Historia Myśli
Ekonomicznej

.

Historia myśli ekonomicznej - jest częścią ekonomii jako nauki społecznej. Jej przedmiotem jest prezentacja i przyczynowa analiza procesów kształtowania się różnych poglądów i koncepcji ekonomicznych, ich wzajemne przenikanie, ścieranie się oraz wpływ na opinię publiczną i rozwój gospodarczy. Zadaniem historii myśli ekonomicznej jest wyjaśnianie przyczyn powstawania poglądów, koncepcji i teorii ekonomicznych, badanie czy adekwatnie odzwierciedlały one panujące systemy społeczno-gospodarcze oraz czy wybiegały w przyszłość.

Historia myśli ekonomicznej - jest „ magistra vitae” - uczy obiektywnego prowadzenia badań wyjaśniających przyczyny i sposoby kształtowania się składowych części ogólnie uznawanych twierdzeń teorii ekonomii, wskazując jednocześnie na potrzebę ostrożności w formułowaniu teorii ekonomicznych i na konieczność ich konfrontacji z rzeczywistością.

WYKŁAD 1. 2001-09-29

Temat: Kryteria wyodrębnienia kierunków (szkół naukowych) w historii -
rozwoju ekonomii.

Ogólna periodyzacja rozwoju ekonomii.

1. Kryterium: Sposób interpretacji kategorii i praw ekonomicznych

1. interpretacja naturalna

2. interpretacja historyczna

Interpretacja naturalna - oznacza, że przedmiot badań ekonomii traktujemy (de facto) jako niezmienny, tj. mimo różnych praktycznych form istota gospodarowania była i jest zawsze taka sama, w związku z tym rozwój ekonomii polega głównie na rozwijaniu, doskonaleniu form i metod analizy ekonomicznej.

Niekiedy rozwój ekonomii może polegać na tym, że stosujemy metody analizy ekonomicznej do dziedzin, obszarów życia społecznego, które tradycyjnie były uważane za „nieekonomiczne” (oświata, prawo, rodzina...)

Z naturalnego ujęcia praw ekonomicznych wynika koncepcja: NATURALNEGO PORZĄDKU EKONOMICZNEGO - jeżeli istnieje tylko jeden układ (system) naturalnych praw ekonomicznych, to może istnieć tylko jeden porządek społeczno-gospodarczy, w którym te prawa mogą efektywnie funkcjonować, tym porządkiem jest kapitalizm (system oparty na rynku i prywatnej przedsiębiorczości).

Podejście to zapoczątkował w XVIII w. - Fizjokratyzm, Klasyczna ekonomia polityczna, Ekonomia neoklasyczna (współczesna).

Interpretacja historyczna - oznacza, że kategorie i prawa ekonomiczne traktujemy jako odzwierciedlenie zmieniających się w czasie: techniczno-organizacyjnych, społeczno-instytucjonalnych form i warunków gospodarowania.

W skrajnym ujęciu interpretacja ta uważa, że kategorie i prawa ekonomiczne wyrażają nawet określone, zmieniające się interesy grupowe, warstwowe, klasowe itp.
Podejście to przejawiała - Ekonomia marksistowska, Szkoła historyczna w ekonomii

( in. młodsza szkoła historyczna, starsza szkoła historyczna).

1. Interpretacja deterministyczna

2. Interpretacja stochastyczna

Interpretacja deterministyczna - oznacza, że zawsze określone zdarzenie ekonomiczne -przyczyna ( tzw. poprzednik) wywołuje określony skutek (tzw. następnik) tj. prawa ekonomiczne opisują w sposób jednoznaczny określone zależności przyczynowo-skutkowe (np. prawo popytu i podaży - przyczyna wywołuje zawsze taki skutek).

Interpretacja stochastyczna - probabilistyczna, praw wielkich liczb.

Oznacza, że prawa ekonomiczne ujawniają się jedynie przy masowym powtarzaniu się pewnych zjawisk (np. paradoks Veblena i inne).

W ekonomii współczesnej istnieje generalnie tendencja odchodzenia od interpretacji deterministycznej.

3. Interpretacja pragmatyczna

Wiele ekonomistów uważa, że w ekonomii prawa polegają na uogólnianiu obserwowanych empirycznie reguł czy zasad racjonalnego postępowania - czyli prawa ekonomiczne nie mają charakteru obiektywnego w tym sensie jak prawa przyrodnicze.

4. Inne interpretacje

Np. w szkole historycznej uważa się, że w gospodarowaniu (a więc w ekonomii) nie można mówić o prawach jako obiektywnych uwarunkowaniach w działalności gospodarczej, ale jedynie i to wyłącznie w długich okresach o pewnych trendach, tendencjach, czy prawidłowościach.

Istnieją też kierunki w ekonomii, które odrzucają koncepcje praw ekonomicznych (negują prawa ekonomiczne) np. Merkantylizm, Myśl socjalistyczna.

Z negacji praw ekonomicznych wywodzono potrzebę totalnej interwencji państwa w życie gospodarcze (szczególnie przejawiał to merkantylizm).

2. Kryterium: Sposób interpretacji kategorii wartości i wynikające z tego interpretacja nadwyżki, bogactwa itp.

Zarówno w historii ekonomii, jak i w ekonomii współczesnej niejako współistnieją różne teorie wartości (i ceny).

1. Teoria wartości opartej na pracy;

2. Teoria produkcyjności krańcowej(czynników wytwórczych);

3. Teoria użyteczności;

4. Pragmatyczna teoria wartości;

5. Anty-teoria wartości.

Teoria wartości opartej na pracy - ( in. klasyczna teoria wartości - związana z Klasyczną ekonomią polityczną i marksistowską; obiektywna teoria wartości).

Zgodnie z tą teorią jedynym czynnikiem wartościotwórczym jest tzw. praca żywa, czyli praca bieżąco wydatkowana w gospodarce, kapitał i inne czynniki produkcji są jedynie warunkami produkcyjnego zastosowania pracy czy też wzrostu produkcyjności pracy. Wartość kapitału, ziemi i innych czynników w procesie wytwarzania jest jedynie w pracy żywej przenoszona na wartość nowo wytworzonych produktów, wynika z tego również, że wynagrodzenie jakie otrzymują pozostałe czynniki produkcji ma charakter rezydualny (to co pozostaje po opłaceniu pracy) - wynika z własności.

Teoria produkcyjności krańcowej-TPK ( i związana z nią marginalna teoria podziału-ekonomia neoklasyczna).

Zgodnie z TPK teorią nie tylko praca, ale wszystkie podstawowe czynniki produkcji mają samoistną produkcyjność - tj. wnoszą swój wkład fizyczny i wartościowy w wartość nowo wytworzonego produktu (w skali makro - produktu społecznego, globalnego) niezależnie od wkładu pozostałych czynników.

Miarą tego wkładu jest produkt marginalny (krańcowy) poszczególnych czynników, który określa również jednostkowe wynagrodzenie tych czynników (rentę od kapitału), oraz rynkowe ceny czynników - (są to trzy podstawowe funkcje krańcowego produktu).

Teoria użyteczności - (Powstanie i rozwój tej teorii związane jest ze szkołą psychologiczną (szkoła Austryjacka), szkołą Lozańską (szkoła matematyczna), częściowo z ekonomią neoklasyczną).

Podstawowe twierdzenie teorii użyteczności: „wartość dobra (cena) jest określona przez subiektywną, głównie psychologicznie zdeterminowaną użytecznością dobra, czyli jego zdolnością do zaspakajania określonej potrzeby danego podmiotu (konsumenta, gospodarstwo domowe)”. Zatem wartość jest tu atrybutem wyłącznie dóbr konsumpcyjnych tj. kategorią sfery konsumpcji. Wynika z tego paradoksalny wniosek: dobra produkcyjne w sensie teoretycznym nie posiadają wartości.

W oparciu o teorię użyteczności stworzono z czasem, nie tylko w szkole psychologicznej psychologiczną interpretację wielu innych, podstawowych kategorii ekonomicznych, przede wszystkim płacy i zysku, kosztów produkcji.

We współczesnej ekonomii neoklasycznej, konkretnie zaś w ramach neoklasycznej teorii równowagi ogólnej mamy do czynienia ze swoistą „syntezą” teorii produkcyjności krańcowej. Zgodnie z tą teorią w równowadze relacje cen dóbr (np. cena masła do ceny samochodu, ceny benzyny itd.) są określone jednocześnie przez:

• relacje ich krańcowych użyteczności (rzadkości występowania);

• relacje marginalnych kosztów ich produkcji.

Pragmatyczna teoria wartości - (związana z instytucjonalizmem, współcześnie - neoinstytucjonalizmem - amerykański kierunek myśli ekonomicznej).

Teoria ta całkowicie odrzuca ekonomiczną interpretację wartości. W ujęciu tej teorii wartość dobra- to jego zdolność do przyczyniania się do wzrostu dobrobytu jednostki i społeczeństwa, jako taka może być oceniana przez nauki: przyrodnicze, techniczne, medyczne (co z tego, że broń ma wysoką wartość wojenną?).

Anty- teoria wartości - Wielu współczesnych ekonomistów wyraża pogląd, że w nauce ekonomii powinniśmy odrzucić kategorie wartości, a w zamian zająć się badaniem kategorii, które można empirycznie badać, mierzyć np. ceny, popyt, preferencje.

3. Kryterium: Paradygmat rynku, paradygmat planowania (regulacji)

Działalność gospodarcza poszczególnych mikropodmiotów może być optymalizowana dzięki dwóm ogólnym mechanizmom:

1. Rynek;

2. Państwo (planowanie, publiczna regulacja itp.)

W związku z tym w ekonomii możemy mówić o dwóch wielkich paradygmatach:

1. Paradygmat rynku;

2. Paradygmat regulowania (planowania);

Paradygmat rynku - oznacza, że:

• Podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje opierając się na analizie zmian cen dóbr i czynników produkcji i związanymi z tym wahań rentowności, dochodowości itp.

• Rynek ma cechę aktywności alokacyjnej, tzn. że mechanizm rynkowy prowadzi do tego, iż przy dostępnych zasobach czynników produkcji wytworzony jest największy możliwy produkt społeczny, lub też że produkt społeczny jest wytworzony przy najmniejszym możliwym koszcie.

• Mechanizm rynkowy prowadzi do osiągnięcia stanu ogólnej równowagi.

• Mechanizm rynkowy zapewnia maksymalizację dobrobytu społecznego -stan opisywany jako optimum Par eta. Osiągnięcie tego stanu wymaga jednak aby rynek był doskonale konkurencyjny, muszą być spełnione założenia: swoboda wejścia i wyjścia z rynku, zerowe koszty transakcyjne, doskonała przejrzystość rynku itd.

W rzeczywistości rynki nie są doskonale konkurencyjne, występują niedoskonałości rynku, paradygmat rynku oznacza jednak, że publiczna regulacja gospodarki nie ma zastępować rynku, ma jedynie usuwać lub zmniejszać niedoskonałości rynku, minimalizować negatywne ekonomiczne i społeczne skutki występowania tych niedoskonałości, w efekcie ma zapewnić większą rzeczywistą efektywność - sprawność alokacyjną rynku (tj. zmniejszyć poziom strat w dobrobycie społecznym).

Podstawowe rodzaje niedoskonałości rynku ( to co psuje rynek):

1. bariery wejścia na rynek, wyjścia z rynku,

2. efekty zewnętrzne zarówno negatywne, ale również pozytywne,

3. występowanie dóbr publicznych - tj. dóbr, które charakteryzują się nierywalizacyjnym sposobem konsumpcji oraz dóbr merytorycznych,

4. występowanie rożnego rodzaju monopoli (prawnych, ekonomicznych), w tym tzw. monopoli naturalnych - występują w sytuacji kiedy osiąga się, szczególnie w długich okresach korzyści skali z tytułu koncentracji produkcji ( kiedy długookresowa krzywa kosztów krańcowych jest stale opadająca).

Ekonomia neoklasyczna (ENC), która jest głównym nurtem we współczesnej ekonomii stoi na stanowisku, że: regulacja państwa nie ma zastępować rynku, ale jedynie usuwać lub ograniczać zasięg występowania niedoskonałości rynku ( rynek jest najlepszym sposobem alokacji, ale trzeba usuwać jego niedoskonałości).

W odróżnieniu od ekonomii neoklasycznej czy klasycznej zarówno w historii ekonomii jak i współczesnej ekonomii występują też kierunki, które uznają iż rynek jest tak niedoskonałym regulatorem, że państwo powinno go całkowicie lub w jakimś zakresie zastępować np.:

Merkantyliści - potrzebę totalnej ingerencji państwa wywodzą stąd, że wg nich nie ma żadnych obiektywnych praw, również praw rynku (działa on w sposób chaotyczny), dlatego ingerencja państwa jest wskazana;

Ekonomia marksistowska (EM) - wg niej kapitalistyczny rynek prowadzi wciąż do kryzysów nadprodukcji - anarchii produkcji, a więc marnotrawienia znacznej części pracy, zasobów, a więc rynek musi być zastąpiony planowaniem;

Ekonomia Keynesowska (EK) :

1. Po pierwsze-Keynes (Keynesiści) generalnie nie kwestionują zdolności rynku do efektywnej alokacji ograniczonych środków (czynników produkcji). Uważają, że w gospodarce rynkowej immanentna (właściwa) jest sytuacja, że popyt czy też konsumpcja stale nie nadąża za przyrostem zdolności produkcyjnych i produkcji lub też, że inwestycje nie nadążają za oszczędnościami - co prowadzi oczywiście do kryzysów nadprodukcji i z tego wynika potrzeba aktywnej roli państwa, zwłaszcza w celu pobudzania popytu.

2. Po drugie- na rynkach zarówno dóbr jak i czynników produkcji, zwłaszcza pracy, występuje często zjawisko tzw. lepkości cen - oznacza ono, że popyt i podaż na różne dobra i czynniki nie dostosowuje się do siebie w sposób doskonały (np. wzrost cen nie musi zaraz wywołać spadku popytu).

Generalnie w historii ekonomii na bazie tych trzech kryteriów wyróżnia się trzy okresy:

1. Okres przednaukowy - cała starożytność, średniowiecze, do XVI w.

2. Okres kształtowania, wyodrębniania się ekonomii jako nauki - I połowa XVII w. do połowy XIX w.

3. Ekonomia współczesna - od końca XIX w. do dziś.

WYKŁAD 2. 2001-10-13

Temat: Ogólna charakterystyka myśli ekonomicznej w starożytności i średniowieczu - okres przednaukowy.

Cechy rozważań ekonomicznych:

1. Normatywność - tzn. że w rozważaniach ekonomicznych dominowała budowa różnych (bardziej lub mniej) spekulatywnych modeli odpowiadających na pytania typu: jak być powinno?, natomiast w niewielkim zakresie mamy do czynienia z analizą pozytywną, co jest cechą współczesnej ekonomii.

2. Podporządkowanie (rozważań ekonomicznych) gospodarowania kryteriom maralno-etycznym, a nawet religijnym.

3. Nie wyodrębnienie się myśli ekonomicznej spośród innych dziedzin myśli społecznej - rozważania ekonomiczne miały wówczas charakter marginesowy, pojawiały się na marginesie myśli etyczno-moralnej, filozoficznej czy religijnej.

4. Afirmacja (prymat) gospodarki naturalnej - większość myślicieli starożytnych wychodząc od kryteriów moralno-etycznych potępiała gospodarkę wymienną, zwłaszcza skierowaną na osiąganie zysków, a z kolei za jedynie słuszne, z moralnego punktu widzenia uznawało gospodarowanie naturalne.

Skrajne podejście - Platon, Arystoteles

Poglądy społeczno-ekonomiczne Arystotelesa

Arystoteles żył w IV w. p.n.e. Był uczniem Platona i nauczycielem Aleksandra Macedońskiego.

Poglądy społeczne

W odróżnieniu od Platona był zdecydowanym zwolennikiem własności prywatnej, rządów demokratycznych (Platon był zwolennikiem własności wspólnej i rządów autokratycznych, wg niego państwo powinno być wzorowane na ludzkiej duszy - trzy filary: I warstwa: rozumu, II warstwa: męstwa, II warstwa: popędliwa).

Arystoteles był zwolennikiem własności prywatnej, ponieważ wg niego własność prywatna:

• daje wyższą produktywność;

• zabezpiecza nas przed nieuniknionymi sporami, które w warunkach dominacji własności wspólnej powstają jeśli chodzi o określenie proporcji podziału;

• sprzyja demokracji, liberalizmowi (tak jak własność wspólna sprzyja autokracji);

• lepiej sprzyja ona rozwojowi kultury, sztuki, nauki, ponieważ tylko przy nierównym podziale pojawia się mecenat prywatny nad kulturą, sztuką, nauką;

• argument historyczny - o przewadze własności prywatnej świadczy fakt iż wyparła ona własność wspólną (rodową, plemienną).

Poglądy na niewolnictwo

Arystoteles, jak większość jemu współczesnych akceptowali tezę o przyrodzonej nierówności ludzi. Akceptował tylko tzw. niewolnictwo naturalne, natomiast potępiał wszelkie formy niewolnictwa prawnego (np. za długi), a także niewolnictwa związanego z prowadzeniem wojen. Ponadto miał on paternalistyczną wizję niewolnictwa - niewolnik to członek pewnej rodziny, ale funkcjonuje na innych prawach - rudymentarny charakter na niewolnictwo.

Poglądy ekonomiczne

Ekonomia a chrematystyka (czyt. krematystyka)

Arystoteles jak większość myślicieli greckich był zwolennikiem gospodarki naturalnej, a więc której celem jest bezpośrednie zaspokajanie potrzeb. Takie gospodarowanie ma miejsce w gospodarstwach z greckiego oiko(s).

Oiko(s)nomos - nauka o funkcjonowaniu gospodarstw oikosowych, samowystarczalnych.

Przeciwieństwem gospodarstw oiko(s)owych są gospodarstwa zarobkowe, prowadzące wymianę w celu osiągania korzyści, zysków. Ich działalność uważa Arystoteles za niemoralną, dlatego że w wymianie nie powstają żadne nowe wartości, a zatem jeżeli ktoś się bogaci w wymianie, to dlatego że ma ona charakter nieekwiwalentny (brak równości wymienianych wartości), tj. bogaci się kosztem innych osób.

Chrematystyka - nauka o funkcjonowaniu gospodarstw zarobkowych.

Poglądy na wymianę i pieniądz

Kluczowy problem wymiany - kwestia ekwiwalentości tj. równość wymienianych wartości. Rozpatruje ten problem z historycznego punktu widzenia, badając rozwój form wymiany:

1. bezpośrednia wymiana towarowa - barter: T-T

2. wymiana towarowo-pieniężna: T- P- T

Obie te wymiany podlegają regułom ekonomii.

3. 
   P-T- P + P - wymiana ta podlega kryteriom chrematystyki

Czym jest pieniądz i dlaczego się pojawił?

1. Pieniądz nie jest naturalnym dobrem, pojawia się jako efekt wymiany, żadne „dobra” nie pełnią z natury funkcji pieniądza.

2. Pieniądz pełni określone funkcje:

• jest miernikiem wartości,

• jest środkiem cyrkulacji,

• nie jest miernikiem rzeczywistego bogactwa (tezauryzacji)

1. Geneza pieniądza

1. Najwcześniej pojawia się w wymianie międzynarodowej (np. Grecją a jej koloniami), ponieważ w tej w tej wymianie bardzo trudno jest spełnić kryteria barteru.

2. Na danym obszarze funkcje pieniądza może pełnić tylko takie dobro, które na tym obszarze, przez długi czas funkcjonowało w obrocie czy wymianie.

Fakt iż z czasem niektóre dobra jak np. kruszce szlachetne zaczęły pełnić funkcję powszechnego ekwiwalentu tj. pieniądza wynika tylko stąd, że posiadają one pewne cechy fizyczne i ekonomiczne, dzięki którym lepiej niż inne dobra pełnią funkcję powszechnego ekwiwalentu (trwałość w czasie, łatwość podziału, transportu).

B) Problem sprawiedliwości wymiany

1ujęcie:

Sprawiedliwość wymiany oznacza tyle samo co jej ekwiwalentność tj. równość wymienianych wartości.

2 ujęcie:

Sprawiedliwość wymiany oznacza, że obie strony: sprzedający i kupujący jednakowo oceniają korzyści osiągnięte z tyt. wymiany - (to tzw. sprawiedliwość komutatywna), w związku z tym, niektórzy ekonomiści uważają Arystotelesa jako prekursora teorii użyteczności.

Poglądy społeczno-ekonomiczne Św. Tomasza z Akwinu ( Tomassa di Aqvino)

Żył w średniowieczu tj. XIII w. 1225 - 1274). To najwybitniejszy przedstawiciel średniowiecznej szkoły nauki społecznej, filozof. Wielce zasłużony w zakonie Dominikanów. Uczony uniwersytetu paryskiego i kolonii.

Rozwój nauki społecznej kościoła (myśli społecznej) - jako tło, do przedstawienia dziejów Św. Tomasza.

W pierwszym okresie rozwoju chrześcijaństwa, mniej więcej do wieku III w myśli chrześcijańskiej zdecydowanie dominowała afirmacja takich wartości jak:

• wspólna własność,

• pochwała ubóstwa, a nawet ascezy,

• potępienie zysku z wymiany.

Ewolucja myśli społecznej w kościele zaczyna się w wieku IV, V w miarę tego jak religia chrześcijańska przenika do warstw zamożniejszych, a zwłaszcza kiedy staje się ona równoprawną, a z czasem nawet państwową religią. Przede wszystkim znalazło to wyraz w akceptacji własności prywatnej, chociaż:

1) jest jednocześnie głoszony postulat w Kościele z dzieleniem się .............................

2) towarzyszy temu rozwój teokratyczny (pochodzący od Boga, ostateczne źródło wszystkiego - Bóg).

Znaczenie Św. Augustyna - on wprowadza fundamentalne do dziś dla nauki społecznej kościoła kategorie dobra wspólnego - dobra wspólnoty. Wg niego każda działalność gospodarcza powinna być oceniana z moralnego punktu widzenia, wg niego dobra, rzeczy ziemskie jako takie nie posiadają żadnej wartości, mają one wartość tylko w tym zakresie w jakim służą realizacji celów moralno-etycznych czy też dobra wspólnego.

W średniowieczu myśl społeczną kościoła rozwijali głównie kanoniści - którym to mianem formalnie określano kodyfikatorów - interpretatorów ówczesnego prawa kościelnego. Ich rozważania miały skrajnie normatywny charakter. Podstawą ich rozważań była: twórczość ojców kościoła np. Św. Augustyna, twórczość antycznych filozofów: Platona, potem Arystotelesa.

Dwa podstawowe problemy ekonomiczne, którymi zajmowali się kanoniści:

1. Problem tzw. ceny sprawiedliwej;

2. Kanoniczny zakaz procentu;

WYKŁAD 3. 2001-10-27

Temat: c.d. dwie kategorie, którymi zajmowali się średniowieczni myśliciele.

Cena sprawiedliwa

1) W nawiązaniu przede wszystkim do Św. Augustyna, uważają oni, że cena sprawiedliwa - to taka cena, która przyczynia się do dobra wspólnego (wspólnoty);

2) „Orientacja kosztowa (podażowa)” - większość Kanonistów była zwolennikami tezy, że o wysokości cen powinny decydować koszty wytwarzania, czy też warunki podaży, nie zaś popytu.

Podejście to znajduje uzasadnienie w tym, że średniowiecze to okres ogólnego niedostatku, niedobory dóbr, w związku z tym uwzględnienie czynnika popytowego oznaczałoby zgodę na b. wysokie ceny (co by było sprzeczne z dobrem wspólnoty);

3) Regulacyjne podejście do ceny

Żądanie cen sprawiedliwych dotyczy poszczególnych jednostek (producentów, kupców), te jednostki są jednak wolne w swym działaniu, co może skutkować podnoszeniem cen, w związku z tym Kanoniści uważają, że ceny mogą być przedmiotem regulacji przez państwo (przez jakąś inną władze zwierzchnią, osobę godną szacunku - wójt, burmistrz itp.)

Kanoniczny zakaz procentu

Kanoniczny - umocowany w prawie kanonicznym

Procent związany jest z różnymi operacjami pieniężnymi, w nawiązaniu do Arystotelesa , a także do licznych wskazań Pisma Św. Kanoniści podtrzymują tezę o tzw. BEZPŁODNOŚCI PIENIĄDZA (operacje pieniężne nie rodzą żadnych, nowych wartości), z tego wywodzi się ów zakaz procentu.

Św. Tomasso di Aqvino - (1225 - 1274), podstawowa jego praca: „Summa Theologica” (Suma Teologika).

Poglądy społeczno -ekonomiczne, głównie poglądy na własność.

Podobnie jak Arystoteles Św. Tomasz akceptuje tezę o naturalnej (przyrodzonej) nierówności ludzi, natomiast jego poglądy na własność są bardziej złożone niż Arystotelesa:

1) Uważa on, że własnością naturalną pochodzącą od Boga (opatrzności) jest własność wspólna, natomiast własność prywatna wywodzi się z ludzkiego rozumu. Przyczyny, dla których ona powstaje są te same, co u Arystotelesa, dodatkowo jedynie Św. Tomasz mówi, że własność prywatna zapobiega rozmywaniu, nakładaniu się kompetencji i odpowiedzialności.

Skoro ludzie są nierówni z natury to czymś naturalnym jest również nierówny podział własności, z tym jednak (o tym już mówili ojcowie kościoła) że tzw. bogaci powinni się dzielić korzyściami z tytułu tej własności z tzw. ubogimi.

Generalnie Św. Tomasz uważa, że:

• podstawą produkcji powinien być egoizm związany z własnością prywatną.

• natomiast podstawą konsumpcji powinien być altruizm (powinność dzielenia się z tzw. ubogimi).

Nauka o pracy i płacy

Praca

Jego poglądy na pracę, na podział pracy wynikają wprost z tezy o przyrodzonej nierówności ludzi. Znajduje ona swoje odzwierciedlenie w strukturze stanowej społeczeństwa. Natomiast poszczególne rodzaje pracy (podobnie jak Św. Augustyn) ocenie głównie z moralnego punktu widzenia - dobra wspólnego, czyli: tym wyższa ocena im dana praca, dana czynność bardziej przyczynia się do zaspakajania potrzeb społecznych, najwyżej ocenia pracę w rolnictwie, najniżej tych, którzy zajmują się procentem (ówcześnie banki).

Płaca

Św. Tomasz sformułował pojęcie płacy sprawiedliwej.

Generalnie zróżnicowanie płac (dochodów) powinno wynikać z przynależności stanowej (zróżnicowanie społeczne) zatem płaca sprawiedliwa - to płaca, która zapewnia poziom życia zgodny z przynależnością do danego stanu.

Wg niego zdecydowana większość ludzi, (czyli ludzie utrzymujący się ze sprzedaży swojej pracy, ze swojej najemnej siły roboczej) powinna otrzymywać płace na poziomie minimum kosztów utrzymania. Taki pogląd w średniowieczu naturalnie był powszechnie akceptowany, niekiedy znajdował odzwierciedlenie w prawie.

Koncepcja ceny sprawiedliwej Św. Tomasza

Nawiązuje ona do poglądów Kanonistów w tej kwestii, dodatkowo Św. Tomasz

Po pierwsze - stara się określić podstawy produkcyjne ceny sprawiedliwej;

Po drugie - zastanawia się nad skutkami makroekonomicznymi występowania rozbieżności między cenami rynkowymi a sprawiedliwymi.

• Pierwsza kwestia - zgodnie z podejściem kosztowym uznaje on, że cena sprawiedliwa danego dobra jest określona przez:

• przeciętny nakład (koszty) pracy niezbędne do wytworzenia jednostki dobra,

• przeciętny nakład surowców, materiałów, użycie narzędzi, maszyn, koszty transportu - tj. przeciętne koszty rzeczowe do wytworzenia jednostki dobra, do kosztów tych zalicza również koszty gospodarowania.

Uważa on, że o wysokości ceny sprawiedliwej decyduje status społeczny producenta (tzn. ludzie należący do wyższych stanów, nawet za to samo dobro uprawnieni są do wyższej ceny).

• Ceny rynkowe a ceny sprawiedliwe

Równość tych cen wg Św. Tomasza jest warunkiem ekwiwalentości wymiany (tj. jeżeli ktoś realizuje ceny rynkowe to bogaci się kosztem innych.

Równość ta jest warunkiem rozwoju gospodarki (rozszerzonej reprodukcji).

Cr . > C spr. Prowadzi to do ubożenia konsumentów, co powoduje spadek popytu, a więc uderza to wtórnie w producentów;

Cr < C spr. Sytuacja niekorzystna dla producentów, w dłuższym czasie może prowadzić do ich eliminacji , co jest też niekorzystne dla nabywców.

Jednocześnie jednak Św. Tomasz zauważa, że gdyby zawsze Cr dóbr zrównywały się z ich C spr. to w długim okresie nie byłby możliwy rozwój gospodarki i społeczeństwa. Cały wytworzony produkt byłby bieżąco konsumowany, dlatego w oczywistej sprzeczności z poprzednimi wywodami przyjmuje (zakłada), iż uzyskiwanie nadwyżki Cr nad C spr. jest moralnie uzasadnione w trzech przypadkach (wyjątki od ogólnej reguły):

1. Kiedy nadwyżka ta służy finansowaniu rozwoju przedsiębiorstwa;

2. Kiedy nadwyżka ta służy finansowaniu sfery budżetowej ( konsumpcji społecznej: szkoły, drogi, szpitale, bezpieczeństwo);

3. Kiedy nadwyżka ta służy finansowaniu działalności dobroczynnej (osiągam więcej ale dzielę się z innymi).

ŹRÓDŁO TEJ SPRZECZNOŚCI

Sprzeczność ta (wewnętrzne ceny sprawiedliwe) bierze się stąd, że Św. Tomasz nie dostrzegał, że nadwyżka ekonomiczna potrzebna dla rozwoju gospodarki, społeczeństwa jest w istocie zawarta w samej cenie sprawiedliwej (w tym trzecim elemencie tzw. renta stanowa - przejadanie nadwyżki).

Zysk handlowy i procent

Zysk

Wg Św. Tomasza zysk czy też dochód kupca niema nic wspólnego z tym, że jest on pośrednikiem w wymianie. Dochód kupca de facto wynika tylko i wyłącznie z pracy i nakładów, które on ponosi (przechowywanie dóbr, uszlachetnianie), w istocie jest to ujęcie zgodne z teorią ceny sprawiedliwej i koncepcją płacy sprawiedliwej.

Procent

Procent nie znajduje uzasadnienia ze względu na BEZPŁODNOŚĆ PIENIĄDZA. Istnieją jednak wg niego sytuacje kiedy uzyskiwanie dochodu z pożyczek pieniężnych można uznać za zasadne, w sytuacjach gdy:

1. procent występuje jako rekompensata za zwłokę w zwrocie pożyczki;

2. procent jako rekompensata za wysokie ryzyko;

3. procent jako rekompensata z tyt. utraconych możliwości (rekompensata z tyt. tzw. kosztu alternatywnego);

4. pożyczkobiorca wykorzystuje pożyczkę na cele produkcyjne.

Św. Tomasz, jak wszyscy Kanoniści był przeciwny procentowi - pożyczkom konsumpcyjnym.

KLASYCZNA EKONOMIA POLITYCZNA (EC)

1. Ogólna charakterystyka okresu wyodrębnienia się ekonomii jako nauki.

Współtworzą go trzy kierunki:

1. Merkantylizm, (dopracować: merkantylizm angielski: pieniądz, wymiana, bilans h., rola państwa w życiu gosp., handel zagraniczny).

2. Fizjokratyzm,

3. Klasyczna ekonomia polityczna (ekonomia klasyczna).

Merkantylizm - początek XVII do połowy XVIII w. rozwinął się głównie w Anglii.

Stanowi on prehistorię ekonomii jako nauki.

• Merkantyliści jako pierwsi zerwali z właściwym dla starożytności i średniowiecza podejściem normatywnym do kwestii gospodarczych (podejście pozytywne).

• Merkantyliści jako pierwsi opisują kategorie ekonomiczne.

• Ich analiza ma jeszcze niemal wyłącznie indukcyjny (opisowy) charakter. Podczas gdy cechą charakterystyczną ekonomii jako nauki jest dominacja analizy dedukcyjnej (szerzej: modelowo-indukcyjnej).

Fizjokratyzm - rozwinął się w XVIII w. głównie we Francji.

• Korzystając z dorobku oświeconej filozofii porządku naturalnego (J. J. Russo) fizjokraci wprowadzają do ekonomii idee naturalnego porządku ekonomicznego i obiektywnych praw ekonomicznych.

• Fizjokraci w odróżnieniu od merkantylistów traktują gospodarkę jako pewien całościowy system, w ramach którego poszczególne elementy są ściśle powiązane (niejako twórcy makroekonomii).

Klasyczna ekonomia polityczna - Poł. XVIII w. do poł. XIX w., chociaż jej prekursorzy tworzyli już w wieku XVII. Najwybitniejszy prekursor: W. Petty (Łyliam Petti).

Znaczenie ekonomii klasycznej

1. Rozwinęli ideę obiektywnych praw ekonomicznych identyfikując je jako prawa kapitalistycznego rynku i konkurencji. Z ekonomia klasyczną związane jest również pojęcie homo economicus.

2. Ekonomia klasyczna rozwinęła podejście dedukcyjne do ekonomii, na jego bazie opisała podstawowe kategorie ekonomiczne, zbudowała szereg modeli teoretycznych itp.

Rozwijała się przede wszystkim w Anglii:

• A. Smith,

• D. Ricardo,

• W. Petty,

• J. St. Mill

We Francji:

• J. B. Say,

• R. Cantillon

Klasyczna teoria wartości (na przykładzie Smitha i Ricardo)

Wyróżnić można dwa okresy i zarazem kierunki rozwoju:

I. Praca jako tzw. miernik wartości - w ujęciu tym praca traktowana jest wyłącznie jako czynnik, który pozwala nam w wymianie sprowadzić do porównywalności różne pod względem fizycznym dobra i usługi. Również relacje wymienne wyrażone w pieniądzu mają swoje źródło w tym, że jednostka pieniądza reprezentuje po przez swój parytet określoną ilość pracy.

Do tego nurtu można zaliczyć teorię wartości Smitha i w. Pettego.

II. Praca jako czynnik wartościotwórczy - w ujęciu tym, praca traktowana jest nie tylko jako miernik wartości, ale również jako czynnik (produkcji), który w procesie produkcji tworzy wartość dobra. Natomiast wartość pozostałych czynników produkcji jest dzięki pracy (tzw. pracy żywej- bieżąco wydatkowanej) jedynie przenoszona na wartość nowo wytworzonych dóbr. (Inne czynniki nie są wartościotwórcze w tym rozumieniu jak praca.

Teoria wartości A. Smitha

A. Smith ( 1723 - 1790)

Jego dzieło: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” - 1776 r.

Teoria Smitha

1. Praca jako źródło bogactwa społecznego

2. Teoria pracy produkcyjnej

Merkantyliści zwłaszcza buljoniści utożsamiali bogactwo kraju z zasobem pieniądza kruszcowego, przy czym tzw. merkantyliści właściwi (późniejsi) dodawali jeszcze iż o bogactwie kraju świadczy nie cały zasób pieniądza kruszcowego, ale tylko ta jego część, która do niego napływa jako skutek dodatniego bilansu płatniczego.

Smith całkowicie odrzuca te twierdzenia merkantylistów. Dla niego jedynym czynnikiem decydującym o bogactwie kraju jest praca, ściśle biorąc - ten zasób pracy, który może być i jest wydatkowany w sferze wytwarzania materialnych dóbr i usług.

Uznawszy pracę za główny czynnik tworzący bogactwo, wielkość tego bogactwa uzależnia od dwóch czynników:

1. ilość pracy, która bieżąco się wydatkuje;

2. wydajność pracy.

W długim okresie czynnikiem decydującym (głównym) jest wydajność, tym bardziej, że wg Smitha w długim okresie występuje w gospodarce tendencja do tzw. sekularnej (długowiecznej) stagnacji, a w ramach tego i stabilizacji liczby ludności. Wydajność pracy jest wg niego przede wszystkim funkcją społecznego podziału pracy. Z kolei zakres podziału pracy zależy głównie od zasięgu wymiany - wielkości rynków.

Koncepcja Smitha

Jednak wg Smitha związek między bogactwem (interesem) jednostkowym, a bogactwem wspólnym nie jest bezwarunkowy. Muszą być spełnione pewne kryteria:

• istnieje w każdym człowieku pewnej dozy współczucia dla innych;

• w każdym rozwiniętym społeczeństwie z czasem kształtuje się kodeks (system) norm moralnych, których przestrzeganie jest warunkiem akceptacji przez daną grupę. To swoiste prawo naturalne;

• prawo naturalne przekształca się w prawo stanowione (...)

• konkurencja - rywalizacja ekonomiczna. To warunek najsilniejszy, bo: z jednej strony chroni nas przed atrofią (osłabieniem) własnego interesu (selfish), ale z drugiej strony chroni nas przed hipertrofią.

O bogactwie narodu świadczy wyłącznie praca produkcyjna - która jest wydatkowana w sferze produkcji materialnych dóbr i usług, która wytwarza materialne dobra i usługi. Zatem jest to naturalne czy techniczne podejście do pracy produkcyjnej.

To ujęcie pracy produkcyjnej Smitha zostało przyjęte przez Marksa i całą ekonomię marksistowską.

Teoria ceny naturalnej - (wartość dobra)

Proces kształtowania się ceny naturalnej (wartości) Smith rozpatruje w dwóch wyodrębnionych przez siebie okresach:

1. społeczeństwo surowe - gospodarka nierozwinięta, przedkapitalistyczna;

2. gospodarka rozwinięta - kapitalistyczna.

Ad. 1.

Charakteryzuje się ona tym, że właściciel pracy (wytwórca) posiada jednocześnie wszystkie środki potrzebne do produkcji (narzędzia, maszyny, itp.). Nie istnieją tutaj kapitał i ziemia (czynniki naturalne) jako samodzielne, jak gdyby przeciwstawiające się pracy czynniki produkcji. W takim społeczeństwie relacje cen dóbr są określane bezpośrednio relacjami ilości pracy, za które w wymianie możemy te dobra uzyskać.

Np. Mamy dwa dobra: dobro A i dobro B - zatem o cenie naturalnej (wartości) dobra A decyduje zgodnie z tym ta ilość pracy, którą w wymianie możemy za dane dobro uzyskać, czyli ta ilość pracy zawarta w dobrze B.

Jest to spojrzenie na wartość nie z punktu widzenia sfery produkcji, ale sfery wymiany.

Tak ogólnie określone relacje dóbr będą modyfikowane ze względu na różnice:

1. w intensywności i uciążliwości pracy,

2. w kwalifikacjach.

Takie społeczeństwo charakteryzuje się tym: prywatna własność kapitału, prywatna własność ziemi.

Co powoduje wyodrębnienie się kapitału?

Wyodrębnienie się kapitału powoduje, że robotnik musi się jak gdyby dzielić, częścią, wytworzonej przez siebie wartością dodaną z właścicielami kapitału, ta wartość dodana rozkłada się teraz na sumę płac i sumę zysków od wyłożonego kapitału. Jednak dochód właściciela kapitału nie ma nic wspólnego ani z jego pracą przedsiębiorczą, ani wg Smitha tym bardziej z produktywnością kapitału. Jest to dochód r e z y d u a l n y - czyli to co pozostaje po opłaceniu pracy.

Analogiczne skutki powoduje pojawienie się prywatnej własności ziemi tj. teraz wartość dodana przez robotnika rozkłada się już na trzy elementy:

• suma płac

• suma zysków od całego wyłożonego kapitału

• suma rent (wynagrodzeń) - zwłaszcza gruntowej i innych czynników naturalnych

W warunkach gospodarki rynkowej cena dobra czyli jego wartość składa się z tych trzech elementów, ale zarazem w warunkach konkurencji dzieli się (rozkłada się ) na te trzy elementy.

Natomiast wg Smitha w cenie naturalnej nie jest zawarta część odpowiadająca zużyciu kapitału - rozumianego jako zasób rzeczowy środków produkcji. Dlatego iż wg niego cena naturalna każdego dobra kapitałowego też może być bezpośrednio, czy pośrednio rozłożona na te trzy elementy składowe. Twierdzenie to zostało później poddane bardzo ostrej krytyce (nazwane dogmatem Smitha),w szczególności dowodzono, że to jego rozumowanie tj. nie uwzględnianie kapitału prowadzi ostatecznie do utożsamiania dwóch kategorii makroekonomicznych: produktu społecznego i dochodu narodowego.

Wg Smitha, im społeczeństwo jest wyżej rozwinięte, tym mniejsza część całego produktu przypada na renty właścicieli czynników naturalnych, większa zaś na płace i zyski, jest to związane z tym, że społeczeństwo rozwinięte wytwarza i konsumuje więcej produktów wysoko przetworzonych.

Równość cen rynkowych z cenami naturalnymi oznacza, że:

1. wymiana jest ekwiwalentna,

2. podział jest sprawiedliwy.

Zatem równość cen z wartością dóbr jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania gospodarki.

Podstawowym warunkiem aby wymiana była ekwiwalentna, a podział sprawiedliwy, jest istnienie konkurencji na rynkach dóbr i czynników produkcji. Stąd Smith był przeciwnikiem wszelkiego interwencjonizmu państwowego, a zwłaszcza wszelkiego rodzaju monopoli stanowionych przez państwo i prawo.

Teoria wartości Ricardo

Ricardo (1772 - 1823)

Jego dzieło: „Zasady ekonomii politycznej i zasady opodatkowania” - 1817

1). Istota wartości oraz krytyka teorii A. Smitha.

2). Tzw. problem transformacji, wartość a tzw. cena produkcji.

Ad. 1).

Wg Ricardo nie nakłady poniesione przez kapitalistę na zakup pracy czy opłacenie innych czynników produkcji decydują o wartości dobra. Ta wartość zależy bezpośrednio od ilości pracy potrzebnej do wytworzenia jednostki dobra, pośrednio od wydajności pracy w gałęziach, które wytwarzają niezbędne do produkcji danego dobra materiały, narzędzia itp.

Wnioski:

Jest to zatem konsekwentne spojrzenie na wartość z punktu widzenia sfery produkcji. Podobnie jak Smith, Ricardo dostrzega wpływ intensywności pracy i kwalifikacji na wartość dobra.

WARTOŚĆ A WARTOŚĆ UŻYTKOWA

Wg Ricardo na rynku wartość wymienną mogą uzyskać tylko te dobra, które są użyteczne - mają wartość użyteczną.

Istnieje jednak pewna grupa dóbr, które są wyjątkiem od tej zasady, tj. są to takie dobra, których ilość nie może być pomnożona przez zwiększenie nakładów pracy i kapitału (dobra, które charakteryzują się absolutna rzadkością występowania np. dzieła sztuki, w przypadku tych dóbr o wartości wymiennej decyduje nie nakład pracy i kapitału ale rzadkość występowania).

PRACA JAKO MIERNIK WARTOŚCI

Wg Smitha praca jest tzw. absolutnym miernikiem wartości (tj. ponadczasowym, ahistorycznym), tzn. jednostka czasu reprezentuje tą samą wartość (z uwzględnieniem różnic w intensywności pracy i w kwalifikacjach).

Natomiast Ricardo uważa, że praca jest po prostu towarem, a zatem w gospodarce rynkowej jej wartość jest zmienna tak jak wartość każdego innego dobra. W krótkim okresie o wartości i cenie pracy decyduje popyt na pracę i podaż pracy. W długim okresie o wartości pracy decydują koszty utrzymania robotnika i jego rodziny, czyli w istocie ceny dóbr nabywanych z płac (dóbr płacowych).

Wg Ricardo, zmiany intensywności pracy i zmiany w kwalifikacjach wpływają na relacje wartości dóbr nie bezpośrednio, ale pośrednio. Wg niego, w każdym kraju, w danym czasie kształtują się tzw. naturalne stawki płac - czyli powszechnie akceptowane wynagrodzenia za określone prace. Zmiany w kwalifikacjach i intensywności pracy dopiero wtedy wywrą wpływ na wartość dóbr, jak zmienią się owe naturalne stawki płac.

PRACA ŻYWA I UPRZEDMIOTOWIONA A WARTOŚĆ DOBRA

Wg Ricardo, z teorii ceny naturalnej Smitha wynika, iż podstawą dla określenia wartości dobra jest wyłącznie praca żywa, czyli bieżąco wydatkowana. Wg Ricardo o wartości dobra decyduje również praca uprzedmiotowiona - a więc zawarta w rzeczowych środkach produkcji potrzebnych do wytworzenia tego dobra.

Ale ta praca nie tworzy wartości. Praca żywa ma tę właściwość, że przenosi tą wartość już istniejącą na wartość nowo tworzonych dóbr.

W związku z tym (z podziałem na prace żywą i uprzedmiotowioną) Ricardo wprowadza pojęcie tzw. składu kapitału (SK).

SK = C / V

C - kapitał trwały, praca uprzedmiotowiona w rzeczowych środkach produkcji,

V - kapitał zmienny, praca uprzedmiotowiona w środkach konsumpcji robotniczej(suma płac).

Zmiany tak rozumiane w składzie kapitału mogą być wielokierunkowe, gdyż w różny sposób zmieniają się ceny dóbr decydujących o wartości C i V.

Te zmiany będą wpływały na wartość ceny dóbr i analiza tych zmian jest, jak gdyby osią, podstawowym problemem transformacji - przejścia wartości dobra w tzw. cenę produkcji.

Ad 2) tzw. problem transformacji, wartość a tzw. cena produkcji.

Teoria ceny Ricardo (Teoria tzw. ceny produkcji)

Ricardo miał świadomość, że w rzeczywistej, realnej gospodarce tj. obserwowanej przez niego gospodarce wolnokonkurencyjnej rynkowe ceny dóbr nie są wcale proporcjonalne do nakładów pracy - wartości, ale do kosztów produkcji dóbr wytworzonych w danych gałęziach. Wynika to z mechanizmu doskonałej konkurencji, a konkretnie z międzygałęziowych przepływów kapitału, w wyniku których w gospodarce w tendencji kształtuje się tzw. przeciętna stopa zysku. Wg tej stopy w warunkach konkurencji będzie wynagradzany kapitał. W wyniku tego kształtuje się też kategoria, którą Ricardo określa ceną produkcji. Ceny produkcji nie są proporcjonalne do wartości czyli nakładów pracy, ale do kosztów produkcji.

Jeżeli wyłożony kapitał jest wynagradzany zgodnie z przeciętną stopą zysku, czyli w proporcji do poniesionych kosztów, to ceny będą proporcjonalne do tych kosztów, a nie do wartości czyli nakładów pracy, tak określone ceny Ricardo nazywa cenami produkcji.

Cpi = Ci + Vi + P' (Ci + Vi) = (1+ P')(Ci+Vi)

Cpi - cena produkcji w gałęzi „i”

Ci - nakład kapitału stałego

Vi - nakład kapitału zmiennego, obrotowego (kapitał wydatkowany na zatrudnienie)

P' - przeciętna stopa zysku

Pi - zysk przeciętny

Zgodnie z zapisem (1+ P')(Ci+Vi) ceny rynkowe dóbr będą proporcjonalne do kosztów .

Wartość produktu dla tej gałęzi: Wi = Ci + Vi + mi

mi - tzw. wartość dodatkowa (odpowiadająca nieopłaconej części czasu pracy robotnika)

Ricardo zastanawia czy i kiedy możliwe jest, że ceny produkcji (faktyczne ceny rynkowe) zrównają się z wartościami?

Ci = Wi - gdy one się zrównają nie ma problemu.

Ricardo zakłada, że jest to tendencja rzeczywista, że Pi = mi. W istocie żeby ta równość zachodziła, to w gospodarce musiałyby się wyrównywać gałęziowe stopy zysku z przeciętną stopą zysku. Dla dowolnej gałęzi P'i = P'

Wniosek:

Jeżeli ceny produkcji dóbr miałyby się rzeczywiście zrównywać z ich wartościami to we wszystkich gałęziach:

1. musiałyby być takie same stopy wartości dodatkowej;

2. takie same składy kapitału;

3. taka sama szybkość obrotu kapitału.

W rzeczywistości jest to bardzo mało prawdopodobne.

Wniosek ostateczny:

Ponieważ w rzeczywistości tendencję Cpi = Wi nie można uznać za choćby prawdopodobną można powiedzieć, że w teorii wartości opartej na pracy występuje pewna sprzeczność wewnętrzna:

1. sprzeczność między tą teorią jako teorią, która objaśnia istotę i genezę wartości oraz ceny;

2. tą teorią jako teorią, która wyjaśnia proces kształtowania się cen rynkowych w gospodarce wolnokonkurencyjnej.

Relacje wartości (ceny) dóbr a nakłady pracy i kapitału

1) Nie istnieje kapitał „gospodarka surowa” wg Smitha

X1, X2 towary

a1, a2 nakłady pracy potrzebne do ich wytworzenia

W1, W2 stawki płac

Jeżeli rynek jest konkurencyjny: W1 = W2 = W

W - jednostkowa stawka płac

Stosowanie do tego można zapisać ceny dóbr:

P1 = a1 x W1

P2 = a2 x W2

P1/ P2 = a1 x W1 / a2 x W2 = a1 / a2

W takiej gospodarce relacje cen dóbr będą odpowiadać relacjom nakładów pracy

2) Istnieje kapitał (tylko kapitał obrotowy) w ujęciu Ricardo

W takiej gospodarce:

P1 = Wa1 + Wa1 x r + Wa1 x r² + ... r ^t-1

P1 Wa1 (1 + r) ^t1

P2 Wa2 (1 = r) ^t2

Z tego wynika relacja tych cen

P1/ P2 = a1/ a2 (1+ r ) ^t1-t2

(Tylko w przypadku gdy okresy produkcji byłyby takie same byłaby zachowana równość: P1/P2 = a1/a2 ---- t1 = t2

Teoria podziału Ricardo tzw. funkcjonalna

Ricardo bada ilościowe stosunki między: płacą, zyskiem i rentą.

Podział funkcjonalny - podział dochodu między poszczególne czynniki produkcji czy też właścicieli czynników produkcji (kapitał ziemia praca).

Ricardo był zwolennikiem skrajnie naturalnej interpretacji gospodarki kapitalistycznej (później Keynes). W związku z tym w teorii podziału stosunkowo mało interesuje go geneza poszczególnych kategorii podziału (płac, zysków, rent), a bardziej relacje ilościowe między nimi tj. jak zmieniają się proporcje między nimi? Zmiany tych proporcji bada następnie w teorii wzrostu gospodarczego, z punktu widzenia ich wpływu na dynamikę wzrostu.

Dla Ricardo teoria podziału jest jak gdyby „Łącznikiem” między teorią wartości, a teorią wzrostu gospodarczego.

Teoria płacy, pracy i zatrudnienia

Pojęcie płacy naturalnej i płacy rynkowej.

Wg Ricardo płaca naturalne - jest to płaca, która zapewnia zaspokojenie podstawowych potrzeb robotnika i jego rodziny, czyli innymi słowy jest to płaca określona przez koszty reprodukcji siły roboczej.

Potrzeby podstawowe:

• zapewniające fizyczną egzystencję,

• wynikające z rozwoju kulturowego -cywilizacyjnego (im wyższy rozwój społeczny, tym powinny być wyższe płace).

Płaca naturalna jest określona również kosztami zdobycia kwalifikacji.

Płaca rynkowa - płaca wynikająca z relacji na rynku: popyt na pracę, podaż pracy.

Ricardo formułuje prawo płacy - mechanizm opisujący związek między płaca naturalną a płacą rynkową.

Ls - podaż pracy

LD - popyt na pracę

t - czas

długi okres

dLs/ dt = f[w - w(t)]

Zgodnie z prawem płacy w długim okresie zmiany podaży pracy w czasie dLs/ dt są funkcją rozbieżności f[w - w(t)] między płacą rynkową w a płacą naturalną w(t).

1) sytuacja: załóżmy, że w długim czasie płaca rynkowa jest większa od płacy naturalnej: wniosek - podaż pracy rośnie. w - w(t) > 0; dLs/ dt > 0

Taka sytuacja oznacza, że poprawiają się warunki bytowe pracowników. W długim okresie wg Ricardo prowadzi to do tego, że robotnicy oferują więcej pracy na rynku - bo rośnie liczebność klasy robotniczej (podaż pracy).

• Jeżeli podaż pracy rośnie - to w warunkach konkurencyjnego rynku pracy oznacza to, że będzie spadać rynkowa cena pracy, tak, że z czasem te dwie wielkości (w i w(t) ) się zrównają.

2) sytuacja: LD < LS - dw/ dt < 0

oznacza, to że w długim okresie płaca rynkowa jest mniejsza od płacy naturalnej. Spadek liczebności klasy robotniczej w efekcie spadek podaży pracy.

• Jeżeli podaż pracy spada - oznacza, że rośnie rynkowa cena jednostkowa pracy (bo pracy jest mniej) tak długo, aż nie zrówna się z płacą naturalną

krótki okres

1. Ld > LS ---- dw/dt > 0

2. Ld < Ls ---- dw/dt < 0

długi okres

dLs/dt = dLd/dt = dL/dt

dL - zasób pracy

Zgodnie z prawem płacy w długim okresie podaż pracy zrównuje się z popytem na pracę, a jednocześnie obie te wielkości z ogólną liczbą ludności w wieku produkcyjnym (aktywni zawodowo). Cała podaż znajduje popyt.

Problem bezrobocia

Z teorii płacy i zatrudnienia wynika wniosek, że:

1. w gospodarce kapitalistycznej nie występuje bezrobocie strukturalne,

2. z jego teorii wartości wynika również, że w tej gospodarce nie występuje w zasadzie bezrobocie koniunkturalne,

3. co najwyżej w gospodarce może wystąpić bezrobocie frykcyjne (wynikające z krótkotrwałych niedopasowań struktury popytu na pracę do struktury podaży pracy).

Wg Ricardo w długim okresie w gospodarce nie występuje bezrobocie technologiczne (odmiana b. strukturalnego), wiąże się to ze zjawiskiem kompensacji - polega ono, na tym, że robotnicy wypierani w skutek zastosowania bardziej efektywnych maszyn, urządzeń, znajdują (per saldo) zatrudnienie w gałęziach, które wytwarzają te bardziej wydajne produkcyjne urządzenia.

Teza Ricardo została poddana krytyce w XIX w. przez Sismondi de Sismondi - wykazał on, że tak wcale nie jest. Postęp techniczny jest znacznie szybszy zwykle w gałęziach wytwarzających środki produkcji, że:

• one też wypierają część pracy,

• a nawet jeżeli jest pewna kompensacja, nigdy nie jest pełna.

1

Pieniądz z pewnym przyrostem

1. Homo economicus (selfish) - bogactwo jednostkowe, szeroko rozumiany interes własny, również akceptacja przez grupę, w której funkcjonujemy;

2. Wymiana - konieczność wymiany;

3. Społeczny podział pracy;

4. Wydajność pracy;

5. Wzrost bogactwa (bogactwo wspólne)

Pi

koszty

Wartość dodana

Okres produkcji = t ¹(okres forma, ilość lat)

---