1. Pojęcie gospodarka przestrzenna
- dziedzina wiedzy i praktyki zajmująca się racjonalną organizacją przestrzeni dla potrzeb społeczeństwa (B. Malisz 1984)
- sfera działalności człowieka związana z planowym rozmieszczeniem funkcji oraz planowym zagospodarowaniem terenu (J.Regulski 1986)
- całokształt działalności w zakresie przestrzennego zagospodarowania i użytkowania gruntów (T. Kachniarz, T. Niewiadomski 1994)
- całokształt czynności, których wynikiem jest zagospodarowanie przestrzenne (W. Szolginia)
2. Dyscypliny pokrewne:
- Geografia ekonomiczna
Nauka podstawowa, która daje opis i wyjaśnia:
-przestrzenne i środowiskowe zachowania systemów społeczno-gospodarczych
-procesy społeczno-gospodarcze zachodzące w przestrzeni
-struktury przestrzenno-gospodarcze
- Gospodarka przestrzenna
Ustala zasady racjonalnego wyboru:
-lokalizacji,
-przestrzennych powiązań,
-przestrzennej organizacji,
-dróg rozwoju układów lokalizacyjnych, interakcyjnych i organizacyjnych (polityka przestrzenna)
- Planowanie przestrzenne
Dąży do ulepszenia istniejącego środowiska życia człowieka i jego komponentów (przyrodniczych, technicznych, i społeczno-gospodarczych)
3. Zagospodarowanie przestrzenne:
- Znaczenie fizyczne - ogół współzależnych układów, obiektów i urządzeń terytorialnych, powierzchniowych, punktowych, liniowych, węzłowych, które tworzą istniejący stan funkcjonowania i użytkowania danego obszaru. Wynik działań indywidualnych i zbiorowych.
- Znaczenie planistyczne - całość czynności planowanego rozmieszczenia na danym obszarze ludności, mieszkań, infrastruktury technicznej, społecznej, w celu racjonalnego zagospodarowania, funkcjonowania i użytkowania tego terenu (ustalanie zasad dotyczących przeznaczenia terenów).
4.Formy gospodarki przestrzennej:
- Polityka przestrzenna
- Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne
- Ochrona przestrzeni
- Dysponowanie przestrzenią
- Zarządzanie przestrzenią
- Zabiegi techniczne kształtujące przestrzeń
5. Podział przestrzeni
Ze względu na elementy tworzące-wypełniające przestrzeń oraz zachodzące między nimi relacje:
- Przestrzeń geodezyjna
-wywodzi się z wyobrażenia przestrzeni absolutnej
-punktem odniesienia (początkowym) jest powierzchnia ziemi
- ma trzy wymiary: długość, szerokość (poziome), pionowy
-tkwią w niej konkretne elementy będące jej wypełnieniem
-jest jednorodna i nie uwzględnia jakościowych różnic występujących na powierzchni ziemi
-charakteryzuje się sztywnością i niezmiennością
-jest wykorzystywana w tworzeniu różnego rodzaju map
- Przestrzeń geograficzna
-utworzona przez zbiór obiektów materialnych, ze wszystkimi właściwościami materii, zróżnicowana jakościowo pod względem fizycznym, biologicznym i geochemicznym
-każdy z tych czynników zmienia się pod wpływem gospodarczej i społecznej działalności człowieka
-ograniczona pewnymi granicami
-stanowi część powierzchni kuli ziemskiej
-występuje w niej nieskończona możliwość kombinacji poszczególnych jej cech naturalnych i antropogenicznych o różnym nasileniu i układzie
6. Rodzaje przestrzeni geograficznej:
- Ekonomiczna
- Przyrodnicza
- Społeczna
- Kulturowa
(Kupiec 1997)
7. Cechy przestrzeni realnej:
- zróżnicowanie
- opór
- ograniczoność
Przestrzeń realną opisują również, takie cechy, jak:
- wyłączność
- odległość
- kierunek
- sąsiedztwo
- wielkość fizyczna
- wypełnienie
8. Rodzaje elementów w przestrzeni
- strefowe (obszary)
- liniowe (ciągi i pasma)
- punktowe (ogniskujące)
Nakładające się na siebie w wyniku działalności człowieka elementy przestrzeni tworzą strukturę przestrzeni
9. Przestrzeń planistyczna
- rzeczywista przestrzeń ziemi poddawana procesom aktywnego planowania przestrzennego
- rodzaj przestrzeni odwzorowującej skomplikowane i wzajemnie powiązane procesy zachodzące w przestrzeni ekologicznej i ekonomicznej
- przestrzeń będąca przedmiotem programów i planów rozwoju jej zagospodarowania
- jest dobrem rzadkim
- nie powinna podlegać prawom wolnego rynku i musi być zagospodarowana (użytkowana) w sposób odpowiadający wartościom społecznym, kulturalnym i estetycznym
-można ją rozpatrywać w różnych skalach
Przestrzeń planistyczna
- jest przestrzenią wielowymiarową
W przestrzeni planistycznej można wyróżnić:
- Przestrzeń miejską
- Wiejską
- Rekreacyjną
- Inne rodzaje przestrzeni
Wielowymiarowość przestrzeni planistycznej
Wymiary przestrzeni planistycznej - wszystkie cechy sprawiające, że możemy pewne jej fragmenty odróżniać od innych, pozwalające jednoznacznie określić np.:
- położenie danego obiektu
- stan zainwestowania przestrzeni
- aktualne sposoby użytkowania przestrzeni
- ukształtowanie powierzchni
- klasy bonitacyjne
- jakość krajobrazu
- stopień zadrzewienia
- pokrycie roślinnością trawiastą
- kontekst psychologiczny, socjologiczny,..
Cechy te stanowią parametry, które pozwalają odróżnić dany obiekt przestrzenny od innych.
Elementy przestrzeni planistycznej
- sposoby, formy, stany użytkowania, funkcje planistyczne
Sposoby (formy) użytkowania przestrzeni - wszystkie znane sposoby korzystania z realnej przestrzeni, niezależnie od stopnia antropogenizacji.
Stany użytkowania przestrzeni - te formy lub sposoby, które kształtują się przede wszystkim samoistnie, z minimalnym udziałem człowieka - bez planu.
Funkcje planistyczne - te sposoby wykorzystywania przestrzeni, które przybierają sformalizowaną postać w planach zagospodarowania
Formy użytkowania przestrzeni planistycznej
- Użytkowanie faktyczne
- Użytkowanie potencjalne
- Użytkowanie postulowane
Funkcja planistyczna
- zaplanowany i przyporządkowany określonemu fragmentowi przestrzeni sposób jej użytkowania, który zamierzamy osiągnąć w wyniku procesu planowania przestrzennego.
10. Infrastruktura
(łaciński źródłosłów: infra - podstawa , struktura - układ, konstrukcja)
OKREŚLENIE STOSOWANE W EKONOMIII W INNYCH NAUKACH (CORAZ CZĘŚCIEJ)
INFRASTRUKTURA (ang. infrastructure) - kapitał rzeczowy wykorzystywany do produkcji usług dostępnych publicznie, transportu, telekomunikacji oraz dostaw gazu, elektryczności i wody.
Współcześnie infrastruktura stanowi ważną bazę innych działań gospodarczych państw.
Usługi związane z infrastrukturą są zazwyczaj dostarczane lub regulowane przez państwo.
/Black J., Słownik ekonomii, PWN, Warszawa 2008/
Infrastruktura
Kompleks urządzeń użyteczności publicznej, niezbędny do zapewnienia należytego funkcjonowania gospodarki narodowej i życia ludności, odpowiednio rozmieszczony w przestrzeni, wraz z historycznie ukształtowanymi wewnętrznymi i zarazem charakterystycznymi relacjami zachodzącymi między poszczególnymi jego elementami
Infrastruktura (ogólnie) - obejmuje więc ogół podstawowych urządzeń i instytucji użyteczności publicznej o charakterze ekonomicznym, społeczno-kulturalnym, komunikacyjnym w jakimś określonym regionie lub w państwie. W sposób właściwy mówi się o infrastrukturze ekonomicznej, społecznej i kulturalnej, w sensie szerokim także o infrastrukturze religijnej i moralnej.
11. Infrastruktura ekonomiczna (techniczno-ekonomiczna, techniczna) obejmuje: ulice, porty, drogi wodne transportu, urządzenia z dziedziny melioracji i irygacji, koleje, linie energii elektrycznej, kanalizację, wodociągi w domach mieszkalnych, telekomunikację itp.
Infrastruktura społeczna obejmuje takie urządzenia usługowe dla rozwoju gospodarczo-technicznego, jak system kształcenia podstawowego i zawodowego, służbę zdrowia, instytucje życia kulturalnego, ustrój państwowy i określony porządek prawny.
12. Cechy infrastruktury (wg. M. Ratajczak 1999)
Cechy inwestycji i obiektów infrastrukturalnych:
- Wysoka kapitałochłonność
- Długi okres użytkowania
- Wysoka niepodzielność nakładów
- Immobilność przestrzenna
Cechy efektów infrastruktury
- Efekty długookresowe o niekiedy odroczonym charakterze
- Niemożność magazynowania efektów
- Brak substytutów
- Wielogałęziowe znaczenie
Cechy rynku infrastrukturalnego:
- Nierównomierność i zmienność - przestrzenna, czasowa - popytu
- Niemożność odraczania popytu
- Ograniczone możliwości konkurencji
- Ograniczona suwerenność konsumenta
13. Funkcje infrastruktury
- lokacyjna
- lokalizacyjna
- przestrzenna
- aktywizacyjna (aklceleracyjna)
- usługowa
- integracyjna
SYNERGIA /ang.synergy/
To współdziałanie, kooperacja czynników, skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań.
Zjawisko polegające na tym, że współpracujący ze sobą pracownicy (elementy systemu) dają wypadkowy wynik pod jakimś względem większy (większa wartość lub niższy koszt), niż prosta suma skutków wywołanych przez działanie każdego pracownika (elementu systemu) z osobna (indywidualnie)
Efekt synergii wykorzystują m.in. organizacje wspierające rozwój przedsiębiorczości i innowacji
14. Ład przestrzenny
Stan przestrzeni, jej cena i forma zagospodarowania zależą od poziomu ładu:
- urbanistyczno-architektonicznego
- funkcjonalnego
- estetycznego
- społecznego
Cecha charakterystyczna współczesnych rozwiązań stosowanych sferze kształtowania ładu przestrzennego:
- czytelne i świadome kształtowanie granic między przestrzeniami różnej wartości.
Ład przestrzenny jest odbiciem ładu wytworzonego w ludzkim umyśle
/P. Bogdanowicz 1989/
Ład przestrzenny - usytuowanie przestrzenne ludzi i przedmiotów, „obiektów” w taki sposób, aby ich istnienie i funkcjonowanie przebiegało zgodnie z naturą i funkcjami jakie mają spełniać.
/ M. Zawadzki 2001/
Wymiary ładu przestrzennego /Zawadzki 2001/:
- Kulturowy (estetyczny)
- Techniczny
- Społeczny
- Ekonomiczny
Ład przestrzenny /K. Wrana 2001/:
- urbanistyczno-architektoniczny
- funkcjonalny
- estetyczny
- społeczny
- ekologiczny
Ład przestrzenny /W. Szolginia 1987/
-uzyskiwana w sposób naturalny w wyniku działań sił przyrody
lub w sposób sztuczny
przez działalność człowieka organizacja przestrzeni charakteryzująca się równowagą poszczególnych składników
„ład przestrzenny”- należy przez to rozumieć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne / Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
15. Podział elementów przestrzennych według nakładu pracy i kosztów ich zmiany:
- elementy trudno zmienne
- elementy średnio zmienne
- elementy łatwo zmienne
16.Obszary wiejskie
- Obszary zdominowane (albo obecnie, albo jeszcze do niedawna) przez ekstensywne użytkowanie trenu, takie jak rolnictwo, leśnictwo, bądź tez przez wielkie otwarte przestrzenie terenu niezagospodarowanego
- Obszary zawierające małe, niższej klasy osiedla, prezentujące silne relacje między budynkami i otaczającym krajobrazem oraz które postrzegane są jako wiejskie przez większość mieszkańców
- Obszary, o których sadzi się, że wytwarzają określony styl życia charakteryzowany poprzez spójną tożsamość opartą na szacunku dla środowiska oraz behawioralne jakości życia jako część rozległego krajobrazu.
Obszary wiejskie - cechy:
- Specyficzny otwarty krajobraz
- Stosunkowo niska gęstość zaludnienia
- Przewaga ludności związanej z gospodarką rolną i leśną
- Tradycyjny styl życia (bliski naturze)
- Ekstensywne użytkowanie ziemi
- Rzadka zabudowa i rozproszone osadnictwo
- Przekonanie większości mieszkańców o zamieszkiwaniu na wsi.
Obszary wiejskie - tereny położone poza granicami administracyjnymi miast (Polska)
Obszar wiejski - obszar znajdujący się poza obszarami uporządkowania (Niemcy)
17. Wieś - jednostka osadnicza o zwartej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi usługowych lub turystycznych, nie posiadająca praw miejskich lub statusu miasta.
Jednostka osadnicza - wyodrębniony przestrzennie obszar zabudowy mieszkaniowej wraz z obiektami infrastruktury technicznej zamieszkały przez ludzi.
Obszary wiejskie (OECD)
- gminy o gęstości zaludnienia poniżej 150 osób na kilometr kwadratowy
Obszary wiejskie (OECD)
- gminy o gęstości zaludnienia poniżej 150 osób na kilometr kwadratowy
Obszary wiejskie (UE)
-obszary o gęstości zaludnienia poniżej 120 osób na kilometr kwadratowy
Obszary wiejskie - Polska:
- gminy wiejskie oraz część wiejska gmin miejsko-wiejskich
Podział obszarów wiejskich (na podstawie problemów, występujących na obszarach wiejskich: presja nowoczesnego życia, upadek wiejskiej gospodarki, silne zmarginalizowanie obszary)
- zintegrowane obszary wiejskie
- pośrednie obszary wiejskie
- peryferyjne, oddalone obszary wiejskie / Kamiński,2008/
Obszary wiejskie zajmują w Polsce 93% powierzchni kraju zamieszkiwane przez 38% ludności kraju.
Obszary wiejskie zajmują w UE 93% powierzchni terytorium i zamieszkuje w nich 56% ludności Unii.
18.Pojęcie regionu
(niejednoznaczne, dyskusyjne, wielorakie znaczenie)
Region - określenia zamienne:
GEON
HOLON (od Platona) - uwzględnia aspekty globalizacji
GEOMER (H. Boesch, H. Carl, 1963) - nawiązuje do dorobku Humbolt (geomerem może być również duże miasto, kontynent, państwo
Region wywodzi się od (łac.) regio, regionis
- ruch w określonym kierunku
- przestrzeń, (dokładniej) kierunek wyznaczający przestrzeń, (inaczej) okolica, kraina,, dzielnica
Ogólnie: region to zespół obszarów graniczących ze sobą, wyróżnionych pod względem podobnych kryteriów w stosunku do obszarów przyległych / Korenik, 2003, s. 50/
Różne pojmowanie regionu:
- Region historyczny
- Region polityczny
- Region geograficzny / przyrodniczy
- Region socjologiczny
- Region kulturowy
- Region ekonomiczny - obszar o określonej specjalizacji gospodarczej
19.Region ekonomiczny:
„ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy powiązane są między sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami współwystępowania i współdziałania, a z otoczeniem zewnętrznym - relacjami współzależności o dużym nasileniu” /Domański, 1982, s.228/
Cechy regionu ekonomicznego jako obszaru przestrzennie zwartego
- w jego skład wchodzą podobne jednostki elementarne
- w ramach każdego regionu można wyróżnić powiązania wewnętrzne i zewnętrzne, przy czym powiązania wewnętrzne są silniejsze
- odznacza się pewną specjalizacją
- ma ukształtowany zespół sił wytwórczych
- charakteryzuje się pewnym stopniem domknięcia
- posiada zdolność (dotyczy to społeczności tego obszaru) do samodzielnego formułowania celów i ich realizacji
- funkcjonuje przynajmniej jeden ośrodek miejski, będący czynnikiem integrującym
- poszczególne elementy są położone blisko siebie.
/Korenik, 2003, s.52/
20. Podstawowe kryteria wyróżniania regionów:
- Fizyczno-geograficzne
- Ekonomiczno-przestrzenne
- Administracyjne
Klasyfikacje regionów
Ze względu na kryterium podziału administracyjnego kraju.
WOJEWÓDZTWO - REGION
Ze względu na kryterium statystyczne umożliwiające prowadzenie przez UE polityki regionalnej:
Przestrzeń europejska podzielona jest na tzw. NUTS
21. Nauki ekonomiczne (wykorzystują pojęcie regionu w trojakim sensie)
- teoria regionu ekonomicznego pełni trzy zasadnicze funkcje:
- Badawcza
- Aplikacyjna
- Poznawcza
22. NUTS
(od fr. Nomenclature des Unites Territoriales Statistique i ang. Nomenclature of Units for Territorial Statistics)
Statystyczne jednostki terytorialne w UE, wprowadzone w 2003 roku, Polsce do 2004 roku.
Podstawowym celem klasyfikacji NUTS jest rozwiązanie problemu różnorodności podziałów administracyjnych krajów członkowskich UE i nieuniknionych zmian tych podziałów co zagraża dostępności i porównywalności danych statystycznych w przestrzeni i czasie.
Jednostki NUTS obowiązujące na terytorium Polski:
NUTS 0 - kraj (grupujące kraje UE - 27),
NUTS 1 - makroregiony (grupujące województwa - 6),
NUTS 2 - regiony (województwa - 16),
NUTS 3 - podregiony (zgrupowanie kilku powiatów - 66)
NUTS 4 - powiaty i miasta na prawach powiatu (379),
NUTS 5 - gminy (2478)
23. Dyfuzja innowacji (Difussion of Innovations) - proces rozprzestrzeniania się zjawisk kulturowych, społecznych, gospodarczych, politycznych w czasie i przestrzeni.
Dyfuzja innowacji - jest procesem, w którym innowacje są przekazywane za pośrednictwem niektórych kanałów w określonym czasie wśród członków systemu społecznego
Dyfuzja stanowi „proces przyswajania danej innowacji w coraz to nowszych systemach społecznych” / A. Pomykalski, 2001/
24. Elementy dyfuzji innowacji:
- obszar (otoczenie),
- czas (okres),
- innowacje (przedmiot),
- miejsce pochodzenia,
- miejsce przeznaczenia,
- droga.
Typy dyfuzji innowacji:
- ekspansywna (przemieszcza się idea, np. plotka w małej miejscowości);
- relokacyjna (przemieszcza się nosiciel idei, np. nowe zwyczaje migrantów);
- falowa (poprzez kontakt ze źródłem, np. chorobowy);
- hierarchiczna (odgórna, skokowa np. od dużych miast do małych miast).
Dyfuzja innowacji według E. M. Rogers'a
Odrzucenie lub przyjęcie innowacji zależy od następujących czynników:
- Względna dogodność innowacji. Innowacja zapewniać musi wzrost efektywności społeczno-ekonomicznej i być dogodniejsza niż rozwiązanie dotychczasowe.
- Kompatybilność, zgodność, innowacji. Innowacja niekompatybilna jest niezrozumiała i nieistotna, a w efekcie zostaje odrzucona. Zgodność innowacji z istniejącymi standardami, wartościami oraz doświadczeniem sprzyja jej upowszechnianiu.
- Kompleksowość innowacji. Cecha określona przez stopień trudności w zrozumieniu, przyjęciu i stosowaniu nowego rozwiązania.
- Podzielność innowacji. Możliwość stopniowego wprowadzania lub/i pobierania innowacji.
- Przystępność innowacji. Innowacja jest przystępna, gdy jej charakter i proces jej wykorzystania jest zrozumiały i łatwy do przedstawienia.
25. Sukcesja - proces zmiany typu użytkowania ziemi, związany z ekspansją poszczególnych stref w koncentrycznym modelu struktury przestrzennej i rozwoju miasta. /E. Burgess, 1925/
Sukcesja -seria zdarzeń związanych z zastępowaniem na określonym terenie jednego rodzaju zasiedlenia lub użytkowania innym. /A.H. Hawley, 1950/
Głównym motorem zasiedlania jest człowiek.
26. Klasyfikacja opracowań planistycznych
Opracowania określające politykę przestrzenną:
- Na poziomie krajowym - koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju
Następuje w niej określenie przyrodniczych i ekonomicznych uwarunkowań, celów i kierunków tej polityki.
Rada Ministrów ustala, w jakim zakresie koncepcja ta będzie stanowić podstawę sporządzania programów rządowych, służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju. Koncepcję uchwala Sejm RP. Organem doradczym jest Państwowa Rada Gospodarki Przestrzennej
- Na poziomie wojewódzkim - plan zagospodarowania przestrzennego województwa
Określa zasady organizacji struktury przestrzennej województwa oraz uwzględnia zadania rządowe i zadania samorządu województwa służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
W planie tym określa się:
-podstawowe elementy sieci osadniczej
-rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej,
-wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury.
Sporządzany przez organy samorządu województwa; uchwalany przez sejmik województwa., nie jest aktem prawa miejscowego
- Na poziomie powiatu -analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu
- Na poziomie gminy - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Opracowania określające instrumenty polityki przestrzennej:
Na poziomie krajowym - program zadań rządowych
Na poziomie wojewódzkim - programy wojewódzkie
Na poziomie gminy - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
27. Konflikty przestrzenne
Walka o dostęp do ograniczonego zasobu (elementu) przestrzeni.
Wynikają z ograniczoności przestrzeni społeczno-ekonomicznej oraz z je złożoności
Pojawiają się jako:
- Konkurencja o miejsce (przestrzeń) lokalizacji
- Nadmierne i bezładne zagospodarowanie przestrzeni
- Nieefektywne wykorzystanie przestrzeni
- Niemożność realizacji pewnej funkcji (zadań) ze względu na lokalizacje przestrzenną
- Degradacja walorów pozaekonomicznych przestrzeni i zasobów środowiska przyrodniczego
Konflikty przestrzenne - „w odniesieniu do przestrzeni, sytuacje konfliktowe są wynikiem większego popytu niż podaży na określone walory przestrzenne, a tym samym na przestrzeń cechującą się tymi walorami. Powoduje to bezwzględny lub względny niedobór przestrzeni” /Kołodziejski 1997/
Konflikt przestrzenny pojawia się:
- gdy jedna ze stron chce utrzymać określoną funkcję danego terytorium (miejsca) natomiast druga dąży do jego zmiany, bądź
- gdy obydwie strony dążą do zmiany określonego stanu (funkcji), ale cele lub sposoby zmiany są przez nie różnie pojmowane.
Potencjalne sytuacje konfliktowe w przestrzeni / wg. M. Kistowski, 1995/:
- pomiędzy podmiotami dążącymi do wykorzystania odmiennych potencjałów użytkowych występujących na tym samym obszarze lub w sąsiedztwie, gdy eksploatacja jednego potencjału może ograniczyć możliwość korzystania z innego
- pomiędzy podmiotami dążącymi do wykorzystania potencjałów użytkowych a podmiotami świadomymi ograniczeń środowiskowych wykorzystania tych potencjałów
- pomiędzy podmiotami dążącymi do wykorzystania potencjałów użytkowych a podmiotami świadomymi zagrożeń dla równowagi krajobrazu wynikających z wykorzystania tych potencjałów
Konflikty w przestrzeni mogą być rozpatrywane w trzech płaszczyznach:
- konflikty występujące przy powstaniu (tworzeniu) nowych funkcji
- konflikty występujące (wywołane) przy korzystaniu z poszczególnych funkcji
- konflikty wywołane zmieniającymi się potrzebami człowieka i wzajemną ekspansją poszczególnych funkcji
Konflikty funkcji - wynikają z sąsiedztwa antagonistycznych form działalności lub dążenie do wytwarzania różnych działań na tym samym terenie. Konflikty funkcji objawiają się z duża ostrością w sytuacjach związanych z rozstrzyganiem o zagospodarowanie terenu.
Konflikty skali - konflikty związane z realizacją różnych celów. Mogą być to konflikty związane z celami makro-makro ekonomicznymi i makro-makro społecznymi; z celami makro i mezo i konflikty makro i mikro pomiędzy państwem a pojedynczymi jednostkami.
Obecnie największa liczba konfliktów przestrzennych wynika z silnej presji na zagospodarowanie turystyczne terenów o największych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, związane z rozbudową infrastruktury, które zagraża nieodwracalnej degradacji środowiska.
Podstawowym czynnikiem ograniczającym powstawanie sytuacji konfliktowych jest polityka przestrzenna
Instrumenty służące rozwiązywaniu konfliktów przestrzennych
- prawo (np. Kodeks cywilny)
- studia koncepcji
- opracowania planistyczne
- programy rządowe i samorządowe
- miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
- plany ochrony
- decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania
- decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacje przedsięwzięć inwestycyjnych
- scalanie i wymiana gruntów
- podział nieruchomości
- tworzenie granicznego planu nieruchomości
-zgoda na przeznaczanie gruntów zalesionych i leśnych na cele osadnicze
Konflikt może być destruktywny oraz konstruktywny.
Konflikt jest konstruktywny, gdy /A.J. DuBrin/:
- wzrost motywacji i energii jaką można skierować na realizację celów organizacji
- porozumienie wewnątrz grupy, strony muszą uzasadnić swoje stanowiska, co prowadzi do lepszego zrozumienia istoty konfliktu
- wzrost identyfikacji świadomości „ja” (jest czasami przyczyną rozwikłania konfliktu wewnętrznego
- sprzyja innowacyjności, dzięki możliwości ujawnienia różnych punktów widzenia
Style rozwiązywania konfliktów:
- współpraca
- kompromis
- walka
- unikanie
- uleganie
Konflikt (w ujęciu prakseologicznym) to sytuacja, gdy co najmniej dwóm podmiotom w pewnym miejscu i czasie ujawnione zostały i przeciwstawione kolidujące ze sobą intencje, niezgodne cele, sprzeczne interesy, itd. /J. Macek 1994/
Trzy podejścia w ujmowaniu i definiowaniu konfliktów:
- Kontekst strukturalny - konflikt jako obiektywna sprzeczność interesów, związana ze struktura systemu
- Kontekst psychologiczny - konflikt jako element świadomości, jako postrzeganie konfliktu, stan wrogości pomiędzy grupami lub osobami.
- Kontekst behawioralny - konflikt jako działania lub stosunki oparte na walce i współzawodnictwie
/K. Królikowska, 1997/
- Konflikt społeczny
forma bezpośredniej interakcji międzyludzkiej, która charakteryzuje się występowaniem obserwowalnych przejawów walki między stronami (sytuacja, w której występuje aspekt behawioralny)
/K. Królikowska, 1997/
Sytuacja potencjalnie konfliktowa (konfliktotwórcza)
- stan wrogości lub negatywnego nastawienia między grupami, osobami, organizacjami i instytucjami, będący elementem ich świadomości i postaw (aspekt psychologiczny) lub obiektywne sprzeczności tkwiące w złożonym systemie przyrodniczo-ekonomiczno-kulturowym, jakim jest konkretna przestrzeń, np. miasto (aspekt strukturalny)
/K. Królikowska, 1997/
Konflikty jawne i ukryte
Konflikty jawne - manifestowane
Konflikty ukryte - konflikty, których strony nie są ich świadome; konflikt nie zanika, lecz „chowa się pod powierzchnią” i ujawnia w postaci wielu efektów pośrednich
Istotą konfliktu ukrytego jest energia, która musi być rozładowana.
Nieznajomość konfliktów ukrytych uniemożliwia określenie stopnia nasilenia konfliktów jawnych.
Ze względu na sposób przejawiania konfliktów rozróżniamy także:
- konflikty inspirowane i kierowane
- konflikty spontaniczne i żywiołowe
- konflikty ostre
- konflikty łagodne
Ze względu na okres trwania konfliktów rozróżniamy:
- konflikty krótkotrwałe
(efemeryczne) - ulegające szybko dezaktualizacji
- konflikty długotrwałe
Konflikt społeczny
- jest zjawiskiem naturalnym
- jest starciem na płaszczyznach: merytorycznej i emocjonalnej
- jest cechą rozwoju
Konflikt społeczny występuje tam, gdzie istnieje sprzeczność:
- interesów co najmniej dwóch stron lub grup społecznych
- wytyczonych celów
- sposobów realizacji celów
- wyznawanych ideałów
- uznanych wartości
28. Renta ekonomiczna - cena czynnika produkcji, którego podaż jest z definicji niezmienna /całkowicie nieelastyczna.
Renta gruntowa jest formą renty ekonomicznej uzyskiwanej przez właściciela ziemi. Jej wysokość, przy stałej podaży zależy przede wszystkim od popytu na ziemię.
Renta gruntowa należy do podstawowych czynników wpływających na intensywność wykorzystania i strukturę użytkowania terenów.
Renta różniczkowa I - forma renty gruntowej powstająca w wyniku nadwyżki zysków u właścicieli gruntów, których żyzność gleby jest wyższa, bądź odległość od rynków zbytu mniejsza, w stosunku do innych gruntów.
Renta różniczkowa II - forma renty gruntowej powstająca w wyniku nadwyżki zysków u właścicieli gruntów, których urodzajność gleb zwiększyła się na skutek poczynienia dodatkowych nakładów kapitałowych (np. poprzez nawożenie, meliorację itp.).
29. Funkcjonalno-przestrzenna struktura miasta
- opisuje rozmieszczenie terenów zajętych przez określony rodzaj działalności (funkcję miasta) oraz udział tych terenów w ogólnej powierzchni miasta.
Wiedza na temat użytkowania ziemi pozwala:
- prześledzić przestrzenny rozwój miasta,
- ocenić aktualny stan zagospodarowania terenu, a także
- określić intensywność działalności człowieka w określonym obszarze
Do podstawowych typów terenów funkcjonalnych na obszarze miasta należą:
- tereny mieszkaniowe
- tereny usług i biznesu
- tereny przemysłowe i składowe
- tereny komunikacyjne
- tereny zielone i tereny urządzeń rekreacyjnych
- tereny urządzeń infrastruktury technicznej
Na rozmieszczenie poszczególnych typów terenów na obszarze miasta mogą mieć wpływ:
- wielkość miasta
- struktura funkcjonalna
- warunki fizyczno-geograficzne
-cechy ludności, które kształtują zapotrzebowanie na określony typ działalności
Funkcjonalno-przestrzenna struktura miast:
(Norymberga, Monachium, Sztokholm, Zurych, Haga, Bonn)
- tereny mieszkaniowe 40-43%
- tereny usług i biznesu 10-14%
- tereny przemysłowe i składowe 11-15%
- tereny komunikacyjne 18-21%
- tereny zielone i tereny urządzeń rekreacyjnych 10-15%
- tereny urządzeń infrastruktury technicznej 3,5-4%
Przekształcenia struktury funkcjonalno-przestrzennej miast
- są efektem procesów dyfuzji-sukcesji
Dyfuzja- rozprzestrzenianie się określonych zjawisk (np. sposobu użytkowania terenu)
Sukcesja - zastępowanie jednego rodzaju użytkowania terenu przez inny (najczęściej zmiana użytkowania wiąże się również ze wzrostem intensywności)
Koncepcja M.R.G. Conzena:
W procesie przemian zagospodarowania terenu można wydzielić kolejne fazy układające się w tzw. cykl miejski:
- inicjalna
- wypierania
- kulminacji
- recesji (redukcji)
30. Przyczyny powstania miasta (wg. J.M. Chmielewskiego)
- Miasto powstaje jako charakterystyczny objaw życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego;
- Ludność przechodzi z pasterskiego trybu życia do zajęć rolniczych, tworzy pierwotną formę osadnictwa - wieś;
- Postęp życia gospodarczego i społecznego, przyrost ludności, rozwój rzemiosł i handlu powodują powstanie większych skupisk ludności w postaci osiedli o wyższym stopniu rozwoju - powstaje miasto.
31. Analiza progowa B. Malisz
Miasta (układy osadnicze) nie rozwijają się w sposób ciągły - ma miejsce rozwój skokowy
Progi rozwoju:
- Fizyczne
- Środowiskowe
- Funkcjonalne
- Infrastrukturalne
Charakter progów:
- przestrzenne
- ilościowe
- strukturalne
32. Planowanie przestrzenne - cele:
Cel nadrzędny (podstawowy)- kształtowanie środowiska życia człowieka, aby osiągnąć ład przestrzenny.
Cele wtórne:
- Ochrona przed agresją
- Stwarzanie warunków racjonalnego gospodarowania
- Dążenie do wyrównanego poziomu życia
33. Planowanie przestrzenne
Dąży do ulepszenia istniejącego środowiska życia człowieka i jego komponentów (przyrodniczych, technicznych, i społeczno-gospodarczych)
34. Planowanie przestrzenne (wg. J. Parysek):
Zasady planowania przestrzennego:
1. Zasada zrównoważonego rozwoju
2. Zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych
3. Zasada ochrony interesu prawnego podmiotów dotkniętych ustaleniami planistycznymi
4. Zasada samodzielności planistycznej gminy
5. Zasada zgodności decyzji planistycznych z politycznymi
6. Zasada respektowania ustaleń planistycznych jednostki terytorialnej wyższego rzędu
7. Zasada wewnętrznej zgodności opracowań planistycznych
8. Zasada założeń progresywnych
35. Adresaci informacji planistycznych:
- Każda osoba
- Inwestorzy
- Organy wydające decyzje o pozwoleniu na budowę
- Władze wykonawcze gminy
- Rzeczoznawcy majątkowi
- Organy związane z ochroną środowiska, przyrody, obiektów kulturowych i zabytkowych
36. Polityka przestrzenna
Podmioty polityki przestrzennej:
- Administracja publiczna
- Podmioty gospodarcze i grupy interesu
- Społeczeństwo obywatelskie działające głównie przez swoich reprezentantów
Zadania polityki przestrzennej
- Koordynacja przestrzenna działalności publicznej
- Stymulacja wszechstronnego rozwoju
- Tworzenie platformy porozumienia między podmiotami polityki przestrzennej
Instrumenty polityki przestrzennej
- Środki przymusowe
- Środki stymulujące i zniechęcające
- Środki materialnego kształtowania przestrzeni
- Środki informacyjne
37. Przestrzeń publiczna - definiowana jest w Karcie w kategoriach społeczno - ekonomicznych i rozumiana przez jej autorów jako „dobro wspólnie użytkowane, celowo kształtowane przez człowieka, zgodnie ze społecznymi zasadami i wartościami - służące zaspokojeniu potrzeb społeczności lokalnych i ponadlokalnych. O publicznym charakterze przestrzeni decyduje zbiorowy sposób jej użytkowania. (…) Przestrzeń publiczna jest dobrem posiadającym nie tylko specyficzne cechy użytkowe, ale jest miejscem transmisji różnych produktów materialnych i niematerialnych zaspokajających różnorodne potrzeby. Z tego względu jest dobrem i zasobem o strategicznym znaczeniu dla społeczności lokalnych.”
Przestrzeń publiczna - ten fragment przestrzeni miejskiej, który - poprzez sposób swojego urządzenia oraz lokalizację w strukturze urbanistycznej - jest przeznaczony na potrzeby realizacji bezpośrednich kontaktów pomiędzy uczestnikami życia społecznego oraz inne potrzeby społeczne korzystających z niego zbiorowości, pozostając jednocześnie fizycznie dostępny dla wszystkich zainteresowanych osób. Fizyczna dostępność przestrzeni może być ograniczona czasowo z uwagi na kwestie bezpieczeństwa bądź sposób organizacji jej wykorzystania.
Ulice jako przestrzenie publiczne
„przestrzenie prywatne udostępniane publicznie” /Chmielewski, 2004/
jako namiastki przestrzeni publicznej
38. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
- jest instrumentem prowadzenia polityki przestrzennej w regionie
- jest narzędziem równoważenia rozwoju różnych sfer w przestrzeni województwa, a jednocześnie
- służy konkretyzacji w przestrzeni celów określonych w strategii rozwoju
- określa uwarunkowania, zasady i kierunki kształtowania struktury przestrzennej województwa, tak aby tworzyła korzystne warunki dla rozwoju gospodarczego, wzrostu poziomu i jakości życia oraz konkurencyjności regionu zgodnie z zasadmi równoważenia rozwoju
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
Jest elementem systemu planowania przestrzennego.
Jest ogniwem łączącym planowanie przestrzenne na poziomie kraju z planowaniem miejscowym na poziomie gminy.
Jest zapisem polityki przestrzennej.
Określa ramy przestrzenne rozwoju regionu.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
Jest aktem kierownictwa wewnętrznego. Wiąże władze województwa oraz inne podmioty w realizacji polityki przestrzennej
Nie jest aktem prawa miejscowego - nie może stanowić podstawy prawnej wydawania jakichkolwiek decyzji administracyjnych.
Wiąże jednak gminy podczas sporządzania studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a pośrednio również planów miejscowych.
Jego opracowanie jest obligatoryjne.
Cel planu zagospodarowania przestrzennego województwa (planu województwa)
- określenie uwarunkowań, zasad i kierunków rozwoju przestrzennego w odniesieniu do celów i zadań określonych w strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa oraz alokacja przestrzenna zadań wynikających z programów rządowych i wojewódzkich
Funkcje planu zagospodarowania przestrzennego województwa (planu województwa)
- Koordynacyjno-decyzyjna - uwzględniająca wzajemne relacje podmiotów i ich współdziałanie oraz relacje między trzema kompetentnymi poziomami planowania: krajowym, wojewódzkim i lokalnym
- Inspiracyjna - odnosząca się do wskazania bliższych i dalszych celów z uwzględnieniem warunków i pożądanych efektów
- Informacyjna - wzbogacenie wiedzy o przestrzeni regionu w kontekście krajowym i europejskim…
Plan województwa wpływa na planowanie przestrzenne na poziomie lokalnym
39. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
(Plan miejscowy)
- jest aktem oprawa miejscowego, za pomocą którego samorząd lokalny stosownie do polityki przestrzennej ustalonej w studium oraz wskazań zawartych w strategii rozwoju określa warunki zagospodarowania przestrzennego na obszarze objętym planem.
Plan miejscowy jest prawnym i technicznym zapisem obowiązujących ustaleń planistycznych.
Cel wykonania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
- ustalenie przeznaczenia terenu
- określenie warunków zabudowy (kształtowanie zabudowy)
- rozmieszczenie inwestycji celu publicznego
- określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu
- kształtowanie (realizacja) sposobu wykonania prawa własności
Ustalenia planu miejscowego kształtują (wraz z innymi przepisami), sposób wykonania prawa własności nieruchomości.
40. Zadanie planu miejscowego:
- „ustalić przeznaczenie terenów w taki sposób, ażeby było ono zgodne z potrzebami realizacji zadań gospodarczych i ze wskazaniami różnych nauk, co do celowego użycia terenów, a ponadto - ustalić przeznaczenie terenów w ich kompleksowym powiązaniu, to znaczy w taki sposób, ażeby wpływ tego przeznaczenia na przeznaczenie i użytkowanie innych terenów był znany i przewidziany” /Niewiadomski 2003/
- takie kształtowanie przestrzeni, aby było akceptowane społecznie, a zabezpieczało interesy przyszłych pokoleń na równi ze współczesnymi. /Piekarska 2009/
Funkcje planu miejscowego
- Ochronno-regulacyjna
- Informacyjna
- Koordynacyjna
- Inspiracyjna
Przy sporządzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wymagana jest współpraca gmin, urbanistów i rzeczoznawców majątkowych.