Układ nerwowy obwodowy, autonomiczny
Odrębną część układu nerwowego tworzy ukłąd nerwowy obwodowy (systema nervosum periohericum). Zaliczamy do niego nerwy (nervi) i włączone w nie zgrubienia - zwoje (ganglia). Zasadniczym składnikiem nerwów są włókna nerwowe, zwoje zaś oprócz włókien zawierają także liczne komórki nerwowe.
W układzie obwodowym rozróżniamy nerwy rdzeniowe i czaszkowe. Trzecią, odrębną grupę tworzą nerwy układu autonomicznego
Nn. rdzeniowe (nn. spinales) w liczbie 31 par wychodzą z rdzenia kręgowego.
Nn. czaszkowe (nn. craniales) w liczbie 12 par rozpoczynają się w mózgowiu.
Początkowo biegną one w jamie czaszki, dalej wychodzą przez otwory w czaszce zaopatrując głowę oraz częściowo szyję. Tylko nerw czaszkowy X (n. błędny) ma część unerwiającą również narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej
Obustronnie z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych (nn. spinales):
8 szyjnych (C1 - C 8),
12 piersiowych (Th1 - Th12),
5 lędźwiowych (L1 - L5),
5 krzyżowych (S1 - S5) i
1 guziczny (Co).
Łączą się one za pomocą korzeni brzusznych i grzbietowych.
Z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego powstaje krótki pień nerwu rdzeniowego (truncus nervi spinalis) długości około 1 cm, zawierający włókna czuciowe, jak i ruchowe oraz autonomiczne.
Pień nerwu rdzeniowego oddaje:
Gałąź oponową
Gałąź łączącą z pniem współczulnym
Gałąź brzuszną
Gałąź grzbietową
Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych
Gałęzie oponowe (rami meningei) nerwów rdzeniowych są to cienkie nerwy, które wnikają z powrotem do kanłąu kręgowego przez otwór międzykręgowy, zespalając się po drodze z gałęziami łączącymi szarymi odchodzącymi od pnia współczulnego.
Gałęzie łączące nerwów rdzeniowych
Gałęzie łączące (rami dorsales) zespalają nerwy rdzeniowe ze zwojami pnia współczulnego. Odchodzą one od pnia n. rdzeniowego w miejscu jego podziału na gałąź brzuszną i grzbietową lub też od gałęzi brzusznej
Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych
Podążają one ku tyłowi na stronę grzbietową szyi i tułowia. Są przeznaczone dla unerwienia zarówno mięśni, jak i skóry
oraz stawów. Zaopatrują one:
Głębokie mięśnie grzbietu łącznie z mięśniami karku
Stawy kręgosłupa
Skórę powierzchni tylnej ciała począwszy od okolicy ciemieniowej aż do końca kości guzicznej
Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych
Unerwiają zarówno skórę, mięśnie przedniej i bocznej strony szyi i tułowia oraz kończyny.
Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych wytwarzają:
Splot szyjny (plexus cervicalis) złożony z nerwów C1-C4
Splot ramienny (plexus brachialis) utworzony przez C5-Th1
Nerwy międzyżebrowe (nn. Intercostales): Th1 - Th12
Splot lędźwiowo-krzyżowy (plexus lumbosacralis) złożony z nerwów L1 - C0
Splot szyjny (plexus cervicalis) powstaje z gałęzi brzusznych czterech górnych nerwów szyjnych (C1 - C4), które łączą się ze sobą łukowatymi pętlami.
Położenie: leży bocznie i ku przodowi od wyrostków poprzecznych górnych kręgów szyjnych przed głębokimi mięśniami szyi przyczepiającymi się do powyższych wyrostków.
Obszar unerwienia: Splot szyjny swymi gałęziami ruchowymi zaopatruje mm. przedkręgowe, mm. podgnykowe, przeponę oraz częściowo m. czworoboczny, m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy i m. dźwigacz łopatki. Gałęzie skórne unerwiają skórę szyi i sąsiednich części barku, klatki piersiowej oraz głowy. Poza tym splot szyjny bierze udział w unerwieniu osierdzia, opłucnej i otrzewnej.
Porażenie splotu szyjnego.
W całości zdarza się niesłychanie rzadko. Nieco częściej spotykamy się z uszkodzeniem niektórych jego gałęzi skórnych lub mięśniowych.
Miejsce wyjścia gałęzi skórnych splotu szyjnego spoza środkowego odcinka tylnej krawędzi m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego nosi nazwę punktu nerwowego (punktum nervosum) lub punktem Erba
Rozróżniamy następujące gałęzie skórne splotu szyjnego:
N. potyliczny mniejszy (n. occipitalis minor). Uszkodzenie tego nerwu pozbawia czucia wąski pas skóry ku tyłowi od małżowiny usznej
N. uszny wielki (n. auricularis magnus). Przecięcie nerwu powoduje zniesienie czucia w okolicy kąta żuchwy, za małżowiną uszną oraz w dolnej części małżowiny.
N. poprzeczny szyi (n. transversus colli). Przerwanie powoduje zaburzenia czucia w obrębie skóry trójkąta przedniego szyi.
Nn. nadobojczykowe (nn. supraclaviculares). Uszkodzenie tych nerwów powoduje znieczulenie skóry w obrębie dolnej części trójkąta bocznego szyi, wąskiego pasa skóry przylegającego do obojczyka na klatce piersiowej oraz w okolicy naramiennej
Nerwy mięśniowe splotu szyjnego
Dzielą się na dwie grupy:
Gałęzie krótkie, które bezpośrednio po wyjściu ze splotu przenikają do mięśni (zakres unerwienia mięśnie głębokie szyi)
Gałęzie długie, unerwiające mięśnie leżące dalej od splotu
Do gałęzi długich splotu szyjnego zaliczamy:
Gałąź do m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego
Gałąź do m. czworobocznego
Pętla szyjna
Nerw przeponowy
Pętla szyjna (ansa cervicalis) składa się z dwóch gałęzi górnej i dolnej, łączących się z sobą u dołu na powierzchni dużych naczyń szyjnych.
Gałąź górna pętli szyjnej zawiera włókna z C1 i C2, które za pośrednictwem gałęzi łączącej dochodzą do n. podjęzykowego, a następnie w jego obrębie kierują się ku dołowi.
Gałąź dolna pętli szyjnej pochodzi z C2 i C3. Biegnie ona nieco skośnie ku dołowi i do przodu przed ż. Szyjną wewnętrzną przykryta m. mostkowo-obojczykowo-sutkowym. Następnie obie gałęzie, górna i dolna, łączą się z sobą tworząc pętlę szyjną. Od pętli szyjnej odchodzą gałęzie mięśniowe zaopatrujące mięśnie podgnykowe, mostkowo-gnykowy, m. mostkowo-tarczowy i m. łopatkowo-gnykowy. Poza tym splot szyjny za pośrednictwem n. podjęzykowego unerwia, jak już wspomniano, m. tarczowo-gnykowy, m. bródkowo-gnykowy oraz m. prosty przedni głowy i m. długi głowy
Nerw przeponowy (n. phrenicus) jest najdłuższym nerwem splotu szyjnego unerwiającym ruchowo przeponę, a czuciowo opłucną ścienną, osierdzie oraz otrzewną przepony i wątroby.
Przebieg: Na szyi biegnie na mięśniu pochyłym przednim. Następnie między tętnicą a żyłą podobojczykową przez otwór górny wchodzi do klatki piersiowej. Tu biegnie w śródpiersiu do przodu od korzenia płuca. Prawy nerw dochodzi do przepony zwykle nieco bocznie od otworu dla żyły głównej dolnej, lewy - w okolicy koniuszka serca.
N. przeponowy oddaje następujące gałezie:
Gałęzie opłucnowe (rami pleurales), są to drobne gałęzie do opłucnej śródpiersiowej i przeponowej oraz do osklepka.
Gałęzie osierdziowe (rami pericardiaci) zaopatrują osierdzie.
Gałęzie przeponowo-brzuszne (rami phrenicoabdominalis) stanowią końcowe odgałęzienia n. przeponowego, odchodzące od niego tuż nad przeponą. Po obu stronach rozróżnia się:
gałąź przednią,
gałąź boczną
gałąź tylną.
Obszar unerwienia. N. przeponowy jest nerwem mieszanym zawierającym włókna ruchowe, włókna czuciowe (około 30%) i włókna układu autonomicznego. Włókna ruchowe zaopatrują przeponę. Włókna czuciowe unerwiają błony surowicze: a) opłucną (przeponową, śródpiersiową, osklepek opłucnej), b) osierdzie i c) otrzewną (dolnej powierzchni przepony, wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz otrzewną pokrywającą trzustkę). Włókna autonomiczne biegną przeważnie wspólnie z czuciowymi. Do n. przeponowego wnikają przez gałęzie łączące z pniem współczulnym oraz przez splot trzewny.
Porażenie n. przeponowego po jednej stronie przejawia się niekiedy lekką dusznością. Przepona po stronie porażonej jest wyżej położona. Podczas oddychania mogą pojawiać się jej ruchy paradoksalne( unoszenie się po stronie porażonej w czasie wdechu). Przy porażeniu często występują bóle promieniujące do łopatki i niekiedy dolegliwości żołądkowe. Porażenie obustronne nn. przeponowych uniemożliwia głębokie oddychanie.
Splot ramienny (plexus brachialis) zawiera nerwy zaopatrujące kończynę górną oraz niektóre mięśnie tułowia i szyi. Jest on utworzony przez gałęzie przednie czterech dolnych nerwów szyjnych i pierwszego piersiowego (C5-Th1). Gałęzie te tworzą korzenie (radices) splotu. Po krótkim przebiegu korzenie łączą się w trzy pnie splotu (trunci plexus), górny (C5 i C6), środkowy (C7) i dolny (C8 i Th1).
Każdy z tych trzech pni dzieli się z kolei na część tylną oraz przednią. Części tylne zespalają się z sobą tworząc pęczek tylny (fasciculus posterior). Części przednie, odchodzące od pnia górnego i środkowego, wchodzą w skład pęczka bocznego (fasciculus lateralis), a część przednia pnia dolnego przechodzi w pęczek przyśrodkowy (fasciculus medianus)
Część nadobojczykowa splotu, do której należą jego korzenie i pnie, znajduje się w trójkącie bocznym szyi. Korzenie splotu początkowo biegną w bruździe wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych, krzyżując od przodu t. i ż. kręgową. Dalej splot ramienny przechodzi przez szczelinę tylną mięśni pochyłych, ograniczoną od tyłu m. pochyłym środkowym, od przodu m. pochyłym przednim, a od dołu 1 żebrem. W przestrzeni tej splot ramienny przebiega razem z t. podobojczykową
Część podobojczykowa splotu ramiennego jest utworzona przez trzy wyżej wspomniane pęczki. W dolnej części jamy pachowej pęczki splotu dzielą się na długie gałęzie nerwoiwe na ogół zachowujące to samo położenie co pęczki, z których pochodzą
Gałęzie splotu ramiennego
Nerwy splotu ramiennego można podzielić na:
Krótkie, zaopatrujące mięśnie obręczy kończyny górnej, niektóre mięśnie szyi
Długie unerwiające część wolną kończyny górnej
Nerwy krótkie odchodzą zarówno od części nadobojczykowej splotu, jak i od jego części podobojczykowej. Nerwy długie są przedłużeniem pęczków części podobojczykowej.
Nerwy krótkie splotu ramiennego
Cztery nerwy: 1) n. grzbietowy łopatki, 2) n. piersiowy długi, 3) n. podobojczykowy oraz 4) n. nadłopatkowy odchodzą od części nadobojczykowej splotu, pozostałeodgałęziają się od części podopbojczykowej: 5) nn. piersiowe - przyśrodkowy i boczny, 6) nn. podłopatkowe, 7) n. piersiowo-grzbietowy oraz 8) n. pachowy
N. grzbietowy łopatki (n. dorsalis scapulae). Odchodzi z gałęzi brzusznej C5 (C4, C6), przebija lub krzyżuje od przodu m. pochyły środkowy, kończy się w mm. równoległobocznych.
Obszar unerwienia. Zaopatruje dolną część m. dźwigacza łopatki i mm. równoległoboczne.
Porażenie. Uszkodzenie powoduje porażenie mm. równoległobocznych oraz niedowład m. dźwigacza łopatki
N. piersiowy długi (n. thoracicus longus). Rozpoczyna się dwoma (C5, C6) lub trzema (C5, C7) korzeniami. Korzenie łąćzą się z sobą na m. pochyłym środkowym, powyżej pierwszego żebra. Utworzony w ten sposób n. piersiowy długi zstępuje do jamy pachowej biegnąc do tyłu od splotu ramiennego. Układa się on na powierzchni bocznej m. zębatego przedniego zaopatrując kolejno każdy jego ząb.
Porażenie. Porażenie mięśnia zębatego przedniego
N. podobojczykowy (n. subslavius), odchodzi od C5. Zaopatruje m. podobojczykowy. Bardzo często oddaje gałąź do n. przeponowego jako n. przeponowy dodatkowy.
Porażenie nie daje wyraźnych objawów.
N. nadłopatkowy (n. suprascapularis) Nerw ten powstaje z pnia górnego od C5, C6. Kieruje się bocznie przez dół nadobojczykowy większy, wzdłuż górnego brzegu splotu ramiennego. We wcięciu łopatki razem z ż. nadłopatkową nerw przechodzi pod więzadłem poprzecznym, które oddziela go od t. nadłopatkowej biegnącej nad więzadłem.
Obszar unerwienia. Zaopatruje m. nadgrzebieniowy i m. podgrzebieniowy. Bierze udział w unerwieniu stawu ramiennego i stawu barkowo-obojczykowego.
Porażenie. Zaznacza się pod postacią zaniku mięśnia nad i podgrzebieniowego. W porażeniu zostaje osłabiony ruch obrotowy ramienia na zewnątrz.
Nerwy piersiowe (przyśrodkowy, boczny) (n. pectoralis medialis et lateralis).
N. piersiowy przyśrodkowy odchodzi od pęczka przyśrodkowego (C8-Th1) i kieruje się ku przodowi między tętnicą a żyłą pachową.
N. piersiowy boczny odchodzi od pęczka bocznego (C5-C7).
Obszar unerwienia. Zaopatrują m. piersiowy większy i m. piersiowy mniejszy.
Porażenie. Osłabienie ruchów przywodzenia ramienia, a z czasem zanik mięśni.
Nn. podłopatkowe (nn. subscapulares) - górny i dolny.
Odchodzą od pęczka tylnego splotu ramiennego (C5, C6).
Obszar unerwienia obejmuje m. podłopatkowy oraz m. obły większy.
Porażenie nn. podłopatkowych osłabia nieco ruch obrotowy ramienia do wewnątrz.
N. piersiowo-grzbietowy (n. thoracodorsalis) zawiera włókna z C6-C8. Odchodzi od pęczka tylnego splotu ramiennego samodzielnie lub wspólnie z n. pachowym. Biegnie w dole pachowym do m. najszerszego grzbietu, który unerwia. Również unerwia częściowo m. podłopatkowy.
Porażenie - porażenie m. najszerszego grzbietu. Ruchy przywodzenia, prostowania i obracania ramienia do wewnątrz ulegają znacznemu upośledzeniu
N. pachowy (n. axillaris), zawiera włókna C5 i C6.
Gałęzie. Obszar unerwienia:
Gałęzie mięśniowe (m. obły mniejszy i m. naramienny)
Gałęzie stawowe (staw ramienny)
Gałąź międzyguzkowa (okostna bliższej części kości ramiennej)
N. skórny boczny ramienia (n. cutaneus brachii lateralis) przechodzi między długą głową m. trójgłowego a m. naramiennym i owija się dokoła tylnego brzegu m. naramiennego przebijając powięź.
Porażenie przy zwichnięciu stawu ramiennego lub przy złamaniu szyjki chirurgicznej kości ramiennej. Najważniejsze skutki to porażenie m. naramiennego.
Nerwy długie splotu ramiennego
N. mięśniowo-skórny
N. pośrodkowy
N. łokciowy
N skórny przyśrodkowy ramienia
N. skórny przyśrodkowy przedramienia
N. promieniowy
N. mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus) jest nerwem mieszanym. Odchodzi w jamie pachowej z pęczka bocznego splotu ramiennego (C5-C7). Przebija w przebiegu m. kruczo-ramienny, a kończy się jako n. skórny boczny przedramienia.
Gałęzie
Do przedniej grupy mięśni ramienia (m. kruczo-ramiennego, dwugłowego ramienia, ramiennego)
Do stawu łokciowego
N. skórny boczny przedramienia
Porażenie. Zaburzenia ruchów zginania w stawie łokciowym
Nerw pośrodkowy (n. medianus) jest największym nerwem mm. zginaczy kończyny górnej. Zaopatruje wspólnie z n. łokciowym przednią grupę mięśni przedramienia i ręki oraz skórę dłoni. Rozpoczyna się w jamie pachowej dwoma korzeniami przyśrodkowym i bocznym.
Na ramieniu n. pośrodkowy biegnie w bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego. W górnej części przedramienia przechodzi on między dwiema głowami m. nawrotnego obłego. W dolnej części leży powierzchownie między ścięgnami m. zginacza promieniowego nadgarstka a ścięgnem m. dłoniowego długiego, po czym pod troczkiem zginaczy przez kanał nadgarstka przechodzi na dłoń.
Obszar unerwienia.
Większość mięśni przedniej grupy przedramienia: m. nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłoniowy długi, zginacz powierzchowny palców, zginacz głęboki palców (dla II i III palca), zginacz długi kciuka, nawrotny czworoboczny.
Większość mięśni kłębu kciuka
2 lub 3 mięśnie glistowate
Gałęzie skórne n. pośrodkowego unerwiają skórę promieniowych 2/3 części powierzchni dłoniowej ręki oraz powierzchnię dłoniową trzech pierwszych palców i promieniowej połowy palca IV
Porażenie. Zaburzenia ruchowe: czynne nawracanie przedramienia, zginanie ręki, zginanie palców, ruchy kciukiem. ( Ręka błogosławiąca)
N. łokciowy (n. ulnaris) zaopatruje przednią część przedramienia i ręki. Powstaje z pęczka przyśrodkowego (C8-Th1).
Przebieg. W dole pachowym n. łokciowy biegnie po przyśrodkowej stronie t. pachowej bocznie od ż. pachowej. W części środkowej ramienia dociera do bruzdy n. łokciowego kości ramiennej. W bruździe tej zawija się dokoła nadkłykcia pzryśrodkwoego, przebiegając powierzchownie, przykryty tylko skórą i pasmem ścięgnistym powięzi. W dolnej części przedramienia dzieli się na gałąź grzbietową i gałąź dłoniową ręki.
Gałęzie:
Do stawu łokciowego
Mięśniowe do m. zginacza łokciowego nadgarstka i m. zginacza głębokiego palców
Gałąź naczyniowa do t. łokciowej
Gałąź grzbietowa ręki
Gałąź skórna dłoniowa
Gałąź głęboka
Gałąź powierzchowna
Obszar unerwienia:
Gałęzie mięśniowe zaopatrują m. zginacz łokciowy nadgarstka i część łokciową m. zginacza głębokiego palców przeznaczoną dla palca (III), IV, V, na ręku wszystkie mięśnie kłębu palca V, mm. międzykostne, mm. glistowante III i IV.
Gałęzie skórne po stronie dłoniowej ozakres obejmuje palec V i przyśrodkową część palca IV, po stronie grzbietowej palec V i IV oraz pzryśrodkową część palca III.
Porażenia. Zdarzają się stosunkowo często np. przy złamaniach kości ramiennej.
Porażenie n. łokciowego upośledza przede wszystkim:
Ruchy w stawie promieniowo-nadgarstkowym
Ruchy palców II do V i
Ruchy kciuka (ręka szponiasta)
N. Skórny pzryśrodkowy ramienia (n. cutaneus brachii medialis) odchodzi od pęczka przyśrodkowego (C8, Th1). Biegnie ku dołowi w jamie pachowej do przodu od m. podłopatkowego i najszerszego grzbietu. Gałęzie nerwu przebijają powięź pachową lub powięź ramienia w różnych miejscach i rozkrzewiają się głównie na przyśrodkowej stronie ramienia.
Obszar unerwienia: zaopatruje skórę dołu pachowego oraz przyśrodkowej strony ramienia.
Porażenie, rzadko, ale wtedy bark czucia w zakresie unerwienia
N. skórny przyśrodkowy przedramienia (n. cutaneus antebrachii medialis) odgałęzia się od pęczka przyśrodkowego (C8, Th1). W jamie pachowej biegnie w okolicy powrózka naczyniowego aż do ramienia do bruzdy przyśrodkowej m. dwugłowego. W połowie długości ramienia przebija powięź.
Gałęzie: gałęzie skórne ramienia oraz dwa odgałęzienia końcowe, gałąź przednią i łokciową.
Obszar unerwienia i porażenia. Zaopatruje skórę na stronie przedniej i przyśrodkowej przedramienia oraz częściowo na przedniej powierzchni dolnej połowy ramienia. Uszkodzenie to wąski pas niedoczulicy.
N. promieniowy (n. radialis) jest najpotężniejszym z nerwów splotu ramiennego i jedynym, który zaopatruje w znacznym stopniu ramię, przedramię oraz rękę. Odchodzi od pęczka tylnego (C5-Th1), który po oddaniu n. pachowego wytwarza n.promieniowy.
Przebieg. Początkowo biegnie w jamie pachowej ku tyłowi od t. pachowej. Następnie przechodzi na ramię, gdzie wraz z t. głęboką ramienia przenika na stronę tylną kości ramiennej, wydłużoną spiralą owijając się wokół kości ramiennej. Do przodu od głowy kości ramiennej lub nieco wyżej nerw dzieli się na dwa końcowe odgałęzienia: gałąź głęboką i powierzchowną
Gałęzie:
Do stawu ramiennego
N. skórny tylny ramienia - zaopatruje skórę bocznej części tylnej okolicy ramienia.
Gałęzie do tylnej grupy mięśni ramienia (m. trójgłowego i m. łokciowego)
Gałęzie naczyniowe
N. skórny tylny przedramienia - zaopatruje on skórę okolicy łokciowej tylnej oraz powierzchni tylnej przedramienia zstępując do ręki
Gałąź do bocznej grupy m. przedramienia - m. ramienno-promieniowego, prostownika promieniowego długiego nadgarstka, prostownika promieniowego krótkiego nadgarstka
Gałęzie do stawu łokciowego
Gałąź głęboka
Gałąź powierzchowna
Porażenie. Ze względu na swój przebieg bywa stosunkowo często narażony na uszkodzenie. Przy całkowitym porażeniu n. promieniowego znacznemu upośledzeniu ulegają następujące czynności:
prostowanie przedramienia,
odwracanie przedramienia,
prostowanie ręki,
prostowanie w stawach śródręczno-paliczkowych
prostowanie i odwodzenie kciuka
Ręka opadająca
Nerwy międzyżebrowe
Gałęzie brzuszne nerwów piersiowych w liczbie 12 kierują się do przodu i biegną w ścianie klatki piersiowej i jamy brzusznej układając się przeważnie między żebrami. Ostatni z nich znajduje się poniżej XII żebra i wskutek tego otrzymał nazwę n. podżebrowego (n. subcostalis).
Od nn. międzyżebrowych odchodzą:
Gałęzie mięśniowe (rr.musculares) zaopatrują głębokie mięśnie klatki piersiowej: mm. międzyżebrowe (zewnętrzny, pośredni i wewnętrzny) i m. poprzeczny klatki piersiowej, mięsień zębaty tylny górny i dolny, przednie i boczne mięśnie brzucha (prosty i piramidowy, skośny zewnętrzny i wewnętrzny oraz poprzeczny).
Gałęzie skórne boczne i przednie unerwiają skórę prawie całej powierzchni przedniej i bocznej tułowia. Gałąź skórna boczna drugiego, a niekiedy i trzeciego n. międzyżebrowego tworzy n. międzyżebrowo-ramienny łączący się z n. skórnym przyśrodkowym ramienia ze splotu ramiennego.
Gałęzie skórne boczne 4 do 6 n. międzyżebrowego oraz gałęzie skórne przednie 2 do 4 zaopatrują sutek
Gałęzie stawowe i okostnowe unerwiają stawy żebrowo-kręgowe i żebra
Gałęzie opłucnowe zaopatrują opłucną żebrową i częściowo opłucną przeponową
Gałęzie otrzewnowe przenikając przez przyczepy przepony, unerwiają otrzewną ścienną przedniej i bocznej ściany jamy brzusznej oraz otrzewną pokrywającą obwodowe części przepony
Splot lędźwiowo-krzyżowy (plexus lumbosacralis) jest największym splotem ustroju. Tworzą go gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych lędźwiowych (L1-L5), krzyżowych (S1-S5) oraz n. guzicznego (Co). Wyróżniamy dwie zasadnicze części: górną, położoną w tylnej ścianie jamy brzusznej obok odcinka lędźwiowego kręgosłupa, czyli splot lędźwiowy oraz dolną, położoną w miednicy mniejszej, czyli splot krzyżowy. Pierwszy leży powyżej, drugi poniżej kresy granicznej miednicy.
Splot lędźwiowy tworzą wszystkie włókna gałęzi brzusznych trzech głównych nerwów lędźwiowych oraz większość włókien gałęzi brzusznej czwartego n. lędźwiowego, ponadto gałąź pierwszego n. lędźwiowego otrzymuje włókna od n. podżebrowego.
Gałęzie krótkie, czyli mięśniowe odchodzą bezpośrednio z korzeni splotu. Są one przeznaczone dla mięśni znajdujących się w najbliższym sąsiedztwie (mm. międzypoprzecznych bocznych, m. czworobocznego lędźwi, m. lędźwiowego większego i mniejszego.
Nerwy długie w różnych miejscach wychodzą z m. lędźwiowego większego, a mianowicie:
N. biodrowo-podbrzuszny
N. biodrowo-pachwinowy
N. skórny boczny uda
N. udowy
N. płciowo-udowy
N. zasłonowy
Nerw biodrowo-podbrzuszny odchodzi od pierwszej pętli splotu lędźwiowego, łączącej część dolną nerwu podżebrowego (Th12) z gałęzią brzuszną pierwszego nerwu lędźwiowego (L1). Jest nerwem mieszanym. Oddziela się on splotu lędźwiowego w mięśniu lędźwiowym większym i ukazuje się na brzegu bocznym tego mięśnia w w jego górnej części, mniej więcej 4 cm poniżej XII żebra
Obszar unerwienia: N. biodrowo-podbrzuszny zaopatruje ruchowo dolne odcinki mięśnia poprzecznego, skośnego wewnętrznego i skośnego zewnętrznego brzucha.
Czuciowo unerwia otrzewną ścienną i skórę brzucha nad więzadłem pachwinowym i w okolicy łonowej, a na kończynie dolnej skórę w okolicy biodrowej. Przecięcie nerwu powoduje osłabienie czucia w okolicy skóry, którą unerwia.
N. biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis) odchodzi od tej samej pętli splotu lędźwiowego, co nerw poprzedni i zawiera włókna gałęzi brzusznej pierwszego nerwu lędźwiowego (L1). Jest nerwem mieszanym.
Nerw ten ukazuje się na bocznym brzegu m. lędźwiowego większego, poniżej n. biodrowo-podbrzusznego lub razem z nim i zbiega skośnie ku dołowi i bokowi. Po przebiciu m. skośnego wewnętrznego podąża dalej w kierunku przyśrodkowym na wew. powierzchni rozcięgna m. skośnego zew. oraz więzadła pachwinowego i dołącza się do powrózka nasiennego biegnąc z nim przez końcowy odcinek kanału pachwinowego
Obszar unerwienia. Ruchowo nerw ten zaopatruje dolne odcinki mięśni: poprzecznego, skośnego wewnętrznego i zewnętrznego brzucha.
Czuciowo oprócz otrzewnej ściennej również skórę wzgórka łonowego, przedniego odcinka moszny (lub warg sromowych większych) oraz skórę przyśrodkowej części bruzdy pachwinowej i okolicy podpachwinowej.
Nerw płciowo-udowy (n. genitofemoralis) jest niemal wyłącznie nerwem czuciowym. Odchodzi od drugiej pętli splotu lędźwiowego i prowadzi włókna gałęzi brzusznych I i II nerwu lędźwiowego (L1, L2).
Nerw ten leży początkowo w mięśniu lędźwiowym większym, a następnie na jego przedniej powierzchni, gdzie dzieli się na dwie gałęzie końcowe - płciową i udową.
Gałąź płciowa zaopatruje ruchowo m. dźwigacz jadra i błonę kurczliwą moszny. Czuciowo unerwia skórę wzgórka łonowego i moszny (wargi sromowej większej) oraz skórę uda na jego powierzchni przyśrodkowej, zwróconej w stronę narządów płciowych zewnętrznych
Gałąź udowa jest nerwem czuciowym. Początkowo biegnie ona na przedniej powierzchni m. lędźwiowego większego jako przedłużenie pnia, następnie przebija powięź biodrową i kieruje się w stronę uda bocznie od t. biodrowej zew. Gałąź ta oddaje gałązki skórne, które przebijają powięź szeroką w obrębie rozworu odpiszczelowego lub bocznie od niego i unerwiają skórę górnego odcinka trójkąta udowego.
Nerw skórny boczny uda (n. cutaneus femoris lateralis) jest nerwem wyłącznie czuciowym zaopatrującym skórę bocznej powierzchni uda.
N. udowy (n. femoralis) powstaje między powierzchowną a głęboką warstwą m. lędźwiowego większego. Pochodzi z gałęzi L2 - L4. Jest nerwem mieszanym zaopatrującym głównie mm. prostowniki uda oraz skórę przedniej i przyśrodkowej powierzchni uda i podudzia.
N. udowy jest nerwem przdmiednicznym. Posiada część lędźwiową, biodrową, pachwinową i część udową. W tej ostatniej rozpada się na poszczególne gałęzie końcowe.
Gałęzie n. udowego:
Gałęzie mięśniowe bliższe dochodzą do m. biodrowego i m. lędźwiowego większego
Gałęzie stawowe kierują sięd o stawu biodrowego
Gałąź do m. grzebieniowego
Gałęzie naczyniowe
Gałęzie skórne przednie zaopatrują większą część przednio-przyśrodkowej powierzchni skóry uda.
Gałęzie do m. krawieckiego
Gałęzie mięśniowe dalsze: do m. prostego, głowy bocznej, pośredniej i przyśrodkowej m. czworogłowego, do dolnego odcinka m. krawieckiego
N. udowo-goleniowy (n. sphenus) zaopatruje powierzchnie przednio-przyśrodkową kolana oraz goleni aż do brzegu przyśrodkowego stopy.
N. zasłonowy (n. obturatorius) jest nerwem mieszanym, który zaopatruje grupę przyśrodkową mięśni uda (przywodziciele) oraz skórę na jego przyśrodkwoej powierzchni.
W przeciwieństwie do pozostałych nerwów tego splotu w drodze na udo nie kieruje się on do przodu od miednicy, lecz wychodzi z niej otwór zasłoniony.
N. zasłonowy zaopatruje ruchowo m. zasłaniacz zew. i mięśnie grupy przyśrodkowej uda, m. grzebieniowy (wspólnie z n. udowym), m. smukły, przywodziciel długi, przywodziciel krótki, przywodziciel wielki (wspólnie z n. kulszowym).
Czuciowo 1/3 pow. przyśrodkowej uda,
Splot krzyżowy (plexus sacralis) stanowi dolną część splotu lędźwiowo-krzyżowego. Powstaje on nie tylko z gałęzi przedniej wszystkich nerwów krzyżowych (S1 - S5) i nerwu guzicznego (Co), ale też z gałęzi przedniej (L4) i całej gałęzi przedniej (L5). Jest to najpotężniejszy splot organizmu. W splocie krzyżowym odróżniamy gałęzie krótkie oraz gałęzie długie.
Gałęzie krótkie splotu krzyżowego:
Gałąź do m. gruszkowatego
Gałąź do m. zasłaniacza wewnętrznego i m. bliźniaczego górnego
Gałąź do m. czworobocznego uda i m. bliźniaczego dolnego
Gałęzie długie splotu krzyżowego tworzą trzy grupy:
N. pośladkowy górny, dolny, skórny tylny uda, n. kulszowy
N. sromowy
N. guziczny
Nerw pośladkowy górny (n. gluteus superior) jest nerwem ruchowym.
Oddaje gałęzie do m. pośladkowego średniego, małego, naprężacza powięzi szerokiej. Uszkodzenie nerwu powoduje zniesienie ruchów odwodzenia kończyny w stawie biodrowym. Ponadto obserwuje się opadanie miednicy na stronę zdrową (objaw Trendelenburga)
N. pośladkowy dolny (n. gluteus inferior) jest nerwem ruchowym. Unerwia m. pośladkowy wielki. Uszkodzenie nerwu powoduje osłabienie ruchów prostowania w stawie biodrowym.
N. skórny tylny uda (n. cutaneus femoris posterior) jest nerwem wyłącznie czuciowym, zaopatruje częściowo skórę krocza i pośladka, głównie powierzchnię tylną uda.
Uszkodzenie nerwu na całym tym obszarze powoduje osłabienie czucia.
N. Kulszowy (n. ischaidicus)
Jest końcową gałęzią splotu krzyżowego oraz najdłuższym i najgrubszym nerwem nie tylko całego splotu lędźwiowo-krzyżowego, ale nawet całego ciała. Jest nerwem mieszanym, który zaopatruje mięśnie grupy tylnej uda (zginacze) oraz ruchowo i czuciowo całe podudzie i stopę. Jest nerwem bardzo odpornym na rozciąganie. W skład nerwu kulszowego wchodzi większość włókien splotu krzyżowego, odchodzi on bowiem od L4 i L5 oraz S1 - S3.
N. kulszowy wychodzi z miednicy przez otwór kulszowy większy poniżej m. gruszkowatego (otwór podgruszkowy), a niekiedy przez dolny brzeg tego mięśnia.
Podział nerwu kulszowego na dwie gałęzie końcowe, piszczelową i strzałkową, może się odbytwać na różnej wysokości.
N. kulszowy oddaje ze składnika piszczelowego (przyśrodkowego)
Gałęzie mięśniowe do połowy bliższej m. półścięgnistego, m. półbłoniastego i części przywodziciela wielkiego, do połowy dalszej m. półścięgnistego oraz głowy długiej m. dwugłowego uda.
Gałąź stawową do tylno-przyśrodkowej części stawu kolanowego
Układ nerwowy obwodowy
Ze składnika strzałkowego (bocznego) oddaje:
Gałąź mięśniową do głowy krótkiej m. dwugłowego uda
Gałąź stawową do części tylno-bocznej stawu kolanowego
Porażenie pnia nerwu kulszowego prowadzi do bardzo ciężkich następstw, chodzenie jest bardzo utrudnione, znaczne upośledzenie jest zginanie w stawie kolanowym.
N. piszczelowy (n. tibialis) jest nerwem mieszanym. Rozróżniamy odcinek podkolanowy i goleniowy.
W dole podkolanowym oddaje następujące gałęzie:
N. skórny przyśrodkowy łydki
Gałęzie mięśniowe bliższe
Gałąź podkolanowa
Gałęzie stawowe bliższe
Gałęzie mięśniowe dalsze
Gałęzie stawowe dalsze
Gałęzie piętowe przyśrodkowe
N. podeszwowy przyśrodkowy
N. podeszwowy boczny
N. strzałkowy wspólny (n. peroneus communis) powstaje z L4 - S2.
Oddaje gałęzie:
Gałęzie stawowe do satwu kolanowego
N. skórny boczny łydki
N. strzałkowy powierzchowny (n. peroneus superficialis)
N. strzałkowy głęboki (n. peroneus profundus)
Porażenie n. strzałkowego wspólnego - czynne zgięcie grzbietowe stopy jest niewykonalne
N. sromowy (n. pudendus), mieszany, powstaje z S2 -S4. Końcowymi gałęziami n. sromowego są - nn. kroczowe i n. grzbietowy prącia lub łechtaczki.
Gałęzie n. sromowego:
Gałęzie mięśniowe do m. dźwigacza odbytu i m. guzicznego
Nn. trzewne miedniczne wiodą przywspółczulne włókna przedzwojowe do splotu miednicznego.
N. przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe zaopatruje skórę pośladka przyśrodkowo od guza kulszowego.
Nn. odbytnicze dolne zaopatrują m. zwieracz zewnętrzny odbytu oraz skórę odbytu i część kanału odbytniczego
Nn. kroczowe zaopatrują skórę krocza, wargi sromowe lub mosznę
N. grzbietowy prącia lub łechtaczki
N. guziczny (n. coccygeus) otrzymuje włókna głównie z gałęzi S5 i Co.
Gałęzie:
Nn. odbytowo-guziczne do skóry okolicy guzicznej
Gałęzie mięśniowe do m. guzicznego i tylnej części m. dźwigacza odbytu
Porażenie n. guzicznego wywołuje zaburzenia czynności m. dźwigacza odbytu, a jego podrażnienie dotkliwy ból w okolicy kości guzicznej i krocza (coccygodynia)
Układem nerwowym autonomicznym (systema nervosum autonomicum)
nazywamy te części ukłądu nerwowego, które zaoptrują mięśnie gładkie, mięsień sercowy i komórki gruczołowe.
Główne ośrodki układu autonomicznego znajdują się w rdzeniu kręgowym i mózgowiu.
Układ współczulny:
Ośrodkowy występuje w rdzeniu kręgowym począwszy od 8 segmentu szyjnego do 2 segmentu lędźwiowego. Tworzą one w rogach bocznych istoty szarej rdzenia jądro pośrednio-boczne.
Pień współczulny ukąłda się po obu stronach kręgosłupa od podstawy czaszki do kości guzicznej, gdzie pnie obu stron łączą się z sobą i kończą zwojem nieparzystym albo guzicznym (ganglion impar).
Pień współczulny składa się z szeregu zwojów - 21 - 25.
Gałęzie pnia współczulnego:
Gałęzie łączące z korzeniami rdzeniowymi
Gałęzie trzewne i naczyniowe - nerwy sercowe, nerwy trzewne większy, mniejszy i najniższy, nerwy trzewne lędźwiowe, krzyżowe
11