IX. Elity polityczne

1. Pojęcie elity i elity politycznej.

2. Pojęcie klasy politycznej.

3. Typy elit politycznych.

4. Funkcje elit politycznych.

1. Integracja i dezintegracja elit.

2. Koncepcje elit politycznych G. Mosci i V. Pareto.

3. Struktura elit politycznych wg R. Arona i T. B. Bottomora.

4. Michelsa „żelazne prawo oligarchii”

5. Kryteria analizy elit wg A. Welscha.

6. Autonomia elit.

J. Sztumski, (2003) Elity ich miejsce i rola w społeczeństwie. roz. 1-4 i 6

Geneza terminu „elita”

• 2 zbliżone do siebie rozumienia tego pojęcia:

1. „elita” = zespół ludzi wyróżniających się pod jakimś względem w swoim otoczeniu i dlatego uznawanych za wybornych czy najprzedniejszych

2. W nauce socjologii i politologii - elita określa się różne gremia przywódcze, wyróżniające się wśród mas ludzkich danego społeczeństwa; owe gremia zostają wyłonione poprzez różne selekcje społeczne (konkursy, wybory, plebiscyty)

• W starożytnej Grecji - „agathos” = człowiek szlachetny z urodzenia, moralnie doskonały; taki, który cechuje arete = szczególne zalety i doskonałość

• Zarówno doskonalość właściwą ludziom określonej kategorii lub grupy społecznej

• Platon - koncepcja „państwa doskonalego”, które może zapewnić optymalne warunki życia społeczeństwu; musi być kierowane przez tych, którzy mają najwięcej wiedzy = przez filozofów

Socjologiczne koncepcje elity

• Lączona z osobą Vilfreda Pareta → teoria elit:

• Elita = zbiór osób najlepszych w danej dziedzinie działalności społecznej ze względu na osiągane efekty (np. osoby, które osiągają najwyższe zarobki w swoim zawodzie)

• Elita to swoista kategoria ludzi sukcesu będąca jakąś cząstką danego społeczeństwa (społeczeństwo składa się z elity i pozostałej reszty nie będącej elitą)

• Elita jest opisowym, nie wartościującym terminem, z którym nie wiąże żadnych prospołecznych wartości (może być elita złoczyńców i świętych)

• 2 koncepcje elit:

• Elity w szerokim tego słowa znaczeniu i obejmowała wszystkich ludzi, którzy w danym społeczeństwie swoją działalnością osiągają szczególne rezultaty w dowolnej sferze (np. w nauce, sztuce,...)

• Punktem wyjścia nierówności społecznych są zróżnicowane osiągnięcia poszczególnych ludzi, określone ich działalnościami, aktywnością, wytrwałością...

2. Elita rządząca; elita władzy →społeczeństwo dzieli na pozaelitarne warstwy niższe i na wyższą warstwę, którą tworzy elita - rządząca (Ci, którzy rządzą na podstawie rozmaitych tytułów i nie na podstawie jakieś szczególne predyspozycje; bezpośrednio rządząca i pośrednio uczestnicząca w rządzeniu) i nierządząca

• Gaetano Mosca → w każdym społeczeństwie istnieją dwie klasy: mniej liczna, która sprawuje władzę („klasa polityczna”) i rządzone przez nią masy, które były pozbawione władzy

• Elity są takie mniejszości, które współtworzą ludzie zajmujący czołowe pozycje w rozmaitych sferach życia społecznego, wyłonieni z danego społeczeństwa w oparciu o pewne zasady zwyczajowe lub prawne

• Elity są gremiami przywódczymi, kierowniczymi, opiniotwórczymy, które przeciwstawia się ogółowi danego społeczeństwa ze względu na szczególne atrybuty ludzi zaliczanych do elit

• Elity, które się cieszą szczególnym:

1. Osobistym autorytetem, lub prestiżem i z tego tytulu spełniają określone funkcje społeczne

2. Są zaliczone do zbioru ludzi zajmujących strategiczne pozycje w publicznych lub prywatnych organizacjach - cieszą się instytucjonalnym czyli urzędowym autorytetem (muszą być sformalizowane)

• W bardziej rozwiniętych i zbiurokratyzowanych społeczeństwach instytucjonalne elity są bardziej widoczne

• Różnice jakościowe między elitami → José Ortega y Gasset: 2 istotne zbiory: masa (to zbiór ludzi nie wyróżniających się niczym od innych; wszyscy, co nie przypisują sobie szczególnych wartości) x zbiór wybranych mniejszości (ludzie, którzy stawiają sobie duże wymagania; są świadome określonych wartości - nie czują się tacy sami jak wszyscy)

• Pierwsza socjologiczna interpretacja przynależności do elity - Harold Lasswell → łączył ją z zajmowaną pozycją przez danego człowieka w strukturze społeczno-politycznej określonego państwa

• Rozwinął Charles Wright Mills

• We wspólczesnej socjologii - 3 znaczenia terminu „elita”:

1. Elita rozumiana jako zbiór osób zajmujących kluczowe pozycje w strukturze władzy, których decyzje mają wpływ na całokształt życia danego społeczeństwa, czyli współtworzących tzw. establishment; są to ludzie, którzy pełnią jakieś liczące się funkcje we władzach państwowych, w istniejących partiach politycznych, organizacjach gospodarczych...Autorytet zależy od aktualnej pozycję w danej elicie

2. Elita jako zbiór osób zajmujących najwyższe miejsca na skali autorytetu lub prestiżu ważnej dla danego społeczeństwa (np. na podstawie wybitnych osiągnięć w jakiejś dziedzinie, posiadanego majątku, arystokratycznego pochodzenia...)

3. Elita jako zbiór osób zajmujących najwyższe miejsce na skali autorytetu lub prestiżu w określonej społeczności lokalnej ze względu na pewne tradycyjne wartości, które są nie pielęgowane

• Ralf Dahrendorf → elity = grupy ludzi zajmujących czołowe pozycje w zinstytucjonalizowanych strukturach politycznych, gospodarczych, kształcenia, prawa, wojska, religii...

• W historii rozmaite zespoły przywódcze (np. ludzie starszy wiekiem, szamani i kapłani, najznakomitsi wojownicy...)

• Społeczeństwa niewolnicze lub feudalne → elity wywodziły się z uprzywilejowanych warstw, czyli zajmujących wyższe pozycje w hierarchii społecznej → elity były zamkniętymi grupami o charakterze oligarchicznym

• Społeczeństwa kapitalistyczne → elity otwarte, ogólnie dostępne na zasadzie wolnej gry sił; powszechna dostępność tylko formalna

• Kryteria uprawniające do członkostwa:

1. Uzyskanie odpowiednio wysokiej godności nadanej przez władzę świecką (np. barona czy lorda) lub duchowną (np. ajatollacha, biskupa...)

2. Dziedziczenie uprzywilejowanej pozycji społecznej rodziców lub ich majątku

3. Posiadanie stosunkowo szerokiego zakresu władzy w sferze gospodarczej, politycznej, naukowej, kulturalnej... dającej możliwości podejmowania decyzji wywierających istotny wpływ na życie społeczne danych ludzi

4. Posiadanie szczególnie szanowanych w danym społeczeństwie wartości i to w stopniu znacznie powyżej przeciętnej

5. Rzeczywiste albo tylko formalne posiadanie przez danego człowieka pewnych właśiwości, które powodują, że staje się szczególnie przydatny dla określonej elity i zostaje przez nią przyjęty i zaakceptowany

• Elity:

1. „ex domini gratia” = na zasadzie włączenia do nich danego człowieka poprzez nadanie mu określonej godności

2. „ex signi” = utworzone z ludzi dziedziczących tytuły rodowe, czyli jako tzw. elity herbowe

3. „ex auctoritare” = utworzone z ludzi posiadających określoną władzę lub szczególne kompetencje

4. „ex virtute” = z ludzi, którzy posiadają rzeczywiście wysoko cenione cnoty

5. „ex aliquae causa” = na podstawie dowolnych przyczyn, np. posiadanie cenionego wykształcenia, szcególnych osiągnięć

Próby klasyfikacji elit

Elity a struktura klasowo - warstwowa

• Elity kształtują strukturę klasowo-warstwową

• Klasa polityczna i elita nie jest tak samo (np. przywódcy ludowi, jeśli trafili do najwyższych elit władzy, też nie zawsze wychodzili ze swojej klasy)

• Elity → dodatkowe uwarstwienie między ludźmi; opierają się na autorytecie i prestiżu - czynniki, które mogą ale nie muszą się łączyć z tymi czynnikami, które określają klasy społeczne

• Elity istnieją ze względu na:

1. Posiadaną przez ludzi, którzy je tworzą, władzę, wynikającą z dowolnych tytołów, które łączymy z autorytetem

2. Podziw, jakim cieszą się wśród mas osoby mające rzeczywiście właściwości prestiżowe

Krótki szkic rozwoju socjologicznych badań elit

• Naukowe zainteresowania elitami pojawiły sięu schyłku XIX wieku

• Gaetano Mosca sformułował teorię elit władzy → nawiązał Pareto - podział masy i elity był dla niego odwieczny - każda elita dochodząca do władzy zużywa się po jakimś czasie i ustępuje z konieczności miejsca kolejnej, bardziej dynamicznej elicie, co prowadzi do nieustannej cyrkulacji elit; historia to cmentarzysko elit

• Maria Kolabinśka - analiza procesów krążenia elit kierowniczych Francji od czasów Karolingów

• Robert Michels - problem elit kształtujących się w partiach politycznych; oligarchiczne skłonności bardziej aktywnych małych grup pojawiających się w obrębie partii

• Okres międzywojenny - badania elit mają zarówno teoretyczny jak empiryczny charakter

• Badania empiryczne w USA - dotyczyły:

• Amerykańskich elit gospodarczych - Taussig, Joslyn - badania ankietowe 15 tys osób, odpowiedziało 73%; 57% spośród badanych było właścicielami przedsiębiorstw lub synami menadżerów; podważiły wiarę w modny mit o powszechnej możliwości awansu

1. Lokalnych elit władzy - Lloyd Warner, Paul Lunt

• lata 40. Kolejny etap rozwoju socjologii elit - pojawienie się państw o ustrojach totalitarnych→ do władzy nowe elity, rekrutujące się z ludzi bardzo różnej proweniencji społecznej i dobierane na zasadzie nieznanych wcześniej selekcji

• Raymond Aron, George Schueller, Harold Lasswell...

• Badania mają charakter normatywny = koncentrują się na uściśleniach koncepcji elit, nawiazując do istniejących teorii elit a ponadto zmierzają do ustalenia ich charakterystycznych właściowości

• Charakter opisowy = dążą do prezentacji dokładno społeczno-demograficznych charakterystyk konkretnych elit, które są przedmiotem badań

• Charakter normatywno-opisowy = zmierzają do rozwoju elit na podstawie analizy możliwie bogatego materiału socjograficznego

• Ważniejsza zagadnienia:

• Społeczno-demograficzne analizy poszczególnych elit (skład, pozycje społeczne, funkcje, stabilność, procesy rozwarstwania się)

• Czynniki warunkujące awanse i degradacje poszczególnych osób (krążenie osób w obrębie elit...)

• Światopogląd elity i szczególnie cenione przez nią wartości (deklarowana ideologia i rzeczywiste oblicze moralne ludzi danej elity...)

• Zasady porozumiewania się w obrębie elity

• Uwarunkowania autorytetu i prestiżu poszczególnych elit w danym społeczeństwie

Określenie typów elit

• Typy:

1. Elity, jakie tworzą osoby szczególnie szanowane ze względu na to, że one jak gdyby uosobnieniem wartości wyjątkowo cenionych w danym społeczeństwie lub nawet ogólnie (np. nieprzeciętny talent i uzdolnienia twórcze, mądrość, bohaterstwo...)

2. Elity utworzone z osób wywodzących się ze starych, feudalnych rodów, czyli elity herbowe

3. Elity władzy, do których należą ludzie pełniący aktualnie z różnych tytułów lub racji politycznych kierownicze role w rozmaitych instytucjach państwowych, partyjnych

4. Elity sukcesu tworzone ze względu na określone zapotrzebowania społeczne tych spośród ludzi, którzy osiągnięli efektowne rezultaty (np. w gospodarce, nauce, sztuce, sporcie...) i z tego powodu cieszą się dużą popularnością i prestiżem

5. Elity, do których zaliczane są osoby pełniące szczególnie ważne funkcje w danym społeczeństwie z uwagi na ich rolę kulturotwórczą, opiniotwórczą, integracyjną (np. uczeni, pisarze, dziennikarze, znani duchowni...)

6. Elity utworzone z osób zajmujących wysokie pozycje w hierarchii rozmaitych instytucji z tytułu swoich kompetencji, które spełniają wspomagające funkcje w stosunku do naczelnych organów władzy społeczno-politycznej, gospodarczej i ideologicznej określonego społeczeństwa

• Elity niejawne

1. Elity, które istnieją w rozmaitych utajonych strukturach świata przestępczego, do których należą znani mafiosi, spekulanci, aferzyści...

2. Elity, które tworzą się w mniej lub bardziej skrywanych strukturach, jakie pojawiają się w rozmaitych jawnych organizacjach dla urzeczywistniania jakiś celów egoistycznych jednostek lub małych grup

Róznorodność elit

• Elity mają sobie właściwą specyfikę, która wynika z:

1. Genezy → na podstawie analizy pochodzenia danej elity w konkretnym społeczeństwie

• Elita o ugruntowanej pozycji z tytułu posiadanych przez osoby, które ją tworzą → wartości określone przez tradycję danej elity oraz ukształtowany w niej sposób bycia; starają się kierować zasadą nobolesse oblige

• Elity rozmaitych nuworyszów „dorobkiewiczów → nie czują na sobie ciążenia tradycji i ukształtowanego przez nią szacunku dla określonych wartości

2. Spełnianych funkcji społecznych

• Elity, do których wchodzą wpływowe osoby o szczególnych walorach intelektualnych, moralnych itp. → służą przede wszystkim moralnej stabilności danego społeczeństwa i umacnianiu jego ideowej tożsamości

• Elity utworzone z osób zajmujących strategiczne pozycje w rozmaitych organizacjach społecznych (spełniających w nich szczególnie ważne role) → służą zaspokojeniu jego materialnych i pozamaterialnych potrzeb związanych z istnieniem i rozwojem

3. Posiadanego autorytetu i prestiżu → w każdym społeczeństwie istnieje również określona hierarchia elit

4. Stabilności → 2 aspekty: czy i jak trwała jest pozycja każdej z nich w istniejącej strukturze oraz hierarchii elit a także jaka jest ich wewnętrzna stałość

Czy elity są grupami formalnymi czy nieformalnymi?

• Dwie kwestie:

1. Czy istnieją rzeczywisćie grupy formalne i nieformalne

• Jeżeli grupą społeczną jest zorganizowany zbiór ludzi → formalizacja

• Gang młodzieżowy, rodzina są grupami nieformalnymi - mało sformalizowane

• Lepszy podział grup na wysoce sformalizowane albo mało sformalizowane

2. Czy elity są grupami w socjologicznym znaczeniu tego słowa

• Grupa społeczna to zbiór ludzi, który spełnia określone warunki:

1. Liczy co najmniej trzy osoby

2. Między członkami istnieje więź społeczna (zorganizowany system stosunków)

3. Istnienie organizacji wewnętrznej (posiadania właściwe instytucji, formy kontroli i wzory zachowań)

4. Posiada swoiste środki integrujące

5. Specifyczne właściwości strukturalne lub funkcjonalne

• Elity są zbiorami ludzi o swoistej specyfice, która jest związana z charakterem konkretnej elity

• Stopień formalizacji elit różny

• Elity herbowe, elity kadencyjne, elity biurokratyczne - wysoce sformalizowane

• Elity herbowe = posiadanie tytułu dziedzicznego, elity zhierarchizowane; różne prawa i obowiązki

• Elity kadencyjne = utworzone spośród członków kierownictwa jakiejś partii czy spośród parlamentarzystów → duży stopień sformalizowania związany z ich społeczną selekcją oraz ze sposobem funkcjonowania tych elit

• Elity biurokratyczne → stanowią ukoronowanie określonych karier urzędniczych

• Mało sformalizowane - elity utworzone z osób szczególnie szanowanych z różnych indywidualnych powodów, czyli elity ex virtute oraz elity sukcesu

• Średnio sformalizowane - elity kulturotwórcze, opiniotwórcze

• Podział na elity formalne albo nieformalne jest nieuzasadniony z uwagi na to, że spotkamy się wyłącznie z elitami w różnym stopniu sformalizowanymi

• Stopień formalizacji danej elity zależy od tego, jaka jest to elita, biorąc pod uwagę jej typ

• Od stopnia formalizacji elity zależy stopień jej dostępności, czyli jej duża otwartość albo ekskluzywność

Zjawisko krążenia elit

• Koncepcja Pareta

• Zbiór ludzi możemy wyróżnić w dowolnym społeczeństwie, składa się z dwóch części:

1. Aktualnie rządzącej elity, złożonej z osób, które uczestniczą bezpośrednio albo pośrednio w sprawowaniu władzy politycznej

2. Elity pozostałej, tworzącej konkurencyjną grupę w stosunku do elity rządzącej, spośród której poszczególne jednostki dążą do władzy i starają się pokonać wszelkie ograniczenia w zakresie dostępu do jej instrumentów → kiedy się to udaje, dokonuje się zmiana grupy rządzącej i pojawia się kolejna elita opozycyjna wobec niej → ciągła rotacja elit rządzących

• Polityka kooptacji = umożliwia wprowadzenie do ich kręgu nowych ludzi, wzmacniających potencjał fizyczny i moralny grupy

Elity nowoczesnych społeczeństw

Określenie problematyki

• Elity są określone przez stan rozwoju materialnego i duchowego społeczeństwa → jakość i ilość elit jest społecznie zdeterminowana

• Zbiór uczonych - obejmujących wysokie klasy specjalistów z rozmaitych dziedzin

• Społeczeństwo masowe - „człowiek masowy” - coraz bardziej odzwyczajany od krytycznego myślenia przez propagandę i reklamę

• Współczesne elity, złożone z ludzi, którzy powinni wyrastać ponad owe istoty masowe

• Uznaniem cieszą się wysoko wykształceni specjaliści z zakresu techniki, ekonomii, medycyny... swego rodzaju arystokracja współczesnej cywilizacji

Elity władzy

• Elita władzy = to zespół kierowniczy

• Do elity władzy wchodzą nie tylko ludzie sprawujący aktualnie władzę, ale również ci, którzy pretendują do niej, pozostając na razie w opozycji, tworząc potencjalne gabinety cieni

• W monarchiach dziedzicznych o charakterze autokratycznym elitę władzy tworzą panujący i jego rodzina, naznakomitsi feudałowie zajmujący najwyższe urzędy, najwyżsi kapłani oraz ludzie zaliczani do kamaryli = grupy ulubionych faworytów monarchy

• Osiągnięcie władzy w demokratycznych systemach społeczno-politycznych łączy się z uzyskaniem dostatecznego poparcia ze strony społeczeństwa

Elity władzy a elity biurokratyczne

• Rozwój biurokracji państwowej doprowadził do zaistnienia swoistych elit biurokratycznych, składających się z czołowych przedstawicieli wspomnianych biurokracji

• Każda z tych elit biurokratycznych dąży do udziału w elicie władzy

• Elity władzy nie mogą funkcjonować w skuteczny sposób bez korzystania z usług rozmaitych elit biurokratycznych

• Elity biurokratyczne wywodzą się na ogól z warstwy społecznej, która charakteryzuje się raczej wyższym wykształceniem, a w niektórych społeczeństwach nazywana bywa inteligencją

• Wywodzą się ze zbioru różnych kategorii zawodowych, zajmujących się twórczością kulturalną, organizowaniem pracy i współżycia zbiorowego

• Przechodzenie z elity biurokratycznej do elity władzy może być następstwem wyboru, kooptacji lub mianowania

Elity władzy a grupy opiniotwórcze i kulturotwórcze

Jawne i utajone elity

• Utajone elity istnieją podskórnie i dyskretnie

• Mafie - to grupy społeczne realizujące swoje egoistyczne cele nie tylko w obrębie jakiejś jednej większej grupy, lecz w określonej społeczności lokalnej...

• Działalność legalna (prowadzenie różnych zakładów produkcyjno-usługowych, restauracje, bary, hotele...) x nielegalna (sekretne zakłady gier hazardowych, uprawnienie handlu narkotykami lub bronią)

• Grupy nacisku - mniej lub bardziej zorganizowane grupy, forsujące interesy tych, którzy je tworzą oraz ich klienteli; wywierają naciski na partie, parlamenty

• Klika = mała grupa społeczna, która istnieje w obrębie większej, powstająca w sposób spontaniczny

• Podejmuje różne wysiłki zmierzające do kształtowania w sposób zakulisowy struktury

• Celem kliki jest możliwie pełne opanowanie tej struktury, w której istnieje bez zasadniczej zmiany

• Elity jawne

Kariera - jako droga elity

Co to jest kariera?

• „kariera” = proces związany z szybkim wznoszeniem się w danej hierarchii społecznej, czyli z osiąganiem coraz wyższych stanowisk w różnorodnych sferach społecznych (np. w sferze politycznej, gospodarczej, naukowej...)

• Przede wszystkim oznacza zjawisko przesunowania się poszczególnych ludzi z niższych na wyższe pozycje w danej strukturze społecznej

Kariery polityczne

Próba określenia kariery politycznej

• Kariera zawodowa może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na karierę polityczną

• Pozytywny - sukcesy zawodowe powodują wejście do elity profesjonalnej, która może stać się odskocznią do elity politycznej

• Początkiem politycznej kariery jest osiągnięcie takiej pozycji konkretnego człowieka, jaka łączy się z pewną szczególną odpowiedziałnością za jego zachowanie → wchodzi tu w grę odpowiedziałność polityczna

• Coraz bardziej odpowiedzialne funkcje oraz odpowiednio wyższe w nim pozycje

• Kariera polityczna i zawodowa pozostają w określonych związkach wzajemnych

Typowe kariery polityczne

• Kariery polityczne łączy się z sukcesywnymi awansami w partiach politycznych, w ciałach ustawodawczych lub w różnych gremiach tworzących ogniwa władzy państwowej

• Typowa kariera polityczna łączy się zatem z aktywnością w organizacjach politycznych, które działają jako określone grupy opiniotwórcze i kształtują scenę polityczną państwa

• Startem do kariery politycznej bywa kariera biurokratyczna = uzyskanie wpływowego stanowiska w aparacie władzy państwowej, gdzie osąga się wysoką pozycję w danej hierarchii

• Kariery:

1. Aktywisty partyjnego = typ ideowego agitatora

2. Działacza = związków zawodowych lub innej organizacji społecznej realizującej ich program

3. Urzędnika = reprezentującego władzę państwową

• Procesy biurokratyzacji powodują, że działający w nich aktywiści przeistaczają się często w urzędników → coraz w mniejszym stopniu służą celom swoich organizacji, natomiast coraz więcej interesom owych struktur, jakie w nich powstały; jest spowodowany obiektywnymi przyczynami, wynikającymi z rozwoju zhierarchizowanych struktur

Uwarunkowania karier politycznych

Kariera jako promocja do elity

Elity a demokracja

Określonie problematyki

• Kto powinien mieć decydujący głos? - elity czy masy?

• W państwach socjalistycznych - „masy ludowe”; „elita” nie było dobrze widziane

• Masy ludowe - wszystkie klasy i warstwy ludzi pracujących oraz osoby różnych kategorii społecznych uczestniczące w systemie produkcji danej formacji społeczno-ekonomicznej

• W socjologii - „masy” = na ogół duży zbiór ludzi, którzy nie współdziałają ze sobą bezpośrednio; to zbiór względnie bezkształtny, nieustrukturyzowany; łączy się z negatywną oceną - jest to termin wartościujący a nie opisowy

• Powszechność negatywnych odczuć wśród uprzywilejowanych, zamożnych i szacownych warstw w stosunku do mas ludowych

• Le Bon - teoria tłumu = masy ludowe w postaci tłumów, są nosicielami jedynie nieweczącej siły → taki kierunek polityczny nie może stworzyć niczego, co byłoby pozytywne

• José Ortega y Gasseta - każde społeczeństwo jest dynamiczną jednością dwóch przeciwstawnych elementów: mnijeszości (stanowią indywidua = zbiór o szczególnych kwalifikacjach, wyróżniających się rozmaitymi cechami - z tego tworzą się elity) a mas (zbiory nieokreślonych wyraźnie ludzi, którzy bez względu na motywację, unikają wszelkiej odrębności i oryginalności w swoim sposobie życia; ludzie przeciętni, są przekonani, że być innym niż pozostali, to rzecz nieprzyzwoita

• Masy zagrożeniem - skłonne do likwidacji wszystkiego, co jest inne - masowy człowiek, który chce się przystosować musi działać zgodnie ze świadomością impersonalnego podmiotu

Elitaryzm i egalitaryzm

• Elitaryzm - koncepcja przecistawna ideałom demokratycznym

• Egalitaryzm - koncepcja przecistawna elitarymowi; zgodna z podstawowymi wartościami humanistycznymi

Nauka o polityce

Wykład IX.

7

---