JĘZYKOZNAWSTWO - nauka o języku, jego naturze, budowie i funkcjonowaniu.

ARTYKULACJA - wydawanie dźwięku mowy; jest różna od mówienia !

MÓWIENIE to:

- rozumienie tego co się mówi;

- nie odtwarzanie cudzych myśli;

- budowanie zdań we własnym lub rozumianym przez siebie języku;

- czynność twórcza, kreatywna, która wzrasta wraz z doświadczeniem w znajomości języka;

- myślenie (układanie tekstów we własnej głowie) - czynność mentalna, umysłowa;

- głównym narzędziem mówienia jest mózg;

PISMO - zapis tekstu, który został wygłoszony lub pomyślany; sposób utrwalenia języka; jest czymś wtórnym, gdyż istnieją języki, które nie mają pisma (Afryka, Azja, Ameryka Południowa)

Zasada De Saussure'a :

Język jest różny od mówienia !

JĘZYK :

- narzędzie budowania tekstu;

- nie można się od niego uwolnić;

- ma swoje wymagania;

- jest umiejętnością, kompetencją ponadczasową ;

- niefizyczny byt, którego nie można uchwycić żadnymi zmysłami (wzrok, słuch, dotyk itp.)

- języka nie da się usłyszeć, słyszymy jedynie jego realizację - mowę, teksty

- abstrakcyjny przejawia się w konkrecie (tekście, myśli)

różnica: umiejętność gry w szachy (JĘZYK) a konkretna partia szachów (TEKST)

różnica między umiejętnością a jej realizacją, wykonaniem

różnica między abstrakcją a czymś konkretnym

przykłady:

- małe dzieci rozpoznają zwierzęta choć widzą je pod różnymi postaciami (żywe w ZOO, pluszowe, różnokolorowe, małe, duże), są to różne, odmienne zjawiska, ale mimo to potrafią je nazwać

- rozpoznawanie ludzkich twarzy po latach, mimo iż zmieniają się fizycznie

- różna wymowa zgłoski „r” w wyrazie „rower” - fizycznie różne słowo, ale zrozumiałe przez wszystkich

umiejętność: JĘZYK abstrakcyjny byt - LANGUE

realizacja: MÓWIENIE, TEKST - PAROLE

JĘZYKOZNAWCA powinien dążyć do tego, aby opisywać LANGUE. Obserwacja wypowiedzi prowadzi do poznania LANGUE realizowanego przez PAROLE.

Możliwe perspektywy spojrzenia na język:

1. Językoznawstwo szczegółowe - badanie konkretnego języka narodowego

(normatywne i opisowe)

Językoznawstwo ogólne - badanie języka ludzkiego jako pewnego

zjawiska, pewnego fenomenu

2. Językoznawstwo normatywne - ocena poprawnościowa, co jest zgodne z

jakimiś regułami, np. kultura języka

Językoznawstwo opisowe - nie wartościuje, opisuje jak dany naród mówi;

rejestrowanie sytuacji takiej jaka jest,

np. gramatyka opisowa.

3. Językoznawstwo synchroniczne - kluczowe jest pojęcie stanu w danym

czasie, swoista „stop klatka”,

np. słownictwo polszczyzny w XV w.

Językoznawstwo diachroniczne - perspektywa patrzenia z biegiem czasu,

obserwowanie zmian, np. jak się zmieniła ortografia polska od XII do XIX

jest przeciwstawieniem De Saussure'a: przedstawienie ze względu na to, że

język istnieje w czasie.

4. Językoznawstwo teoretyczne - wiedzieć jak jest; usiłowanie zrozumienia

tego co już znam

Językoznawstwo stosowane - praktyczne, uczące pewnych umiejętności,

np. logopedia - korekta błędów

ZNAKI

Język jest systemem znaków.

Znaki są dwuelementowe:

- element percypowany zmysłami

- element niezmysłowy, mentalny, umysłowy - MYŚL

dowód:

Wchodzę do sali widzę na biurku zielony zeszyt i myślę, że ktoś go zostawił.

Odbiorca zmysłami percypuje obiekt, ale oprócz tego, że stwierdza to co widzi myśli coś innego, łączy fakty, zastanawia się.

FORMA - element fizyczny

ZNACZENIE (TREŚĆ) - element mentalny, musi być skonwencjonalizowany.

Powiązane ze sobą niczym jedna kartka papieru:

SIGNIFIANT - forma, to co oznaczające

SIGNIFIE - znaczenie ukryte pod formą

wg De Saussure'a: znak jest bytem o dwóch obliczach.

Nie wszystkie cechy formy znaku mają jednakową ważność.

Cechy dystynktywne - odróżniające, istotne, np. kolor i styl ubrań w subkulturze gotyckiej i u człowieka w żałobie.

TYPY ZNAKÓW wg Charlesa Peirce - relacja między formą a znaczeniem znaku:

1. INDEKS - znaki indeksowe, naturalne;

między formą i znaczeniem jest relacja przyczynowo skutkowa

przyczyna znaczenie (np. pożar)

skutek forma (np. dym)

Działają na zasadzie określonej konieczności - zawsze tak jest, np. wysypka przy różyczce, zapach przy smażeniu ryb, lecacy samolot wydaje dźwięk

2. IKONA - między formą i znaczeniem jest relacja podobieństwa,

np. fotografia (myślę o osobie a nie o kawałku papieru), znaki na toalecie (widzę kreski, ale myślę o uproszczonym wizerunku ludzi), osoba udająca kota (wydawanie podobnego dźwięku niesie skojarzenie ze zwierzęciem) w tym wypadku miauczenie to forma, a skojarzenie zwierzęcia to znaczenie

3. SYMBOL - znaki symboliczne, relacja między formą a znaczeniem jest

umowna, czysto konwencjonalna, arbitralna gdyż mogło być inaczej, nie ma obiektywnych powodów nazwania rzeczy, dowolna ale bez swobody wyboru; są nieumotywowane, bo nie musiało wcale tak być.

Mają silny związek z kulturą i obowiązują w jej obrębie.

np. krzyż - symbol chrześcijaństwa; gest podania ręki na przywitanie;

FUNKCJE ZNAKÓW - po co są? jakie role pełnią?

- po to żeby coś komunikować, przekazywać.

KARL BUHLER - niemiecki lekarz XIX-wieczny; stwierdził, że znaki funkcjonują w trzech relacjach i składają się z czterech elementów odniesieniu do których znaki odnoszą się do innych celów.

Elementy:

1. Funkcja informatywna - reprezentują świat, informują;

2. Funkcja ekspresywna - objawia emocje, postawy, sądy, ujawnia stosunek

nadawcy do świata, demonstruje jego (swoje) postawy

3. Funkcja apelatywna - wpływ na odbiorcę, aby coś zmienić, np. wstań, idź, zrób

4. Subtelna różnica pomiędzy funkcją 1 i 2 w postaci intencji

ROMAN JAKOBSON - lata 20. XX wieku

KOD - system znaków

KOMUNIKAT - tekst, wypowiedź

KONTAKT - sposób w jaki odbywa się spotkanie (pisemny, ustny itp.)

Funkcje nie są spraw interpretacji, nie są dowolne. Nie jest to też kwestia odbioru, zwracania uwagi na formę czy treść. Funkcja jest zależna od nadawcy.

1. Funkcja ekspresywna - kiedy nadawca mówi do odbiorcy spełniając określone

w schemacie warunki (kod, kontekst, komunikat) i za najważniejsze uznaje demonstrację swoich sądów, postaw i emocji

2. Funkcja impresywna (konatywna, apelatywna, perswazyjna) - chęć wpłynięcia,

przekonania odbiorcy.

3. Funkcja informacyjna (poznawcza) - najważniejsze jest informowanie o świecie,

przekazanie wiedzy o nim

4. Funkcja fatyczna - najważniejsze jest nawiązanie, podtrzymanie lub

zakończenie kontaktu, np. witam państwa, halo, cześć.

5. Funkcja metajęzykowa - najważniejsze jest mówienie o języku, o słownictwie,

gramatyce, informowanie o języku. Związana jest z kodem będącym kawałkiem rzeczywistości - pododmiana funkcji informacyjnej.

6. Funkcja poetycka - związana z komunikatem - jego budową, strukturą;

zwrócenie uwagi na formę, np. specyficzna struktura sonetów

* projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji (przyległości) *

- jest to uporządkowanie naddane - nieprzezroczyste, skonstruowane wg celowej

zasady.

- EKWIWALENCJA - odpowiedniość, tożsamość - mogą pełnić te same funkcje,

np. synonimy

- zasada ekwiwalencji = zasada równorzędności

- mówienie to nieustanne dokonywanie wyboru

FUNKCJE JĘZYKA wg. Jakobsona są to funkcje konkretnych wypowiedzi

Funkcja języka - LANGUE:

1. Funkcja generatywna - generowanie, tworzenie tekstów

2. Funkcja interpretująca / poznawcza - język jest narzędziem poznania;

nie odzwierciedla świata, jest jego interpretacją, której trzeba szukać w gramatyce, słownictwie, np. czas gramatyczny (jest, było, będzie) w języku polskim kiedyś były 4 czasy i należało zinterpretować czy to przeszły czy zaprzeszły. Jest to kwestia obligatoryjna.

przykład w słownictwie:

ZNACZENIE SŁÓW:

- znaczenie znaku nie jest czym konkretnym

- odsyłanie do pewnego zespołu cech

Znaczeniem znaku jest POJĘCIE - zbiór cech abstrakcyjnych, dystynktywnych,

byt nierealny.

POJĘCIA biorą się z procesu abstrahowania czyli demonstracji konkretnych desygnatów.

PROCES ABSTRAHOWANIA można opisać w następujący sposób:

- widzimy dwa egzemplarze jakiegoś przedmiotu, np. zielone, duże jabłko i czerwone małe jabłko

- oddzielenie, porzucenie cech indywidualnych

- należy połączyć cechy „jabłkowości”

Inny sposób przyswajania pojęć:

PODANIE CECH DYSTYNKTYWNYCH - wytłumaczenie przez kogoś, nauczenie

znaczenie = pojęcie konotacja zbiór cech istotnych

desygnat denotacja zbiór desygnatów, zakres stosowania

ZNACZENIE NAZW WŁASNYCH:

* kryterium ortograficzne - zawodne, niezwiązane z istotą języka

* mają jeden desygnat

problem: dwie osoby o imieniu i nazwisku Jan Kowalski, ale są to dwie różne

jednostki języka, odmienne, o różnych cechach

1. 
   
   wieść - rzeczownik

2. wieść - czasownik

HOMONIMIA - zupełnie różne znaczenia, a ta sama forma, wiele desygnatów, np.

Fiat - nazwa firmy, nazwa własna

fiat - produkt, rzecz, nazwa pospolita

Skojarzenia związane z nazwami własnymi są nieobiektywne, podsuwa je wyobraźnia. Mogą być indywidualne lub zbiorowe.

Fakty i hipotezy - przedmiot wiedzy, np. pochodzenia nazwy Warszawa

ZNAK DESYGNAT

(nazwa własna) (konkret)

Brak abstrakcyjnego zbioru cech, gdyż nie ma dwóch desygnatów, brak porównania.

FREGE znany filozof porusza sprawy dotyczące nazw własnych poprzez podanie ciekawych przykładów:

Gwiazda poranna Gwiazda wieczorna

(obiekt, który wydaje pojawiać

się rano)

ten sam desygnat

oznaczający jutrzenkę

Petersburg Leningrad Piotrogród

ten sam desygnat - to samo miasto

Bóg Najwyższy Przedwieczny

ten sam obiekt, ale podkreślone różne aspekty, cechy

SENS - uwypuklona cecha desygnatu, spojrzenie na niego, sposób prezentacji;

jest czymś obiektywnym.

PRZEDSTAWIENIE - pewne skojarzenia, fakultatywne elementy, myśli powiązane

z nazwą; często wartościujące.

Frege mówi metaforycznie, że:

- sens jest patrzeniem przez lunetę, jej soczewką, pryzmatem, który wydobywa cechy obiektu

- obiekt (gwiazda), na którą patrzę to desygnat nazwy

- obraz na siatkówce oka jest przedstawieniem, czymś indywidualnym

PODZIAŁ WYRAŻEŃ PRZYIMKOWYCH:

1. Wskaźniki - wyrażenia, które mają tylko jeden desygnat

Typy wskaźników:

1. Nazwy własne

2. Deskrypcje określone - opisy tworzone przez mówiącego, np. człowiek, który wczoraj stał za mną w kolejce

3. Niektóre zaimki, np.

- zaimki osobowe: JA (dotyczy zawsze tego kto wymawia)

TY (zwrot do konkretnej osoby)

- TEN (który pokazuje, mam na myśli)

- MÓJ (w odniesieniu do podmiotu jednostkowego, np.

moja mama, mój brat - jeśli mamy jednego)

- TO, TAMTO, TU - zaimki wskazujące

2. Predykaty - więcej niż jedno znaczenie, wiązka cech odsyłających, odróżniających (desygnat)

! Formy znaku językowego !

wniesione przez Ferdinanda De Saussuer'a

Przed De Saussuer'em uważano, że znaczenie = konkretny dźwięk w postaci fali dźwiękowej.

Przykłady form znaku językowego:

* moment w rozwoju dziecka (około 2. roku życia) kiedy intensywnie poprawia otoczenie - matka mówi „zobac jaka piękna capka”, a dziecko poprawia „nie mówi się capka tylko capka” - jest pewne, że umie poprawnie artykułować polskie głoski, WIE jak powinny one brzmieć, ale NIE POTRAFI ich wymówić

* wady wymowy - inne artykułowanie polskich głosek - nie potrafią, ale rozpoznają u kogoś różnicę między, np. „r” i „l”

* nauka języków obcych - nie znam znaczenia, ale mogę sprawdzić w słowniku co oznacza rozumiany, słyszany przeze mnie ciąg znaków

FORMA ZNAKÓW jest różna od konkretnych dźwięków !

Ma ona charakter psychiczny. Wiedza o tych dźwiękach, ich psychiczny obraz czyli świadomość jak ten dźwięk brzmi.

KOMPETENCJA JĘZYKOWA - zbiór psychicznych obrazów dźwięku

Rysunkowe wymodelowanie formy znaku - nie jest to model De Saussuer'a, ponieważ on nie rysował, jedynie o tym mówił, tłumaczył:

ZNAK - byt psychiczny o dwóch obliczach (signifiant i signifie); nie tylko znaczenie jest psychiczne, ale też forma; można go odnosić do czegoś konkretnego tzw. plan realizacji.

OBRAZ AKUSTYCZNY to matryca wymówień realizacji, nie ważne czy jest ona poprawna, określa to co zostało zrealizowane; jest to ta sama forma; ma charakter abstrakcyjny; wiedza o dźwięku, np.

- wymowa wyrazu „drzwi” na trojaki sposób

- muzyka - wiem jak brzmi dany utwór, ale każdy może go wykonać inaczej

- dzwon - każdy brzmi inaczej, ale mamy wzorzec formy - wzorzec bicia dzwonu

! Jak pokazać gdzie znajduje się obraz akustyczny?

DRZEWO obrazem akustycznym jest wyobrażenie, wiedza jak brzmi ono po

polsku, świadomość.

pojęcie - wyobrażenie drzewa,

jego wyglądu, przywołanie

cech dystynktywnych

Słyszenie słowa:

fala dźwiękowa (dźwięki fizyczne) przyporządkowanie do obrazu akustycznego

(co ten człowiek powiedział? jak brzmi to słowo?)

- odszukanie wzorca, matrycy

- odnalezienie formy

Zaburzenia procesu, np. mówienia, widzenia, słyszenia pomagają zauważyć istnienie obrazu akustycznego.

przykład:

- zapominanie słów, niemoc w odnalezieniu obrazu akustycznego słowa - wzorca; odszukiwanie zjawiska psychicznego

! Proszę podać przykład sytuacji udowadniający istnienie obrazu akustycznego

! Czy obraz akustyczny znajduje się we wszystkich znakach niejęzykowych?

Odpowiedź: We wszystkich znakach niejęzykowych jest coś podobnego do obrazu akustycznego; twór, wzorzec realizacji jest w każdym znaku, np.

Czerwona kartka w sporcie - rozpoznanie znaku, każdy sędzia może to robić

inaczej, ale mamy świadomość co to oznacza.

Wszystkie znaki języka są SYMBOLICZNE czyli konwencjonalne, umowne.

Onomatopeja - wyraz dźwiękonaśladowczy, forma znaku jest podobna do

znaczenia, np. HAU - pies

Jest to symbol czy ikona?

- w każdym języku są inne onomatopeje, inne oddanie z powodów fonetycznych.

SPOŁECZNY CHARAKTER JĘZYKA:

- znaki języka są społeczne, dlatego że służą komunikacji w grupie społecznej

- występują w społeczności mówiących tym samym językiem; pewna powtarzalność, konwencjonalizm

- posługujemy się rejestrami polszczyzny

- własna odmiana polszczyzny, np. język familijny

- rejestr leksyki, np. zakochane pary

? Czy może istnieć język, którym mówi jedna osoba ?

- wg De Sassure'a NIE, ponieważ język jest zjawiskiem społecznym

- języki wymierające

- twórcy języków sztucznych, np. esperanto

INTERPRETACYJNA FUNKCJA JĘZYKA - język służy także do tego, abyśmy mogli uporządkować świat; myślenie o nim. Człowiek nie musi się z nikim komunikować, sam może sobie poradzić z różnymi sytuacjami - ma zaimki, do określania rzeczy jeżeli ich nie zna, np. Adam w Księdze Rodzaju nazywa stworzenia.

Cechy języka:

-symboliczność

-społeczność

-interpretacyjność

JĘZYK JAKO SYSTEM ZNAKÓW

System to uporządkowanie, struktura; ma charakter dwupłaszczyznowy i hierarchiczny - małe jednostki budują jednostki większe. Jednostki tego samego rzędu mają miedzy sobą relacje.

Hierarchia jednostek języka - organizacja pion. (uporządkowanie pionowe)

Zdanie - głoski nie mają znaczenia, sylaby jednak mają. Dołączenie komponentu -ek, oznacza, że coś jest małe.

Trzy poziomy jednostek, które mają jakieś znaczenie. Ostatni nic nie znaczy.

LANGUE	PAROLE
Zdanie-Typ (schemat zdaniowy) - ten sam wzorzec, ta sama zasada, realizują ten sam model, schemat; jest ich 40, Np. Rzeczownik w 1 przypadku + czas. Najbogatszy schemat mają zdania z czasownikami przenosić, przeprowadzać, przesypywać itp. Rzecz.1+Czas.+Rzecz.4+Przysł.+ Przysł+Przysł Schemat zdania: czasownik + wymagane przez ten czasownik pozycje	Zdanie - egzemplarz - konkretnie zrealizowane w głoskach, fizycznie różne, zróżnicowane empirycznie, składa się z konkretnych morfemów i form gramatycznych, np. Jan śpi.
Leksem - jednostka słownikowa, to co się notuje w języku; rozumienie abstrakcyjne; pojawia się tekstach w różnych formach; np. pies, psa/ człowiek, ludzi; w języku polskim znakiem leksemu jest bezokolicznik; bywają leksemy, które mają tylko jedną formę, czyli są nieodmienne; przyimki i spójniki są nieodmiennymi leksemami są rzeczowniki, które się odmieniają przez przypadki ale mają to samą formę, np. kakadu, kiwi, okapi	Forma gramatyczna - wystąpienia, coś konkretnego; reprezentowane przez leksem. W języku polskim: Rzeczownik ma 14 form Przymiotnik ma 14*3 rodzaje=42 formy Czasownik ma ok. 200 form Zdarzają się formy gramatyczne o leksemach o tej samej formie, ale innym znaczeniu wyrazu, np. Mijają lata, a on lata samolotem i lata wciąż za tą samą kobietą. Mianownik l.p. r.m. jest reprezentacją leksemu. Np., dobry, lepszy - to ta sama jednostka.
Morfem - jednostka abstrakcyjna, określają to samo pojęcie, znaczenie a różna forma wykazująca regularne różnice - oboczności, np. ps|om - pies|ki, zup|a - zupi|e, bez| - bz|u	Morf - jednostka konkretna, określa postać morfemu. Dwa różne morfy tworzące jeden morfem.
Nie są znakami ! Najniższe, nic nie znaczące Fonem - jednostka abstrakcyjna, może się przejawiać na różne sposoby, np. [t] lub [ṭ]; jest dowolny, czysta konwencja; |t| nie chodzi o dźwięk tylko jednostkę abstrakcyjną; byt, który nie brzmi, ale ma różne realizacje.	Nie są znakami ! Najniższe, nic nie znaczące Głoska - nie jest elementem języka, ma na celu realizowanie pojęcia abstrakcyjnego jakim jest fonem; realizacja nie robi różnicy pod względem zrozumienia, np. kedy - kiedy; malyna - malina. [š] lub [š'] to zasadniczo różne głoski, ale realizują jedno pojęcie abstrakcyjne w postaci |š|; znaczą to samo; nie ma znaczenia czy głoska będzie np. dźwięczna czy bezdźwięczna

Język ludzki jest DWUKLASOWY - ta cecha nadaje mu kreatywności, oznacza, że istnieją dwie klasy zjawisk w języku:

* langue - jednostki języka

* gramatyka - reguły postępowania z tymi jednostkami

Jednostki + Reguły = Język

reguła łączenia: - pozwalają na budowanie wyższych jednostek z niższych

- reguły postępowania z tymi jednostkami

- jak jednostki wyrażają się w postaci tekstu, np. fonem-głoska

K r e a t y w n o ś ć j ę z y k a :

- posługując się regułami języka możemy tworzyć nowe jednostki

- zmiana znaczenia na przestrzeni czasu, np. słowa pasjonat

- każde użycie jest twórcze, sami budujemy wyrażenia

- przewartościowanie, akcentowanie tekstu, realizacja fonetyczna

Organizacja pozioma: między schematem a schematem, np. fonem-fonem

dominujący typ realizacji:

OPOZYCJA - różnica; nie jest opozycją materii, ale oparcia na zupełnie różnych funkcjach, co przedstawia metafora pociągu mówimy, że jedziemy tym samym pociągiem, bo w tą samą stronę o tej samej porze, ale tak naprawdę jest to pociąg inny, o innym wyglądzie, składzie wagonów.

TOŻSAMOŚĆ FUNKCJI - ma to samo znaczenie choć jest materialnie różne, przykładem są doskonałe homonimy, np. językoznawstwo i lingwistyka; rok i lata; niewiasta i kobieta.

metafora: szachy - konwencjonalnie nazwane figury, które się od siebie różnią, ale można je zastąpić czymkolwiek inaczej wyglądającym; funkcje pozostaną te same.

PODZIAŁ LEKSEMÓW:

-fonemów jest 40

-morfemów kilkaset

- leksemów jest kolosalna ilość, min. to około 2000 dla osoby mało znającej język

- np. 120 000 leksemów w słowniku Doroszewskiego, ale on nie uznaje terminologii specjalistycznej

- podział na części mowy (szybko go przyswajamy i dlatego mało go rozumiemy)

- pewne informacje przyswajamy tak wcześnie, że nie potrafimy się do nich zdystansować

1. Kryterium semantyczne - dzielenie leksemów na części mowy; określa do jakiej

klasy odsyła wyraz (np. kupić czasownik)

2. Kryterium fleksyjne - patrzymy na to czy leksemy są odmienne, a jeśli są i

odmieniają się to przez co: rodzaj, przypadek, liczbę (rzeczownik nie odmienia się przez rodzaj tylko go ma)

czytanie nazwa czynności ale to nie czasownik

uczeń nazwa cechy ale to nie przymiotnik

fleksja zaważyła na tym, że czytanie i uczeń nie są czasownikami

3. Kryterium składniowe - zwłaszcza przy nieodmiennych leksemach; ogląd na to,

czym leksem może być w zdaniu, jaką ma funkcję

wolno coś zrobić, jest przyzwolone

wolno tempo chodzenia, iść wolno

ODMIENNE CZĘŚCI MOWY:

RZECZOWNIK - to wyraz, który nazywa osoby albo rzeczy, to taka nazwa osoby

lub rzeczy, które odmieniają się przez przypadki (i większość przez liczbę). Kryterium składniowe przy rzeczowniku to kryterium pomocnicze, w zdaniu rzeczownik najczęściej występuje jako podmiot lub dopełnienie, wiąże się z czasownikiem. Jego liczbę rozpoznajemy po czasowniku przy jakim występuje.

CZASOWNIK - określa czynność, proces lub stan, odmienia się przez czas.

Istnieją czasowniki bezosobowe, np. można, trzeba, świta. Każdy czasownik ma aspekt (jest dokonany lub niedokonany). Ma tryb. Jest orzeczeniem i zasadniczą częścią zdania.

PRZYMIOTNIK - określa nazwy cech obiektów, odmienia się przez przypadek,

liczbę i rodzaj. Przy rzeczowniku jest przydawką

LICZEBNIKI - mówi o ilościach, liczbach; odmieniają się przez przypadki, rodzaj i

liczbę (nie wszystkie); jeśli łączy się z rzeczownikiem w liczbie pojedynczej to ma liczbę pojedyncza, a jak rzeczownik ma liczbę mnogą to liczebnik ma liczbę mnogą;

Nie da się wskazać jednolitej funkcji dla liczebników (kryterium składniowe) - raz jest podrzędny, a raz nadrzędny. Przy liczebniku najważniejsze jest kryterium semantyczne.

jeden - liczebnik główny

czworo - liczebnik zbiorowy

jedna druga - liczebnik ułamkowy

pierwszy - liczebnik porządkowy

dwakroć - nieodmienny

ZAIMKI - np. się, nikt, który, czyj, mój, ten, gdzie, tu, ile, tyle, kilka

nie wszystkie się odmieniają (np. zaimki przysłowne gdzie i tu).

Te które się odmieniają to:

- przez przypadki

- na zasadzie żartu przez liczbę (coś-cosie); regularnie się nie odmieniają

- niektóre odmieniają się przez rodzaj

- zaimki rzeczownikowe, np. ktoś, coś odmieniają się jak rzeczownik

- zaimki przymiotnikowe, np. który, czyj odmieniają się jak przymiotnik

- zaimki liczebne, np. wiele, ile, kilka odmieniają się tak jak liczebnik, przy niektórych mają one liczbę, której nigdy nie zmieniają

Pełnią w zdaniu funkcje: funkcje podmiotu, okolicznika lub przydawki.

Często w mowie potocznej zastępują inne części mowy, oznaczają czynność w ogóle (ten, tentegować), pomagają mówić o rzeczy niekonkretnej (coś, jakiś)

NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY:

WYKRZYKNIK - wyrażają emocje (ekspresyjne), np. ach, och, jej, o rety,

olaboga;

mogą służyć nawiązywaniu lub rozwiązywaniu kontaktu (fatyczne) np. hej, cześć, halo;

wpływaniu na odbiorcę (impresywne), np. kici-kici; siad; onomatopeje - miau, kukuryku;

Znaczenie składniowe: mogą być wtrąceniem lub samodzielnym wypowiedzeniem; buduje komunikat.

Formy wołacza, np. człowieku! Litwo! to samodzielne formy rzeczownika; maja taką samą własność jak wykrzyknienia.

SPÓJNIK - komunikuje pewnego rodzaju relacje (przyczyna, skutek itp.) zależnie

od rodzaju zdania;

w składni: spajanie, łączenie zdań składowych, np. Słońce świeci i deszcz pada lub części zdania, np. Jan i Maria

Od przyimków, np. za, przed, obok różni je to, że przyimek narzuca przypadek rzeczownikowi, a spójnik nie ma żadnych wymagań

PRZYIMEK - narzuca wymagania składniowe, ma tzw. rząd

PRZYSŁÓWEK - w zdaniu wyraża cechy czynności lub stanu, np. skacze wysoko

informuje o czasie lub miejscu; może się stopniować; w składni wiąże się z czasownikiem i rzadziej z przymiotnikiem, np. wysoce niebezpieczne; bywa okolicznikiem w zdaniu

PARTYKUŁA - np. -że, li, czy, może, nie, tylko

morfologia: nie odmieniają się; w składni mogą działać wzmacniająco poprzez dołączenie do wyrazu, np. idźże, zróbże;

może wiązać się z każdą częścią zdania podkreślając ją, np.

Tylko Jan to zrobił Jan tylko to zrobił. Jan to tylko zrobił.

W zdaniu stanowi wyrażenie stosunku nadawcy do tego co komunikuje - wyrażenie przeczenia, pytania, przypuszczenia itp.

egzamin: pytanie typu: jaka to część mowy? dlaczego?

np. dlaczego „raczej” to partykuła - umiejętność posługiwania się 3. kryteriami

WYPOWIEDZI - realizacje języka:

STRUKTURA SEMANTYCZNA WYPOWIEDZENIA - co tak naprawdę tkwi w

wypowiedzianych zdaniach, jakie są to porcje informacji.

nie polegają tylko na użyciu systemu języka; wymaga większych kompetencji językowych niż jedynie wiedza o gramatyce i słownictwie.

W prawie każdym zdaniu jest:

PREDYKAT - ma wiele desygnatów, odnosi się do wielu osób, rzeczy, sytuacji;

nie nazywa jednostkowej czynności.

Mogą być to różne części mowy, np.

słoń - rzeczownik

biegać - czasownik

wysoko - przysłówek

Służą klasyfikacji rzeczywistości - grupujemy, wrzucamy do zbioru przypisując pewną własność - predykat.

Słonie żyją w Afryce.

predykat

- jeden jest nadrzędny, główny - ten, w którym mówię co robią; to co orzekam

- nigdy nie są współrzędne

Cechy predykatów:

* mają abstrakcyjne znaczenie;

* są niesamodzielne, otwierają miejsca; domagają się uzupełnienia, np.

żyję - kto / co? [1 miejsce]

znajdować się - gdzie? kto/co? [2 miejsca]

podarować - kto? co? komu? [3 miejsca]

{po co? dlaczego? kiedy? - mogą, ale nie muszą!}

przeprowadzać - jest wieloznaczne sytuacyjnie; najbogatszy predykat

otwiera 4 miejsca do uzupełnienia.

grzmi, świta - nie otwiera żadnych miejsc

Wyróżniamy dwa szeregi predykatu:

PREDYKAT - WSKAŻNIK

PREDYKAT - ARGUMENT

ARGUMENTY - dopełniają miejsca przy predykacie; mogą to być bardzo różne

wyrażenia, np.

żyją

argumenty

Każdy predykat to opis pewnej sceny:

predykat: kupować

Liczba argumentów wiąże się ze znaczeniem predykatu.

Zdania pełne - uzupełnione wszystkie argumenty.

Stosowanie skrótów - potrafimy sobie poradzić bez wszystkich argumentów.

Sytuacje nietypowe - zmuszają do realizacji wszystkich argumentów,

np. przyszyłam guzik - przyszyłam guzik wyjątkowo tępą igłą

trzon prawie każdego zdania:

PREDYKAT + ARGUMENT = SPA [ Struktura Predykatowo-Argumentowa ]

przypadkowo wyglądają tak samo,

HOMONIMIA

wyodrębnienie + powiedzenie

klasy, zbioru czegoś o tym zbiorze

w Afryce

Słonie

Jan podarował Marii kwiatka.

[3 argumenty]

Jan kupił od Marii kwiatka za 2 euro.

[ 4 argumenty]

---