Demokracja

Antoszewski - Współczesne teorie demokracji

Spory wokół pojęcia

• Zrodzona w antycznej Grecji → utożsamiana z trzema zjawiskami: równością obywateli, rządami prawa oraz zbiorowym podejmowaniem decyzji wg zasady większości

• Demokrata bezpośrednia = lud rozstrzygał problémy publicznej natury w następstwie regularnie odbywanych dyskusji

• XIV wiek - Marsyliusz z Padwy → teorie suwerenności narodu = władza jest powoływana i kontrolowana przez obywateli i sprawowana zgodnie z ich wolą → demokracja przedstawicielska

• Rozwój parlamentaryzmu, powstanie partii politycznych → spory o to, komu przyznać prawo wyborcze

• Rozkwit myśli liberalnej → nacisk na wolność jednostki

• Marksowska koncepcja → konieczność powrotu do form demokracji bezpośredniej, traktowanej jako uniwersalny środek urzeczywistnienia faktycznej władzy ludu → teoria demokracje partycypacyjnej

• Teoria elit = zawsze u władzy pozostają nieliczne i najbardziej do tego predestynowane jednostki

• Pluralistyczna szkoła demokracji = stworzenie szans dla działania i konkurencji wielu grup interesów

• 2 sposoby definowania demokracji:

1. Teorie normatywne = wskazanie nie tyle cech, które system polityczny powinien mieć, ile przede wszystkim efektów społecznych, które powinien zapewniać

• Podstawowym elementem definicji są oczekiwania, jakie wiążemy z funkcjonowaniem systemu uznanego za demokratyczny

• Charakterystyczną cech jest wskazywanie na źródło i cele władzy politycznej

2. Teorie empiryczne → pojawiły się po II wojnie światowej → próba odpowiedzieć na pytanie nie tyle czym powinna być, lecz czym naprawde jest współczesna demokracja

• Schumpeter

• Kłuczowe słowa: „cykliczne wybory”, „rywalizacja polityczna”, „partie polityczne”

• Cykliczność = rządzący otrzymają legitymację do rządzenia na określony czas, w którym muszą ponownie poddać sie weryfikacji wyborców

• Rywalizacja = sprowadza się do stworzenia warunków dla istnienia opozycji politycznej

• Minimalizm definicyjny = uproszeczenie i zmniejszenie liczby kryteriów a jednocześnie pozwalający na odrzucenie subiektywnych oczekiwań

• Demokracja jako system, w ramach którego:

1. Dozwolene jest działanie opozycji politycznej

2. Egzekutywa podlega ograniczeniom

3. Stworzene są warunki dla politycznej równości

• Demokracja jako określony typ reżimu politycznego → różnice między demokracją i innymi reżimami politycznymi:

1. Uzyskiwanie władzy politycznej → wyłącznie w wyniku rywalizacyjnych wyborów

2. Organizacja procesu rywalizacji politycznej → swoboda zrzeszania się, powszechne prawo wyborcze oraz regularne odbywanie elekcji

3. Struktura naczelnych organów władzy → wybieralny parlament, odpowiedzialna przed nim egzekutywa oraz niezawisłe sądy

4. Dystrybucja władzy → trójpodział władz oraz decentralizacja administracji publicznej

5. Proces decyzyjny → istnienie sformalizowanych procedur, funkcjonowanie mechanizmów kontroli decyzji

6. Odpowiedziałność władzy → realizowana przez wybory i procedury parlamentarne

• W ramach demokracji może ukształcować się rywalizacyjny system partyjny → możliwa jest walka o głosy wyborców

Uwarunkowania demokratycznej stabilności

• W jakich warunkach może być demokracja trwała i stabilna

• Funkcjonalizm → stabilna demokracja wiąże się z dobrobytem i wysokim poziomem wykształcenia; korelacja pomiędzy rozwojem gospodarczym i kulturowym a ustanowienem trwałego reżimu demokratycznego

• Lipset → industrializacja, urbanizacja, zamożność i wykształcenie tworzą jeden główny czynnik będący w politycznej korelacji z demokracją

• Dahl → demokracja ma największe szanse powstać i utrwalić się w nowoczesnym dynamicznym społeczeństwie pluralistycznym (charakterystyczne wysokim poziomem dochodów i bogactwa, długofalowy rozwój ekonomiczny, urbanizacja, zmniejszenie się liczby zatrudnionych w rolnictwie, rozbudowany system oświaty...)

• Vanhanen → indeks zasobów społeczno-ekonomicznych:

• Stopień decentralizacji pozarolniczych zasobów gospodarczych; b) odsetek gruntów rolnych wchodzących w skład gospodarstw rodzinnych; c) procent studiujących na uniwersytetach; d) poziom urbanizacji; e) odsetek umiejących czytać i pisać; f) procent zatrudnionych poza rolnictwem

• Wspólne cechy dojrzałych demokracji:

• Zmniejsza się odsetek zatrudnionych w rolnictwie, rośnie poziom zatrudnionych w usługach → ruch ludności do miast → wzrost liczebności i znaczenia tzw. nowej klasy średniej

• Stan kultury społeczeństwa - poziom oświaty, analfabetyzm itd.

• Zaakcentowanie roli kultury politycznej → Almond, Verba - przewaga prosystemowych postaw politycznych i rozbudowana skłonność do angażowania się w sprawy publiczne; obywatelska kultura polityczna: pluralizm (umiętność argumentacji i dyskusji), zdolność do osiągania porozumień, tolerancja

• Wyjaśnienie ekonomiczne - rola wzrostu gospodarczego i dobrobytu

• Socjologiczne - rola klasy średniej

• Kulturowe - rola poziomu wykształceniai typu kultury politycznej społeczeństwa

• Genetyczny paradygmat demokracji → rola warunków jakie istnieją przy pierwszej próbie ustanowienia reżimu demokratycznego; koncentruje się na problemach, jakie trzeba rozwiązać

• Rola czynników politycznych:

1. Stan instytucji politycznych → dilemat formy rządu

2. Zdolność systemu partyjnego

3. Umiejętność zredukowania znaczenia politycznego partii ekstremistycznych

4. Presja środowiska zewnętrznego

Modele współczesnej demokracji

1. Normatywne → konstruowane na podstawie zestawu wartości i reguł, za pomocą których realizowana jest idea władzy ludu

1. Demokracje bezpośrednia (partycypacyjna) → ideał ludowładztwa (antyczna Grecja); faktyczne zaangażowanie wszystkich obywateli w życiu publicznym (referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe

2. Demokracja pośrednia (przedstawicielska)

3. Demokracja komitetowa → demokracja to nie tylko władza większości, ale i ochrona mniejszości

4. Protekcyjna koncepcja demokracji → charakter indywidualistyczny; celem demokracje jest ochrona obywateli przed polityką niezgodną z ich indywidualnymi interesami (np. tajność głosowania, podział władz, polityczne prawa obywatelskie...)

5. Rozwojowa koncepcja demokracji → podstawą demokracje jest równość obywateli, umożliwiająca zarówno rozwój jednostki, jak i harmonijny rozwój całego społeczeństwa

2. Empiryczne → tworzone na bazie obserwacji faktycznie funkcjonujących mechanizmów politycznych (kto faktycznie sprawuje władzę)

• Teoria elit = władza należy do wąskich, częściowo samoreprodukcyjnych się mniejszości; dostęp do elity nie blokują ograniczenia prawnej natury

1. Modele instytucjonalne → koncepcje demokracji parlamentarnej i prezydenckiej

• Typologia Lijpharta:

1. Model demokracji większościowej (westminsterskiej)

2. Model demokracji konsensualnej

2. Modele socjopolityczne

• Struktura społeczeństwa oraz styl działania elit

Nauka o polityce

Wykład VIII

2

---