dotyczących jednej lub więcej zbiorowości według przyjętych kryteriów. Elementami składowymi tablicy statystycznej są:

• numer;

• tytuł - Określa jaka zbiorowość statystyczna jest ujęta w tablicy. Powinien być on sformułowany jasno, dokładnie i zwięźle a przy tym należycie informować
  o zawartej w niej treści;

• właściwa treść tablicy - zawarte są w rubrykach (kolumnach) i wierszach których sens określają tzw. główka (górna część tablicy określająca poszczególne kategorie podziału zbiorowości) oraz boczek (obejmuje poszczególne zbiorowości podzielone liczbowo na kategorie wykazane w główce);

• objaśnienia - powinny być w zasadzie zamieszczone bezpośrednio przy tablicy. Wielkości liczbowe uwidocznione w poszczególnych rubrykach i wierszach, jak również sformułowania słowne wymagające objaśnienia są zaopatrywane
  w odsyłacze literowe, rzadziej liczbowe, które są informacja dla czytelnika, że należy w zapisie na końcu tablicy przeczytać, co odsyłacz oznacza;

• źródło - stanowi dla czytelnika informacje o tym, skąd pochodzą dane liczbowe zawarte w tablicy.

Warunkiem poprawnego odczytywania i rozumienia danych liczbowych jest logiczny układ tablicy. Dotyczy to zwłaszcza tablic kombinowanych, w których dane liczbowe zawarte w poszczególnych kolumnach i wierszach są wielkościami ilustrującymi jednocześnie więcej niż jeden wariant cechy lub więcej niż jedno kryterium podziału zbiorowości. Duże znaczenie ma jasne, jednoznaczne nazewnictwo tytułów poszczególnych rubryk i wierszy. Budowanie tablic złożonych z więcej niż jednego szeregu statystycznego celowe ze względu na pełniejsze wykorzystanie papieru, ma duży sens wtedy, gdy ujęte w jednej tablicy szeregi statystyczne przedstawiają zjawiska ze sobą logicznie powiązane. Łączne ich ujecie pozwala wtedy na dokonanie celowych porównań i na wyciągniecie właściwych wniosków bez konieczności szukania niezbędnych do dokonania porównań danych liczbowych w odrębnych tablicach. Przykładem tablicy statystycznej jest rys. 1 prezentujący stopę bezrobocia.

Rys. 1. Stopa bezrobocia w listopadzie 1997 r.

Wyszczególnienie	Ogółem	Z liczby ogółem
				mężczyzni	kobiety	miasto	wieś
				w %
Ogółem	10,2	8,7	12,0	10,7	9,3
Według wieku
15-24 25-34 35-44 45-54 55 lat i wiecej	23,2 10,2 8,9 6,5 4,0	20,5 7,8 7,2 6,2 4,2	26,5 13,5 10,8 6,9 3,5	25,0 10,5 9,0 7,1 7,2	21,0 9,8 8,7 5,2 1,2
Wedtug poziomu wyksztatcenia
Wyzsze Policealne Srednie techniczne i zawodowe Srednie og6lnokszta)ca ce Zasądnicze zawodowe Podstawowe i niepelne podstawowe	2,0 7,6 9,1 13,0 12,0 12,5	1,6 7,9 6,8 10,4 9,7 12,1	2,3 7,6 11,4 13,8 16,9 12,9	2,0 7,8 8,8 12,8 13,1 21,1	2.1 7,2 9,8 14,0 10,7 7,9

Źródło: Mały rocznik statystyczny 1998, s. 124, 14 (18).

2. Wykres statystyczny- jest to szeroko stosowany środek w popularyzacji danych statystycznych. W różnej formie sporządzony wykres znacznie skuteczniej przyciąga uwagę na wystawie, w czasopiśmie czy książce, aniżeli zbiór danych zawarty
   w tablicy czy nawet pojedynczym szeregu statystycznym. Jest również czynnikiem ułatwiającym analizę.

Graficzne przedstawienie struktury pewnej zbiorowości czy dynamiki pewnego zjawiska jest znacznie lepszym upoglądowieniem prezentowanych w tablicy danych liczbowych, niż mogą to czynić one same. Jest przy tym zadaniem łatwiejszym, albowiem poszczególne elementy struktury pewnej zbiorowości i istniejące miedzy nimi różnice wielkości same się rzucają.
w oczy i nie wymagaj żadnych obliczeń ustalających, o ile jedna liczebność uwidoczniona
w tablicy jest większa lub mniejsza od drugiej.

Jednym z ważnych warunków skutecznego spełnienia celów stawianych wy-kresom jest ich staranne wykonanie. Duże znaczenie ma umiejętne dobranie formy wykresu do prezentowanej zbiorowości oraz jego kolorystyka.

Podobnie jak tablica statystyczna, każdy wykres musi mieć tytuł informujący, być zaopatrzony w legendę (objaśnienia wyjaśniające znaczenie zastosowanych w nim barw, znaków, symbol); oraz przyjęta podziałkę.

Wśród wykresów wyróżnia się: wykresy liniowe, powierzchniowe, obrazkowe, wykresy
w układzie współrzędnych oraz kartogramy.

• Wykresy liniowe są najprostszą i najłatwiejszą do sporządzenia graficzną formą prezentacji danych liczbowych. Podstawą do ich sporządzenia mogą być tablice lub pojedyncze szeregi statystyczne. Mogą nią być również pojedyncze wielkości nie ujęte w szeregu statystycznym, np. długość rzek w Polsce. Wielkość prezentowanego na wykresie zjawiska określa właściwa dla niej, w przyjętej skali, długość linii. Wykres może być sporządzony w postaci poziomej lub pionowej. Przykład wykresu liniowego w postaci poziomej prezentuje rys.2.

Rys. 2. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w sektorze przedsiębiorstw

Źródło: Maty rocznik statystyczny 1994, s.97.

• Wykresy powierzchniowe są graficzną formą przedstawiania danych liczbowych za pomocą figur geometrycznych lub obrazków (symboli) dostosowanych rozmiarami swojej powierzchni do wielkości zjawiska, które ilustrują. Zjawisko to reprezentowane jest przez prostokąty (słupki). Mogą one być albo o równej podstawie różnych wysokościach, albo o równych wysokościach i różnej szerokości podstawach.
  W różnych publikacjach, w szczególności w Roczniku statystycznym najczęściej mają zastosowanie prostokąty o równych podstawach (szerokościach), a różnych wysokościach (długościach) zależnie od tego, czy wykres ma układ pionowy czy poziomy, bowiem łatwiej jest ocenić, o ile jeden prostokąt jest od drugiego wyższy czy dłuższy, jeżeli wykres ma ukazać poziomy, aniżeli o ile jest od niego szerszy. Sporządzenie pionowego wykresu słupkowego nie jest trudne. Przyjmującą wszystkich prostokątów umieszczonych na wspólnej linii równe szerokości podstawy, kreśli się wysokości proporcjonalne do wielkości zjawiska, które maja reprezentować, zgodnie z przyjętą skalą. Z boku wykresu umieszcza się skale, a dla wygody oglądającego wykres odpowiadające słupkom wielkości zapisuje się wewnątrz nich albo pod nimi. Przykłady omawianych wykresów w układzie pionowym i poziomym przedstawiają kolejno rys. 3 i 4.

Rys. 3. UKŁAD PIONOWY

Źródło: Mały Rocznik statystyczny 1994, s. 136

Rys. 4 UKŁAD POZIOMY

Źródło: Mały Rocznik statystyczny 1994, s. 136

Często lepszym sposobem prezentacji niż słupki czy inne postacie wykresów powierzchniowych jest diagram, czyli wykres w układzie współrzędnych.

Inna postacią wykresów powierzchniowych są wykresy stożkowe, a także (stosowane bardzo rzadko) kwadratowe i trójkątne. Wysokość stożków jest odpowiednikiem ilustrowanej przez nie wielkości danej zbiorowości prezentowanej na wykresie. Obrazowanie struktury badanych zjawisk za pomocą wykresów kołowych przedstawia rys. 5.

Rys. 5.   Źródło: Mały rocznik statystyczny 1994, s. 254.

• Wykresy obrazkowe biorą, swoją nazwę stąd, ze prezentowane przez nie dane liczbowe dotyczące badanej zbiorowości są, przedstawione za pomocą znaków lub obrazków (symboli) odpowiadających swoim wyglądem rodzajowi zbiorowości, która reprezentują. I tak symbolem oznaczającym samochody jest obrazek samochodu, ludność - sylwetka człowieka, lasy - obrazek drzewa itp. Rysowanie symboli większych rozmiarów dla grup o większych liczebnościach nie wchodzi praktycznie
  w rachubę ze względu na trudność obliczania powierzchni figur o nieregularnych kształtach. Z tego względu za słuszną należy uznać zasadę prezentowania zróżnicowania liczebności poszczególnych grup szeregu statystycznego przez odpowiednia liczbę znaków - symboli identycznego rozmiaru. Jeżeli, dla przykładu, sylwetka jednego ucznia ma reprezentować dziesięciu uczniów objętych badaniem
  i ujętych w szeregu strukturalnym lub dynamicznym, to dla grupy liczącej trzydziestu uczniów trzeba wymalować trzy sylwetki, a dla grupy liczącej stu dwudziestu uczniów sylwetek dwanaście. Wykresy obrazkowe nie odznaczają się rachunkowa dokładnością. Nie to jest jednak dla nich najważniejsze. Ich celem nadrzędnym jest przyciągnięcie uwagi i skierowanie jej na prezentowane na wykresie zjawisko, co pośrednio przybliża do statystyki i jest czynnikiem jej popularyzacji. Wiele tego rodzaju wykresów spotyka się na rożnych wystawach. Przemnażając (rys. 6) liczbę obrazujących badane zjawisko figur przez wielkość reprezentowana. przez jedna
  z nich, dochodzimy do wniosku, ze ludność w miastach w roku 1997 wynosiła około 24 min, na wsi około 15 min osób.

Rys. 6. Ludność Polski w miastach i na wsi w roku 1997

Źródło: Mały rocznik statystyczny 1998, s. 56, tabl. 2 (24).

• Wykresy w układzie współrzędnych - stosowane w statystyce do graficznego przedstawiania liczbowych danych układ współrzędnych stanowi zwykle ćwiartkę. Wynika to z tego, ze w wykresach statystycznych mamy do czynienia z reguły
  z wielkościami dodatnimi. Właściwymi wykresami sporządzanymi w układzie współrzędnych są histogramy i diagramy.

Histogram jest wykresem składającym się ze słupków bezpośrednio przylegających do siebie, ustawionych na osi odciętych (x), przy czym ich równe podstawy w histogramach obrazujących dynamikę prezentowanego zjawiska oznaczają, kolejne okresy lub momenty
a w histogramach ilustrujących liczebności poszczególnych klas kolejne wartości cechy mierzalnej. Liczebności poszczególnych klas szeregów strukturalnych, jak i wielkości (poziomy) badanych zjawisk ujętych w szeregach dynamicznych (momentów lub okresów) obrazują wysokości poszczególnych słupków wyznaczone na osi— rzędnych (y) podziałka. Za pomocą histogramów mogą, zatem być prezentowane szeregi dynamiczne (okresy
i momenty) oraz szeregi strukturalne o cesze mierzalnej. Na każdym histogramie może być opisany diagram. Możemy go skonstruować część linią ciągłą środki górnych boków prostokątów w histogramach struktury i dynamiki. Przykładem omawianego wykresu są
rys. 7 i 8..

Rys. 7.

Źródło: Maty rocznik statystyczny 1992, s. 147, tabl. 4 (124).

Rys. 8.

Źródło: Maty rocznik statystyczny 1991, s. 104.

• Kartogramy są to wykresy sporządzone na mapie konturowej. Kartogramy są szczegó1ną postacią wykresów stosowaną w prezentacji szeregów terytorialnych. Różne są środki, którymi posługujemy się w technice sporządzania kartogramów. Mogą nimi być: punkty, figury geometryczne, zakreskowane powierzchnie, symbole. Wielkość obrazowanego zjawiska na danym terenie (województwo, gmina) może tez określać kolor przypisany zjawisku o danym natężeniu. Posługując się prostokątami lub kołami możemy jednocześnie z przedstawianiem wielkości danego zjawiska właściwego dla określonego terenu ujmować wewnętrzną jego strukturę dzieląc prostokąty lub koła na elementy składowe i odpowiednio je graficznie różnicując, np. słupki lub koła umieszczone w poszczególnych województwach obrazujące ogólną, liczbę ludności mogą, być podzielone na części wyodrębniające płeć męską i żeńską. Przykładem kartogramu jest rys. 9.

Rys. 9.

 Źródło: Maty rocznik statystyczny 1991, s. 221.

3. Prezentacja danych statystycznych za pomocą tekstu

Prezentacja danych statystycznych w formie tablic i wykresów nie jest jedynym możliwym sposobem ich przedstawiania. Są, także zjawiska, charakteryzowane danymi liczbowymi, których przedstawienie w formie szeregu statystycznego tablicy byłoby z czysto technicznego punktu widzenia niemożliwe albo nie celowe. Pożądane natomiast może być zapoznanie z nimi szerokich kręgów różnych grup społecznych, nie zawsze zdolnych do właściwego odczytania danych liczbowych zawartych w tablicach statystycznych, w prostszy sposób. Przybliżanie określonym kręgom danych statystycznych poparte informacja słowna, to wartościowy sposób zapoznawania ich z poszczególnymi zagadnieniami społecznymi i ekonomicznymi oraz wciągania ich w nurt codziennego życia i świadomego w nim uczestniczenia. To także wiele znaczący czynnik popularyzowania statystyki w społeczeństwie. Oto przykład takiej prezentacji:

,,W szkołach dla dzieci i młodzieży w roku szkolnym 1996/97 z ogółu klasyfikowanych uczniów pozostało na drugi rok w tej samej klasie w:

- szkołach podstawowych, szkołach filialnych i szkołach artystycznych I stopnia 1,3%,
w tym w klasie I 1,6%

- liceach ogólnokształcących                                                       2,7%, w tym w klasie I 3,8%,

- zasadniczych szkołach zawodowych                                        5,7%, w tym w klasie I 9,3%,

- szkołach średnich technicznych i zawodowych                         3,6%, w tym w klasie I 5,8%

 (Mały rocznik statystyczny 1998, s. 190)

Bibliografia:

• Ignatczyk Walentyna, Chromińska Maria, Statystyka. Teoria i zastosowanie,
  Poznań 2004.

• Jóźwiak Janina, Statystyka od podstaw, Warszawa 1995.

• Ostasiewicz Stanisława, Rusnak Zofia, Siedlecka Urszula, Statystka. Elementy teorii
  i zadania, Wrocław 1999.

• Sobczyk Mieczysław, Statystyka, Lublin 2000.

---