Rozwój międzynarodowej wymiany towarów

Międzynarodowy handel towarami- najstarsza więź ekonomiczna między państwami- ważny czynnik rozwoju gospodarczego świata.

Początki handlu- wymiana barterowa (towar za towar) pojawił się ponad 7000 lat temu -lokalny zasięg wymiany

Etapy w rozwoju handlu

1. Rozwój handlu w starożytności (okres korzystny dla rozwoju handlu zwłaszcza między II w. p.n. e. a II w. n. e.)

czynniki sprzyjające

• pojawienie się pieniądza

• początki bankowości, kantory wymiany pieniędzy, giełdy

• rozwój szlaków handlowych (jedwabny, bursztynowy)

• rozszerzenie rynku zasięg regionalny- przyczyniła się do tego zwłaszcza aktywność Rzymu- okres podbojów

2. Średniowiecze X-XV (okres niekorzystny dla rozwoju handlu) Regres gospodarki (V-VII w.)

Upadek Cesarstwa Rzymskiego w V w. przyniósł głęboki regres cywilizacyjny zachodniej Europy, spowodowany zamętem politycznym, terytorialnymi przemieszczeniami całych ludów i wojnami między nimi. Kultura rzymska wypierana była przez obyczaje barbarzyńców, znikła znajomość łaciny. W dziedzinie gospodarczej odnotować należy upadek miast z epoki rzymskiej i ich funkcji ekonomicznych (rzemiosła i handlu). Przede wszystkim zerwane zostały szerokie kontakty wymienne imperium rzymskiego; handel, wyparty z morza, ograniczył się do wymiany drogą lądową. Gospodarka przybrała charakter naturalny: ograniczała się w zasadzie do rolnictwa, produkcja zaś przeznaczona była na własny użytek, a nie na wymianę towarową.

Poglądy ekonomiczne w Średniowieczu

Twórcą i propagatorem poglądów ekonomicznych (tzw. doktryny kanonicznej) był Kościół. Działalność gospodarcza, w ramach przyjętego hierarchicznego porządku społecznego, przypisana była rolnikom i rzemieślnikom; były to zajęcia godne chrześcijanina. Natomiast handel uważano za proceder oszukańczy. Te złe notowania kupców brały początek z Ewangelii: Chrystus przepędził przekupniów z terenu świątyni jerozolimskiej. Zakazane było pożyczanie pieniędzy na procent (lichwa), a stosujący ją chrześcijanie podlegali klątwie. Tymczasem rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej i szybko rozwijające się stosunki handlowe, a co za tym idzie konieczność przeprowadzania operacji kredytowych, stanęły w sprzeczności z tymi poglądami;

Poglądy ekonomiczne w Średniowieczu

Doktryna kanoniczna hamowała bieg życia gospodarczego. Nową doktrynę ekonomiczną opracował wybitny filozof katolicki św. Tomasz z Akwinu (1225-1274). Poparł on własność prywatną jako sprzyjającą porządkowi i pokojowi, ale nakazywał dzielić się majątkiem z innymi. Uznał handel za niezbędny składnik życia gospodarczego, dopuszczał zysk kupiecki, o ile wypływał on z tzw. ceny godziwej. Nie zdecydował się wszakże na dopuszczenie lichwy, ale zezwalał na wynagradzanie wierzyciela przez dłużnika, gdy ten nie oddawał długu w przewidzianym terminie; była to zawoalowana forma dopuszczenia pobierania procentu od pożyczek.

Istota ustroju feudalnego

Uzależnienie chłopa od pana feudalnego, a w tym tzw. poddaństwo osobiste - oznaczało prawo własności pana do osoby chłopa, wyrażające się przywiązaniem do ziemi (ograniczanie swobody opuszczania wsi); przejawem tego poddaństwa były opłaty pogłównego (podatek „od głowy", czyli od każdego poddanego), monopole dworskie (tzw. banalitety - odpłatne, przymusowe korzystanie z różnych urządzeń pańskich na terenie włości, takich jak: młyny, browary, piekarnie, karczmy itp.);

brak swobody przemieszczania się- to ograniczenie dla rozwoju handlu

Ekonomiczne konsekwencje wypraw krzyżowych

Od końca XI w. - w ciągu dwóch stuleci - rycerstwo zachodnioeuropejskie podejmowało wyprawy na Bliski Wschód w celu wyzwolenia z rąk Turków miejsc świętych dla chrześcijan (krucjaty). Ekonomiczne ich konsekwencje to:

Zetknięcie się społeczeństw zachodnioeuropejskich z cywilizacjami wschodnimi (arabską i bizantyjską), stojącymi na wyższym poziomie rozwoju gospodarczego i kulturowego.

Przejęcie z rąk arabskich i bizantyjskich pośrednictwa handlowego w basenie Morza Śródziemnego przez miasta włoskie. Przejęto od Arabów wiele z dziedziny organizacji i techniki handlu: spółki handlowe, instytucję makle­rów, zasady kredytu, upowszechnienie pieniądza złotego w obrotach z kupcami obcymi.

Przyspieszenie rozwoju miast zachodnioeuropejskich i ich gospodarki (rzemiosła i handlu).

3. Okres XV-XVIII- wielkie odkrycia geograficzne(okres korzystny dla rozwoju handlu)

• formowanie się rynku światowego

• wykształcenie się manufaktury

• pierwotna akumulacja kapitału w krajach dokonujących podbojów kolonialnych zwłaszcza Anglia- akumulacja ta była podwaliną industrializacji i rozwoju nadwyżek towarowych.

Wiek XVIII-XIX- rewolucja przemysłowa (okres korzystny dla rozwoju handlu)

• Zmiana organizacji produkcji- produkcja masowa

• Wymianę handlową zdynamizowały: napęd parowy, telefon, telegraf, elektryczność

• Nastąpił zauważalny podział państw na kraje przemysłowe i rolno-spożywcze

• Początki rozwoju korporacji transnarodowych (krajowe rynki zbytu stawały się zbyt „ciasne”)

• I, II wojna światowa i okres międzywojenny (okres niekorzystny dla rozwoju handlu)

• Okres wojen niekorzystnie wpłynął na rozwój gospodarek bezpośrednio dotkniętych konfliktem, ale pozwolił rozwijać się innym zamorskim ośrodkom- Stany Zjednoczone

• W okresie międzywojennym wystąpił wielki kryzys gospodarczy lat 1929-1933, na skutek którego dosyć powszechnie zaczęto stosować politykę protekcjonizmu w handlu

• Okres powojenny(generalnie korzystny dla rozwoju handlu)

• Lata 50-60-powstanie GATT 1947 r. - liberalizacja; rozwój integracji europejskiej- liberalizacja

• Lata 70-te- kryzysy paliwowo-energetyczne, osłabienie pozycji Stanów Zjednoczonych w systemie gospodarki światowej, upadek systemu walutowego z Bretton Woods, osłabienie pozycji dolara

• Lata 80- rozwój korporacji europejskich i azjatyckich

• Lata 90- procesy zmian systemowych „upadek żelaznej kurtyny”- poszerzenie powiązań handlowych na świecie, powstanie WTO w 1995 r.- liberalizacja; druga połowa lat 90-tych kryzysy finansowe Rejonu Azji Południowo-Wschodniej i Ameryki Łacińskiej

• Po 2001 r. okres ożywienia gospodarczego

Czynniki zmian strukturalnych we współczesnej międzynarodowej wymianie towarowej

1. Strukturalne:

-długofalowe zmiany w wielkości i strukturze produkcji, inwestycji i konsumpcji

-ogólne zmiany w technice bądź technologii wytwarzania

-procesy industrializacji, rekonstrukcji czy modernizacji określonych dziedzin produkcji

2. Koniunkturalne:

-wpływ wahań koniunktury gospodarczej

3. Instytucjonalne:

-zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów i grup krajów, jej charakter, cele, środki i narzędzia stosowane w jej ramach

-międzynarodowa polityka ekonomiczna (lub handlowa)

Wielkość światowego eksportu w latach 1960-2008

Struktura towarowa światowego eksportu w wybranych latach (wg grup towarowych)

Grupy towarowe	1985	1990	1995	2000	2006	2007
produkty rolnicze	13,7	12,2	11,7	9,02	8,0	8,3
produkty górnicze i paliwa	21,9	14,3	10,5	13,4	19,3	19,5
w tym paliwa	18,2	10,5	7,1	10,2	15 ,0	15
produkty przemysłowe	61,2	70,6	74,4	74,8	70,1	69,8

Struktura eksportu towarów (przedmiotowo-podmiotowa)
Udział regionów w eksporcie grup towarowych w 2007

Światowy eksport towarowy, produkcja i produkt wewnętrzny brutto (dynamika zmian w wybranych okresach)

Wyszczególnienie	2000-2006	2004	2005	2006
Światowy eksport towarowy	5,5	9,5	6,5	8,0
produkty rolnicze	4,0	4,0	6,0	6,0
produkty górnicze i paliwa	3,0	6,0	3,5	3,0
produkty przemysłowe	6,0	11,0	7,5	10,0
Światowa produkcja towarowa	2,5	5,0	3,5	3,0
produkty rolnicze	2,0	5,0	1,5	1,0
produkty górnicze i paliwa	1,5	4,5	1,5	1,0
produkty przemysłowe	3,0	5,5	4,0	3,5
Światowy Produkt Wewnętrzny Brutto PKB	3,0	4,0	3,5	3,5

Cechą charakterystyczną jest utrzymywanie się znacznych różnic między dynamiką dochodu narodowego a tempem wzrostu światowego handlu.

Poziom i tempo rozwoju gospodarczego są ściśle uwarunkowane zaangażowaniem gospodarki w międzynarodowy podział pracy. Specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustępuje specjalizacji wewnątrzgałęziowej, a nawet wewnątrzasortymentowej. Handel wyrobami gotowymi zmniejszył się na rzecz wymiany elementów, części i podzespołów do wyrobów gotowych.

Najwięksi światowi eksporterzy i importerzy (%) 2008 r.

Eksport Import

Niemcy- 9,1 USA- 13,2

Chiny- 8,9 Niemcy- 7,3

USA- 8,1 Chiny- 6,9

Japonia- 4,9 Japonia- 4,6

Holandia- 3,9 Francja- 4,3

Francja- 3,8 GB- 3,8

Włochy- 3,3 Holandia- 3,5

Belgia- 3,0 Włochy- 3,4

Rosja 2,9 Belgia- 2,9

GB- 2,8 Korea Płd- 2,7

Polska - miejsce 28- 1,0 Polska - miejsce 19- 1,2

Zmiany w międzynarodowym handlu towarami

1. Malejący udział surowców i żywności w handlu

2. Szybki rozwój produkcji towarów high-tech, które są wytwarzane przez Triadę

3. Zmiany w strukturze geograficznej

4. Integracja regionalna

5. Różnice w kształtowaniu się cen towarów

6. Globalizacja

Cena światowa

• Wyrażona w pieniądzu światowym wartość międzynarodowa towarów biorących udział w wymianie międzynarodowej

• Poziom cen światowych jest wypadkową wielu czynników działających po stronie zarówno popytu jak i podaży; działanie tych czynników jest inne w przypadku towarów surowcowo-rolnych (wystandaryzowanych) i towarów przemysłowych zindywidualizowanych.

• Towary wystandaryzowane są towarami masowymi o jednolitym charakterze np.: surowce rolne i mineralne.

• Towary zindywidualizowane to towary o wysokim stopniu przetworzenia, a więc przemysłowe.

• O istnieniu jednolitych cen światowych można mówić właściwie tylko w przypadku towarów wystandaryzowanych. Doskonała ich substytucyjność powoduje, że w ramach tego samego standardu (gatunku) ceny na międzynarodowych rynkach nie mogą się różnić od siebie.

• W przypadku towarów zindywidualizowanych ceny poszczególnych wyrobów mogą się znacznie się od siebie różnić i mówimy tu raczej o występowaniu cen głównych producentów (eksporterów).

Czynniki wpływające na niską cenową elastyczność podaży towarów wystandaryzowanych (artykułów rolnych):

• długi cykl produkcyjny, reakcja producentów na zmiany popytu jest ograniczona

• wysokie koszty magazynowania w związku z trudnościami ich przechowywania uniemożliwiają posiadanie odpowiedniej ilości zapasów

• wysoki stopień rozdrobnienia produkcji i opóźnienia w przekazie informacji rynkowych do bezpośredniego producenta

• protekcjonizm rolny i polityka stabilizowania dochodów rolników- sprzedaż nadwyżek za granicę bez względu na ceny światowe, nawet poprzez subsydiowanie

Niska elastyczność popytu na artykuły rolne spowodowana jest przede wszystkim rolą, jaką odgrywają one w zaspokajaniu podstawowych potrzeb człowieka

Elastyczność podaży surowców jest na ogół większa od elastyczności podaży artykułów rolnych, co wynika z:

• mniejszego rozproszenia producentów i szybszej reakcji na sygnały rynkowe

• większej możliwości składowania

• Współczynnik elastyczności jest jednak bliższy 0 niż 1. Ceny usztywniają: względy techniczno-produkcyjne- wysoka kapitałochłonności, wysoki udział kosztów stałych, czasochłonny i kosztowny cykl inwestycyjny

O niskiej elastyczności popytu na surowce decyduje duża zależność procesów technologicznych od systematycznych dostaw, a także często czynniki pozaekonomiczne powodujące ruchy cen o charakterze spekulacyjnym

Krótkookresowe tendencje zmiany cen towarów zindywidualizowanych głównie artykułów przemysłowych przedstawiają się odmiennie niż towarów wystandaryzowanych. Charakteryzują się one większą elastycznością podaży i popytu. O wyższej elastyczności podaży decyduje:

• mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych i większa możliwość zmiany skali produkcji i jej struktury w celu dostosowania do struktury popytu

• lepsza możliwość dostosowania poziomu zapasów do zmian popytu ze względu na niższe koszty składowania gotowych produktów

• większa koncentracja produkcji, co umożliwia dostosowanie rozmiarów podaży

Uwarunkowania elastyczności cenowej popytu:

• towary wysoce zindywidualizowane charakteryzują się niewielką elastycznością cenową popytu ze względu na ograniczone możliwości zmiany producentów, towary przemysłowe mniej zindywidualizowane są bardziej elastyczne względem ceny, co wynika z większej możliwości substytucji dostawców

• usztywnienie popytu względem ceny może być wzmocnione za pomocą oddziaływania marketingowego na popyt np.: przyzwyczajanie do marki

• Relatywnie wysoka elastyczność podaży towarów przemysłowych i względnie stabilny popyt na nie przyczyniają się do tego, że w krótkim okresie czasu ich ceny są bardziej stabilne niż ceny towarów surowcowo-rolnych. O poziomie ich cen decydują przede wszystkim koszty wytwarzania, a w mniejszym stopniu zmiany po stronie popytu

Ceny na rynkach światowych wykazują wyraźniejsze tendencje do zmian w długim okresie czasu.

Charakter zmian jest różny w przypadku towarów wystandaryzowanych i indywidualizowanych. Analizując długookresowe tendencje kształtowania się cen światowych wykorzystuje się badanie współczynnika terms of trade (warunki wymiany)

• Terms of trade oznacza relację zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych przez poszczególne kraje.- tzw. cenowe (nominalne) terms of trade

• Analiza terms of trade ma na celu określenie siły nabywczej towarów eksportowanych do towarów importowanych przez poszczególne kraje lub grupy krajów.

• Cenowe ToT można wyrazić: NToT= Pex(t): Pex(0)/Pim(t):Pim(0)

Pex(t);Pex(0)- przeciętne ceny w eksporcie w okresie badanym; bazowym

Pim(t);Pim(0) - przeciętne ceny w imporcie w okresie badanym; bazowym

• Cenowe terms of trade danego kraju poprawiają się, jeżeli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych

• Szczególną odmianą cenowych terms of trade są tzw. towarowe nominalne terms of trade- relacja cen jednej lub kilku grup towarowych do cen pozostałych grup (np.: relacja cen towarów surowcowo-rolnych do cen towarów przemysłowych).

• Ilościowe (realne) terms of trade- oznacza zmiany ilości towarów jakie musi eksportować kraj, aby móc importować określone ilości danego zestawu towarów (przy niezmienionej strukturze).

• Rtot= Qex(t): Qex(0)/Qim(t):Qim(0)

Qex(t);Qex(0)- ilość towarów eksportowanych w okresie w okresie badanym; bazowym

Qim(t);Qim(0) - ilość towarów importowanych w okresie badanym; bazowym

---