Sport jako forma uczestnictwa w KF
Sport - co rozumiemy pod tym pojęciem?
Zjawiska są starsze od terminu sport:
igrzyska,
wyścigi,
zapasy,
gry i zabawy ruchowe,
ćwiczenia fizyczne
znane już były w antycznej Grecji, Rzymie i starożytnemu Wschodowi.
Słowo sport - pochodzi od łacińskiego „se desportare”, z kolei od starofrancuskiego czasownika „se desporter” - bawić się, przyjemnie spędzać czas, oddawać się rozrywkom.
W Anglii średniowiecznej sławny poeta Chaucer (1340-1400) używał jeszcze słowa „desport”.
Sportami nazywano wtedy różnorodne sposoby spędzania wolnego czasu przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych (polowania, gonitwy konne, zabawy z piłką i ćwiczenia fizyczne na świeżym powietrzu).
Na tym gruncie zrodziło się pojęcie amatora (miłośnika).
Amator
(w Anglii XIX w.) - amatorem jest każdy gentelman, który nigdy nie uczestniczył w zawodach publicznych dostępnych dla wszystkich, jak również nie brał pieniędzy z tytułu uczestnictwa w nich, który nie jest robotnikiem, rzemieślnikiem ani najemnikiem - podział ….
Jeśli do sportów zaliczano niekiedy i te rodzaje rozrywek, w których uczestniczył plebs to tylko dlatego, że nad ich zabawą rozciągali patronat przedstawiciele warstw wyższych i ich to nazywano „sportsmenami”.
Sportsmeni:
występowali w roli widzów,
występowali w roli znawców,
osoby zaangażowane w zakłady pieniężne.
Sport traktowano jako zabawę elitarną, niedostępną dla innych grup a więc społecznie wyróżniającą.
Wyższe warstwy społeczne wiązały zinstytucjonalizowaną aktywność określaną dziś jako sport z koniecznością kształtowania, utrwalania i wzmacniania u młodzieży przewag fizycznych niezbędnych dla klasowego czy etnicznego panowania, a więc głównie dla walki orężnej, choć także i zdobywania pożywienia (myślistwo).
Przełom XIX i XX w. - dzięki odkryciu i odpowiedniej interpretacji wzorów antycznych, zaczęto akcentować w pojęciu sportu uniwersalny czynnik doskonalenia osoby ludzkiej, zabawy, zdrowia itp.
Idealne pojęcie sportu upowszechnił ruch olimpijski.
Samo słowo „sport” jest wieloznaczne, tak że często wyrwane z kontekstu może budzić różne często bardzo odległe od istoty tego zjawiska skojarzenia.
Znaczenie terminu sport (kilka sfer znaczeniowych w języku potocznym): Np.
1. Gdy mówimy o kimś „uprawia chętnie sport”, „zajmuje się sportem” - to mamy na myśli zespół powtarzających się zachowań, który w czasie i przestrzeni można wyodrębnić z innych zachowań danej osoby. Definicje kładą nacisk:
na behawioralny (R-S) opis owych zachowań np. na ich ekspresję wizualną,
akcentują elementy psychologiczne (postawy i emocje), które są dla owych działań specyficzne:
dobrowolnie podjęty wysiłek,
rywalizacja,
dążenie do doskonałości itp.
2. Mówiąc o „sporcie pomyślnie rozwijającym się w danym kraju” -
mówimy o instytucji,
pewne urządzenie życia zbiorowego, (w którym tkwi tysiące osób „uprawiających chętnie sport”),
zaspokaja potrzeby jednostki i sport pełni funkcję społeczną.
sport w tym sensie oznacza określoną terytorialnie lub państwowo formę organizacji społecznej zachowań zbiorowych.
3. Gdy mówimy „zachował się jak sportowiec”- po dżentelmeńsku np. honorowo, odważnie, sprawiedliwie, taktowanie itp.
Zachować się „jak sportowiec” może człowiek, który
ani sportu nie uprawia,
ani „nie czyni sobie z niczego sportu”,
ani instytucjonalnie nie jest związany z organizacją społeczną określaną mianem sportu, tylko winien spełnić w odrębnej sytuacji pewne wymogi etyczne.
4. Wypowiadając zdanie o chłopcu, który „ze skakania do tramwaju uczynił sobie sport” mamy na myśli działanie:
które nie przynosi korzyści materialnych,
samo w sobie jest celem,
towarzyszy mu napięcie i element ryzyka.
5. Znaczenie słowa „sport” zbliżone jest do znaczenia słowa „zabawa”.
6. Kiedy mówimy o „stroju sportowym” mamy na myśli ubiór:
nie odświętny,
ale i nie roboczy,
swobodny,
barwny,
lecz nie wymyślny,
podkreślający jakiś związek lub skojarzenia z młodością, SF i zdrowiem.
Liczne próby uściślania jego znaczenia przez dodawanie odpowiednich przymiotników, zestawianych z reguły na zasadzie opozycji np.:
sport amatorski - zawodowy,
sport wyczynowy - masowy,
sport kwalifikowany - niekwalifikowany,
nie spełniają oczekiwań, ujawniając narastające sprzeczności w obrębie tej dziedziny KF.
Wg Grabowskiego jedynie podział sportu ze względu na rolę jaką spełnia w życiu jednostki, kryterium motywacyjne, ma walor ponadczasowy i jest w stanie wytrzymać napór dokonujących się przewartościowań poglądów na ten temat
Ze względu na motywy zainteresowań sport może występować w trojakiej roli:
jako widowisko - sport pasywny,
jako środek realizacji celów pozasportowych np. wychowawczych, zdrowotnych, propagandowych itp. (sport instrumentalny),
jako wartość sama dla siebie - sport autoteliczny (samowystarczalny).
Ad 1. Sport jako widowisko - sport pasywny,
Sam udział w widowisku sportowym nie jest ani warunkiem koniecznym, ani wystarczającym uczestnictwa w KF.
Może on być o tyle przedmiotem zainteresowań teorii EF, o ile wynika to z przypisanych EF zadań w dziedzinie przygotowania kulturalnego widza sportowego.
Ad 2. Sport jako środek realizacji celów pozasportowych np. wychowawczych, zdrowotnych, propagandowych
Sport rozumiany w sensie instrumentalnym, wchodzi na równi z innymi przejawami aktywności ruchowej (np. turystyka, zabawa, taniec, ćwiczenia gimnastyczne) w zakres środków innych form uczestnictwa w KF.
Cechą charakterystyczną tak pojmowanego sportu jest dobór dyscyplin i konkurencji sportowych pod katem określonych potrzeb np. wychowawczych, zdrowotnych, rekreacyjnych, a niekiedy nawet i niedostatków, zwłaszcza somatyczno-motorycznych człowieka, np. ludziom wątłym zaleca się sporty siłowe, mało wydolnym - wytrzymałościowe, z ograniczoną ruchomością w stawach - gibkościowe itp.
Ad 3. Sport jako wartość sama dla siebie - sport autoteliczny
Krańcowo odmienna zasada obowiązuje w sporcie rozumianym autotelicznie. a więc takim, który nie wymaga uzasadnienia przez inne wartości (jak np. zdrowie, bezpieczeństwo ojczyzny, odpoczynek, uroda ciała), lecz jako wyraz odwiecznych dążeń agonistycznych (rywalizacja) i perfekcjonistycznych człowieka stanowi wartość samą dla siebie.
Ludzie dobierani są do poszczególnych dyscyplin sportowych pod kątem dyspozycji somatyczno-motorycznych (wysocy do koszykówki, silni do dźwigania ciężarów, wytrzymali do biegów itp.), umożliwiających osiąganie maksymalnych rezultatów w postaci zwycięstwa nad rywalem lub ustanowienia rekordu.
Ad 3. Sport jako wartość sama dla siebie - sport autoteliczny c.d.
W takim najbliższym realiów współczesnego życia znaczeniu pod pojęciem sport należy rozumieć formę uczestnictwa w KF ludzi posiadających odpowiednie predyspozycje somatyczno-motoryczne, której celem jest zaspokojenie potrzeby samorealizacji na drodze współzawodnictwa w dążeniu do osiągania maksymalnych rezultatów w zakresie SF i ruchowej.
Takie zawężenie zakresu pojęcia sportu istotnie odbiega od utrwalonych tradycją wyidealizowanych wyobrażeń na ten temat (zawartych m.in. w takich hasłach, jak: sport to zdrowie, radość, piękno), ma jednak tę niewątpliwą zaletę, że likwiduje atmosferę dwuznaczności wokół tego zjawiska, zwanego fenomenem XX wieku.
Sport systemem swych oddziaływań wkracza we wszystkie dziedziny życia współczesnego człowieka i społeczeństwa.
Sport we wszystkich swoich rodzajach i formach ma charakter masowy w podwójnym znaczeniu:
jako sposób czynnego uczestnictwa osób w fizycznej aktywności (sport szkolny, rekreacyjny i sport będący na usługach lecznictwa),
jako forma uczestnictwa w widowisku o największym dziś w świecie zasięgu.
Ad.1.
liczba czytelników książek w Polsce obejmuje 35% ludności,
90% czyta prasę,
radio i TV dociera do 80% odbiorców,
najbardziej atrakcyjne widowiska sportowe na stadionach ogląda 16% widzów,
zainteresowanych sportem w TV jest ponad 70% widzów,
prasę sportowa czyta również wielka liczba zainteresowanych sportem.
Ad.2. Istota tkwi nie tyle w środkach przekazu, ile w jakości transmisji i percepcji sportu przez szerokie rzesze jego odbiorców.
Stąd najważniejsze wydaje się:
uwidaczniająca się często przewaga pierwiastka walki i rywalizacji nad współpracą,
traktowanie sportu wyłącznie instrumentalnie, a nie autotelicznie (wydobycie i ukazanie tych wartości, które tkwią w nim immanentnie i są cenne same w sobie),
dążenie do maksymalnego wyniku za wszelką cenę w myśl skompromitowanej maksymy: cel uświęca środki.
Rekordy kraju, kontynentu, świata, gminy i podwórka, powie znany zawodnik, to istna zwariowana karuzela, z której nie widać już nic.
A jednak jest w tym wszystkim jeszcze coś ponadto. Jest człowiek i jest sport, który daje także inne niewymierne satysfakcje.
Podział sportu na:
wielozadaniowy (heteroteliczny),
samorealizujący się (autoteliczny),
nie oznacza przeciwstawiania sobie tych w istocie odmiennych i służących różnym celom form aktywności ruchowej. Różnice bowiem to nie to samo co przeciwieństwa.
Stąd np. fakt, że w jednym, przypadku doskonalenie ciała dokonuje się przez usuwanie niedostatków, zaś w drugim poprzez rozwijanie predyspozycji, nie przeszkadza, że obydwie te formy mieszczą się w pojęciu KF.
Uznanie sportu, w sensie autotelicznym, jako równoprawnej z innymi formy samorealizacji oznacza zgodę nie tylko na niewątpliwe pożytki, ale również i pewne niebezpieczeństwa wynikające z jego uprawiania.
Uznanie sportu w sensie autotelicznym, jako równoprawnej z innymi formy samorealizacji człowieka, musi oznaczać równocześnie zgodę nie tylko na niewątpliwe pożytki, ale również i pewne zagrożenia wynikające z jego uprawiania.
Niezależnie od sfery aktywności, każdy kto dąży do wybicia się ponad innych lub przekroczenia samego siebie ponosi pewne ryzyko (również utraty zdrowia). W tego typu skłonnościach transgresyjnych (przekraczania) wyraża się m.in. istota natury ludzkiej, a zarazem humanistyczny sens sportu.
Któż bowiem, niezależnie od sfery aktywności, nie ryzykuje dążąc do przekroczenia samego siebie?
W tym wyraża się urok egzystencji człowieka, a zarazem humanistyczny sens sportu. Powinno się tu jednak przyjąć ważne zastrzeżenie, że decyzje w tej sprawie mogą podejmować tylko ludzie dorośli i wyłącznie we własnym imieniu.
Obserwowane tendencje coraz niższego wieku rozpoczynania specjalistycznego treningu i współzawodnictwa sportowego stanowią poważne zagrożenie tej zasady.
Niezależnie od ryzyka utraty zdrowia, dążenie do osiągnięcia wyniku sportowego za wszelką cenę, podsycane często przez grupy zupełnie pozasportowych interesów, kryją w sobie niebezpieczeństwo alienacji człowieka jako twórcy tego wyniku.
Uświadomienie tego zagrożenia, prowadzącego nieuchronnie do dehumanizacji sportu, a tym samym jego degradacji jako zjawiska społecznie użytecznego, stanowi pilne zadanie dla społecznych i zawodowych kadr kultury fizycznej.
Sport w swoich wielorakich rodzajach i formach wkracza dziś do wszystkich niemal dziedzin życia:
wywiera istotny wpływ na niwelację różnic między miastem i wsią,
sięga swoim oddziaływaniem sfery produkcji, głównie poprzez walory:
usprawniające,
rekreacyjne,
wypoczynkowe,
zbliża i integruje zróżnicowane społecznie i kulturowo klasy, warstwy i grupy społeczne w myśl klasycznie pojętej zasady egalitaryzmu,
jest istotnym elementem realizacji wzoru człowieka wszechstronnie rozwiniętego w szczególności poprzez lansowanie wartości ciała i SF jako nieodzownego składnika owego wzoru,
Sport w swoich wielorakich rodzajach i formach wkracza dziś do wszystkich niemal dziedzin życia (cd.):
posiada ciągle rozwijające się szanse upowszechniania zasad demokracji w szczególności rozumianej jako równość szans, rzetelnej i sprawiedliwej oceny wysiłków i ich rezultatów oraz adekwatnej wobec wyników nagrody,
w sferze politycznej sport służy ugruntowaniu pozycji narodu i państwa,
stanowi dogodną platformę zbliżenia i współpracy między krajami i narodami całego świata, jest więc skutecznym narzędziem budowania i upowszechniania wartości patriotyzmu i internacjonalizmu,
sport w swoim modelowym kształcie zawiera pierwiastek kreacji, dążenia do ideału, tęsknoty do zdobycia nieosiągalnego, wartości upostaciowanej w micie Ikara, a więc trwałe i sprawdzone wartości humanistyczne naszej cywilizacji.
Osobliwość sportu, jako fenomenu współczesnej kultury, była i jest inspiracją dla licznych badań zmierzających do wyjaśnienia jego istoty. Z Krawczyk wyodrębnił różne typy interpretacji tego zjawiska w literaturze:
fenomenologiczną - sport jest wyrazem dążeń człowieka do osiągnięcia nieosiągalnego (twórczość), zaspokaja potrzebę życia w świecie iluzji, umożliwiając ucieczkę od świata „zwykłego";
-psychoanalityczną - traktującą sport zarówno jako przejaw reakcji na frustrację człowieka, wynikającą z niemożności zaspokojenia różnych potrzeb i aspiracji, jak i czynnik rozładowania w formach ucywilizowanych (symbolicznych) nagromadzonej w jej wyniku agresji;
Z Krawczyk wyodrębnił różne typy interpretacji tego zjawiska w literaturze cd.):
antropologiczno-kulturową - sport jako element stylu życia, wynikający z ukształtowanych wartości i utrwalonych w różnych zbiorowościach wzorów zachowań;
semiotyczną - sport jest symbolicznym wyrazem znaczeń przypisywanych przez ludzi takim wartościom, jak zwycięstwo, porażka, siła, słabość itp., a także nośnikiem ogólnospołecznych idei braterstwa, pokoju, koegzystencji, współpracy;
strukturalno-funkcjonalną - sport pośród innych elementów kultury, jak: wierzenia, ideologie, zwyczaje, obyczaje, rytuały, normy wartości;
aksjologiczną - w sporcie zarówno elementów kultury bytu (infrastruktura), jak i kultury społecznej (normy, wzory zachowań), a także kultury symbolicznej (np. olimpizm, jako symbol wartości uniwersalnych).
Oprócz aksjologicznie neutralnych prób naukowego wyjaśnienia istoty sportu, jest on również przedmiotem licznych ocen wartościujących, jako dziedzina ścierających się sprzecznych tendencji między oczekiwaniami i zagrożeniami związanymi z jego uprawianiem. Przykładem mogą być antynomie:
podmiotowość uczestnictwa w sporcie a uprzedmiotowienie człowieka jako siły najemnej lub jednostki zniewolonej do produkcji wyniku w sporcie zawodowym i dziecięcym;
zasada fair play a dążenie do wyniku za wszelką cenę jako wartości samej dla siebie;
postulat równych szans rywalizacji a nierówność ekonomiczna i cywilizacyjna konkurujących stron;
sport jako sposób na wartościowe życie a jego wpływ na odroczenie startu życiowego;.
propagandowa i zarazem deprymująca rola rekordowych osiągnięć w upowszechnianiu sportowego modelu życia;
postulat wszechstronności w kształtowaniu ciała a usprawnianie jego fragmentów pod kątem potrzeb poszczególnych dyscyplin sportu;
dojrzałość społeczna i moralna jako warunek podmiotowego uczestnictwa w sporcie a wiek optymalnych możliwości biologicznych organizmu do osiągania maksymalnych rezultatów sportowych.
Między tymi, a także wieloma innymi sprzecznościami, sytuuje się autentyczna rzeczywistość sportowa, której przyszłość zależy od tego, jakie tendencje w ramach tych antynomii uzyskają dominację.
Sport wyczynowy
Zalety:
międzynarodowe sukcesy sportowców rozsławiają kraj,
widowiska sportowe stanowią środki integracji środowisk - staja się ważnym czynnikiem popularyzacji sportu wśród młodzieży.
Zjawiska negatywne:
gwiazdorstwo mistrzów,
naruszenie granicy bezpieczeństwa zdrowia, stosowanie dopingu,
nieposzanowanie reguł walki sportowej,
szowinizm kibiców,
merkantylizm i kaperownictwo.
„Sport wychowawczy” - to zgodność jego efektów z zasadniczymi funkcjami EF.
Sport wyczynowy
Jeżeli sport operuje czynnikami pobudzającymi rozwój osobnika (stymulacja), przygotowuje do życia (adaptacja) i usuwa skutki niesprzyjających warunków środowiska (korekcja), to jego walory mogą stać się elementami systemu pedagogicznego.
Jeżeli zaś zostaje zachwiana równowaga tych funkcji a cele sportu autonomizują się, sport staje się nowotworem na tle procesu ogólno-wychowawczego.
Sygnały ostrzegawcze to momenty gdy sport:
biegnie zbyt wąskim torem specjalistycznym, bez oparcia na wszechstronnym rozwoju funkcji ustrojowych,
dokonuje tak daleko posuniętej automatyzacji stereotypów ruchowych, że staja się one sztywne i nieprzydatne w zmienionych warunkach środowiskowych,
przesłania cele ogólnorozwojowe i wznosi ambicje na wyżyny maskujące dopuszczalne aktualnie granice obciążenia (wczesna specjalizacja),
powoduje daleko idące przystosowanie do jednostronnych form ruchu kosztem zachowania równowagi ustrojowej.
Najistotniejsze cechy sportu
Niezależność bezpośrednich motywów od podstawowych potrzeb życiowych.
Dodatnie emocje towarzyszące postanowieniom i działaniom.
Brak materialnego efektu, który zawsze jest wynikiem pracy produkcyjnej.
Ruchowy charakter działania z akcentem specjalistycznym.
Systematyczność w dążeniu do osiągnięcia maksymalnych wyników.
Jaskrawy moment współzawodnictwa, jako jeden z zasadniczych bodźców doskonalenia.
Ścisłe stosowanie się do przepisów określających normy sprzętu, warunki i formy ruchowe, co umożliwia wymierność i porównywalność wyników.
Sport (Encyklopedia)
Świadoma, dobrowolna działalność człowieka, podejmowana głównie dla zaspokojenia potrzeby zabawy i popisu, walki, a także wewnętrznego doskonalenia się w drodze systematycznego rozwoju cech fizycznych, umysłowych i wolicjonalnych.
Cechą charakterystyczną sportu jest współzawodnictwo wyrażane systemem zawodów i ma charakter nieantagonistyczny.
Sport wyczynowy
Sport rekreacyjny
Sport dzieci i młodzieży
Sport kobiet
Sport niepełnosprawnych
Pytania pomocnicze
Na czym polega różnica między sportem rozumianym instrumentalnie i autotelicznie?
Jakie główne ludzkie dążenia zaspokaja sport jako wartość autoteliczna?
Do jakiej orientacji teoretyczno-metodologicznej można zaliczyć poglądy, według których sport jest formą rozładowania agresji nagromadzonej w wyniku niemożności zaspokojenia wszystkich pragnień?
Jakie wewnętrzne sprzeczności stanowią zagrożenie dla współczesnego sportu, jako zjawiska społecznie użytecznego?
Która z zasad zrodzonych na gruncie rywalizacji sportowej ma wartość uniwersalną? ..