DYDAKTYKA- ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

Z. Uryga, Godziny polskiego…, Warszawa- Kraków 1996

Metody kształcenia literackiego związane z lekturą

1. Dyskurs o metodzie

Na pojęcie metody składają się dwa istotne pierwiastki:

1. sposób wykonywania czynu złożonego, polegający na określonym doborze i układzie jego działań składowych

DZIAŁANIA SKŁADOWE obejmują ze strony ucznia uczenie się, a ze strony nauczyciela- kierowanie uczeniem się. Charakter tych czynności wyznaczają właściwości przedmiotu, stanowiącego zadanie dla nich obu. Dobór i układ elementów składowych natomiast wymaga wzięcia pod uwagę stosowanych przez nauczyciela form nauczania, zasad nauczania (dana metoda czerpie z bogatego wachlarza zasad selektywnie) oraz dróg, jakimi chce on poprowadzić ucznia do przyswajania wiedzy, nabywania umiejętności, sprawności i nawyków.

2. sposób świadomie stosowany- zaplanowany i nadający się do wielokrotnego stosowania

Z pojęcia metody wyklucza się te sposoby, które w praktyce działania nauczycielskiego wynikają z przypadku, powielania wzorów i stosowania różnych recept bez świadomości założeń metody.

• Przy próbie opisania i wyodrębnienia metod kształcenia literackiego można podporządkować im całą gamę form nauczania, jakie opisywane są w dawnych dydaktykach, a funkcjonujących jeszcze dzisiaj w świadomości nauczycielskiej:

- metody podające: wykład, opis, opowiadanie, praca z podręcznikiem)

- metody poszukujące: heurystyczne: metody pytań i odpowiedzi, dyskusji, uczenia się pod kierunkiem

W obrębie metod kształcenia literackiego obie te formy nauczania mogą być wykorzystywane na różne sposoby. Z tej perspektywy można też spoglądać na właściwe im drogi uczenia się i kierowania uczeniem- strategie dydaktyczne:

- asocjacyjne (drogi przez podawanie i przyswajanie wiadomości)

- problemowe( drogi przez badanie)

- emocjonalne (drogi przez organizowanie i wyrażanie przeżyć)

- operacyjne (drogi przez działanie)

• Wg Urygi trudno mówić o wyróżnieniu wśród metod polonistycznych tych opartych na słowie -przecież słowo jest tu centralnym obiektem, na którym w tej typologii skupiają się dwie pozostałe metody- oparta na obserwacji i pomiarze oraz działalności praktycznej uczniów

• Wg Urygi nie ma też podstaw, by do rangi metod kształcenia literackiego podnosić zabiegi badawcze charakterystyczne dla warsztatu naukowego literaturoznawstwa- nie sposób zatem mówić o metodzie słów- kluczy, mitograficznej czy archetypowej

• Kryteria wpływające na różnice metod:

-ogólna koncepcja antropologiczna, zamierzenie dydaktyczne, któremu określona metoda dydaktyczna ma służyć

-dominująca w procesie dydaktycznym droga uczenia się i kierowania uczeniem oraz związany z nią charakter procesów psychicznych: umysłowych, wyobraźniowych, emocjonalnych i wolicjonalnych

-udział ucznia i nauczyciela w procesie dydaktycznym (poziom i rodzaj aktywności, charakter wzajemnych kontaktów w interakcjach lekcyjnych)

-środki dydaktyczne i typ materiałów, na których opiera się praca (sposób wykorzystania i posługiwania się nimi w osiąganiu zamierzonych celów)

METODA IMPRESYJNO- EKSPONUJĄCA

• dobrze zorganizowane chwile percepcji dzieła w klasie- świat przedstawiony w dziele, obdarzony szczególną siłą ekspresji ma wówczas szansę zaostrzenia percepcji zjawisk i rzeczy, wywołania rezonansu psychicznego i pobudzenia skojarzeń wiążących sztukę z doświadczeniem osobistym

• takie momenty przywołania sztuki są warunkiem przeżycia estetycznego- poruszają sferę wyobraźni i wrażliwości, budują emocję wstępną i zachęcają do konkretyzacji dookreślania obrazów zawartych w dziele (licealista- Należy starać się czuć wiersz)

• podłożem metody jest pedagogiczna konieczność oparcia kształcenia na rzeczywistym, osobiście motywowanym kontakcie z literaturą- bezpośrednie oddziaływanie estetyczne dzieł, organizowanie przeżyć uczniów, intensywny kontakt z eksponowanymi wartościami sztuki

• ta metoda wiele wymaga od nauczyciela- przede wszystkim sprawnego organizowania kontaktu ucznia z utworami literackimi i różnymi tekstami kultury, ważne są jego kwalifikacje psychologiczne: nastawienie na kontakt z uczniami, zdolność słuchania i obserwowania reakcji, intuicja, która wyczuwa atmosferę, nastawienia i potrzeby (nauczyciel musi wystrzegać się śmiesznej afektacji, pustego wielosłowia

• metoda ta nie może ograniczyć się jedynie do biernego odbioru wrażeń: słuchania, oglądania itp.- wówczas bowiem chybia celu. Wypowiedzi ucznia są koniecznym dopełnieniem działań nauczyciela

• metoda ta często nie pozostawia już miejsca na analizę tekstu literackiego, ale w zamian może otworzyć szerszy horyzont poznawczy (zjawiska przyliterackiego pogranicza- pokrewne stylem epoki dzieła malarstwa, rzeźby architektury i muzyki)

PRZYKŁADY

1. Praca z romantycznym tekstem Kalina Lenartowicza

-emocjonalne przygotowanie do odbioru wiersza (rozmowa na temat kontaktów człowieka z naturą, nawiązanie do obserwacji kształtu i urody drzew i krzewów, ćwiczenia słownikowe przybliżające wiejski pejzaż i realia: gaj, modry potok, krynica, kręcić fujarki z wierzbiny, przypomnienie domowego śpiewania Kaliny)

-dziecko (po przeczytaniu) zauważy uosobiony obraz kaliny- dziewczyny, zwróci uwagę na smutny los wiejskiego chłopca, wskaże uczucia wiążące bohaterów utworu

- dla ucznia trudne jest jednak ogarnięcie symbolicznego sensu wiersza: ojczysta przyroda jako powiernica chłopskiej doli (paralelne zestawienie biegu ludzkich spraw z życiem natury- wzór pieśni ludowych)

-włączenie wiersza w szerszy kontekst kulturowy- np. piosenki ludowe z repertuaru „Mazowsza”, konteksty malarskie- życie dzieci wiejskich na obrazach Chełmońskiego czy Kotsisa

-taka organizacja materiału pozwala zarysować i przybliżyć uczniom emocjonalnie problematykę ludowej inspiracji w sztuce lub zagadnienie związków człowieka z przyrodą , ogranicza natomiast analizę językowego tworzywa utworu, uwydatnienia artystycznej techniki uosobienia ( rozbudowany portret kaliny)

2. Praca z Fortepianem Szopena Norwida

-sięgnięcie po tę metodę jest rodzajem przeciwwagi dla podręcznikowej informacji (tekst utworu w podręcznikach opatrzony jest licznymi przypisami objaśniającymi realia, tłumaczącymi sensy aluzji i znaków kulturowych, często jest też uzupełniany obszernym komentarzem interpretacyjnym- w tej perspektywie utwór jest dla ucznia jedynie rodzajem traktatu o sztuce, tym trudniejszym, że poetyckim)

-zupełnie inaczej poemat Norwida objawia się, gdy punktem wyjścia będzie obcowanie z jego wykonaniem artystycznym (nagranie Z. Zapasiewicza)- można zrezygnować z drogi odbioru, jaki nakazuje lektura (skupienie uwagi na treściach poetyckich rozważań nad doskonałością sztuki)

-dzięki zastosowaniu tej właśnie metody uczeń jest pod wrażeniem brzmienia utworu i kreowanych w nim obrazów, może szukać pokrewieństwa z muzyką wielkiego pianisty

-sytuacja słuchania gry artysty skłania do wsłuchania się w wyrazisty, choć swobodny ton wiersza wolnego, jego szczególne zestroje eufoniczne, powracające motywy obrazowo- brzmieniowe (słuchacz wyodrębnia kolejne części kompozycji poematu i obserwuje zróżnicowanie ich tonacji i dynamiki- od subtelnego liryzmu portretu odchylonego od klawiatury muzyka, przez spokojny ton refleksji o sztuce, do dramatycznego obrazu zniszczenia fortepianu w powstańczej Warszawie). Uczeń dostrzeże w poemacie swobodny ekwiwalent poetycki muzyki- potwierdzeniem będzie wysłuchanie nagrania wybranego utworu Chopina (np. Polonez fis-mol op.44)

-w ten sposób przed uczniem otwiera się potrzeba dalszej pracy nad utworem, wnikania w następstwo obrazów i bieg myśli, co doprowadzić może do odkrycia parabolicznej konstrukcji sensów poematu, jako wypowiedzi o sztuce (tu już analiza tekstu, wykorzystanie podręcznika)

• oczywiście warunkiem efektywności i sprawnego wykorzystania tej metody jest dobrze wyposażona pracownia polonistyczna

• przy obecnym zasięgu oddziaływania telewizji, filmu i radia nie należy traktować przekazów audiowizualnych jako źródła szczególnej atrakcyjności lekcji, jeśli nagranie jest niedoskonałe technicznie- żywe słowo nauczyciela okaże się lepszym środkiem ożywienia wyobraźni

• rola materiałów audiowizualnych:

- narzędzia wzbogacające percepcję dzieł literackich na drodze uwydatniania ich postaci brzmieniowej

- środki przybliżania i ukonkretniania kulturowego tła lektur literackich

- odsłaniają i uświadamiają współczesne formy funkcjonowania literatury w mediach

METODA ANALIZY DOKUMENTACYJNEJ

• istotę tej metody kształcenia literackiego stanowi wnikliwy i wielostronny ogląd dzieł, który zmierza do objaśnienia zjawisk literatury i rozwijania kultury literackiej uczniów

• centralnym ośrodkiem, wokół którego organizowane są zamierzenia i poczynania dydaktyczne jest tutaj kształcenie świadomości literackiej uczniów, które uznawane jest za klucz do owocnych wychowawczo kontaktów z literaturą

• nastawienie na lekturę (podstawą rozwijania świadomości literackiej jest bezpośrednie poznawanie dzieł, a umiejętność odbioru- sprawdzaniem efektów)

• czytanie utworów ma służyć (wielokierunkowość):

-rozwijaniu wiedzy o budowie dzieła literackiego i wprowadzaniu w pojęcia poetyki

-kształceniu umiejętności czytania, wyposażaniu uczniów w metodę dochodzenia do znaczeń dzieła (planu treści) przez poznawanie jego języka (plan wyrażania)

-uświadamianiu funkcji literatury w życiu człowieka i społeczeństwa oraz jej głębokich związków ze światem wartości

-rozwijanie smaku na drodze obserwacji artystycznych właściwości literatury i ich wpływu na przeżycia odbiorcy

-wprowadzanie w wiedzę o komunikacji literackiej: rozwijanie orientacji w procesach tworzenia i odbioru dzieł, normach czytania społecznych uwarunkowaniach lektury

-zaznajamianie ze zjawiskami rozwoju literatury, przemian jej form, gatunków, konwencji i środków wyrazu

-wychowanie dla i przez literaturę

• metoda ta kładzie nacisk na podejście badawcze, umożliwiające zrozumienie i wyjaśnienie bądź właściwości i funkcji tworzywa językowego utworu, związków pomiędzy różnymi jego elementami, struktury dzieła bądź stosunku dzieła o jego twórcy, określonej rzeczywistości historycznej, epoki kulturowej, programu artystycznego i innych czynników kontekstualnych

Powyższe poczynania badawcze mają przeważnie charakter operacji intelektualno- estetycznych o różnym stopniu złożoności:

-opis i analiza tekstu

-interpretacja tekstu w kontekście macierzystym dzieła

-interpretacja tekstu w kontekście osobistym doświadczeń i kultury czytelnika

-wartościowanie dzieła

-uogólnienia etyczne, estetyczne, psychologiczne

-syntezy literackie

Etapy te w szkole wiążą się z różnymi operacjami werbalno- sprawnościowymi (przewidziane w programie ćwiczenia w mówieniu i pisaniu), angażują myślenie indukcyjne (dochodzenie do pojęć i uogólnień przez obserwację tekstu), formułowaniem i rozwiązywaniem problemów, odwołują się też do myślenia asocjacyjnego i prostego przyswajania, zapamiętywania wiadomości.

Taka postawa analityczno- badawcza nie eliminuje wcale pierwiastków przeżycia czy odwołania do osobistych doświadczeń , pozostaje jednak wobec nich nadrzędna. Badanie, wyjaśnianie i zrozumienie ma stanowić podstawę dla przeżycia wartości dzieła i formułowania postaw estetycznych

• nieprzypadkowa jest nazwa metody- podkreśla ona założenie, że dzieło literackie w szkole ma stać się przedmiotem obserwacji, analizy i badania. Podstawowym źródłem materiału, na którym opiera się cała praca dydaktyczna jest tekst dzieła. Oczywiście istnieje także możliwość przywołania dokumentów dodatkowych służących interpretacji dzieła, czyli jego kontekstów (źródła historyczne, obyczajowe, pamiętniki, wspomnienia, komunikaty językowe ułatwiające zrozumienie stylu dzieła, teksty innych dzieł- zabiegi porównawcze, konteksty ikoniczne i audialne)

• w tej metodzie podstawowym zadaniem nauczyciela jest kierowanie pracą umysłową uczniów (obustronna, sprzężona aktywność, ale inicjatywa należy do nauczyciela- od charakteru jego działań zależy motywacja i intensywność działań uczniów w interpretacji utworu oraz stopień samodzielności ich pracy)

W metodzie analizy dokumentacyjnej mogą realizować się rozmaite formy organizacji pracy- sposób sterowania tą metodą ma istotny wpływ na efekty kształcenia (motywacja ucznia i poziom pracy umysłowej).

INTERAKCJE LEKCYJNE ZDOMINOWANE NADAKTYWNOŚCIĄ NAUCZYCIELA

ROZMOWA NAUCZAJĄCA

-ekonomiczne tempo realizacji materiału (przy przeładowaniu programu jest to czynnik istotny)

-łatwość sygnalizowania zagadnień

-możliwość improwizacji

-żywa reakcja niektórych uczniów

-nadmiar pytań szczegółowych

-serie pytań narzucają interpretację nauczycielską, ograniczają aktywność ucznia do udzielania odpowiedzi, wyłączając możliwość inicjatywy myślowej

-autorytarny charakter lekcji

-aktywność ucznia ma charakter szkolarski, jego wiedza nie wynika ze świadomego badania problemu

-praca z tekstem utworu ma charakter powierzchowny i przypadkowy

-nauczyciel, nastawiony na aktywność własną, nie słucha ucznia, nie interesują go jego motywacje i postawy, nie kieruje rozwojem jego sprawności

EKSPLIKACJA TEKSTU

-inicjatywa i słowo należą wyłącznie do nauczyciela

-nauczyciel w roli mistrza (ukazuje uczniom wzór do naśladowania, przedstawia własną, w swym rozumieniu najtrafniejszą propozycje odczytania tekstu

-wzór zaczerpnięty z dydaktyki francuskiej, brak doświadczeń rodzimych

INTERAKCJE, W KTÓRYCH NAUCZYCIEL KIERUJE SAMODZIELNĄ PRACĄ UCZNIÓW

PRACA POD KIERUNKIEM

-indywidualna lub grupowa cicha praca z tekstem i/lub materiałami kontekstualnymi

-nauczyciel wyznacza cele pracy, gromadzi i podsuwa uczniom materiały przeznaczone do analizy, formułuje polecenia i instrukcję działania, obserwuje pracę uczniów, a w razie potrzeby- interweniuje i pomaga, a wreszcie kieruje uogólnieniem wyników pracy

-nacisk na aktywność i samodzielność umysłową uczniów (ważny zarówno przedmiot analizy, jak i technika pracy umysłowej: gromadzenie obserwacji, notowanie, referowanie wyników, ocena innych sprawozdań

ANALIZA PROBLEMOWA

-nauczyciel aranżuje sytuację problemową (uwydatniającą i motywującą potrzebę działań interpretacyjnych)

-uczeń poszukuje dróg dochodzenia do ukrytych sensów, formułuje hipotezy, gromadzi argumenty i tworzy uogólnienia

-nauczyciel dyskretnie kontroluje poczynania ucznia, w odpowiednim momencie wspomaga jer dodatkowymi informacjami i przywołaniem różnych kontekstów

Formy organizacji pracy nakierowane na samodzielność ucznia nie mają zwykle szans zastosowania, z uwagi na ekonomię czasu w praktyce dydaktycznej. Metoda analizy dokumentacyjnej przybiera najczęściej postać rozmowy nauczającej, z pośpiesznym sygnalizowaniem i wyjaśnianiem problemów oraz wyrywkowymi ćwiczeniami analitycznymi.

Wyznaczniki tej metody nadają szczególne znaczenie następującym ogniwom pracy nad poznawanie m dzieła:

-wyodrębnienie głównych składników struktury dzieła

-sformułowanie wstępnych hipotez interpretacyjnych

-wskazanie zagadnień wymagających zbadania

-analiza tekstu służąca ich oświetleniu

-włączenie utworu w szerszy kontekst

-uogólnienie

PRZYKŁAD

Praca nad utworem J. Kochanowskiego, Serce roście

ROZMOWA INICJUJĄCA

-zapoznanie z tekstem./ uchwycenie kompozycji ramowej (otwarcie: okrzyk radości, zamknięcie: apostrofa do dobrej myśli, wypełnienie: dwa obrazy- opis rodzącej się wiosny i portret człowieka o czystym sumieniu)--- uhm…taa.. już to widzę! Przed oczyma duszy mojej obraz uczniów, którzy dostrzegli kompozycje ramową utworu!!

-sformułowanie hipotezy interpretacyjnej/ myśli przewodniej (utwór wyraża radość życia, snuje refleksje nad źródłami ludzkiej pogody ducha

-powyższa rozmowa inicjująca pracę nad tekstem wyznacza jej dwa kierunki: *sprecyzowanie zawartych w tekście refleksji o postawie człowieka w życiu, *wgląd w materię artystyczną pieśni (sposób rozkładu akcentów pomiędzy tymi zadaniami, zorganizowanie pracy analitycznej warunkuje przebieg interakcji)

ANALIZA

-nie należy lekceważyć uczniowskiej potrzeby ekspresji (odniesienia do współczesności), z obawy przed ześlizgnięciem z tematu można zaproponować przygotowanie w domu prac pisemnych (poglądy Kochanowskiego a teraźniejszość)widzę tę euforię!! lub ewentualnie odnalezienie w tekście obrazów dokumentujących myśli przewodnie (idea skromnego życia, poprzestawanie na małym)- skierowanie uwagi na funkcjonalność środków wyrazu

-gdy problematyka filozofii życia nie wzbudzi zainteresowania, analiza tekstu może skupić się na planie wyrażania

• praca indywidualna bądź zbiorowa- określenie zasad rządzących konstrukcją opisu przyrody i obrazu zachowań człowieka (funkcja kontrastów i paralelizmów- wyodrębnianie znaczeń, rola epitetów i peryfraz -emocjonalność obrazu, intensywność wyobrażeniowa: grubość śniegu i lodu, dynamika przemian)

zima wiosna

mało przedtem gołe były lasy teraz drzewa liście na się wzięły

śnieg na ziemi wyższej łokcia leżał polne łąki pięknie zakwitnęły

a po rzekach wóz nacięższy bieżał lody zeszły, a po czystej wodzie

płyną statki i ciosane łodzie

kogo gryzie mól zakryty człowiek sumienia całego

nie idzie mu w smak obiad obfity temu wina nie trzeba przylewać

żadna go pieśń, żadny głos nie ruszy ani grać na lutni, ani spiewać

wszystko idzie na wiatr mimo uszy będzie wesół, byś chciał, i o wodzie

• i tak okazuje się, że tekst obrazujący wiosnę jest bogatszy i szerszy od obrazu zimy, w kolejnej strofie pojawiają się dalsze konkrety: świat się wszystek śmieje, zboża wstały, wieje zachodni wiatr, śpiewają ptaki. Podobnie z obrazem człowieka: wesele prawe, radość, sumienie całe, żadnej wady w sercu

• KOMPOZYCJA

• 
  okrzyk radości

• 
  zima

• 
  wiosna

• człowiek prawy

• człowiek o nieczystym sumieniu

• apostrofa do dobrej myśli

Takiej analizie opartej na aktywności ucznia przeciwstawić można model postępowania oparty na założeniu dedukcyjnym- eksplikacje tekstu. Istota odmienności polega na tym, że analiza przybiera formą wykładu nauczyciela (demonstracja sztuki czytania i zwięzła, ale wnikliwa i przejrzyście skomponowana wypowiedź interpretacyjna). Wymaga to od nauczyciela rzetelnego przygotowania .

• od informacji ogólnych do szczegółowego studium tekstu

-informacja o okolicznościach powstania tekstu

-ewentualne usytuowanie czytanego fragmentu w całości

-prezentacja tekstu

-sformułowanie myśli przewodniej (objaśnienie kompozycji, wskazanie dominant artystycznych i nastrojowych, usytuowanie w tradycji)

-szczegółowe studium tekstu (komentarz liniowy zdanie po zdaniu- sens i forma)

-powrót do głównej tezy interpretacyjnej i usystematyzowanie argumentów

Celem tak przygotowanej analizy ma być nauka wnikliwego czytania tekstu artystycznego (koncentracja uwagi na tekstach obligatoryjnie krótkich). Uczeń uważnie słucha wypowiedzi nauczyciela.

Kolejnym wariantem wykorzystania metody analizy dokumentacyjnej w omawianiu pieśni Serce roście jest jej zestawienie z renesansowym malarstwem, architekturą- wykorzystanie albumów, przezroczy.

Analiza dokumentacyjna może realizować się w dwóch odmianach:

-analizy monograficznej (zazwyczaj teksty pojedyncze lub urywki całości, dokładne zbadanie ich struktury, możliwe usytuowanie ich w kontekście, także analizy porównawcze)

-analizy panoramicznej (zespół tekstu, np. tomik bądź utwór dramatyczny, skierowanie uwagi ku problematyce bardziej ogólnej- psychologicznej, moralnej, obyczajowej, badanie relacji posiedzi kreowanym światem a rzeczywistością pozaliteracką- sprzyja to powstawaniu sytuacji problemowych, tekst nie tyle jako pole pracy, ale argument uzasadniający obserwacje)

METODA ANALIZY WYKONAWCZEJ

• chodzi tu o wykonanie głosowe: czytanie i wygłaszanie utworu, oparte na odpowiednim przygotowaniu i traktowane jako metoda jego poznania (odmienna w założeniach od analizy dokumentacyjnej)

• ukierunkowanie celów kształcenia na odkrywanie urody brzmieniowej dzieł (rytm, porządek wypowiedzi), a dokonuje się ono za sprawą czynnego uczestnictwa w próbach głosowego wykonania i słuchania utworu (powiązanego z badaniem struktur leksykalnych, składniowych i wersyfikacyjnych, dzięki czemu uczeń gromadzi wiedzę o środkach wyrazu, kompozycji i wersyfikacji-funkcjonalność i umotywowanie tych działań)

• kształcenie kultury żywego słowa (zmaganie się ucznia z foniczną realizacją tekstu, ale także słuchanie i analizowanie różnych nagrań)

• duża rola środków technicznych przy takiej organizacji pracy (wyposażenie pracowni w nagrania, magnetofon itp. )

• nastawienie wykonawcze- działanie z przeżyciem (w znacznym stopniu twórczym), aktywizacja wrażliwości na formę muzyczna poezji i prozy, rytm i strukturę prozodyczna tekstu, wyobraźni dźwiękowej

PRZYKŁADY

• praca z wierszem Jak dobrze T. Różewicza

Jak dobrze Mogę zbierać

jagody w lesie

myślałem

nie ma lasu i jagód

Jak dobrze Mogę leżeć

w cieniu drzewa

myślałem drzewa

juz nie dają cienia

Jak dobrze Jestem z tobą

tak mi serce bije

myślałem człowiek

nie ma serca

• pierwsze odczytanie- kontekst biograficzny (wojna)

• wykonawcze podejście do interpretacji (od cichej pracy z tekstem, przez odczytania głośne, do wykonania pełnego)

-cicha lektura, poprzedzająca głośne czytanie, powiązana jest z podkreśleniem słów ważniejszych i uzupełnieniem tekstu w znaki interpunkcyjne (częste spory o kształt wersu, wykonanie utworu)

-próby wyznaczania granic i wypowiadania kolejnych zadań prowadza do odkrywania dalszych sensów utworu

Inne przykłady:

-oralny charakter lingwistycznej poezji Białoszewskiego (Moja niewyczerpana oda do radości, sekwencja uczuć: radość i duma, zawód, protest- „Mam piec podobny do bramy triumfalnej!”)

-List do ludożerców (Ι apel; perswazja, racja; ΙΙ apel; perswazja, racja; apel zwielokrotniony- deklinacja egoizmu; apel ostateczny, racja ostateczna, przestroga moralisty- katharsis)

-Kazania Sejmowe Piotra Skargi (założenia retoryki: pytania retoryczne, antytezy, ciągi stopniowanych epitetów bądź szeregi współrzędnych członów łączonych bezspójnikowo lub tym samym spójnikiem, inwersja, dramatyzm wypowiedzi- konstrukcja perswazyjna). Warto przygotować się, by osiągnąć efekt osobistego przeżycia sztuki oratorskiej- wiedza o funkcjach wypowiedzi.

METODA PRZEKŁADU INTERSEMIOTYCZNEGO

• techniki przekładu intersemiotycznego: rysowanie, malowanie, inscenizacja, gry wykorzystujące mowę ciała

• zabiegi te tylko wówczas mają sens, gdy służą przygotowaniu ucznia do rozumienia metafory, budują przeżycie utworu, wspomagają interpretacje znaczeń symbolicznych, uwrażliwiają na brzmienie i rytm, wzbogacają percepcje różnych składników całości dzieła

• przekład intersemiotyczny rozumiany jest jako metoda pozawerbalnej analizy utworu, od nauczyciela wymaga on dyscypliny intelektualnej, a od ucznia- dyscypliny wyobraźni:

-nauczyciel decydując się na przekład musi jasno określić jego cel, uzasadnić jego potrzebę z punktu widzenia struktury tekstu dzieła, musi zanalizować efekty przekładu z perspektywy rozwoju motywacji, przeżyć uczniów i osiągnięć poznawczych, musi wykorzystać rezultaty w interpretacji utworu. Uczeń natomiast musi pamiętać o tekście i sprawdzać przystawalność przekładu do zarysowanych w tekście obrazów, mając jednocześnie poczucie swobody

METODA DYSKUSJI

• podkreślenie osobowego, partnerskiego udziału ucznia w procesie dydaktycznym

• DYSKUSJA- wzajemna wymiana zdań na jakiś temat, wspólne rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia, rozmowa:

-problem/temat do dyskusji

-osobisty charakter decyzji o włączeniu w dyskusję

-zaangażowanie w rozważana sprawę

-sprawny, kulturalny przebieg dyskusji

• DYSKUSJA JAKO METODA KSZTAŁCENIA LITERACKIEGO:

-ujecie problematyki artystycznej dzieł, intencji, sensów i funkcji społecznych literatury jako przedmiotu interpretacji i wartościowania

-aktywizacja intelektualna i emocjonalna ucznia (myślenie problemowe, samodzielność w określaniu i obronie własnego stanowiska

-rozwijanie sprawności ucznia w zakresie techniki pracy umysłowej, zdolności operowania zdobytą wiedzą, odbiorczego i nadawczego uczestnictwa w komunikacji

-partnerskie ukształtowanie interakcji (wymiana poglądów pomiędzy uczniami, nauczyciel jako organizator dyskusji)

• KORZYŚCI:

-uczniowie przyglądają się dyskutowanemu zagadnieniu z różnych stron, ścieranie poglądów może prowadzić do pogłębienia analizy poruszanych kwestii

-konieczność argumentowania własnych opinii wiąże się z wysiłkiem intelektualnym (sięganie do zdobytych wcześniej wiadomości, operatywne ich utrwalenie)

-nauka budowania krytycznych i zobiektywizowanych uogólnień ( w toku gromadzenia, zestawiania i porównywania informacji w fazie przygotowania)

• nie wszystkie tematy nadają się do dyskusji- dyskusja wyrasta z takich lekcji literatury, które wzbudzają niepokój ucznia, budzą odmienne reakcje odbiorcze, kontrowersyjne opinie (racje Antygony i Kreona, przyczyny klęski Kordiana, motywy postępowania Makbeta, ocena czynu Konrada Wallenroda, ale i pisarstwo Gombrowicza, Sienkiewicza, Stachury i Wojaczka, postawy czytelnicze wobec uznanych dzieł klasyki literackiej- Nad Niemnem itp.)

• dyskusja wymaga odpowiedniego przygotowania- pomiędzy ujawnieniem potrzeby osobnego omawiania tematu czy spontanicznym zarysowaniem się kontrowersji a realizacja pomysłu, uczeń musi mieć czas na przygotowanie wypowiedzi (zebranie materiału, przemyślenie własnego stanowiska, ewentualne zredagowanie notatki w punktach/ tezy). Nauczyciel może mu w tym pomóc formułując wstępne (przy udziale klasy) zagadnienia istotne dla omawianego problemu.

• udział ucznia w dyskusji z powyższej perspektywy przedstawia się jako dydaktyczny problem kształcenia dyspozycji składających się na kulturę literacką ucznia. O poziomie osiągnięć świadczą:

-umiejętność samodzielnego sformułowania tezy zawierającej interpretacje bądź ocenę utworu/ innego problemu

-logiczny, rzeczowo poprawny sposób argumentowania

-zwięzłość, uporządkowanie wypowiedzi

-umiejętność słuchania cudzych wypowiedzi, rzetelnego streszczania ich tez i ustosunkowania się do nich, lojalność i obiektywizm wobec cudzych sądów w próbach obrony własnego stanowiska

-liczy się także wiedza literacka

• rola nauczyciela jako organizatora dyskusji- nauczyciel dba o rozwijanie dyskusji pomiędzy uczniami ( interakcja pozioma, słuchanie wypowiedzi bez natychmiastowego formułowania własnej opinii), korekta interakcji pionowej, asymetrycznej (pytania i odpowiedzi)

• równość partnerów dyskusji!!

• różne formy dyskusji:

-klasach niższych- swobodne wypowiedzi jako reakcja na lekturę

-wersja polemiczna

-wspólne rozważanie problemu

-sąd literacki (forma steatralizowana, forma rozprawy z wcześniejszym przydziałem ról, ocena czynu, postępowania bohatera, słaba strona- brak oceny artystycznej właściwości utworu)

FORMY KSZTAŁCENIA LITERACKIEGO WYMYKAJĄCE SIĘ PRÓBOM KLASYFIKACJI METOD

• sytuują się na pograniczu zabawy i uczenia się, swobodnej ekspresji twórczej i badania tekstów, uczestnictwa w życiu kulturalnym i analizy jego zjawisk

METODA PRAKTYKI PISARSKIEJ

-idea pedagogiczna zrodzona z inspiracji Freineta

-tworzenie swobodnych tekstów wyzwalających ekspresję i kreatywność dzieci, otwierających je na komunikacje z otoczeniem

-uczenie się dzięki zabawie i przez zabawę (wchodzenie w rolę dziennikarzy, literatów, krytyków, reżyserów, itp.)

-ochrona dzieci przed megalomania i grafomanią, przy jednoczesnym uczeniu się reguł społecznych ról i nabywaniu kompetencji

-nauczyciel- animator zabawy i organizator związanej z nią pracy

-ćwiczenia towarzyszące praktyce pisarskiej, dzięki skupieniu uwagi na technice tworzenia tekstów wyposażają ucznia w kompetencje czytelnicze

ANALIZY I TWÓRCZEGO NASLADOWANIA WZORÓW

-dopływ informacji o mechanizmach tworzenia tekstów i tajemnicach warsztatu pisarskiego

-analiza wybranych przez nauczyciela tekstów literackich (badanie ich konstrukcji, spójności, celowości form wypowiedzi, sposobów posługiwania się słowem)

-transformacja tych wzorów we własnych tekstach (oryginalna wyobraźnia)

-teksty uczniowskie- sprawdzenie wewnętrznej logiki i spójności, celowości użycia form narracyjnych i środków językowo- stylistycznych, zachowania dyscypliny myśli i słowa odpowiadającym intencjom wypowiedzi komunikacyjnej

-funkcjonalne poznawanie pojęć literackich i rozumienie rzemiosła artystycznego przywoływanych utworów

-rozbudzanie aktywności wobec tekstów literackich (pastisz, parodia, montaż, antologia tekstów lubianych)

9

---