PEDAGOGIKA SPECJALNA

Wykład 1

WSPÓŁCZESNA EDUKACJA SPECJALNA

• poprzez zmianę definiowania pojęć, klasyfikowania niepełnosprawności w edukacji specjalnej,

• poprzez współczesne definiowanie fundamentalnych zasad pedagogiki specjalnej,

AUTONOMIA, SAMOSTANOWIENIE, NIEZALEŻNOŚĆ

(z gr. autonomia - samorząd), rodzaj samostanowienia, prawa do samodzielnego rozstrzygania spraw wewnętrznych zbiorowości.

W sytuacji osób z niepełnosprawnością należy uwzględnić:

• autonomię poznawczą (umiejętność wartościowania i analizy własnego zachowania - wiedza na temat samego siebie z uwzględnieniem specyfiki zaburzenia);

• autonomię tożsamości (poczucie własnej odrębności i niepowtarzalności, różnicowanie z innymi);

• autonomię emocjonalną niezależność od bliskości fizycznej i opieki);

• autonomię społeczną (umiejętności i kompetencje społeczne w tym samodzielność i możliwość samostanowienia o sobie);

• autonomię ekonomiczną (zdolność do samodzielnego zapewnienia sobie bytu materialnego i możliwość samodzielnego życia).

Kształtowanie się i rozwój autonomii uzależniony jest od potrzeb, możliwości i ograniczeń osoby z niepełnosprawnością (typ zaburzenia) oraz możliwości środowiska wychowawczego (domowego, szkolnego, w ośrodku).

NORMALIZACJA ŻYCIA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

Założenie: Rozwijanie samodzielności i aktywności życiowej według zasady „tyle samodzielności ile tylko możliwe, tyle motywacji ile potrzeba, tyle pomocy, ile konieczne i tyle ochrony, ile niezbędne”.

Normalizacja jest szeregiem instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych działań zmierzających do stworzenia normalnych warunków życia, determinujących w dużej mierze jednostkowe relacje człowieka z niepełnosprawnością w środowisku lokalnym.

Normalizacja dla osób z niepełnosprawnością oznacza możliwość doświadczania:

• normalnego przebiegu dnia bez odgórnego regulaminu czy planu czynności,

• rozdział miejsca pracy, terapii i mieszkania. W miejscu zamieszkania odbywają się zajęcia terapeutyczne, a pracę podejmują osoby z niepełnosprawnością w odpowiednich zakładach. Dzięki temu poszerza się otoczenie społeczne, umożliwiając różnorakie kontakty interpersonalne w ciągu dnia,

• normalny rytm czasowy pozwala na respektowanie kolejnych okresów rozwojowych w życiu człowieka. Pomaga w przestrzeganiu rytmu dnia, tygodnia, roku,

• zakłada kształtowanie życiorysów ludzi z niepełnosprawnością na wzór życiorysów ludzi zdrowych,

• normalizacja kontaktów pomiędzy osobami płci odmiennej,

• normalizacja w placówce specjalnej np. DPS zakłada organizację koedukacyjnych grup mieszkalnych, co oznacza, że w pokojach wspólnie zamieszkują pary żyjące w przyjaźni czy współżyjące seksualnie,

• znormalizowany standard życiowy (ubranie, wyżywienie, wypoczynek),

• normalizacja w placówce specjalnej np. DPS - wymaga skreślenia wszelkiej uniformizacji. Każda osoba ma możliwość wybrać sobie odzież zakupioną w sklepie specjalnie dla niej oraz wyrazić życzenie posiłków z jadłospisu (kilka do wyboru). Mieszkaniec ma prawo mieszkać samodzielnie w pokoju wyposażonym w takie meble i urządzenia, jakie jemu odpowiadają i urządzonym zgodnie z jego życzeniami,

• kształtowanie otoczenia do potrzeb wieku i stanu zdrowia oraz normalizowanie komunikowania i respektowania potrzeb. Ta zasada jest przypieczętowaniem tego, co już zostało powiedziane. Akcent należy położyć na podmiotowe traktowanie osoby z niepełnosprawnością, respektowanie jej jako partnera do komunikacji.

Normalizacja nie oznacza unormalniania osób różniących się, dopasowywania ich osobowościowo, dążenia do przekształceń środowiskowych, które pozwolą doświadczyć mu normalności.

Wykład 2

ROZUMIENIE EMPOWERMENTU NA GRUNCIE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

Empowerment

*jest procesem umacniania „siły przebicia” zarówno i samego siebie jak i w relacjach z innymi oraz w działaniach politycznych w taki sposób, że osoba, rodzina i społeczność może przedsięwziąć czynności prowadzące do poprawienia swojej sytuacji.

*sprowadza się do „wzięcia własnego życia w swoje ręce” poprzez udział w strukturach społecznych jak szkoła, zakład pracy, sąsiedztwo, kościół, organizacje wolontariacie aż do struktur państwowych, a by mieć wpływ na wszystko co się w tych wspólnotach dzieje.

Idea empowermentu na gruncie pedagogiki specjalnej zakłada zdolność osoby z niepełnosprawnością do podejmowania decyzji i działań we własnej sprawie oraz zdolność do regulowania spraw osobistych.

W praktyce asystenci wspierający osoby z niepełnosprawnością intelektualną (bez względu nas topień niepełnosprawności ) powinni:

*uznać osoby z niepełnosprawnością intelektualna za ekspertów we własnej sprawie, zrezygnować z decydowania o nich, tym samym stworzyć warunki do …???…..stanowienia

*wspólnie z podopiecznymi (ekspertami) odkuwać rezerwy pozwalające im na samostanowienie i kształtowanie życia według własnego uznania

*dążyć do organizacji stosunków partnerskich z ekspertami (z niepełnosprawnością), rozwijać ich optymizm i zaufanie do własnych zdolności radzenia sobie

*dbać o to, aby osoby z niepełnosprawnością stały się świadome swoich kompetencji i dopomóc im w korzystaniu z nich,

O ile idea normalizacji zakłada jeszcze, że życie osób dorosłych z głębszą niepełnosprawnością intelektualną ma przebiegać na terenie zakładu, a zakład w jak największym stopniu powinien zabezpieczać warunki podobne do panujących w domu rodzinnym, o tyle idea empowermentu skreśla zakład jako miejsce egzystencji osoby z niepełnosprawnością. W świetle tej koncepcji nawet osoba z głębszą niepełnosprawnością intelektualną jest pełnoprawnym członkiem społeczeństwa.

Realizacja idei empowermentu zakłada całkowitą decentralizację zakładu.

Osoby z niepełnosprawnością bez względu na stopień niepełnosprawności żyją wśród innych członków społeczeństwa. Maja do dyspozycji różne możliwości:

1.Życie całkiem niezależne albo zamieszkiwanie samodzielnie, korzystanie z codziennej pomocy opiekuna.

2.mieszkanie w grupie jednak z pozostawieniem osobie własnego apartamentu (mieszkania). Pomocy w rozwiązywaniu problemów dnia codziennego udziela wówczas opiekun pełniący stały dyżur.

3.zamieszkiwanie w grupach kilkuosobowych ze wspólnym spożywaniem posiłków, wspólnymi spacerami i organizowaniem czasu wolnego.

Ta forma zamieszkiwania jest propozycja dla osób sprawnych w minimalnym zakresie.

Do zadań personelu zatrudnionego we wspólnocie należy między innymi opieka nad dziećmi rodziców z niepełnosprawnością intelektualną oraz pomoc rodzinom adopcyjnym po przyjęciu niepełnosprawnego dziecka.

Maksymalna aktywizacja osób z niepełnosprawnością intelektualna zakłada pobyt poza terenem zamieszkiwania (pracę, naukę, …?....)

Empowerment zakłada więcej przynależności niż integracji, tzn. najpierw przywrócenie osoby z niepełnosprawnością społeczeństwu - uznanie jej za członka społeczeństwa a nie odmiennej społeczności.

Prawo do samostanowienia to uwzględnienie również niepowodzeń osoby niepełnosprawnością jako doświadczeń mieszczących się w realności(?)

Osoba z niepełnosprawnością ma zostać wyposażona w wiedze i nabyć umiejętności, które pozwolą jej stawić czoła niepowodzeniom, rozumieć swoje kompetencje. Mieć możliwości wyboru gdzie i jak pragnie żyć.

„Nie ma kaleki-jest człowiek” M. Grzegorzewska

Nie ma jednostki upośledzonej jest osoba z niepełnosprawnością.

ZMIANA DEFINIOWANIA POJĘĆ, KLASYFIKOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W EDUKACJI SPECJALNEJ

Może być zarówno potwierdzeniem i usprawiedliwieniem tendencji segregacyjno-dyskryminacyjnych, jak i inicjatorem harmonijnej koegzystencji.

(….)

2.Postęp w rozwoju nauk społecznych i medycznych oraz zmiany w doświadczaniu społecznej niepełnosprawności (w kategoriach socjologicznych, psychologicznych, pedagogicznych - zmiana ilościowego na jakościowy opis niepełnosprawności)

Powyższe założenia wymusiły na pedagogice specjalnej - zwłaszcza osobach zajmujących się teorią tej dyscypliny aktualizację terminologii, otwartość na propozycje zmian i gotowość na dyskurs w tym zakresie.

WYKŁAD 3

ADHD - ma charakter procesualny (jedne symptomy zanikają, a inne się pojawiają); jest to złożone zaburzenie rozwojowe znane już od ponad 150 lat. Przechodziło liczne przeobrażenia nazewnicze w zależności od zachowania dzieci, środowiska, w jakim żyją i w którym się wychowywały, a także okoliczności, w których ujawniły się objawy.

Dzieci te otrzymały i otrzymują nadal przydomek „żywego srebra”, „urwipołcia”, „wiercipięty”, „roztrzepańca”, „skarania boskiego”, a nawet „diablęcia”.

W języku naukowym spotykamy wiele form nazewniczych takich jak:

-zespół minimalnych uszkodzeń mózgu

-zespół hiperkinetyczny

-zespół hiperkinetyczno-odruchowy

-zespół minimalnych dysfunkcji mózgu

-zespół mikrodeficytów

Mechanizm powstawania zaburzenia wiąże się z zachwianiem równowagi procesów naerwowcyh w taki sposób , że procesy pobudzenia przeważają nad procesami hamowania. Przewaga ta wyraża się w nadpobudliwości psychoruchowej w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej.

Dzieci są przeważnie nadmiernie ruchliwe, często zmieniające formę swojej aktywności, co przejawia się w podejmowaniu czynności, których nie kończą, przerzucając się na inne, są gadatliwe i w niezamierzony sposób agresywne.

ADHD jest rozpoznanie medycznym stosowanym wobec dzieci i dorosłych mających poważne trudności poznawcze i zaburzenia zachowania. Trudności te dotyczą zarówno kontroli pobudliwości i kontroli impulsów jak i koncentracji uwagi. Obecnie za przyczyną trudności dziecka przyjmuje się mikrouszkodzenia mózgu zwłaszcza w obrębie płatów czołowych, jąder podkorowych, spoidła wielkiego i móżdżku.

Występują także zaburzenia równowagi pomiędzy podstawowymi euro przekaźnikami p noradrenaliną i dopaminą, co powoduje zaburzenia odbioru i przekazywania informacji.

Zaburzenie ilości dopaminy powodują brak umiejętności odrzucania nieważnych informacji oraz powodują brak umiejętności stałego koncentrowania się na zadaniach.

Związki nadpobudliwości z noradrenaliną są mniej znane. Wiadomo, że zaburzenia jej ilości może powodować zaburzenia w rozpoznawaniu bodźców szczególnie tych mobilizujących organizm do działania oraz informujących o zagrożeniach. To powoduje, że organizm jest w stałej „gotowości” do działania i przez to jest permanentnie zmęczony.

Duże znaczenie ma też serotonina odpowiedzialna za regulację nastroju. U osób impulsywnych stwierdza się niedobory tego neuroprzekaźnika.

Bierze się też pod uwagę możliwość przekazywania ADHD genetycznie. Prawdopodobnie zespół jest dziedziczony wielogenowo. Okazało się, że występowanie zespołu u kogoś z bliższych lub dalszych krewnych powoduje 5-7-krotne zwiększenie ryzyka wystąpienia ADHD w kolejnego członka rodziny w porównaniu z rodzinami, w których problem nie istniał wcześniej.

Ryzyko wystąpienia zespołu ADHD wzrasta nawet do 50% gdy jedno z rodziców miało lub ma ten zespół.

Metody wychowawcze, czynniki zewnętrzne, środowisko szkolne - nie stanowią czynników wywołujących ADHD, lecz mogą pogłębiać bezpośrednie skutki zaburzenia.

Dzieci dotknięte ADHD osiągają znacznie lepsze wyniki w sytuacjach sam na sam z nauczycielem, gdy bezpośredni nadzór ułatwia im skupienie się na konkretnych zadaniu.

Amerykańska klasyfikacja Towarzystwa Psychiatrycznego w DSM IV TR opisuje „zespół zaburzeń koncentracji uwagi/nadpobudliwości psychoruchowej” z trzema podtypami:

1. typ z przewagą zaburzeń uwagi (częściej u kobiet)

2. typ impulsywnie-nadpobudliwy /impulsywno-nadpobudliwy/ (częściej u mężczyzn)

3. typ mieszany

1.TYP Z PRZEWAGĄ ZABURZEŃ KONCENTRACJI UWAGI

-mogą, ale nie muszą występować objawy nadpobudliwości; istnieje prawdopodobieństwo, że dziecko będzie wykazywać pewne tendencje do stanu oderwania od rzeczywistości, niekiedy sprawiać będzie wrażenie sennego.

Dzieci te najczęściej skrywają własne problemy, są niedostrzegane i często mają problemy z nauką szkolną (problemy edukacyjne.)

Najczęstsze problemy dziecka to:

*marzycielskie nastawienie do życia

*nie kończenie zadań i poleceń

* zapominanie (permanentne nie przygotowywanie się do szkoły i zapominanie o wymaganych pomocach)

WAŻNE!!! Występuje brak wybiórczej selekcji dopływających do ustroju bodźców równomiernie doświadcza wszystkich bodźców; wszystkie bodźce SA ważne; nie skupia się na rzeczach ważnych. Powiedzieć coś - zapytać się czy zrozumiał - poprosić o powtórzenie!

-jest zagubione i wiecznie coś gubi

-ma poważne problemy ze skupienie uwagi

-nie zwracanie uwagi na szczegóły

-dziecko sprawia wrażenie wiecznie zmęczonego -przemęczonego

-w kontaktach z rówieśnikami jest „nieobecne”, ciche i ignorowane

- społecznie niedojrzałe

-w domu nie wywiązuje się z domowych obowiązków

- wymaga stałej kontroli i przypominania o zadaniach - tych szkolnych i tych domowych

-jest bałaganiarzem i ta cecha pozostaje do wieku dorosłego i nawet wówczas osoba ta ma problemy z utrzymywaniem porządku

-robi wrażenie zamyślonego, nieobecnego; nie potrafi skupić się na dłużej na zadaniu, które wykonuje szybko i bez przemyślenia konsekwencji własnego działania.

2.TYP Z PRZEWAGĄ NADPOBUDLIWOŚCI

U tych dzieci występuje dość poważna tendencja do zachowań antyspołecznych, destrukcyjnych. Dzieci zostają odrzucone przez rówieśników. Bardzo często zachowania te przekładają się na problemy i trudności szkolne - do zawieszenie w prawach ucznia włącznie i sugestii oddania go do szkoły specjalnej. W szkole nie mają większych problemów z przyswojeniem wiedzy ale ogromne z dyscypliną. Umiejętnie motywowane potrafią odrabiać zadania w całości, czyli od początku do końca. Są to dzieci nadmiernie aktywne i impulsywne, ale nie zdradzające barku koncentracji uwagi.

Naukowcy uważają jednak, że wiele z tych dzieci zaczyna przejawiać oznaki zaburzeń koncentracji uwagi w sytuacji, gdy w szkole mają pracować przy biurku nad zajęciami wymagającymi skupienia. Oznacza to, że w miarę dorastania dzieci te zaczynają spełniać kryteria podtypu mieszanego ADHD.

3.TYP MIESZANY

U dzieci z tego typu zaburzeniem występują objawy nadpobudliwości, niepokoju ruchowego, jak też poważne zaburzenia impulsów oraz zaburzenia koncentracji uwagi.

Problemy funkcjonowania społecznego dzieci z ADHD typu mieszanego:

a.)Najczęstszymi problemami tych dzieci w szkole są:

-nadmierna aktywność

-problemy z zachowaniem ciszy

-gadatliwość

-wyrywanie się do odpowiedzi bez podnoszenia ręki

-niecierpliwość

-kłopoty z podjęciem pracy (długie zastanawianie się)

-wykonane prace są mało zadowalające nauczycieli

-są to dzieci okrzyknięte przydomkiem „klasowy błazen”

-domagające się uwagi rówieśników

-brak akceptacji dla swoich działań

-brak wytrwałości w działaniu, szybkie zniechęcanie Siudo pracy

-niechęć do przestrzegania ustalonych reguł zachowania i działania

-hałaśliwość i przeszkadzanie innym

-domaganie się natychmiastowej gratyfikacji

-trudności z kontynuowaniem nie interesujących ich czynności

b.)Najczęstszymi problemami tych dzieci w kontaktach z rówieśnikami są:

-częste stosowanie siły fizycznej

-skłonność do dotykania innych

-wtrącanie się

-łatwe zniechęcanie się do nawiązywania relacji społecznych

-skłonności do rozkazywania i kierowania innymi dziećmi

-upór w zabawie

-nie dostrzeganie sygnałów społecznych

-brak wrażliwości i trudności w empatii

-domaganie się częstych zmian w aktywności (tu-w zabawie)

-odrzucenie przez rówieśników

c.)Najczęstszymi problemami tych dzieci w domu są:

-niechęć do słuchania tego co się do nich mówi

-pośpieszne wykonywanie poleceń lub ich nie wykonywanie

-wtrącanie się do rozmowy

-niechęć do porządkowania, w tym do odkładania przedmiotów na ich miejsce przeznaczenia

-zapominanie o obowiązkach

-niecierpliwość

-lekkomyślność

-konfliktowość

-chęć stawiania zawsze na swoim

DIAGNOZA ZESPOŁU NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ Z DEFICYTEM UWAGI - KRYTERIA ROZPOZNANIA:

Diagnoza powinna zawierać:

-informacje zebrane od rodziców na temat rozwoju dziecka, obecnego stanu jego funkcjonowania (np. przebieg ciąży, zażywane leki, choroby itd.)

-badania pediatryczne (pediatra powinien skierować do: neurologa, psychiatry)

-badania neurologiczne w razie potrzeby EEG, rezonans magnetyczny RM, tomografia komputerowa TK

-obserwacje zachowania dziecka:

A. nadruchliwość lub zahamowanie

B. typowe objawy mniejszej sprawności CUN, tj. opóźnienie rozwoju mowy, opóźnienie chodzenia(za szybko, za wolno), bóle głowy, nudności i wymioty, opóźnienie świadomej regulacji zwieraczy, pogotowie drgawkowe, lęki nocne, nadmierne lun nieadekwatne reakcje a bodźce emocjonalne, duża męczliwość, szybko wyczerpywalność

C. zaburzenia adaptacji społecznej

-rozmowa z dzieckiem

-ocena funkcjonowania dziecka przy pomocy testów psychologicznych (poziom organiczności i poziom inteligencji)

-ocena funkcjonowania dziecka przy pomocy kwestionariuszy wg DSM IV i/lub ICD 10

-obiektywny pomiar uwagi dziecka(np. stoperem, mierzymy ile czasu dziecko może skupić się na jednej czynności)

„metoda odwróconego zegara” - powrót do czego z wcześniejszego etapu rozwojowego

KLASYFIKACJE DSM IV DLA ADHD

A 
(1) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów zaburzeń koncentracji uwagi musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju. 

ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI 
- [dziecko] nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości;
- często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach; często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi; 
- często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji; 
- często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć; 
nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych; 
- często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia; - łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców; 
- często zapomina o różnych codziennych sprawach 

(2) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów nadruchliwości i impulsywności (nadpobudliwości psychoruchowej) musi się utrzymywać przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju. 

NADRUCHLIWOŚĆ 
- [dziecko] ma często nerwowe ruch rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu; 
wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; 
często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy , w domu; - często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem; - często jest w ruchu; "biega jak nakręcone"; 
często jest nadmiernie gadatliwe. 

IMPULSYWNOŚĆ 
- często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości; 
często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej; 
- często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy). 

B 
Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej (nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka. 

C 
Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu). 

D 
Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji). 

E 
Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości). 

OBJAWY ADHD W ZALEŻNOŚCI OD WIEKU:

- dzieci z ADHD bardzo często mają poczucie, że świat jest ich wrogiem

- są to dzieci, które już w łonie matki zachowują się nader gwałtownie, a po porodzie sprawiają wrażenie bardzo „przytomnych”

- już od najwcześniejszych okresów rozwoju dzieci te są niezwykle absorbujące, rozkapryszone, krzyczące, niewiele śpią, mają płytki sen. Są nadruchliwe, występują u nich zaburzenia żywieniowe, które przejawiają się objawami wilczego głodu do jadło wstrętu i wymiotów. Występują u nich ataki krzyku i nieoczekiwane reakcje lękowe (zaburzone sensomotoryczne).

W okresie niemowlęctwa wymagają, aby się nimi ciągle zajmować:

- są bardzo kapryśne, bez jawnego powodu krzyczą

-mogą wykazywać silną awersję do określonych smaków produktów i tkanin oraz nadwrażliwość na bodźce czuciowe. Drażni je taki poziom dźwięku lub nasilenie światła, które innym nie przeszkadza.

-niektóre niezbyt lubią się przytulać. Wydaje się, że wykazują niski poziom empatii, co może wyrażać się w kojonych okresach rozwojowych okrucieństwem wobec kolegów i zwierząt. Często takie okrucieństwo dokonywane jest bez złośliwości, stąd dziecko nie rozumie, dlaczego jest karane.

- wiele z nich bardzo wcześnie próbuje wstawać

- bardzo często pomijają okres raczkowania

- wcześnie przyswajają wiele umiejętności

- nie boją się wdrapywać na niebezpieczne wysokości

- mówi się o nich, że „jest ich wszędzie pełno”

- SA niezwykle ekspansywne, żywe, zawsze w ruchu

- nie znoszą nudnych sytuacji, takich jak ubierania, przewijania; wówczas wiercą się i wiją.

W okresie wczesnodziecięcym - przedszkolnym - są z reguły pogodne, otwarte i wesołe. Chociaż zdarzają się płaczliwe i kapryśne

- rozwój mowy albo jest bardzo wczesny i znakomity albo późny

- dziecko robi błędy w wymowie i zniekształca wyrazy (kaltofle zamiast kartofle, samofód zamiast samochód). Wraz z przyswajaniem sobie mowy, dzieci te niesamowicie „trajkoczą”, ciągle zadając pytania.

-mają problemy z przetwarzaniem dźwięków

- mimo doskonałego słuchu nie potrafią wydobyć sensu z zasłyszanych dźwięków. Często zapominają i trudno jest im skoncentrować się na słyszanej informacji

- nadpobudliwość objawia się też często moczeniem nocnym, które może trwać latami nawet do 12 r.ż.

- mają trudności z zasypianiem, mówią przez sen lub nawet chodzą we śnie, zgrzytają zębami

- wiele z nich zaczyna wykazywać bardzo wcześnie krnąbrność, dzieci są krzykliwe, gwałtownie protestują w sytuacjach zmiany

- mają zdolności do niesamowitych zabaw np. wyrzucanie klocków przez okno, wrzucenie rolki papieru toaletowego do muszli klozetowej, wkładanie cennego przedmiotu wraz ze skarpetkami do prania itd.

- dzieci mają trudności w odtwarzaniu nawet prostych i stosunkowo krótkich poleceń

- rodzice tych dzieci bardzo szybko zaczynają unikać rodzinnych spotkań, skracają zakupy do minimum, szczególnie tam, gdzie dziecko nie jest mile widziane

-w grupie rówieśniczej starają się być przywódcami, przy czym widać potrzebę nawiązywania kontaktów i akceptacji u nich. Jednocześnie są to dzieci, które przeszkadzają, nawet są agresywne wobec innych dzieci

-popychają, trącają, zabierają zabawki

- ten stan rzeczy może przetrwać nawet do późnego okresu szkolnego

-bardzo wcześnie dzieci potrafią nie stosować się do najprostszych reguł współżycia

- na polecenia odpowiadają zaraz

- na etapie przedszkolnym i później, malowanie, rysowanie, wycinanki - to czynności na które dzieci nie mają czasu. Są także mało sprawne grafomotorycznie. Mają kłopoty z nauczeniem się jedzenia sztućcami.

W okresie szkolnym- ujawniają się dodatkowe trudności. Nauka pisania u większości tych dzieci przychodzi z wielkim trudem, to samo tyczy się czytania. Poza tym pojawia się odwieczny problem słowa `zapomniałem'. Z obawy przed restrykcjami ze strony rodzica lub nauczyciela, dziecko zabiera ze sobą wszystkie, jego zdaniem potrzebne przedmioty i pomoce

- bardzo często dzieci te mają wszystkie symptomy dysleksji (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, dysmuzja)

- tornister mają niechlujny, wszystko jest pomieszane i zabałaganione. Kiedy zapyta się ich jak poszło na klasówce odpowiedź pada jedna - dobrze, co oznaczać może skalę ocen od 1 do 6. Dzieci te zazwyczaj mają mało ochoty do nauki bowiem sprawia im trudność

- są często pozostawione na uboczu klasy, niekiedy ignorowane lub jawnie odrzucane. Związane jest to między innymi z uporczywymi trudnościami w adaptacji społecznej

- dzieci nadpobudliwe psychoruchowo charakteryzuje nadmierna szybkość reakcji ruchowych, swoboda ruchów i siła. Ich energia przeszkadza innym, zajmowanie się takimi dziećmi dlatego staje się uciążliwe.

- takie sytuacje prowadzą do wtórnych objawów w postaci poczucia niepowodzenia, przygnębienia, niskiej samooceny i zaburzonego obrazu siebie. Nie są zrozumiane i uważane są za celowo opryskliwe, niegrzeczne, buntownicze i niechętne do pracy i współpracy.

- lękają się poznawania nowych informacji z uwagi na obawę przed kolejną porażką

- w zależności od nasilenia objawów oraz od przebiegu procesu wychowawczego, jakiemu podlegają te dzieci mogą się one stać wychowankami wybitnie trudnymi lub tylko kłopotliwymi

- ponad połowa dzieci z ADHD przejawia skłonności do buntu, uporu i agresji.

W okresie pokwitania - rozpoczyna się bardzo wcześnie lub bardzo późno, u dzieci nadpobudliwych przebiega bardzo burzliwie

- w zależności od dotychczasowej samooceny albo zamykają się w sobie albo dążą do skrajnego ujawniania siebie i otwierania się

- albo trwonią błyskawicznie kieszonkowe, albo są to dzieci - ciułacze

- w pokoju nastolatka panuje nieopisany bałagan, wszystko jest porozrzucane i wymieszane

- młody człowiek wykazuje absolutną niechęć do jakichkolwiek prac domowych

- nieproszony wyraża swoją opinię na każdy temat, często w sposób prowokacyjny, a jednocześnie łatwo sie obraża

- niepokój ruchowy zamienia się u nich w młodzieńczą ospałość. Uczą się gorzej niż wskazuje na to potencjał intelektualny.

W okresie młodzieńczym - wbrew panującym do tej pory opiniom, że z nadpobudliwości wyrasta się, okazuje się że u niektórych w okresie pokwitania bardzo mocno zaznaczają się te właśnie objawy.

- cechuje brak organizacji

- chaotyczność, pośpiech w działaniu

- skłonność do robienia wielu rzeczy na raz

- z łatwością przeskakują z jednej myśli do drugiej

- sprawy nieprzyjemne przesuwają na inny czas

- lubią pracować na ostatnią chwilę i tylko pod presją

- ciągle nie mają ustalonych celów, dążeń, pragnień i pomysłów, które zmieniają się jak w kalejdoskopie

- są kapryśni, cierpią z powodu zmienność swoich nastrojów, dostrzegając, że sami sobie przeszkadzają

- w szkole, na studiach, w pracy bywają konfliktowi nie potrafią przyjąć krytyki

- jako osoby dorosłe są najczęściej nadwrażliwe, łatwo wpadają w złość, wszystko odnoszą do siebie

- są bezkrytyczni i całym sobą angażują się w różne przedsięwzięcia

- preferują aktywność, lubią nowe sytuacje, preferują mocne podniety

- szybko się męczą, mają poranne zawroty głowy

- wybitnie nieumiejętnie organizują sobie czas i działanie

- nastolatkowie, którzy pierwotnie byli nadruchliwi, stają się jeszcze bardziej „niepozbierani”

- szkoła staje się dla nich udręką - są bardziej świadomi swojej izolacji, odrzucenia i złych ocen

- pojawia się niezadowolenie z siebie gdy porównują się z innymi

- w sytuacji niepowodzenia reagują jeszcze większym oporem, niechęcią do działania, ucieczką od problemów

- szukają możliwości nie pójścia do szkoły, co powoduje coraz większe zaległości szkolne - pojawia się mechanizm błędnego koła

- lęk przed szkolą przeradza się w bardzo poważne dolegliwości psychomotoryczne

- wygłasza bardzo dziecinne poglądy co powoduje, że nie jest traktowany tak jak tego oczekuje

- eksperymentuje ze wszystkim co zabronione - najpóźniej ok. 15 r.ż.

FORMY POMOCY

- zasadniczą konieczności jest indywidualne traktowanie

- nauczyciel powinien poznać i rozumieć potrzeby ucznia z ADHD

- konieczne jest sprawiedliwe ocenianie, dostosowane do możliwości ucznia

- szkoła powinna być przestrzenią, miejscem, gdzie dziecko będzie się czuło dobrze. Dlatego w szkołach podstawowych klasy powinny być wyposażone w stymulujące pomoce naukowe, ozdoby i dekoracje.

- dzieci powinny mieć więcej swobody w samodzielnym uczeniu się - wg własnych potrzeb zgodnie z własnym tempem pracy

- dzieci z ADHD powinny być od najwcześniejszych lat wdrażane do pracy zespołowej, powinno się je zachęcać do świadomego działania

- dziecko z ADHD w szkole potrzebuje osoby, która nim „pokieruje i będzie mu towarzyszyć” wymaga ścisłego ustalenia reguł o jasnych i przejrzystych strukturach

- powinno mieć stałe miejsce w ławce przez cały rok szkolny

- w miarę możliwości dziecko powinno siedzieć najbliżej nauczyciela

- musi mieć zapewnioną możliwość krótkiej przerwy na ruch - ale celowy np. wykonanie polecenia nauczyciela

- konieczna jest stała kontrola i przywoływanie do pracy

- odwoływanie się do samokontroli dziecka typu: „bądź grzeczny”, „słuchaj poleceń”, „skup się” nie dają nic

- bardziej energiczne upominanie, grożenie karami - zwykle pogarsza sprawę

Nauczyciel dla dziecka z ADHD powinien być osobą, która pomoże mu w nawiązywaniu właściwych relacji w sferze komunikacji, dzięki życzliwemu stosunkowi i konsekwentnemu sterowaniu jego uwagą.

WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI:

- lekki dotknięcie albo krótkie zachęcające spojrzenie ułatwia skupianie się na nauczycielu

- wskazówki, instrukcje, wyjaśnienia muszą być formułowane jasno, zwięźle, w prostych słowach

- zbyt skomplikowane i zmienne formy powodują niezrozumienie poleceń

- wymagania powinny być określone jasno, przystępnie ale stanowczo. Konieczne jest upewnienie się, że informacja została odczytana właściwie

- dziecko miarę możliwości powinno powtarzać ważne polecenia własnymi słowami

- sygnały określające kolejne etapy lekcji powinny być jasno zdefiniowane

- podczas pracy, na stole dziecka nie powinno leżeć nic co może je rozpraszać

- na każde zadanie powinien być przeznaczony określony czas

- należy sprawdzać, czy dziecko kontynuuje zadane polecenia - także zadania domowe

- dziecko potrzebuje częstych informacji zwrotnych (werbalnych lub niewerbalnych) czy dobrze wykonuje kolejne etapy swojego zadania

- nauczyciel powinien często za pomocą sygnałów niewerbalnych kierować uwagę dziecka powrotem na wykonywanie zadania, np. bez słowa wyjąć mu przedmiot z ręki, którym się właśnie bawi, odwrócić jego głowę w kierunku właściwym, wskazać ręką na miejsce w zeszycie, gdzie powinno właśnie pisać

- w czasie przeznaczonym na pracę nie wolno pozwalać dziecku na wstawanie z miejsca

FARMAKOTERAPIA

W sytuacjach gdy dziecko jest szczególnie niespokojne, męczące i/albo ujawnia ciężkie zaburzenia wtórne: agresję i negatywizm - zastosowanie terapii psychopedagogicznej może odnieść pozytywne skutki wówczas, gdy wcześniej zostaną zastosowane leki.

Ewentualnie konieczność farmakoterapii należy rozważyć, kiedy dziecko bardzo źle znosi swoje problemy, tj:

- słabe osiągnięcia w szkole

- rozdrażnienie

- poważne objawy lękowe, depresyjne

-poważnie zaniżoną samoocenę

Np. Ritalin

---