PODSTAWY EKONOMII

Problem ekonomiczny:

• Ludzkie potrzeby, pragnienia posiadania dóbr.

• Problem ograniczoności zasobów materialnych ( czynniki produkcji: ziemia, praca, kapitał + technologie)

• Wykorzystywanie zasobów

• Problem wyboru i decyzji o produkcji.

Krzywa możliwości produkcyjnych ( krzywa transformacji)

• Pokazuje różną kombinację dóbr jaka może być produkowana przy pewnej ograniczonej ilości zasobów ( granice możliwości produkcyjnych)

• Pokazuje koszt alternatywny i koszt gospodarczy

• Nie ma `idealnego punktu'

• Punkt wewnątrz - niepełne wykorzystanie, punkty poza krzywą - nie możliwe do osiągnięcia przy danych zasobach.

Koszt alternatywny:

• Oznacza koszt kolejnego najlepszego wariantu wykorzystania zasobów

• Pokazuje koszt decyzji ekonomicznej

• Pociąga za sobą wartościowanie tych decyzji.

Pojęcie ekonomii `oikonomia' `zasady , reguły gospodarowania domem.

Ekonomia jako nauka bada działalność gospodarczą człowieka, produkcję dóbr i usług, ich podział, wymianę i konsumpcję. Zajmuje się mechanizmami i prawami rządzącymi tymi procesami i podmiotami w nich uczestniczącymi.

Celem ekonomii jest wyjaśnienie jak funkcjonują gospodarki oraz jak współdziałają podmioty ekonomiczne ( uczestnicy życia ekonomicznego)

Działalność gospodarcza ma zawsze aspekt społeczny.

Metody badań ekonomicznych:

• Obserwacja i eksperymenty

• Analiza danych statystycznych

• Refleksja i synteza

Mikroekonomia - bada działalność poszczególnych podmiotów gospodarczych.

Makroekonomia - bada funkcjonowanie i zasady rządzące całą gospodarką

Ekonomia globalna - bada mechanizmy ekonomiczne w skali globalnej.

Ekonomia pozytywna - ( jak jest) stwierdzenia o charakterze opisowym mogą być weryfikowane przez odniesienie do faktów lub dalsze badania.

Ekonomia normatywna - ( jak powinno być) - stwierdzenia o charakterze normatywnym, zawierają osąd wartościujący, który nie podlega weryfikacji.

Gospodarka i system gospodarczy:

• Procesy u gospodarowanie odbywa się zawsze w określonych warunkach materialnych, społecznych, politycznych, instytucjonalnych etc.

• Całość tych warunków, mechanizmów i reguł gospodarka i system gospodarczy

• Wyjaśniamy różne typy gospodarek i rodzaje systemów gospodarczych w zależności od przyjętego kryterium podziału:

1. ze względu na formę organizacji działalności gospodarki:

• gospodarka naturalna - nastawiona na bezpośrednie zaspokojenie potrzeb producenta

• gospodarka towarowa - jej podstawą jest produkcja dóbr i usług przeznaczonych do wymiany ( +. Elementy gosp. Naturalnej).

• Gospodarka towarowo-pieniężna - instrumentem wzajemnej wymiany jest pieniądz.

ze względu na współpracę z innymi krajami:

• gospodarka otwarta - naturalna forma współpracy i wymiany międzynarodowej.

• Autarkia - izolacja gospodarki narodowej.

3. ze względu na mechanizm regulacji procesu gospodarczego:

• Wolnorynkowa - podstawowym mechanizmem jest rynek tj. indywidualni konsumenci i producenci za pośrednictwem rynku decydują o tym co i jak dla kogo wytwarzać.

• Centralnie planowana - państwo przez nakazy i zakazy decyduje o sposobnie wykorzystania zasobów produkcyjnych stosując plany gospodarcze.

Własność i jej znaczenie w gospodarce:

• Mechanizmy regulacji w gospodarce połączone są z własnością czynników produkcji.

• Mechanizm rynkowy i własność prywatna.

• Mechanizm nakazowy i własność państwowa (publiczna)

• Sfera regulacji - także w systemie gospodarki rynkowej - model czysty-teoretyczny.

• Stabilność a elastyczność systemu gospodarczego.

Wpływ procesów globalizacyjnych dla prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej:

• Tworzenie uwarunkowań gospodarczych w gospodarkach krajowych.

• Wzrost współzależności ekonomicznych ( szybki przepływ informacji, rozwój technik porozumiewania się i środków transportu)

• Światowe rynki towarów i usług.

• Międzynarodowe instytucje finansowe

• Podział i specjalizacja w gospodarce światowej

• Międzynarodowe przepływy czynników produkcji.

Rynek:

• Ogół stosunków wymiennych między sprzedającymi a kupującymi

• Miejsca i instytucje lub same mechanizmy

• Podmiotami: sprzedający i kupujący, przedmiotami: towary i usługi.

• Rodzaje:

1. przedmiot -rynki towarów i usług, kapitałowy i pracy

2. zasięg - lokalny, krajowy, międzynarodowy

3. skala - detaliczny i hurtowy

4. regulacja - wolny, reglamentowany i czarny.

Popyt - ilość dobra jaką nabywcy chcą nabyć w danym czasie i po określonej cenie.

Podaż - ilość dobra oferowana na rynku przez producentów w danym czasie po określonej cenie.

Cena jako główny instrument gry rynkowej.

Prawo popytu- zapotrzebowanie na dobro zmienia się odwrotnie niż cena (przyczyny: zmienia cen dóbr komplementarnych i substytutów, zmiana dochodów konsumentów, zmiana preferencji, gustów kupujących)

Prawo podaży - oferowana ilość dobra zmienia się w tym samym kierunku co cena. ( przyczyny: zmiana techniki produkcji, zmiana ceny czynnika produkcji, zmiana praktyki gospodarczej państwa.)

Cena równowagi rynkowej - to cena, przy której ilość oferowanego dobra zrównuje się z zapotrzebowaniem na niego.

Cena minimalna - najniższa cena jaką można ustalić w legalnej transakcji kupna-sprzedaży ( ochrona producentów)

Cena maksymalna - najwyższa cena, którą można ustalić w legalnej transakcji kupna - sprzedaży ( ochrona konsumentów)

Prawa i paradoksy:

• paradoks GIFFENA - wzrost popytu na dobra podstawowe wraz ze wzrostem ich ceny w trudnych warunkach życiowych.

• Paradoks VEBLENA - wzrost popytu na dobra prestiżowe świadczące o pozycji konsumenta wraz ze wzrostem ceny.

• EFEKT OWCZEGO PĘDU - popyt wzrasta ze względu na to że inni kupują dane dobro.

• EFEKT SNOBIZMU - popyt na dane dobro maleje ze względu na to że inni je kupują.

Przedsiębiorstwo i jego formy:

Przedsiębiorstwo - wytwarzanie towarów i usług

• Kryterium własności:

1. przedsiębiorstwa państwowe

2. przedsiębiorstwa prywatne.

• Formy organizacyjno prawne przedsiębiorstw:

1. przedsiębiorstwa jednoosobowe

2. spółki osobowe ( jawne i komandytowe)

3. spółki kapitałowe ( z.o.o. i akcyjne)

Cele działalności przedsiębiorstwa:

• Maksymalizacja zysku ( zysk całkowity = utarg całkowity- koszt całkowity ; narzędzia badania efektywności gospodarowania w firmie - rachunek wyników i bilans)

• Wielkość i prestiż przedsiębiorstwa ( problem oddzielenia własności od zarządzania)

• Cele społeczne

Rachunek wyników:

• Przedstawia powstałe w pewnym okresie ( zwykle 1 rok) przychody przedsiębiorstwa ze sprzedaży i związane z tym koszty)

• Inaczej: rachunek strat i zysków.

• Zobowiązania i należności rejestrowane w momencie ich powstania

• Rachunek wyników a płynność finansowa firmy.

• Analiza przepływów gotówki jako uzupełnienie rachunku wyników.

Bilans:

• Jest zestawieniem tego co firma posiada ( aktywa) i tego co jest winna innym ( pasywa)

• Jest zestawieniem na dany moment czasu

• Kapitał własny przedsiębiorstwa ( wartość netto)

• Pozycje nieuwzględnione w bilansie ( z reguły dobra niematerialne jak znak firmowy, pozycja firmy etc.)

Utarg całkowity (TR) to iloczyn liczby sprzedanych produktów (Q) i ich ceny (P). TR=P*Q

Utarg krańcowy (HR) pokazuje zmianę utargu całkowitego przy wzroście sprzedaży o jednostkę ( konkurencja doskonała i niedoskonała)

Koszt całkowity (TC) to całkowita wartość wykorzystanych czynników produkcji. Zależy od metody produkcji i ceny zastosowanych czynników produkcji, zwiększa się wraz ze wzrostem produkcji.

Koszt przeciętny ( AC) jest to część kosztu całkowitego przypadająca na jednostkę produktu.

Koszt krańcowy (MC) to zmiana kosztu całkowitego spowodowana zwiększeniem produkcji o jednostkę.

Związek między AC i HC - koszt przeciętny zwiększa się wtedy gdy koszt krańcowy jest do niego większy natomiast zmniejsza się wtedy, gdy koszt krańcowy jest od niego mniejszy,

Koszt stały (FC) a koszt zmienny (VC)

Koszt stały - koszt stałych czynników produkcji niezależne od większości produkcji.

Koszt zmienny - koszt czynników produkcji zmieniający się wraz z większą produkcją. TC = FC + VC

Technika produkcji a koszty:

Krótki okres - koszty stale się zmieniają niezależnie od wielkości produkcji, koszty zmienne rosną wraz ze wzrostem produkcji, Razem tworzą koszt całkowity.

Długi okres - wszystkie koszty uważane są za zmienne

Konkurencja doskonała to sytuacja rynkowa w której:

• Działa wielu producentów i konsumentów

• Nie ma barier wejścia ani wyjścia

• Produkty są jednorodne

• Wszyscy mają te same informacje

Działalność przedsiębiorstwa na rynku wolnokonkurencyjnym:

• Nie ma wpływu na cenę

• Maksymalizacja zysku, gdy koszt krańcowy (MC) równa się cenie (P) =utarg krańcowy (HR)

• Linia podaży pokrywa się z linią kosztu krańcowego (MC)

• Linia podaży przedsiębiorstwa i gałęzi w krótkim czasie jest bardziej stroma niż w długim okresie

• Linia podaży w krótkim okresie rozpoczyna się od ceny niższej niż w długim okresie.

Monopol - to sytuacja w której tylko jedno przedsiębiorstwo jest producentem dóbr ( niezagrożone przez innych)

Przedsiębiorstwa monopolistyczne:

• Ustala ceny na rynku

• Ograniczone reakcją konsumentów

• `złota reguła' (MR=MC) przy maksymalizacji zysków.

• Zysk monopolistyczny w krótkim i długim okresie ( bariery)

• Nadwyżka ceny (P) nad kosztem krańcowym (MC) przy wielkości produkcji zapewniającej maksymalizację zysku stanowi miarę siły rynkowej monopolisty ( popyt nieelastyczny).

Różnicowanie ceny i produktu na rynku.

Monopol naturalny - jeden zakład osiągający wielkie korzyści skali.

Monopol wielozakładowy - wiele przedsiębiorstw produkujących to samo dobro. Brak znaczących korzyści skali.

Konkurencja monopolistyczna to sytuacja rynkowa ( rynek) w której:

• Działa wielu nabywców i producentów

• Nie ma barier wyjścia i wejścia

• Ale produkt nie jest jednorodny

• Przedsiębiorstwa mają wpływa na cenę w swoim segmencie

• Popyt jest elastyczny ( wielość substytutów)

• Dysponują pewną siłą rynkową - w krótkim okresie mogą osiągać zyski nadzwyczajne

• W długim okresie ( brak barier) stan równowagi ( P=AC) powoduje zanikanie zysków nadzwyczajnych

• Różnicowanie produktu ( konkurencja niecenowa) - nadawanie produktom cech, które odróżniają je od konkurencji.

Oligopol to sytuacja rynkowa w której:

• Działa niewiele ( z reguły kilka) przedsiębiorstw ( np. duopol)

• Bariery wejścia na rynek są dość wysokie

• Występuje duża współzależność między przedsiębiorstwami.

Porozumienie przedsiębiorstw: KARTELE ( jawne) i ZMOWY (tajne)

Przywództwo cenowe ( dominacja jednego przedsiębiorstwa)

Czynniki produkcji:

• Praca - ludzie wykonujący pracę

• Kapitał ( rzeczowy , realny, finansowy) - maszyny, urządzenia, budynki. Materiały

• Ziemia - ziemia i bogactwa naturalne

Popyt na czynniki produkcji:

• W krótkim okresie ( prawo malejących przychodów)

• W długim okresie ( efekt substytucji zasobów i efekt zmiany podaży)

Rynek pracy:

• Monopol obustronny na rynku pracy ( monopol związkowy i monopson ze strony pracodawców.)

• Monopson - sytuacja na rynku w której istnieje tylko jeden odbiorca dobra ( analogicznie - oligopson)

• Płace minimalne i państwo.

Rynek kapitału:

• Kapitał rzeczowy (realny)

• Kapitał finansowy ( pieniężny ) ( wynik oszczędności, nieskonsumowany dochód)

• Kapitał finansowykapitał realny = inwestycje (brutto) ; inwestycje odtworzone i netto ( rozwojowe)

Kapitał finansowy:

• Cena kapitału finansowego - STOPA PROCENTOWA

• Stopa procentowa: nominalna i realna.

RSP= NSP - stopa inflacji

• Krańcowa stopa zwrotu inwestycji > stopy procentowej = popyt ze strony przedsiębiorstwa

• Rynek kapitałowy - rynek papierów wartościowych.

Rynek ziemi:

• Ziemiaziemia + surowce

• Stała podaż ziemi - nieelastyczna

• Zmienna podaż surowców ( choć wyczerpywalne).

Podział dochodów - dochody właścicieli zasobów:

• Funkcjonalny podział dochodów - podział wartości wytworzonych dóbr między właścicieli pracy, kapitału i ziemi

• Praca - płaca ( dyskryminacja)

• Kapitał - zysk ( innowacje)

• Ziemia - renta.

Państwo i jego rola.

Rozwój interwencjonizmu państwowego wynikiem problemów z funkcjonowaniem rynku.

Wpływ na efektywność:

Ochrona konkurencji:

• Powstrzymywanie tworzenia się monopoli i ograniczenie praktyk monopolistycznych istniejących

• Walka ze zmowami cenowymi

• Polska UOKiK ( urząd obrony konkurencji i konsumenta)

Korzystanie z dóbr publicznych:

• Jest to tzw. efekt gapowicza - korzystanie z pewnych dóbr bez ponoszenia kosztów np. system prawny; obrona narodowa; bezpieczeństwo publiczne; oświetlenie i sprzątanie ulic etc.

Kontrola efektów zewnętrznych:

• Tzn. ubocznych skutków działalności ekonomicznej tzw. koszt społeczny produkcji

• Główne zanieczyszczenia: pyły i gazy, ścieki, zniszczenia gruntów, wylesienie. Śmieci i hałas.

Państwo: limity zanieczyszczeń, zakazy śmiecenia, podatki od zanieczyszczenia etc.

Usuwanie asymetrii informacji ( nieprawidłowy przepływ), powoduje zniekształcenie mechanizmów rynkowych, zły rozdział zasobów.

Przepływ informacji i dobrach pożądanych i niepożądanych społecznie.

Dobra pożądane społecznie - zalecenie powszechnej konsumpcji ( min. Edukacji, książki, benzyna bezołowiowa)

Dobra niepożądane społecznie - próba ograniczenia ich konsumpcji ( np. papierosy, dopalacze, hazard)

Wpływ na sprawiedliwy podział:

Podatki, Rodzaje:

• Bezpośrednie ( np. dochodowy od osób fizycznych - PIT, od osób prawnych -CIT)

• Pośrednie ( np. od wartości dodanej - VAT, podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy)

Systemy podatkowe a podział dochodów ( progresywne, regresywne, neutralne)

Krzywa Loffera - obniżanie przeciętnej stopy opodatkowanie może spowodować wzrost wpływów do budżetu.

Zasiłki ( płatności transferowe ) - dobrowolne przepływy dóbr, pieniędzy między państwem, producentami i konsumentami.

Rodzaje zasiłków:

• Transfery państwa dla gosp. Domowych i producentów ( zasiłek dla bezrobotnych, dla rodzin wielodzietnych etc.)

• Transfery między producentami a gosp. Domowymi ( umorzenie długu przez bank, dodatki dla rodzin pracowniczych)

Cele i skutki zasiłków:

• Realizacja sprawiedliwości społecznej, pomocy słabszym i potrzebującym

• Czasami charakter demotywujący np. wysokie i bezwarunkowe zasiłki dla bezrobotnych)

Podział dochodów (podmiotowy) - podział dochodów między gospodarstwa domowe

Narzędzia - podatki i transfery

Krzywa Lorenza - pokazuje jaki odsetek dochodów trafia do danego odsetka gospodarstw domowych.

Współczynnik Giniego :

• Pokazuje rozwarstwienie dochodów w społeczeństwie, siłę nierówności społecznych ( wyrażonych dochodami) - wskaźnik nierówności społecznych

• Może przyjmować wartości od ( pełna równość) do 1 ( max nierówność)

• Wzrost - oznacza wzrost rozwarstwienia ( nie musi oznaczać spadek zarobków najbiedniejszych)

G = a/a +b.

Problemy ze strony państwa:

• Nie zawsze wpływa pozytywnie

• System wyborczy i walka polityczna

• Lobbing i grupy interesów.

Cykliczny rozwój gospodarki:

• Podstawowy miernik wzrostu gospodarczego PNB-PKB

• Zjawisko wahania koniunktury

• Trend gospodarczy - długookresowa tendencja rozwoju gospodarki

• Cykl koniunkturalny - krótkookresowe odchylenia aktywności gospodarczej od jej trendu.

Kryzys - załamanie gospodarcze, zmniejszenie się mierników aktywności gospodarczej.

Depresja - dno kryzysu, wyhamowanie spadku, stabilizowanie się gospodarki na niskim poziomie.

Ożywienie -szybki wzrost, wychodzenie z depresji

Rozkwit - wysoki poziom aktywności gospodarczej, dynamika rozwoju zmniejsza się.

Faza recesji - kryzys + depresja

Dno - dolny punkt zwrotny

Faza ekspansji - ożywienie + rozkwit faza cyklu koniunkturalnego, model współczesny.

Szczyt- górny punkt zwrotny.

Zmiany w przebiegu cyklu:

• Zmniejszenie amplitudy wahań z powodu: monopolizmu i interwencjonizmu państwowego.

• Spadek tempa długookresowego trendu.

Wskaźniki koniunktury:

• W Polsce min: Biuro Inwestycji i Cykli Ekonomicznych ( BIEC)

- wskaźniki równoległe koniunktury - miara ogólnej bieżącej aktywności gospodarki. Wykazuje dużą zgodność z PKB

- wskaźnik wyprzedzający koniunktury ( WWK) - informujący o najbliższych tendencjach w gospodarce ( na kilka miesięcy opiera się głównie na zamianie zamówień i planów inwestycyjnych)

Rodzaje cykli koniunkturalnych:

• Cykl średni ( tzw. cykl Jaglana) 8-10 lat , największe potwierdzenie w badaniach.

• Cykl długi ok. 50-60 lat.

• Cykl krótki 4-5 lat.

• Cykl polityczny

• Umiędzynarodowienie cyklu koniunkturalnego.

Przyczyny cykliczności rozwoju:

• Przyczyny naturalne: zwłaszcza rolnictwo, budownictwo

• Teoria neoklasyczna - makroekonomiczne szoki podażowe

• Charakter `oczyszczający' i dynamizujący kryzysu.

• Teoria popytowa - makroekonomiczne szoki popytowe.

• Państwo a cykl koniunkturalny - automatyczne stabilizatory koniunktury.

Wzrost - zasadniczy trend obserwowany dopiero od końca Xviii.

Wzrost gospodarczy - ilościowy realny wzrost podstawowych wielkości ekonomicznych (PKB)

Wzrost a rozwój gospodarczy ( zmiany jakościowe, jest traktowany szerzej)

Stopa wzrostu gospodarczego - zmiana wielkości realnego PKB w danym roku do jego wielkości w roku poprzednim ( najczęściej w %) PKB = ( PKB₁- PKB₀/ PKB₀) *100%

Czynniki wzrostu gospodarczego:

• Wzrost nakładów pracy ( ilość godzin pracy, ilość ludzi pracujących ( migracje, aktywizacja zawodowa kobiet etc)

• Wzrost wydajności pracy ( kapitał rzeczowy - techniczne uzbrojenie pracy, infrastruktura gospodarcza, efekt gapowicza; kapitał ludzki - edukacja , szkolenia, uczenie się przez działanie.)

• Postęp techniczny i organizacyjny ( innowacje)

• Korzyści skali

• Zmiana struktury zatrudnienia ( alokacji zasobów)

• Inne: społeczne, kulturowe, prawne, religijne etc.

Hipoteza konwergencji - istnieją tendencje do wyrównywania się poziomu rozwoju gospodarczego inaczej: efekt doganiania.

- w krajach słabo rozwiniętych niewielkie nakłady powodują wyższy wzrost produkcji

- niewiele koszty utrzymania o odnowienia kapitału

- naśladowanie osiągnięć technicznych i organizacyjnych innych krajów.

Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne ( agregaty dotyczące całego społeczeństwa: wielkość produkcji., konsumpcja, rozwój, bezrobocie et.)

• 
  PKB; PKB per capita

• Wzrost gospodarczy - PKB

• Deficyt ( nadwyżka) budżetowy, dług publiczny

• Stopa procentowa; stopa rezerw obowiązk

• Inflacja

• Stopa bezrobocia

• Deficyt ( nadwyżka) bilansu handlowego; rezerwy walutowe.

• Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ( BIZ)

Produkt Krajowy Brutto:

• Jeden z podstawowych wskaźników makroekonomicznych. Pokazuje jaka jest siła i rozwój gospodarki krajowej ( informacje dla polityki gospodarczej)

• PKB ( GDP) jest sumą wydatków na dobra finalne w ciągu roku ( nie uwzględnia się dóbr pośrednich \ metoda wydatkowa)

• Sumujemy:

1. C - konsumpcyjne dobra finalne ( konsumpcja)

2. I - kapitałowe dobra finalne ( inwestycje)

3. G - wydatki państwa na zakup dóbr

Y=C+I+G ( jest to sytuacja gospodarki zamkniętej)

PKB w gospodarce otwartej:

• Nowe przepływy: eksport (X) i import (Z)

Y=C+I+G+X-Y

• Eksport - dobra zakupione przez zagranicę w naszym kraju, efekt pracy społeczeństwa.

• Import - wartość naszych zakupów za granicą, zimniejsza konsumpcję i inwestycje krajowe

Produkt narodowy brutto i netto:

• PNB ( GNP) - jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od świadczenia usług.

PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą

Dlaczego `brutto' w PKB i PNB? Ponieważ nie uwzględniają rocznego zużycia kapitału ( amortyzacja)

• PNN ( produkt narodowy netto - dochód narodowy)

PNN = PNB - amortyzacja

Dochód narodowy:

• Według metody dochodowej

PNN jest suma dochodów właścicieli czynników produkcji

• Według metody produkcyjnej

PNN jest sumą wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw

PKB nominalny - w cenach bieżących ( decyduje wzrost produkcji i wzrost cen)

PKB realny - w cenach stałych ( rok bazowy, decyduje tylko wzrost produkcji)

Delator PKB ( zmiana cen wszystkich dóbr wobec roku bazowego, pozwala przeliczyć nominalny PKB na realny)

PKB realny = ( PKB nominalny / delator) *100.

Problemy z PKB jako miernika poziomu dobrobytu kraju:

• Zależy od wysokości cen na rynku

• Zależy od liczby obywateli.

PSN ( PPP) - PKB skorygowany o różnice siły nabywczej waluty w różnych krajach ( nie wg. Oficjalnych kursów, a wg. Możliwości nabywczych)

PNB, PKB, PSN per capita

Stopa życiowa przeciętnego mieszkańca kraju - PKB na 1 mieszkańca.

PKB per capita = PKB / liczbę mieszkańców kraju

Cele wydatków państwa:

• Niewykorzystane moce produkcyjne ( różnica między potencjalnymi możliwościami gospodarki a rzeczywistą wielkością produkcji; krótkookresowa równowaga na rynku)

• Stymulowanie produkcji - popytowy model gospodarki, Keynes

• Podstawowe założenie, że popyt tworzy podaż.

Zagregowany (globalny) popyt = konsumpcja + inwestycje ( bez państwa) AD = C + I

Popyt konsumpcyjny - zależy od dochodów i krańcowej skłonności do konsumpcji (KSK)

KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji - jaką część dodatkowych dochodów gospodarstwo domowe wydają na konsumpcję KSK = C/Y

Popyt autonomiczny - niezależny od dochodów i produkcji ( Ew. z oszczędności) C_A

KSO - krańcowa skłonność do oszczędzania - informuje jaka część dochodu gospodarstw domowych przeznaczona jest na oszczędność KSO = S/ Y KSO= 1-KSK lub KSO + KSK = 1

(Popyt inwestycyjny), Inwestycje - w danym okresie nie zależą od poziomu produkcji i bieżącego popytu a od przewidywania popytu ( charakter autonomiczny) AD = ( C_A + I) + KSK * Y

Produkcja na poziomie równowagi:

• W modelu popytowym: produkcja odpowiada popytowi ( krzywa 45%)

• Równowaga krótkookresowa osiągana jest w punkcie przecięcia linii zagregowanego popytu linii 45%.

• Jest to punkt, w którym planowane inwestycje równają się planowanym oszczędnością.

Mnożnik:

• Procesy ( efekty) kumulacyjne w gospodarce

• Mnożnik pokazuje stosunek zmiany wielkości produkcji do zmiany wydatków autonomicznych, które ja spowodowały ( zapewnia utrzymanie krótkookresowej równowagi)

• Wydatki autonomiczne ( A) - wydatki niezależne od dochodów

• 
  
  
  Inwestycje - I, wydatki na konsumpcję (C) M = Y / ( C+ I)

M = 1/ (1-KSK) = 1/ KSO

KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji.

Udział państwa:

• Popyt państwa G - wydatki rządowe, i efekt mnożnikowy.

• Wpływ podatków na konsumpcję ( dochód do dyspozycji gosp. Domowych)

• Wpływ państwa na wielkość produkcji.

Budżet państwa - plan wydatków i przychodów państwa w okresie 1 roku ( najczęściej), określający jego politykę społeczną, gospodarczą i obronną.

Deficyt budżetowy a nadwyżka budżetowa - finansowanie deficytu: drukowanie pieniędzy, wyprzedaż majątku, aktywów państwa, zaciąganie długu.

Dług publiczny ( narodowy) - jest to całkowite zadłużenie państwa wobec swych obywateli (poprzez sprzedaż obligacji). Skumulowany deficyt budżetowy.

Deficyt budżetu nie może przekraczać 3% PKB

Dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB

Polityka budżetowa państwa:

• Polityka stabilizacyjna - rodzaj polityki fiskalnej polegający na sterowaniu poziomem całkowitych wydatków w celu maksymalnego wykorzystania zasobów gospodarczych.

• Ekspansywna polityka fiskalna ( budżetowa). Nastawiona na pobudzenie wzrostu gospodarczego: wzrost wydatków, zmniejszenie obciążeń podatkowych ( zakłada istnienie niewykorzystanych mocy produkcyjnych w gospodarce)

• Restrykcyjna polityka fiskalna ( budżetowa) - nastawiona na ograniczenie inflacji: zmniejszenie wydatków, zwiększenie obciążeń, ograniczenie zdolności wytwórcze gospodarki)

• Instrumenty polityki fiskalnej: zakupy dóbr. Transfery, zmiana stawek opodatkowanie, roboty publiczne etc.

Wpływ handlu zagranicznego:

• Eksport - zakupy zagranicy w naszym kraju, wpływ na wielkość produkcji kraju, dodatkowy bodziec popytowy.

• Import - część popytu krajowego odpływa za granicę, KSI - krańcowa skłonność importu

• Bilans handlowy ( eksport netto) : różnica eksportu i importu NX = X - Z, nadwyżka i deficyt handlu zagranicznego.

Elastyczności:

• Stopień, siła reakcji, zapotrzebowania ( popytu) i oferty ( podaży) na zmianę ceny oraz dochodu nabywców jest wyrażona przez współczynnik elastyczności.

Elastyczność cenowa popytu ( prosta) - pokazuje stopień zmiany zapotrzebowania na dobro przy określonej zmianie ceny ( współczynnik ten jest zazwyczaj ujemny)

Epd - - Q/Q : P/P

• Gdy wartość wynosi (-1)oznacza to że popyt reaguje proporcjonalnie do zmiany ceny ( wzorcowa) np. 10% wzrostu ceny, 10% spadku popytu.

• W przedziale ( -nieskoń, -1) popyt jest elastyczny, w przedziale (-1, 0) popyt jest nieosiągalny.

• Gdy wartość dodatnia - paradoks.

Elastyczność dochodowa popytu - pokazuje stopień zmiany zapotrzebowania na dobro przy określonej zmianie dochodu konsumenta ( współczynnik dodatni)

Ei - Q/Q : I/I

• Gdy wartość wynosi (1) oznacza to że popyt reaguje proporcjonalnie do zmiany dochodu ( wzorcowa)

• W przedziale (0,1) popyt jest nieelastyczny, w przedziale ( 1, nieskoń.) popyt jest elastyczny.

• Gdy wartość ujemna paradoks.

A - dobra luksusowe - zazwyczaj wysoki wskaźnik elastyczności ( >1)

B - dobra pierwszej potrzeby - z reguły niska elastyczność ( 1<) A+B tzw. dobra normalne.

C - dobra podrzędne ( niższego rzędu) - z reguły ujemna elastyczność ( odwrotna zależność)

Prawo Engela ( krzywa Engela) - zależność między wzrostem dochodu a wydatkami na żywność: wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność w całości wydatków.

Elastyczność cenowa podaży - pokazuje stopień zmiany oferty dobra przy określonej zamianie ceny ( współczynnik zazwyczaj dodatni)

Eps = Q/Q : P/P

Zastosowania wskaźników elastyczności:

• Analiza rynku

• Prognozy popytu.

Pieniądz i jego funkcje:

• Gospodarka naturalna - wymiana barterowa ( towar za towar)

• Pieniądz - podstawa gospodarki towarowo - pieniężnej

• Pieniądz symboliczny - jego wartość nie wynika z wartości materiału z którego jest zrobiony

• Pieniądz bezgotówkowy - zapis w księgach bankowych lub zapis komputerowy ( czek, karta płatnicza, przelew)

• Miernik wartości towarów

• Środek wymiany

• Powszechny środek płatniczy

• Środek gromadzenia oszczędności i element aktywów.

Banki komercyjne.

Dzięki bankom: gromadzenie oszczędności ( +zysk: odsetki), pozyskiwanie kapitału inwestycyjnego i konsumpcyjnego ( -cena: oprocentowanie)

Oprocentowanie wkładów < oprocentowanie kredytów.

Stopa rezerw ( r) - stosunek zasobów gotówkowych w banku do lokat na żądanie ( a vista)

Kreacja pieniądza w systemie bankowym:

• r= 0,1 ( 10%)

• dla uproszczenia: we wszystkich bankach taka sama stopa rezerw, wszystkie lokaty ( poza rezerwą) zostają zamienione na kredyty, wszystkie pieniądze pożyczone wracają do systemu bankowego.

• Jeden z podmiotów lokuje w banku na dłuższy okres gotówkę w wysokości 1mln. Mnożnik kreacji pieniądza bezgotówkowego w systemie bankowym ( mnożnik depozytowy) - pokazuje całościowe zwielokrotnienie podaży pieniądza w oparciu o pierwotne depozyty gotówkowe - m

M=1/r

Podaż pieniądza:

• Według stopnia płynności - zasadnicze znaczenie w obrocie gospodarczym

• MO - gotówka w obiegu ( tzw., pieniądz wielkiej mocy)

• M1 - gotówka + depozyty a vista

• M2 = M1 + wysokie płynne aktywa finansowe

• M3 = M2 + duże lokaty w walucie krajowej

Bank centralny - instytucja ( najczęściej państwowa) prowadząca politykę pieniężną w kraju `bank banków'

Zadania i funkcje:

• Emisja pieniądza gotówkowego i kontrola jego podaży

• Organizacja i kontrola obrotu bezgotówkowego w systemie bankowym ( min. Kredytodawca ostatniej instancji)

• Ewentualne finansowanie wydatków państwa ( deficytu budżetowego)

• Decydujący wpływ ma podaż pieniądza MO ale także M1 etc.

• Polityka pieniężna ( monetarna): restrykcyjna ( zmniejszenie ilości środka płatniczego w obiegu); ekspansywna ( zwiększenie ilości środka płatniczego w obiegu.

• Narzędzia:

1. stopa rezerw obowiązkowych

- podwyższenie - zmniejszenie kreacji pieniądza,

-obniżenie - zwiększenie kreacji pieniądza)

2. stopa redyskontowa - oprocentowanie kredytów udzielanych przez bank centralny pozostałym bankom:

-podwyższenie ( zmniejszenie kreacji pieniądza, większa przezorność),

-obniżenie ( zwiększenie kreacji pieniądza, mniejsza przezorność)

3. operacje otwartego rynku ( stopa referencyjna- repo)

- sprzedaż papierów - działanie restrykcyjne, zmniejszenie bazy MO;

-skupowanie papierów - charakter ekspansyjny, zwiększenie MO

Popyt na pieniądz:

• motyw transakcyjny

• motyw przezorności

• motyw portfelowy

• koszty posiadania środka płatniczego ( nominalna stopa procentowa)

Równowaga na rynku pieniądza:

• cena - koszt pieniądza - stopa procentowa

• ustalona na rynku pieniądza

• linia podaży - niezależna od rynku ( bank centralny)

• zmiany stopy procentowej - zależą od zmian popytu na pieniądz.

Podstawową funkcją rynku jest równoważenie popytu i podaży oraz tworzenie równowagi makroekonomicznej. Inflacja i bezrobocie oznaczają pewne braki równowagi w funkcjonowaniu rynku i jego niedoskonałości. Inflacja dotyczy najbardziej rynku dóbr i rynku pieniądza a bezrobocie rynku pracy.

Inflacja:

• wzrost ogólnego poziomu cen w pewnym okresie czasu

• trwały proces wzrostu cen

• ze wzrostem poziomu cen wiąże się wzrost ilości pieniądza w obiegu

• powszechnie w europie inflacja miała miejsce już w XVI i XVII po wielkich odkryciach geograficznych.

Przyczyny:

1. Ilościowa teoria pieniądza ( monetaryści)

• Podstawową przyczyną jest zwiększona podaż pieniądzawzrost dochodów uczestników rynkuwzrost popytu globalnegoprzy braku odpowiedniego wzrostu produkcjiwzrost cen

• Państwo jako główny `twórca' inflacji

• Zjawisko importu inflacji

• Potrzeba restrykcyjnej polityki pieniężnej i zmniejszenia wydatków

• Równanie wymiany I. Fishera

M*V=P*Y M - ilość pieniądza w obiegu

P - przeciętny poziom cen

V - szybkość obiegu pieniądza

Y- realny dochód narodowy

Jedna strona - globalna ilość pieniądza wydanego przez nabywców w danym okresie. Druga strona - globalna ilość pieniądza otrzymana przez sprzedawców w danym okresie.

2. Teoria kosztowa inflacji

Jako główna przyczyna - wzrost kosztów produkcji

Wzrost płac będących wynikiem działania związków zawodowych

Monopolizowanie rynków surowców i wzrost ich cen

Dewaluacja waluty krajowej ( wzrost cen surowców i półproduktów z importu)

Wzrost stopy procentowej

Wzrost podatku VAT etc.

Wzrost podatków na ubezpieczenia społeczne.

3. Teoria popytowa

• Inflacja popytowa: inflacja spowodowana jest nadwyżką popytu pieniężnego

• Jej główne źródło: wyższe wydatki publiczne, zwiększenie inwestycji, wzrost eksportu i dodatnie saldo bilansu handlowego

4. Teoria dochodowa.

Za główną przyczynę uważa dążenie do maksymalizacji korzyści gospodarczych na rynku

Powoduje to następujące zachowania uczestników rynku: podnoszenie cen przez przedsiębiorców, żądania wzrostu płac przez pracowników, państwo zwiększa deficyt budżetowy lub opodatkowanie.

Następstwem wzrost popytu i kosztów wzrost inflacji

Rozwój inflacji i jej zwalczanie:

• Spirala inflacji ( sprzężenia)

• Nakładanie się przyczyn inflacji

• Oczekiwania inflacyjne ( `samospełniające się proroctwo') a przewidywanie inflacji

• Polityka antyinflacyjna.

Mierzenie inflacji:

• GUS ( zmiany miesięczne i roczne)

Wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI)

Konstrukcja statystyczna w oparciu o koszyk dóbr konsumpcyjnych

Wskaźniki cen dóbr produkcyjnych ( PPI)

• Delator PKB= PKB nom / PKB Real

• Sposób liczenia i porównania cen

Poziom cen w roku bieżącym do cen w roku poprzednim uwzględniając przeciętną wysokość z 12 miesięcy.

Poziom cen z grudnia bieżącego roku do poziomu z grudnia roku poprzedniego

Poziom cen z bieżącego miesiąca do miesiąca poprzedniego.

Rodzaje inflacji:

Wg' kryterium tempa:

• Pełzająca - do 5% rocznie.

• Krocząca ( umiarkowana) - między 5-10%

• Galopująca ( superinflacja) - dwu lub trzycyfrowy roczny wzrost cen

• Hiperinflacja - ponad 100% rocznie.

Skutki inflacji:

• Zależą od:

-wysokości stopy inflacyjnej

-kontrolowania jej przez państwo i bank centralny

-oraz możliwości przeciwdziałania.

• Dwie główne grupy skutków: redystrybucyjne i produkcyjne.

• Redystrybucja dochodów i majątku:

-zmiany w strukturze podziału dochodu narodowego

-problem niesprawiedliwości społecznej ( najczęściej na inflacji tracą renciści, emeryci, sfera budżetowa i inni gdzie wzrost płac jest niższy od inflacji)

-spadek siły nabywczej pieniądza

-spadek stopy życiowej większości Kudzi

-tracą posiadacze gotówki tzw. `ucieczka od pieniądza' i nieracjonalny wzrost zakupów towarów i majątku rzeczowego.

-tracą najczęściej wierzyciele a zyskują dłużnicy.

• Skutki produkcyjne:

-niewłaściwa ( przypadkowa) alokacja zasobów i czynników ( zniekształconego popytu całkowitego, spadek efektywności gospodarowania)

-trudności we właściwym rachunku ekonomicznym

-problemy z właściwą informacją ( szybka zmiana)

-dodatkowe koszty ( szybkie zmiany cen etc.)

-problemy dotyczące oczekiwań i prognozy popytu - niepewność i zmniejszanie inwestycji (spadek produkcji)

• Spadek w relacjach gospodarczych z zagranicą: szybko zmieniający się kurs walutowy ( lub przewartościowanie) waluty; chaos informacyjny, nieprzewidywalność, wstrzymanie inwestycji zagranicznych etc.

BEZROBOCIE

Ludność w kraju: w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i po produkcyjnym

Ludność w wieku produkcyjnym ( 15-64 lat) : aktywni zawodowo ( zasób siły roboczej) i bierni zawodowo.

Ludzie aktywni zawodowo: pracujący i bezrobotni.

GUS :

-liczba bezrobotnych rejestrowanych

-stopa bezrobocia - udział zarejestrowanych bezrobotnych w cywilnej ludności aktywnej zawodowo.

Stopa bezrobocia = ( liczba bezrobotnych / liczba aktywnych zawodowo) *100%.

Bezrobocie rejestrowane - uproszczona metoda uwzględniająca tylko osoby zarejestrowane jako bezrobotne

BAEL - badania aktywności ekonomicznej ludności.

-współczynnik aktywności zawodowej - stosunek ludzi aktywnych zawodowo ( pracujących i bezrobotnych w danym wieku do ogółu ludności w tym wieku.)

Eurostat i Międzynarodowa Organizacja Pracy ( 15-64 etc)

Przyczyny i rodzaje bezrobocia:

• Frykcyjne ( naturalne)

• Strukturalne ( upadek jakiejś gałęzi gospodarki)

• Cykliczne ( koniunkturalne) - spowolnienie gospodarcze w całym kraju

• Dobrowolne ( teoria naturalnej stopy bezrobocia) i przymusowe

• Jawne, ukryte ( bezrobotni niezarejestrowani), fikcyjne ( są zarejestrowani ale faktycznie nie są bezrobotnymi)

• Neoklasycy i monetaryści: główna przyczyna - działalność związków zawodowych i państwa: usztywnienia płac i niepozwalanie mechanizmom rynkowym na odpowiednie dostosowanie ( i / lub wysokie zasiłki dla bezrobotnych)

• Keynesiści ( główna przyczyna - zbyt niski globalny popyt na dobra i usługi poniżej podaży; same mechanizmy rynkowi nie pomogą - potrzeba interwencji państwa.)

Gospodarcze skutki bezrobocia:

• Mniejszy popyt ze strony gospodarstw domowych

• Niższa produkcja

• Niewykorzystane zasoby produkcyjne

• Proces obniżania kwalifikacji pracowników.

• Niewykorzystany kapitał produkcyjny i potrzeba konserwacji.

Społeczne skutki:

• Brak źródeł utrzymania - konsekwencje dla życia rodzinnego

• Większe wydatki państwa na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną.

• Odpływ wykwalifikowanych pracowników do innych krajów.

---