Filozofia i etyka zawodu pielęgniarki

23.01.2012

Wykład: NORMY PRAWNE I NORMY MORALNE

Już w starożytnym Rzymie powstało twierdzenie

UBI SOCJETAS IBI IUS- Gdzie społeczeństwo tam prawo

Prawo naturalne

jest źródłem wszystkich praw, posiada własną obiektywność, której źródła znajdują się poza granicami świata poznawalnego.

Normy prawa naturalnego są fundamentem ładu społecznego.

Są to prawa niezmienne , powszechne, dotyczące prawie wszystkich społeczeństw.

PRAWO POZYTYWNE

jt. ogół norm imperatywnych ustanowionych przez autorytet społeczny, uzdalniający poddane mu podmioty, jednostki i grupy do działania.

FUNKCJE PRAWA

Regulacyjna- prawo jest instrumentem regulacji stosunków prawnych ,jt. zbiór norm określający prawa i obowiązki oraz zachowania podmiotów gospodarczych.

Funkcja dopełniająca- prawo jest systemem rozwiązywania problemów i konfliktów.

Sposoby rozwiązywania konfliktów

-negocjacje,

-mediacje,

-postępowanie prawne: - administracyjne,

- cywilne,

- karne.

Prawo pozytywne jest uzupełnieniem prawa naturalnego ,nie może nakazywać czegoś, czego prawo naturalne zakazuje i nie może zakazywać gdy prawo naturalne nakazuje.

Norma prawna -jt. obowiązująca w danym społeczeństwie reguła postępowania, której nieprzestrzeganie powoduje zastosowanie wobec opornych siły przymusu państwowego.

Norma etyczna - jt .zasada postępowania jako ogólny nakaz rozumu i sumienia.

ASPEKTY PRAWNE I MORALNE W PRACY PIELĘGNIAREK

Każdy człowiek ma zagwarantowane w określonych aktach legislacyjnych prawa w państwie i prawa moralne gwarantowane przez systemy zasad i reguł etycznych.

Prawa moralne- pochodzą z obyczajów, tradycji i ideałów i nie muszą być gwarantowane przez system prawny [np. prawo do decydowania o sobie].

Liczne implikacje prawa moralnego i prawa stanowionego są powodem dylematów etycznych w pracy pielęgniarki.

PODSTAWOWE ŻRÓDŁA PRAWA

Źródła prawa powszechnie obowiązującego:

-Konstytucja R.P.

-Ustawy.

-Ratyfikowane umowy międzynarodowe.

-Rozporządzenia.

-Akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które go ustanowiły.

(prawa administracyjne lokalne i instytucjonalne)

Kodeks etyczny dla zawodu pielęgniarek jest chroniony prawem państwowym na podstawie statusu zawodu pielęgniarskiego.

Wykład: Etyka zawodowa

23.01.2012

Etyka zawodowa jest zespołem norm i dyrektyw, wynikających z tradycji zawodu, z ducha kultury narodowej, z podstawowych wskazań etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, a zastosowanych do wykonywania danego zawodu.

Do podstawowych funkcji normatywnej etyki zawodowej należą:

• Uregulowanie stosunków wewnątrz grupy zawodowej;

• Określanie stosunku przedstawicieli danej grupy zawodowej do przedmiotu działania;

• Utrwalanie prestiżu społeczności zawodowej w opinii społeczeństwa;

• Wzbogacanie ogólnej moralności członków określonych zawodów w odniesieniu do:

- udziału i zachowania w życiu społecznym w ogóle,

- postępowania człowieka poza obowiązkami zawodowymi.

Etyka normatywna pielęgniarstwa ma za swój przedmiot rozważań trzy dziedziny pracy zawodowej

• Relację pielęgniarka - pacjent

• Relację pielęgniarka - pozostałe osoby uczestniczące w systemie ochrony zdrowia.

• Własny rozwój moralny; etykę pracy nad sobą

Trzy dziedziny będące elementami rozważań etycznych w pielęgniarstwie rozpatrywane są w pryzmacie wartości moralnych jako zasady moralne.

Zasady moralne w pielęgniarstwie

• Zasada autonomii,

• Zasada sprawiedliwości

• Zasada powstrzymywania się od czynów szkodliwych

• Zasada czynienia dobra

• Zasada poufności

• Zasada prawdomówności

• Zasada odpowiedzialności.

Zasada autonomii

• Z zasady tej wynikają prawa do:

* samostanowienia

* niezależności

* wolności.

Zasada wymaga od pielęgniarki poszanowania praw pacjenta

Zasada nie szkodzenia

• Polega na unikaniu wszelkich działań szkodliwych dla pacjenta, a także na otaczaniu opieką tych, którzy ze względu na wiek, chorobę oraz stan psychiczny nie są w stanie sami siebie chronić przed czynnikami szkodliwymi.

Zasada dobroci

• Czynienie dobra w celu zapewnienia korzyści innym,

• Zapewnienie kompetentnej opieki,

• Uwzględnianie podstawowych ludzkich potrzeb: przetrwania, bezpieczeństwa, przynależności, uznania przejawiających się w procesie pielęgnowania.

Zasada sprawiedliwości

• Pielęgniarki traktują jednakowo każdego pacjenta niezależnie od: rasy, płci, stanu cywilnego, pozycji społecznej, pozycji ekonomicznej bądź od innych przyczyn.

Zasada poufności

• Nakazuje zachowanie w ścisłej tajemnicy informacji, które uzyskały w wyniku realizowania procesu pielęgnowania,

• Zasada ta wiąże się z zasadą lojalności i szacunku dla tych, którzy pokładają ufność w swoich opiekunach.

Zasada prawdomówności

• Obowiązek mówienia prawdy i nie wprowadzania pacjenta w błąd,

• Z uwzględnieniem zasady nie szkodzenia.

Zasada odpowiedzialności

• Oznacza ponoszenie odpowiedzialności moralnej, a także prawnej za rezultaty podejmowanych działań wobec pacjentów i zawodu,

• Jeżeli ktoś podjął zobowiązanie realizacji jakiegoś działania, to powinien je wykonać, nawet jeżeli byłoby ono dla niego trudne bądź niewygodne.

Wykład: Czym jest etyka?

23.01.2012

Dyscypliną filozoficzną obejmującą zespół zagadnień związanych z określeniem

• istoty powinności moralnej (dobra lub zła moralnego)

• z determinacją jej szczegółowej treści (słuszności),

• ostatecznym wyjaśnieniem faktu powinności moralnej działania

• oraz genezą zła (upadku) moralnego i sposobami jego przezwyciężenia.

Sokrates - ojciec etyki

• Odkryć powinność moralną to odkryć to, co się należy człowiekowi od człowieka ze względu na jego godność.

Sokrates

• Działanie moralnie złe do tego stopnia uwłacza godności działającego, że źródło swe może mieć wyłącznie w niewiedzy moralnej człowieka

• Wykluczał bowiem by człowiek świadomie chciał urągać samemu sobie.

Poznaj samego siebie!

Odkrycie osoby

• Współcześnie toruje sobie drogę w etyce tendencja do „ ponownego odkrycia osoby”

• Osoba odnajduje siebie i spełnia się jako osoba wówczas dopiero, gdy odkrywa drugiego i afirmuje go jako osobę odkrywając zbieżność odpowiedzialności za drugiego z odpowiedzialnością za siebie.

• Właściwym adresatem dla osoby jako podmiotu działania moralnego nie jest powinność jako powinność, wartość jako wartość, ani prawo jako prawo, lecz konkretna realna osoba, która ze względu na swą godność i strukturę bytową określa dla każdej innej osoby pole jej moralnej powinności.

Powinność

• Istnieje w nas przeżycie powinności.

• Zobowiązuje nas ono do wykonania czegoś, co czasami jest dla nas nieprzyjemne, czasami najzupełniej niekorzystne.

• * powinnyśmy pomóc choremu

• * powinnyśmy oddać to co pożyczyliśmy

• * powinnyśmy zdobyć się na jakiś wielki, trudny wysiłek

Wartość

• Przeżycie powinności zniewala nas do czegoś. Wiąże nasze życie z jakąś wartością.

• Co to jest wartość? Skąd się wzięła?

Przecież nie jest nią ani to co korzystne, ani to, co przyjemne, ani to co w wolny sposób wybrane.

Najwyższą wartością jest człowiek

• Czym jest nasz bliźni? Nie wnikając w zakamarki jego duszy , sedno naszego bliźniego jest dla naszego rozumu nieosiągalne.

• Bliźni to istota podobna do nas. Ten bliźni stanowi wartość. Jest godny podziwu w tym, czym jest, i w tym czym mógłby być.

• Jest godny szacunku.

Czym jest zatem przeżycie powinności etycznej?

• Jest instynktowną odpowiedzią na wartości, jakie stanowi dla nas nasz bliźni.

• Jest niczym innym, jak ujawniającą się w nas wewnętrzną potrzebą przemiany samego siebie, potrzebą wzrostu, udoskonalania, potrzebą stania się sobą.

• * pomagamy choremu

• * oddajemy pożyczone pieniądze

• * odwołujemy oszczerstwa

• I nie czynimy tego ani z przyjemności, ani z korzyści, często właśnie wbrew korzyści i na przekór przyjemności

• Czynimy tak bo powinnyśmy. I to jest godne zdumienia

Immanuel Kant

• Dwie rzeczy na świecie wprawiały go w zachwyt

• Niebo usiane gwiazdami nad naszymi głowami i prawo moralne istniejące w nas

Jednego nam tylko trzeba:
Nie zapominać, że w każdym cichym „ powinienem” brzmi zniewalające zaproszenie, abyśmy uwolnili się od tego, co nieludzkie, a stali się pełnymi ludźmi.
Po prostu prawdziwymi ludźmi.

Czy potrzebujemy kodeksów etycznych?

• Jest to środek zastępczy, działanie pozorne ukrywające jedynie rzeczywistą demoralizację społeczną

• Potrzeba tworzenia kodeksów etycznych jest z reguły wprost proporcjonalna do chwiejności instytucji demokratycznych i upadku obyczajów.

• Gdyby każdy miał poczucie odpowiedzialności, wrażliwe sumienie i jasność kryteriów moralnych, gdyby nie zdarzały się wynikające z ludzkiej słabości ; afery, nieuczciwość i nadużycia, wtedy zapewne żadna partykularna etyka nie byłaby potrzebna.

Wykład: ETYKA a deontologia

23.01.2012

Istota wartości

• Wartość jest standardem albo jakością tego co warto, co jest pożądane.

• Każda z wartości, która znalazła swoje miejsce w systemie wartości człowieka ma siłę motywacyjną i wpływa na dokonywanie przez niego wyborów.

• Najczęściej ludzie nie wiedzą jakie wartości wpływają na ich wybory i decyzje.

Wartości w swojej istocie mogą mieć charakter moralny i poza moralny.

• Wartości poza moralne - są nimi preferencje osobiste, wierzenia, odmienny gust.

• Wartości moralne- są przypisywane ludzkim działaniom, zachowaniom, instytucjom i cechom charakteru

Wartości osobiste

• To wierzenia i zasady człowieka, które stanowią podstawę dla jego zachowań i doświadczeń życiowych.

• Pierwszym krokiem w kierunku kształtowania umiejętności podejmowania decyzji etycznych jest uświadomienie sobie, za pomocą introspekcji i autorefleksji, tych wartości, które występują we własnym systemie wartości.

• Następnym jest zrozumienie, jakie wartości i dlaczego właśnie te, są ważne dla innych ludzi. Zrozumienie tych innych systemów, wiedza i zgoda na to, że są one równie ważne- to podstawa podejmowania decyzji etycznych.

Wartości kulturowe

• Występują w danym społeczeństwie lub w poszczególnych ludziach, często wpływają na pojmowanie przez nich zdrowia, choroby oraz na to, co w opiece nad zdrowiem uznają za właściwe moralnie.

• Skoro praktyka pielęgniarska podejmowana jest w różnych kulturach, każda dyskusja etyczna musi brać pod uwagę także wartości kulturowe osób, nad którymi roztaczana jest opieka, oraz stosunek tych wartości do proponowanych interwencji pielęgniarskich.

Wartości zawodowe

• Stanowią te istotne atrybuty zawodu, które są cenione przez grupę profesjonalną.

• W pielęgniarstwie są to wartości promowane przez kodeksy etyczne i praktykę zawodową.

• Pielęgniarki poznają je zarówno w trakcie nauki, jak i poprzez obserwację w czasie pracy, aby z kolei stopniowo włączać je do własnego systemu wartości.

• Część wartości uznawanych tradycyjnie w pielęgniarstwie ma charakter poza moralny, jak np. czystość, skuteczność, dobra organizacja. Inne są już natury moralnej np.: uczciwość, solidność, współczucie, kompetencja.

Konflikty moralne

• Wartości moralne i poza moralne mogą wchodzić łatwo w konflikt nawzajem ze sobą, a także z prawami pacjenta i obowiązkami zawodowymi pielęgniarek

• Wartości osobiste pielęgniarek mogą być w konflikcie z wartościami zawodowymi, a te z kolei, mogą nie zgadzać się z wartościami kulturowymi.

Moralność - to mniej lub bardziej szeroki, integralny i kompleksowy system norm dla wartościowania idealnych i społecznych zachowań, jako słusznych lub niesłusznych, i to mianowicie według kryteriów specyficznie religijnych, światopoglądowych lub innych kulturowych zasad i idei przewodnich.

Norma moralna - to zasada postępowania, dyrektywa wyznaczająca obowiązek określonego zachowania się w określonej sytuacji przez odwołanie się do odpowiednich ocen i wartości moralnych.

Etyka - to nauka której problematyka badawcza dotyczy moralności

• Etyka normatywna - zajmuje się ustaleniami, co jest moralnie dobre a co złe- oraz na podstawie przyjętych ocen i norm - wytycza dyrektywy moralnie pozytywnego postępowania - powinności moralne

• Etyka normatywna dzieli się na ogólną i szczegółową obejmującą etykę osobową i społeczną.

Etyka opisowa

• Zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnieniem moralności rzeczywiście przyjmowanej w różnych epokach i środowiskach społecznych.

Podstawowe nurty i twierdzenia etyki normatywnej

1. Nurt etyki świeckiej

Człowiek jest istotą cielesno psychiczną i społeczną, która tu na Ziemi ma tworzyć warunki własnego i wspólnotowego dobrobytu i szczęścia. Dobrem jest to wszystko co przyczynia się do rozwoju osobistego i społecznego człowieka, do zapobiegania chorobom, cierpieniom.

2. Nurt uwzględniający wiele religii monoteistycznych świata - nie neguje słuszności poglądów nurtu świeckiego, wychodzi jednak z odmiennego założenia.

• Człowiek nie jest tylko istotą biopsychiczną, lecz również istotą duchową- religijną, której życie ziemskie jest krótkim bytowaniem, a jego celem jest zbawienie i życie wieczne.

Etyka chrześcijańska

• Etyka chrześcijańska utrzymuje, że działania człowieka podejmowane powinny być z myślą o ich znaczeniu dla jego drogi życiowej, której celem jest zbawienie, jest Bóg.

Kanony etyki chrześcijańskiej

• DROGA DO BOGA PROWADZI PRZEZ MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO

• * dobro- wyznaczone jest samą strukturą człowieczeństwa;

• * dobro moralne człowieka jest więc dobrem obiektywnym - istnieje samo w sobie;

• * nie do człowieka należy decyzja co jest dobre a co złe, gdyż nie od człowieka zależy to, że jest człowiekiem;

• * tylko to działanie, które jest zgodne z pierwotnym projektem Stwórcy, zawartym w fundamentach ludzkiej natury, jest tworzeniem dobra moralnego.

• FUNDAMENTALNĄ CECHĄ LUDZKIEJ NATURY JEST GODNOŚĆ

• *godność osoby jest obiektywnym punktem odniesienia wszelkich ludzkich czynów, jest ona wyznacznikiem i obiektywną normą życia moralnego, podstawową pierwotną normą etyki, normą personalistyczną etyki chrześcijańskiej.

• * czyn etycznie dobry to czyn, który wyłania się z naszej wolności, jest zgodny z sumieniem, zgodny z obiektywną hierarchią wartości etycznych i zgodny z wolą Boga.

Podstawowe zasady etyki niezależnej- Tadeusz Kotarbiński

1. Człowiek jest w stanie sam stworzyć określone zasady postępowania etycznego.
   Wystarczy odwołać się do doświadczenia moralnego, przejawiającego się w sumieniu ludzkim.

2. Etyka powinna wyjaśniać pytania, jak żyć i gdzie poszukiwać kryteriów życia godziwego

3. Zacnie postępuje ten, kto zasługuje na szacunek ludzi godnych szacunku, natomiast postępuje haniebnie ten kto zasługuje na ich pogardę.

4. Sumienie przestrzega nas przed tym, lub gnębi za to, co wedle naszego, jakże na ogół trafnego, poczucia przyniosłoby nam wstyd w oczach ludzi godnych szacunku.

5. Aprobata moralna, aprobata sumienia kieruje się ku pięciu rodzajom walorów

• * dobroć

• * męstwo

• * prawość

• * dzielność

• * opanowanie

Ideał spolegliwego opiekuna - wg T. Kotarbińskiego

• * można zaufać jego opiece;

• * nie zawiedzie;

• * zrobi wszystko, co do niego należy;

• * dotrzyma placu w niebezpieczeństwie;

• * będzie bronić tych, którzy są zdani na jego obronę;

• * nie zabraknie mu chęci, by pomóc innym wydobyć się z klęski;

• * nie ulegnie pokusom.

Ideał spolegliwego opiekuna staje się ogniwem centralnym etyki niezależnej, a afirmowana przez niego opiekuńczość - cnotą w moralności centralną

Etyka T. Kotarbińskiego - niezależna

• opiekun spolegliwy

• dobry Samarytanin

• rola sumienia

Podstawowe teorie moralne występujące w etyce normatywnej

• 1. Utylitaryzm

• 2. Naturalizm

• 3. Formalizm

• 4. Pragmatyzm

Utylitaryzm

• Teoria głosząca, że moralna słuszność działania jest określona przez konsekwencje tego działania.

• Pożądaną konsekwencją działania jest wzrost wartości poza moralnych - np. przyjemność, zdrowie, przyjaźń, wiedza

Naturalizm

• Teoria głosząca, że rodzaj ludzki jest ukształtowany w taki sposób, że w ludziach występują określone tendencje pierwotne wyrażane w dążeniach człowieka do pewnych wartości - skłonność do wspólnoty, szacunek do praw innych, uczciwość i sprawiedliwe rządy.

Zasady i prawidła etyczne, którymi ludzie powinni się kierować, mają swój początek w tych właśnie tendencjach.

Formalizm (Kant)

• Teoria głosząca, że moralne dobro działania jest określone przez jego naturę lub formę.

Pożądana natura i forma oznaczają postępowanie zgodne ze specjalnymi powinnościami i obowiązkiem moralnym (rodzice w stosunku do dzieci), zachowywanie reguł ( dotrzymywanie słowa).

Działania są znaczące moralnie, jeżeli ich forma jest zgodna z obowiązkami lub przyjętymi zasadami, regułami.

Formalizm (Kant) to etyka obowiązku

• Żeby ocenić zachowanie trzeba poznać intencje

• Postępowaniem powinno rządzić poczucie obowiązku

• Raz przyjęta zasada, ocena lub zalecenie obowiązuje we wszystkich analogicznych przypadkach/sytuacjach

Pragmatyzm

• Teoria głosząca, że moralne dobro działania zależy od tego, czemu to działania służy lub w czym jest najbardziej użyteczne.

Oczekiwane rezultaty to te, które mają znaczenie praktyczne lub spełniają pożyteczną rolę.

Działanie ma znaczenie moralne lub jest wartościowe, jeśli jest praktycznie przydatne.

Utylitaryzm

• Podstawą moralności jest zasada użyteczności.

• Do oceny potrzebna jest ocena efektów działania

• Należy maksymalizować nadwyżkę szczęścia nad cierpieniem

• Należy porzucać sprawy beznadziejne

• „po trupach do celu”, „cel uświęca środki), „wszystkie chwyty dozwolone”

Etyka cnoty

1. Doskonałość jest naturalnie postrzegana i w naturalny sposób nas pociąga

• Wzorem doskonałości moralnej jest bohater antyczny, który potrafi jasno określić stojące przed nim wyzwanie, umie wykonać swój obowiązek i znieść konsekwencje swojej decyzji.

2. Cnota sama sobie jest nagrodą

• Kto żyje jak bohater nie szuka nagrody ani szczęścia

• Czerpie satysfakcję ze swej cnoty i zasługuje na szacunek

• Ma prawo do wysokiego mniemania o sobie. Wie kto jest od niego lepszy, a kto gorszy

• Wspólnota dba o wszystkich- cnoty nie można ćwiczyć indywidualnie jedynie we wspólnocie- pozwala na poznanie swych umiejętności, poprawę standardów pracy, wzrost prestiżu społecznego,

Etyka miłości bliźniego

Źródło: Nowy Testament

Wzorzec osobowy - Jezus z Nazaretu

1. żaden człowiek nie jest zły, najwyżej może być moralnie ślepy i niewrażliwy

2. cierpliwość, wybaczenie i niesprzeciwianie się złu jest bardziej wartościową metodą moralnego oddziaływania niż stosowanie przemocy

3. Nie wolno karać- wystarczającą sankcją moralną jest ukazanie faktów cierpienia i rozczarowania

Etyka umowy społecznej

• Zasada sprawiedliwości- wolność jest podstawową wartością i powinna przysługiwać każdemu w takim samym zakresie

• Lepszy jest ten, kto wygrywa na wolnym rynku, a co wygrał należy do niego. Pomagać trzeba tylko ludziom, którzy w wyścigu do życiowego sukcesu znaleźli się na końcu lub wprost nie mieli szans zwycięstwa

• Bezstronne oceny moralne można sformułować tylko po zapomnieniu swojej tożsamości,

• Kompetentne i doświadczone jednostki mogą ustalać, co jest złe, a co dobre jeśli tylko decyzję podejmą swobodnie i jednogłośnie

Etyka uprawnień

1. autonomia jednostki jest najwyższą wartością, chronioną przez jego uprawnienia. Ale tylko jednostki dojrzałe, samodzielne mogą dokonywać wyborów

2. Wartości moralne muszą być egzekwowalne „ Mam prawo….” nikt nie ma prawa ingerować w moje uprawnienia

3. Raz przyznane uprawnienia nie są odwoływalne

4. Zabrania postępowania

• Okrutnego

• Nieuczciwego

• Uwzględniającego to, co wypraszają sobie inni

Zasady etyki

• Zasady są przewodnikami w podejmowaniu decyzji etycznych i działań moralnych.

• Zasady etyczne szczególnie ważne w praktyce pielęgniarskiej to:

- dobroć,

- sprawiedliwość,

- autonomia/ niezależność,

- prawdomówność,

- wierność.

ETOS - to specyficzny dla danej grupy zespół działań obyczajowych, manifestujących obowiązującą w tej grupie moralność.

Składnikami etosu są:

wartości i normy moralne - ich znajomość, stosunek do nich, przekonanie o ich znaczeniu i funkcjonowaniu w życiu społecznym.

Wykład: Etyka a transplantacje. Dylematy etyczne w medycynie transplantacyjnej

23.01.2012

Definicja etyki

ΈTHOS (grecki)

Zasady postępowania mówiące jednostce lub grupie ludzi, co jest dobre lub złe

Z określonymi obowiązkami i moralnymi uwarunkowaniami

• poszanowanie autonomii

• działanie dla dobra

• nie czynienie zła

• sprawiedliwość

KOD ZASAD ETYCZNYCH

• czy jest uniwersalny i stały?

• czy jest uwarunkowany kulturowo, czy wspólny dla wszystkich ludzi ?

• czy jest zmienny w czasie ?

„Uniwersalne” wartości etyczne- zmiana w czasie

• Żona jest własnością męża

• Kolonizowanie krajów słabo rozwiniętych jest uzasadnione dla ich dobra

• Homoseksualizm jest zły (przestępstwo, grzech)

• Chorzy umysłowo cierpią za swoje grzechy

• Niewolnictwo jest moralnie uzasadnione

• Dziecko nie ma praw istoty ludzkiej

• Obrzezanie kobiece jest korzystne dla jej zdrowia

• Ciało zmarłego jest nietykalne: nie wolno przeprowadzać sekcji (do XVIII w), transplantacji (do XX w)

Pytania i dylematy etyczne związane z pobieraniem i przeszczepianiem narządów

• transfer narządów (tkanek, komórek) pomiędzy ludźmi (lub międzygatunkowy)

• źródła narządów (tkanek, komórek): dawca żywy lub zmarły

• dawca zmarły: rozpoznanie śmierci

• zgoda na oddanie narządów

• dawca żywy: granice altruizmu, dawca płatny

• wartość i ograniczenia ludzkiej autonomii

• niedostatek narządów, dystrybucja narządów

• koszt efektywność

• handel narządami

Jak i skąd pozyskujemy narządy: ORGAN PROCURMENT

Według jakich kryteriów decydujemy, kto otrzyma narząd: ORGAN ALLOCATION

POZYSKIWANIE NARZĄDÓW

DEFINICJA ŚMIERCI

Koncepcja śmierci vs Kryteria śmierci

śmierć krążeniowo-oddechowa vs śmierć mózgu vs śmierć pnia mózgu

POZYSKIWANIE NARZĄDÓW

ROZPOZNANIE ŚMIERCI MÓZGU VS POBRANIE NARZĄDÓW

• Rozpoznanie śmierci mózgu niezależne od możliwości pobrania narządów

• Miejsce członków zespołu transplantacyjnego w procesie rozpoznania śmierci mózgu

• Leczenie podtrzymujące vs wycofanie leczenie

• Decyzja odłączenia od respiratora

POZYSKIWANIE NARZĄDÓW

ZGODA NA ODDANIE NARZĄDÓW

• granice autonomii człowieka

• zobowiązania wobec społeczeństwa

• czy zgoda jest potrzebna ?

• zgoda wprost vs zgoda domniemana

• kto jest uprawniony do wyrażania zgody ?

• jak daleko możemy wpływać na krewnych zmarłego ?

• narząd - cenny i altruistyczny dar czy własność społeczna ?

ALOKACJA NARZĄDÓW

KRYTERIA

• Kryteria potrzeb

• Kryteria równych możliwości

• Kryteria korzyści

• Konflikt w alokacji narządów =

• Pomiędzy równymi możliwościami a optymalnym wynikiem medycznym i finansowym

ALOKACJA NARZĄDÓW

ŹRÓDŁA NARZĄDÓW

Dylematy globalne

Przeszczepianie narządów stało się ważną, skuteczną i bezpieczną metodą leczenia pacjentów z niewydolnością narządów …

ale

• wszędzie czy jedynie w wybranych krajach

• dla wszystkich czy jedynie dla niektórych

• dla własnych obywateli czy również dla imigrantów

• leczenie podstawowe (malaria) dla 1 000 000 czy przeszczepienie serca dla 100

DYLEMATY ETYCZNE PRZYSZŁOŚCI

• transplantacje ekstremalne: twarz, mózg, wielonarządowe

• przeszczepianie gonad i komórek rozrodczych

• klonowanie człowieka

• narastająca przepaść finansowa pomiędzy biednymi i bogatymi

Wykład: Dylematy etyczne

12.03.2012

Dylemat etyczny

• problem tak trudny, że nie można go rozwiązać w sposób zadawalający,

• sytuacja, w której zachodzi konieczność wyboru pomiędzy dwoma niezadowalającymi alternatywami (np. ograniczona ilość leków; powiedzieć, czy nie powiedzieć ciężko choremu człowiekowi lub jego rodzinie o bardzo złym rokowaniu?

• to sytuacja sprzecznych moralnych żądań, wymagających ustosunkowania się do nich i wyboru.

Podejmując działania zgodnie z jedną zasadą naruszamy drugą.

Powstawanie dylematów etycznych wiąże się z trudnością jednoczesnego ustalenia hierarchii trzech podstawowych powinności moralnych pracowników ochrony zdrowia czyli:

• czynienia tego, co najlepsze dla danego pacjenta;

• uwzględniania potrzeb pozostałych pacjentów;

• poszanowania autonomii - które mogą wchodzić w konflikt.

W codziennym życiu zawodowym pielęgniarek pojawiają niejednokrotnie różne problemy i dylematy natury poznawczej lub praktycznej, których sposób rozwiązania nasuwa określone zastrzeżenia i wątpliwości natury moralnej.

Problemy natury poznawczej dotyczą

• braku wiedzy,

• nieumiejętności nawiązania kontaktu z pacjentem/rodziną (nie wiem jak to wykonać, jak to zrobić).

• mogą być rozwiązywane poprzez odwołanie się do rady koleżanek, wzbogacanie wiedzy w drodze samokształcenia lub zorganizowanego procesu doskonalenia.

Problemy natury praktycznej mogą wynikać z

• lenistwa,

• zbyt dużej pewności siebie,

• niedbalstwa,

• rutyny,

• braku umiejętności technicznych,

• sytuacji utrudniających postępowanie zgodnie z zasadami etycznymi pielęgniarek,

Problemy natury etycznej

• Podważanie autorytetu - co powoduje brak zaufania pacjenta do danej osoby (np. pielęgniarka pielęgniarce),

• błędy jatrogenne,

• niedochowanie tajemnicy zawodowej,

• nieposzanowanie godności osobistej pacjenta -

• subiektywizm,

• etykietowanie;

• brak poczucia odpowiedzialności pielęgniarek i lekarzy;

• brak rzetelności w wypełnianiu obowiązków przez pielęgniarki,

• lekceważenie zleceń.

Problemy natury praktycznej Cd.

• Brak wyrozumiałości i cierpliwości dla chorych (reakcja krzykiem)

Problemy natury praktycznej mogą być spowodowane:

• warunkami organizacyjno-materialnymi pracy (zagęszczenie sal chorych, dostawki na korytarzach, brak sprzętu jednorazowego użycia.),

• wynikiem uwarunkowań społecznych - niezdrowa atmosfera pracy w oddziale i stosunków międzyludzkich wśród pielęgniarek,

• rażącym uchybieniem natury moralnej, bywają niekiedy procesy adaptacyjne, w toku których młode pielęgniarki nie są wdrażane do pracy w duchu kodeksu etycznego.

Do sytuacji utrudniających postępowanie etyczne zalicza się:

• ograniczenia prawne,

• dualizm podległościowy,

• niedobory kadrowe,

• wielość zadań,

• brak odpowiedzialności,

• rytuał szpitalny,

• wypalenie zawodowe,

• zła organizacja pracy,

• niewłaściwa / zła dokumentacja lub nie korzystanie z dokumentacji,

• brak selekcji kadry,

• brak samooceny,

• brak szkoleń.

Dylematy etyczne mogą powstawać na podłożu określonych sytuacji, właściwych dla:

• specjalności pielęgniarskich - pielęgniarstwo kliniczne, społeczne, pediatryczne, psychiatryczne, operacyjne, intensywnej terapii, geriatryczne itp.,

• zajmowanego stanowiska w strukturze organizacyjnej pielęgniarstwa - pielęgniarki odcinkowej, oddziałowej, przełożonej, naczelnej,

• atmosfery panującej na w określonej jednostce organizacyjnej służby zdrowia.

Najczęściej spotykane problemy natury etycznej w oddziale Intensywnej Opieki Medycznej (specjalizacja) to:

• podawanie leków przez pielęgniarkę nie wpisanych do karty zleceń, tylko zleconych przez lekarza na tzw. „telefon”,

• wyręczanie lekarzy z podłączenia krwi i preparatów krwiopochodnych pacjentom,

• „krycie” w pewien sposób koleżanek, które pomyliły dawki, leki przeciwbólowe lub pacjenta, któremu miały podać ten lek,

• niedopełnienie pisania raportów pielęgniarskich, omijanie pewnych faktów zgłaszanych wcześniej przez pacjenta,

• „lepsze” traktowanie pacjentów protegowanych przez lekarzy, profesorów,

• głośne komentowanie przez personel przypadków chorobowych, i zachowań pacjentów i koleżanek z pracy,

• złe traktowanie - poniżanie, ośmieszanie postępowania pielęgniarek przez lekarzy, przy pacjentach podczas wizyty.

Dylematy etyczne powstają przede wszystkim na podłożu konfliktów między powinnościami pielęgniarek a prawami pacjentów.

Są to między innymi prawa do:

• bycia informowanym o procesie leczenia i opieki,

• odmowy poddania się zabiegom diagnostyczno-leczniczym mającym również charakter badań eksperymentalno-naukowych,

• właściwego dla danej sytuacji zdrowotnej procesu leczenia i pielęgnowania.

Do najtrudniejszych dylematów etycznych według Rybki należą:

• prośba ze strony chorego lub jego rodziny o przyspieszenie śmierci (eutanazja),

• prośba rodziny o odłączenie respiratora i aparatów wspomagających,

• czy też zapada decyzja o niepodejmowaniu reanimacji.

Uprawnienia i obowiązki

• Pacjent ma uprawnienia prawne i moralne. Zasadniczo Kodeks mówi więcej o obowiązkach moralnych pielęgniarek i położnych wobec podopiecznego, niż o samych prawach pacjenta.

• W wielu przypadkach pielęgniarka nie może zapewnić wszystkich praw pacjenta, przekracza to bowiem jej możliwości.

• Także i pielęgniarka ma swoje uprawnienia prawne i moralne, przede wszystkim jako człowiek następnie jako pielęgniarka.

• Rolę regulatora zachowań ludzkich w stosunkach społecznych spełniają prawo państwowe i prawo moralne.

• Prawo państwowe są to reguły stanowione. Każdy człowiek ma zagwarantowane w aktach legislacyjnych określone prawa w państwie (np. jest niewinny do czasu udowodnienia mu winy) i prawa moralne (np. prawo do życia).

• Prawa moralne odgrywają dużą rolę w regulowaniu stosunków międzyludzkich, nie jest ono stanowione, pochodzą zazwyczaj z obyczajów, tradycji i ideałów.

• Platon wskazywał na istniejący w wszechświecie boski charakter takich praw.

• W judaizmie i chrześcijaństwie dawcą tych praw jest Bóg, stwórca świata rządzonego jego naturalnymi prawami jako powszechnymi i niezmiennymi.

• Współcześnie określeniem podstawowych praw moralnych zajęły się duże organizacje międzynarodowe. Są to prawa dla wszystkich ludzi, fundamentalne i ostateczne.

W 1948r. Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła Deklarację Praw Człowieka. Najważniejsze prawo do:

• godnego życia,

• wolności i bezpieczeństwa,

• nauki,

• ochrony prawnej,

• wolności myśli, sumienia i wyznania.

W 1948r. we wstępie Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia przyjęto, iż podstawowym prawem człowieka jest jego prawo do osiągnięcia najwyższego standardu zdrowia.

W 1959r. za sprawą ONZ ukazała się Deklaracja Praw Dziecka. (duży wkład i inspiracja profesora Łopatko).

• Pielęgniarka może mieć trudności z ustaleniem, do którego systemu ma się odnosić, aby chronić lub bronić praw pacjenta.

Niektóre prawa moralne ( np. prawo do decydowania o sobie) może być chronione w systemie legislacyjnym (np. świadoma zgoda na leczenie), ale nie jest tak w każdym przypadku.

• Pacjent może żądać respektowania jego moralnego prawa do śmierci, do niepodtrzymywania życia przez podłączenie go do respiratora lub przez sztuczne odżywianie i nawadnianie, gdy jest nieuleczalnie chory lub gdy znajduje się w nieodwracalnym stanie śpiączki. Ale odłączenie go od respiratora czy kroplówki może być niezgodne z prawem państwowym.

Podejmowanie. Zdolność do podejmowania decyzji etycznych stanowi istotę jakości praktyki profesjonalnej pielęgniarki.

Decyzja jest rodzajem czynności intelektualnej, jaką człowiek podejmuje dla wyboru właściwego w danej sytuacji celu działania i sposobów jego realizacji.

Decyzje zawodowe opierają się na wiedzy i doświadczeniu zawodowym. Umiejętność podejmowania decyzji ma szczególne znaczenie w sytuacjach trudnych, z którymi pielęgniarka bardzo często spotyka się w swojej praktyce zawodowej.

Do najważniejszych elementów podejmowania decyzji etycznych należą:

• osobiste wartości i wierzenia ze znajomością koncepcji etycznych w praktyce pielęgniarskiej,

• standardy zachowań etycznych,

Natomiast do czynników warunkujących procesy decyzyjne pielęgniarek zalicza się:

• Czynniki merytoryczne związane ze stanem zdrowotnym podopiecznych - sytuacje i potrzeby człowieka jako jednostki, w związku z zachowaniem zdrowia i życia.

• Czynniki osobowe związane z orientacją moralną.

• Poziom wiedzy i umiejętności

• Wartości i orientacje moralne, które kierują życiem osobistym i zawodowym pielęgniarek; wpływają na postawy i podejmowanie decyzji

Od czego jest zależne podejmowanie trudnych decyzji etycznych ?

• Podejmowanie decyzji etycznych zależne jest od poziomu etycznej wrażliwości oraz umiejętności moralnego rozumowania.

• Stopień rozwoju w/w czynników zależy od odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.

wrażliwość etyczna- zdolność do rozpoznawania etycznego wymiaru każdej sytuacji, czyli jej wpływu na dobro jednostki.

Polega ona

• na umiejętności interpretowania słów i zachowań osoby,

• rozpoznawania jej życzeń i potrzeb

• właściwego odpowiadania na nie

wrażliwość etyczną kształtują: czynniki kulturowe, religijne, edukacyjne oraz doświadczenie życiowe

Moralne rozumowanie

• jest to zdolność decydowania, co należy zrobić w konkretnej sytuacji.

• Pierwszym krokiem w procesie podejmowania decyzji etycznych jest rozpatrzenie wartości zarówno z punktu widzenia pielęgniarek, jak i pacjentów.

• Każda pielęgniarka ma własną hierarchię wartości ukształtowaną przez wykształcenie, kulturę, religię i doświadczenia życiowe.

• Pacjenci również mają własne systemy wartości, które mogą różnić się od wartości pielęgniarki.

Wrażliwość etyczna charakteryzuje

• w sposób specyficzny każdą pielęgniarkę i wpływa na proces podejmowania przez nią decyzji etycznych w takcie pielęgnowania pacjenta.

• Znajomość kodeksów i standardów etycznych w praktyce zawodowej pielęgniarek/położnych, poznawanie koncepcji etycznych oraz kształtowanie wartości pomagają pielęgniarce rozwinąć wrażliwość etyczną i sposób rozumowania zgodny z normami moralnymi oraz łączyć te zdolności z umiejętnościami rozwiązywania problemów.

Co rozumiemy pod pojęciem wartości i czym są wartości dla współczesnego człowieka?

• Wartość jest standardem, albo jakością tego co warto, co jest pożądane.

• Wartości mogą być łatwo rozpoznane przez każdego z nas w codziennych ludzkich doświadczeniach.

• Można o nich mówić, wyrażać zachowaniem, sposobem postępowania (prowadzenia) się człowieka.

• Wartości są porządkowane w pewien system i obejmujący te prawdy, które człowiek przyjmuje i w nie wierzy..

• Każda z tych wartości, które znalazły swoje miejsce w systemie wartości człowieka ma siłę motywacyjną i wpływa na dokonywanie przez niego wyborów.

• Zdarza się często, że ludzie nie wiedzą, jakie wartości wpływają na ich wybory i decyzje

Konflikt wartości

• jest to spór pomiędzy światopoglądem, bioetyką a osobistymi wartościami pielęgniarki.

• W razie wystąpienia konfliktu wartości pielęgniarka musi uszanować wartości innych, wyważając właściwe relacje między prawami pacjenta a własnymi obowiązkami zawodowymi.

• Musi dostrzegać wartości oraz ich konkurencyjność, czyli dokonywać wyborów. Szczególnie trudna jest sytuacja, kiedy wartości osobiste i społeczne związane z wykonywanym zawodem. Konflikty wewnętrzne - własne wartości natury moralnej, czy postąpiłam słusznie, uczciwie czy sprawiedliwie.

• Aktualnie podejmowane są różne działania zmierzające do zapewnienia pielęgniarkom pomocy w rozwiązywaniu trudnych dylematów moralnych.

• Opracowywane są także modele pomocne w podejmowaniu decyzji moralnych.

• Dylematy moralne cechują się wielką złożonością, a w związku z zachodzącymi przemianami w opiece nad zdrowiem powstają nowe, które wymagają różnego podchodzenia do ich rozwiązywania.

• Niemożliwe jest opracowanie jednego modelu, który mógłby być przydatny w sytuacji problemowej

Jakie elementy są niezbędne w podejmowaniu decyzji etycznych

Musimy wiedzieć:

• co zaszło przed wystąpieniem konfliktu wartości,

• jakie znaczenie mają wartości występujące w konflikcie,

• jakie znaczenie ma konflikt dla każdej ze stron,

• co należy zrobić,

• podsumowanie - ocena.

Lepsza jest prawda czy kłamstwo?

• Z jednej strony (tej religijnej) odpowiedź jest oczywista - kłamstwo to grzech, prawdomówność - cnota.

• Są jednak tylko narzędziem, a dokładniej narzędziem przekazu, nie można więc rozpatrzyć tego w ten sposób.

• Znowu jednak krąży powiedzenie "Kłamstwo ma krótkie nogi" sugerując, że prawda wyjdzie na jaw, choć jak wiemy, nie jest to fakt, jednak zawsze mówiąc kłamstwo w dobrej intencji możemy zranić kogoś, gdy ten odkryje prawdę.

Czy jednak zawsze?

Czy boleśniejsze będzie dowiedzenie się kilku przykrych faktów na raz, czy odłożenie jednego z nich i rozdrapanie ran pół roku później?

• Nie poruszam tutaj kłamstw mających na celu uniknięcie kary czy na przykład wyłudzenie pieniędzy, bo są one z założenia nieetyczne.

• Jak postrzegacie "piękne kłamstwo". Czy należy mówić innym smucące ich fakty czy pozostawić ich w błogiej niewiedzy?

• Interesuje mnie odpowiedź na te pytanie, ale z pozycji zainteresowanej

Poniższe pytania są przykładowe, proszę nie brać ich do siebie

We wszystkich przypadkach zakładamy, że są prawdziwe.
Czy chciałbyś dowiedzieć się prawdy o tym, że:

1. zostałeś adoptowany?
   2. jesteś owocem kazirodczego związku?
   3. któryś z Twoich rodziców dopuścił się ciężkiego przestępstwa jak gwałt czy morderstwo?
   4. jesteś śmiertelnie chory i nie pozostało Ci wiele czasu?
   5. Twój bliski jest ciężko chory i wkrótce może umrzeć?

6. Twoi rodzice Cię nie chcieli/nie chcą?
   7. znajomy udaje przyjaciela i Cię oszukuje bo ma w tym jakiś interes (na którym nic nie stracisz)?
   8. Twój chłopak/Twoja dziewczyna (narzeczona/żona/partnerka seksualna czy co tam jeszcze) Cię zdradza?
   9. cierpisz na chorobę psychiczną, przez którą tracisz pamięć czy zdolność myślenia, aż w końcu staniesz się "warzywem"
   10. Twój bliski przyjaciel/krewny nadużył Twojego zaufania dla własnych korzyści.

Trochę brutalne ale zdarzają się takie sytuacje...
W przypadkach 2, 6, 7, 8 i 10 było by miło, gdybyście rozpatrzyli sytuacje w których dowiadujecie się prawdy od "zainteresowanego" i osoby trzeciej.

---