Rehabilitacja ruchowa jako dział rehabilitacji i forma uczestnictwa w kulturze fizycznej

Człowiek wywołuje kataklizmy, powoduje nieszczęścia innych ludzi, ale człowiek potrafi z nimi walczyć, potrafi wspiąć się na wyżyny najlepszych ludzkich uczuć i szczyty intelektu, aby usunąć skutki tych nieszczęść i kataklizmów, a także zapobiegać im na przyszłość.

Pojawiły się w to miejsce (wojen) inne zagrożenia związane z modernizacją życia społeczeństw:

• stresy psychiczne,

• stresy fizyczne,

• stresy chemiczne i inne,

których skutkami są masowe schorzenia oraz różnego rodzaju obrażenia.

• Początki wykorzystywania ruchu do celów leczniczo-zdrowotnych:

• praktyki medycyny orientalnej starożytnego Wschodu (Chiny, Egipt, Indie).

• Za jednego z prekursorów gimnastyki leczniczej uważany jest ojciec medycyny europejskiej Hipokrates (460-377 p.n.e.).

• Galen (130-200 r.) jako pierwszy dokonał podziału gimnastyki na:

• zdrowotną,

• wojenną i

• sportową.

• Pomost łączący dorobek świata antycznego z nowożytnym w dziedzinie gimnastyki leczniczej odegrało dzieło Girolamo Mercuriale De arte gimnastica.

• Naukowe podstawy gimnastyki leczniczej, będącej pierwowzorem współczesnej rehabilitacji ruchowej, stworzył Per Henryk Ling, który w kierowanym przez siebie od 1813 roku Centralnym Królewskim Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie jako pierwszy wprowadził specjalizację z tego zakresu w ramach studiów WF.

• W Polsce narodziny i rozwój gimnastyki leczniczej wiążą się m.in. z takimi nazwiskami jak:

• Jędrzej Śniadecki (1768-1838),

• Ludwik Bierkowski (1801-1860) i

• Helena Kuczalska (1854-1927), która jako pierwsza na naszych ziemiach założyła placówkę kształcenia fachowców w tej dziedzinie.

• Termin „rehabilitacja” pojawił się w nauce po I wojnie światowej.

• Wprowadzili go Anglosasi, gdy zajęli się losem inwalidów wojennych i chcieli im przywrócić użyteczność społeczną, ucząc ich nowych czynności zawodowych w dostosowaniu do istniejącego inwalidztwa.

• U podstaw rehabilitacji leżały przede wszystkim cele zawodowego usprawniania.

W miarę postępu nauki i techniki oraz przemian społecznych rehabilitacja stała się procesem medyczno-społecznym, którego celem jest wyprowadzenie ON, bez względu na wiek i płeć, z impasu życiowego w wyniku:

• choroby,

• wady wrodzonej,

• nieszczęśliwego wypadku.

• Rehabilitacja stara się uwzględnić wszystkie składniki impasu:

• fizyczny,

• psychiczny,

• społeczny,

• zawodowy.

• Można powiedzieć, że rehabilitację zrodziła potrzeba, a ojcem było nieszczęście ludzkie.

• Żyzną glebą dla jej rozwoju były myśl i czyn społeczny, a spiritus movens (siła sprawcza), serce i rozum ludzki (Kabsch).

• Powstają nowe rzesze ludzi o ograniczonej sprawności lub pozbawionych możliwości pełnienia normalnych ról społecznych.

• W takich układach zapewnienie jedynie opieki społecznej było niewystarczające.

• Poszukiwano nowych form doliczania m.in. przez ruch.

• Ruch odpowiednio stosowany pozwala:

• na powrót całkowity utraconych funkcji (zwłaszcza ruchowych),

• zaś z nieodwracalnymi dysfunkcjami, na skompensowanie kalectwa.

• Wykorzystanie ruchu oraz pewnych form oddziaływania psycho-społecznego w procesach doliczania doprowadziło do powstania rehabilitacji.

• Termin „rehabilitacja” z łac. rehabilitare = przywracać do stanu właściwego (może odnosić się do różnych aspektów życia np. dobrego imienia, utraconych praw, zdrowia).

• Współczesne rozumienie pojęcia rehabilitacja:

Kompleksowe działanie państwa i społeczeństwa, a zwłaszcza służb ochrony zdrowia, opieki społecznej, nauki, oświaty i kultury oraz organizacji społeczno-politycznych, zmierzające do zachowania lub przywrócenia normalnych ról społecznych osobom okresowo lub stale niepełnosprawnym psychofizycznie.

• Początkowo RehR miała głównie zastosowanie w chorobach i dysfunkcjach narządu ruchu.

• Dzisiaj stanowi nieodłączny element postępowania leczniczego w większości schorzeń, niezależnie od wieku pacjenta.

• W niektórych specjalnościach medycznych spełnia rolę:

• podstawowego środka leczniczego,

• w innych przyspiesza proces rekonwalescencji,

• jeszcze w innych służy przygotowaniu do zabiegów operacyjnych, a także utrwalaniu ich skutków.

• Niekiedy postępowanie rehabilitacyjne dotyczy:

• narządu, w którym zlokalizowana jest choroba,

• w innych przypadkach polega na ćwiczeniu nie objętych zmianami chorobowymi części ciała w celu uzyskania kompensacyjnej poprawy sprawności ogólnej.

• Rehabilitacja ruchowa jest tą postacią rehabilitacji, a zarazem formą uczestnictwa w KF, która odnosi się do zdrowia, a której celem jest przywracanie lub kompensacja utraconych w wyniku choroby lub kalectwa funkcji psychomotorycznych i ubytków somatycznych przy pomocy fizycznych środków, a zwłaszcza ruchu.

Rehabilitacja jest systemem składającym się z dwóch podsystemów:

1. rehabilitacja lecznicza,

2. rehabilitacja społeczna.

• Ad. 1. Wyróżnia się formy:

• rehabilitacja kliniczna,

• rehabilitacja uzdrowiskowa,

• rehabilitacja przemysłowa.

• Ad. 2. Wyróżnia się formy:

• rehabilitacja zawodowa,

• rehabilitacja środowiskowa.

• Formy rehabilitacji różnią się organizacją i środkami działania.

• Rehabilitacja kliniczna to całokształt rehabilitacji leczniczej prowadzonej w placówkach lecznictwa zamkniętego i otwartego,

• Rehabilitacja uzdrowiskowa i przemysłowa cechuje się wykorzystaniem swych samoistnych warunków do rehabilitacji leczniczej.

Rehabilitacja jako system

• Czy rehabilitacja jest działalnością praktyczną czy też jest nauką leżącą na styku nauk biomedycznych i nauk WF?

Rehabilitacja ruchowa jako podsystem

• Wg Kabscha rehabilitacja ruchowa, to rodzaj rehabilitacji, który wykorzystuje trening ruchowy w usprawnianiu ON

• Adaptując definicję treningu sportowego (Naglak):

Trening ruchowy, takie pedagogiczne i fizyczne (ruchowe) postępowanie, które poprzez specjalną adaptację organizmu prowadzi do poprawy, utrzymania lub przywrócenia jego funkcji, względnie do wytworzenia funkcji zastępczych.

• Termin „trening ruchowy” podkreśla, że nie chodzi tylko o ćwiczenia fizyczne, lecz o wszelkie możliwe formy oddziaływań ruchowych na rehabilitowaną osobę.

Rehabilitacja ruchowa a kultura fizyczna

• Teza - wykorzystanie ruchu dla celów leczniczych kształtowało się w dziejach kultury ludzkiej wraz z KF.

• Dwa fakty są godne podkreślenia:

• twórca współczesnego WF (Piasecki) był lekarzem i akademickie nauczanie WF zapoczątkował przy wydziale lekarskim (Poznań 1919),

• prof. Dega tworzył swą koncepcję nowoczesnej rehabilitacji na gruncie ortopedii i WF.

• Wg Kabscha nauki medyczne dały podwaliny KF, a obie razem - medycyna i KF, położyły kamień węgielny pod rehabilitację, a rehabilitację ruchową w szczególności.

• Współczesna KF jawi się jako system obejmujący cztery obszary (ryc.4).

• Każda z tych dziedzin jest podsystemem KF.

Jak ścisłe związki istnieją między nimi?

• Do niewątpliwych zalet rehabilitacji należy m. in. brak skutków ubocznych, towarzyszących często leczeniu farmakologicznemu, jak również dodatni - na ogół - jej wpływ na stan psychiczny pacjenta, wynikający z osobistego i świadomego udziału w usprawnianiu chorego narządu lub organizmu jako całości.

• O miejscu RehR w KF świadczy nie tylko jej gimnastyczny rodowód, ale także liczne jej powiązania ze wszystkimi pozostałymi formami uczestnictwa w tej dziedzinie kultury.

• Kreację, rekreację i rehabilitację ciała różnią intencje podmiotu jego uprawy (agonistyczne, hedonistyczne, zdrowotne).

• Łączy je natomiast wspólny przedmiot (ciało) oraz ruch jako środek oddziaływania.

Związki RehR i WF

• Najściślejsze (choć nie jedyne) związki RehR z WF dotyczą korektywy.

• Niezależnie od tego wspólnym zadaniem WF i nowoczesnej rehabilitacji jest fizjoprofilaktyka.

• Profilaktyczno-terapeutyczne wartości różnych form rekreacji są powodem licznych ich zastosowań jako środka postępowania rehabilitacyjnego.

• Sport inwalidów i rehabilitacja zdrowotna sportowców świadczą również o występowaniu powiązań między tymi z pozoru najbardziej odległymi od siebie formami uczestnictwa w KF.

• Profilaktyczno-terapeutyczne wartości ćwiczeń fizycznych znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, zaś kultura fizyczna w osiągnięciach medycyny uzyskuje potwierdzenie znaczenia aktywności fizycznej w kształtowaniu zdrowia.

Dalszy rozwój ilościowy i jakościowy usług świadczonych w ramach RehR będą wymuszały następujące okoliczności:

• zmiana obrazu zachorowań w postaci malejącej liczby przypadków o ostrym przebiegu na rzecz wzrostu chorób przewlekłych,

• wzrost liczby urodzeń dzieci defektywnych, które dzięki postępom medycyny udaje się utrzymać przy życiu,

• wzrost liczby chorób z niedostatku ruchu na skutek udogodnień cywilizacyjnych w życiu codziennym i w pracy,

• wzrost liczby ofiar kolizji komunikacyjnych w następstwie rozwoju motoryzacji,

• wydłużenie się przeciętnej długości życia i związane z tym starzenie się społeczeństw,

• wzrost poziomu świadomości społecznej wobec kalectwa i niepełnosprawności.

• Dalszy postęp w rehabilitacji będą wyznaczały dwa czynniki:

• cywilizacyjny i

• kulturowy.

• Od pierwszego będzie zależała wielkość zapotrzebowania na różnorodne usługi rehabilitacyjne, od drugiego - społeczna aprobata na koszty związane z ich zaspokajaniem.

• Najbardziej silne i oczywiste są związki rehabilitacji ruchowej z WF.

• Z WF czerpie podstawy i metody ćwiczeń fizycznych, które wdraża w proces usprawniania fizycznego, sama dając teoretyczne podstawy wielu dziedzinom nauki o WF na podstawie wnioskowania a posteriori: o funkcjach prawidłowych organizmu ciała ludzkiego - na podstawie dysfunkcji.

• Mniej silne związki łączą rehabilitacje ruchową ze sportem i to prawie „jednostronnie”” ze sportu w kierunku rehabilitacji:

• techniki ćwiczeń sportowych, które w odpowiednio przystosowanych formach wdraża się w leczniczych ćwiczeniach,

• wszystkie niemal ćwiczenia sportowe wykorzystywane w SN po przystosowaniu do ich możliwości,

• wdrażanie w rehabilitacji ruchowej doświadczeń, form i metod treningowych oraz teorii treningu sportowego,

• doświadczenia sportu w zakresie stosowania obciążeń treningowych.

• Odwrotny kierunek to:

• wzbogacanie ćwiczeń sportowych o nowe elementy form i technik poszczególnych konkurencji, jakie wypracował SN,

• leczenie rehabilitacyjne sportowców (praca usługowa dla sportu).

• Związki rehabilitacji ruchowej z rekreacją

• trudno odróżnić gdzie kończy się rekreacja a zaczyna rehabilitacja (dotyczy to profilaktycznego oddziaływania RehR oraz terapeutycznego działania rekreacji ruchowej).

• dla RehR jest charakterystyczne to, że o ile to potrzebne, obejmuje ludzi w różnym wieku. Jest rzeczą niezwykle znamienną, że obecna rehabilitacja, i to głównie ruchowa, coraz częściej spełnia swe zadania względem populacji leżącej na początku i końcu osi wieku osobniczego.

• inną charakterystyczną cechą RehR jest to, że podmiotem jej działania jest indywidualny osobnik - człowiek chory, kaleki, natomiast pozostałe dziedziny KF, zwłaszcza WF i rekreacja, głównie operują grupą.

Pytania pomocnicze

• Które z takich pojęć, jak: rehabilitacja zdrowotna, fizjoterapia, rehabilitacja ruchowa jest zakresowo najszersze, a które najwęższe?

• Jakie zastosowanie może mieć rehabilitacja ruchowa w różnych rodzajach i etapach postępowania leczniczego?

• Na czym polegają zabiegi kompensacyjne w rehabilitacji ruchowej?

• Jakie związki łączą rehabilitację z pozostałymi formami uczestnictwa w KF?

• Jakie okoliczności pozwalają przewidywać wzrost zapotrzebowania na usługi rehabilitacyjne w przyszłości?

---