BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA

-wykład-

dr Kościńska Elżbieta

E- mail: [e-mail]

1.10.2009r.

• Janczewski A.(red) Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju I wychowania cz. III 2005r. Warszawa wyd. ŻAK

• Janczewski A. Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania człowieka 1995r. Warszawa wyd. WSiP cz.I

• Jopkiewicz A., Suliga E. Biologiczne podstawy rozwoju człowieka. Kielce 1995 WSiP

• Kotschy M. Kropińska J., Kotschy D. biologiczne podstawy rozwoju i zdrowia; Bydgoszcz 2001 wyd. ARBED

ZAGADNIENIA:

1. Rozwój biologiczny.

2. Rozwój osobniczy człowieka.

3. Okres szkolny.

4. Metody kontroli rozwoju.

5. Układ immunologiczny.

6. Układ nerwowy.

7. Układ hormonalny.

15.10.2009r.

TEMAT: Rozwój biologiczny człowieka.

ROZWÓJ- jest to proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy rozwojowe danego gatunku, wskazujące zróżnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.

Rozwój ma charakter progresywny, jeżeli w jego wyniku powstaje nowa, wyższa cecha.

ONTOGENEZA- rozwój osobniczy. Jest to rozwój osobnika od momentu poczęcia aż do chwili śmierci.

Zjawisko akceleracji- przyspieszonego rozwoju.

ASPEKTY JAKOŚCIOWE ROZWOJU FIZYCZNEGO:

1. WZRASTANIE- powiększanie się ciała.

1. rozrost- zwiększanie się wymiarów i masy tkanek.

2. Rozplem- pomnażanie liczby komórek na skutek podziałów DNA.

2) RÓŻNICOWANIE- doskonalenie struktury budowy.

a) przebudowa struktur komórek i tkanek, czyli cytogenezę i histogenezę

b)grupowanie się tkanek w określone narządy i układy, czyli organogeneza.

APOPTOZA- śmierć komórki zwana genetycznie zaprogramowanym samobójstwem, będąca częścią procesów związanych z rozwojem organizmu, jego funkcjonowaniem i odnawianiem tkanek.

3. dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmów, czyli TYPOGENEZA.

3) DOJRZEWANIE- czyli doskonalenie się funkcji.

1. Specjalizacja- kształtowanie się funkcji narządów i układów (oko- widzenie)

2. Integracja- dostrajanie się całego układu.

3. Postęp- doskonalenie organizacji organizmu jako systemu.

ASPEKTY ILOŚCIOWE ROZWOJU FIZYCZNEGO:

1. KINETYKA ROZWOJU- poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika- może być niższy, średni (normalny), wysoki.

2. DYNAMIKA ROZWOJU- jest to wielkość przyrostu danej cechy w jednostce czasu inaczej tempo rozwoju.

3. ROZMACH- jest to wielkość zmian względem wyjściowej, urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy.

4. RYTMICZNOŚĆ ROZOWJU- różne tempo rozwoju w różnych okresach ontogenezy.

29.10.2009r.

1. Cechy podlegające rozwojowi można podzielić na:

1. jakościowe- zdeterminowane są genetycznie w sposób bezpośredni i niezmienny. Na cechy te nie mają wpływu czynniki paragenetyczne i środowiskowe. Są to np.:

• liczba kręgów w kręgosłupie

• liczba palców u rąk i nóg

• liczba żeber

• grupy krwi

• struktura tęczówki oka

Zakres zmienności tych cech jest warunkowany genetycznie w ramach charakterystycznych właściwości danego gatunku.

2. ilościowe- są zdeterminowane dużą liczbą „słabo działających” genów w podobnym kierunku, czyli są poligeniczne. Ponieważ jednak geny mogą tworzyć kombinacje, stąd własnością tych cech jest gama form i wielkości przejściowych. Oprócz tego cechy te w trakcie rozwoju ulegają stałym przemianom i wpływają na nie również czynniki egzogenne. Przykładem tych cech są:

• wysokość i ciężar ciała

• pigmentacja

• inteligencja

Cechy ilościowe charakteryzuje zmienność ciągła między skrajnymi kategoriami, a większość osobników posiada ich pośrednie wartości.

2. Czynniki rozwoju osobniczego:

1. czynniki endogenne genetyczne (determinanty rozwoju)

2. czynniki endogenne paragenetyczne (np. okres ciąży)

3. czynniki egzogenne (modyfikatory rozwoju)

4. tryb i styl życia

3. FENOTYP jednostki w trakcie rozwoju zależy od genotypu, który w sposób w zasadzie bezpośredni i niezmienny determinuje cechy jakościowe oraz od czynników środowiskowych, które modyfikują co wpływa na cechy ilościowe, które stanowią wypadkowe oddziały czynników Endo- i egzogennych.

4. EPIGENEZA- to realizacje fenotypu na podłożu określonego genotypu.

5. REZYSTENCJA- jest to opór stawiany przez rozwijający się organizm w stosunku do czynników środowiska, które stara się odkształcić plastyczne struktury biologiczne ustroju. Istnieją między komórkowe różnice rezystencji, jak również zmienia się ona w ciągu życia jednostki.

6. Czynniki endogenne genetyczne.

GENOTYP- komórki rozrodcze, czyli gamety ojca i matki poprzez zapłodnienie wnoszą do powstałej z nich zygoty zespół determinantów genetycznych, które są strukturalnymi przekaźnikami części właściwości genotypu dwojga rodziców.

Diploidalna liczba chromosomów u człowieka wynosi 46. Zostały one dla identyfikacji posegregowane ze względu na wielkość, kształt i położenie centromeru oraz ponumerowane. 22 pary zwane chromosomami autosomalnymi, 1 para to chromosom płciowy u kobiety XX, a u mężczyzn XY.

Płeć człowieka określono chromosomem X. Osobnikiem płci męskiej jest więc ten, który posiada chromosom Y.

Norma (46XX, 46 XY)- tę normę mogą zakłócić rozmaite odchylenia:

• zamiast pary chromosomów płciowych występuje 1 chromosom (monosomia) np. X0- ZESPÓŁ TURNERA (przypadek niedorozwoju gonad), czy występuje dodatkowy element (trisomia), np. XXY- ZESPÓŁ KLINEFELTERA (upośledzenie mózgu).

• ZESPÓŁ DOWNA- XXX- nadkobieta, XXY- nadmężczyzna.

5.11.2009r.

Zespół Klinefeltera 47, XXY

Nadkobieta 47, XXX

Nadmężczyzna 47, XYY

Zespół Turnera 45, X

1. Zazwyczaj, podczas trwania cyklu miesięcznego rozwija się tylko jedno jaj pochodzące z lewego lub prawego jajnika. Czasami jednak w jednym z jajników, lub też w obu jednocześnie dojrzewa więcej niż jedno jajo. Następstwem tego są bliźnięta dwujajowe.

2. Ciąża bliźniacza jednozygotyczna (jednojajowa)- powstaje w wyniku zapłodnienia pojedynczej komórki jajowej przez jeden plemnik.

3. MOLEKULARNE PODSTAWY DZIEDZICZNOŚCI:

DNA- jest obok białka drugim z podstawowych składników organizmów żywych. DNA stanowi nośnik informacji genetycznej. Jednostka funkcjonalna odpowiedzialna za przekazywanie informacji determinuje rozwój jednej lub więcej cech. Dany gen, odpowiada za ściśle określone funkcje, zlokalizowany jest w specjalnym dla niego miejscu chromosomu zwanym LOKUS.

4. Ciąża bliźniacza dwuzygotyczna (dwujajowa)- powstaje w wyniku zapłodnienia dwóch odrębnych komórek jajowych przez dwa osobne plemniki.

5. DNA składa się z 4 rodzajów zasad azotowych:

• Adeniny (A)

• Guaniny (G)

• Cytozyny (C)

• Tyminy (T)

Względy przestrzenne i reguły chemiczne ograniczają łączenie się w pary zasad:

A=T, G=C

7. Podstawowe substancje genetyczne DNA: (kwas dezoksyrybonukleinowy) i RNA (kwas rybonukleinowy) składa się z nukleotydów.

8. GEN- odcinke DNA odpowiadający za budowę konkretnego białka.

ROZWÓJ OSOBNICZY CZŁOWIEKA:

1. Okres rozwoju wewnątrzmacicznego:

- okres embrionalny, zarodkowy do 8 tyg. ciąży

- rozwój płodowy od 9 tyg. ciąży do porodu.

2. Okres pozałonowego:

- okres noworodkowy do 28 tygodnia życia

- okres niemowlęcy do końca 1 roku życia

- okres poniemowlęcy do końca 3 roku życia

- okres przedszkolny do końca 6 roku życia

- okres wczesnoszkolny lub młodszy wiek szkolny (o płynnej granicy)

- okres dojrzewania

- okres młodzieńczy

ROZWÓJ WEWNĄTRZ MACICZNY:

• Masa zarodka 4- tygodniowego jest 10,000 razy większa niż zygoty

• 4 tydzień- związki mózgu, oczu, żołądka, nerek, praca serca 60s/min.

• 7-8 tydzień- wykształca się twarz, rozwój układu mięśniowego i nerwowego (ruchy płodu)

W 4 MIESIĄCU KOŃCZY SIĘ OKRES ORGANOGENEZY

5 MIESIĄC- WYRAŹNE RUCHY PŁODU.

PORÓD

- ciąża trwa 266 dni od owulacji

- około 280 dni od ostatniej miesiączki.

TRZY FAZY PORODU:

• Wstępne skurcze macicy aż do rozwarcia ujścia szyjki i ustawienie się główki

• Przejście przez kanał rodny główki i reszty ciała

• Urodzenie łożyska

9. OKRES NOWORODKOWY:

1. Noworodek donoszony- ok. 3,5 kg i ok.50 cm

2. Wcześniak- masa ciała poniżej 2,5 kg

- urodzony przed 37 tygodniem ciąży

10. OKRES NIEMOWLĘCY:

• Od ukończenia 4 tygodnia życia do 1 roku życia

• Duża dynamika rozwoju

• Zwiększa trzykrotnie masę ciała

• Wysokość o połowę wartości występujących przy urodzeniu

• W połowie roku pierwsze zęby

• Pionizacja ciała

• Doskonalenie czynności dłoni

• Uczenie mowy

• Chodzenie

• Opanowanie zwieraczy

• Rozpoznaje matkę

• Duża zachorowalność i umieralność

12.11.2009r.

1. OKRES PONIEMOWLĘCY:

• Od 2 do 3 roku

• Doskonalenie motoryki i mowy

• Duże zapotrzebowanie na ruch (głód wieku)

• Łatwo się męczy

• Choroby zakaźne

2. OKRES PRZEDSZKOLNY:

• Od 3 do 6 roku

• Zmiana sylwetki

• Słabe więzadła co daje skrzywienie kręgosłupa (kifoza, lordoza i skolioza)

• Rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych

• Zmiana tonu oddechowego z przeponowego na brzuszno- piersiowy i piersiowy

• Zmiana uzębienia na zęby stałe

• Głód ruchu

• Zdolność koordynacji ruchowej

• Stabilność uczuciowa- zmienność nastrojów

• Dynamiczny rozwój funkcji psychicznych

• Rozwój mowy

• Duża rola zabawy

• Rozwój społeczny

• Niechęć do jedzenia

• Kształtuje się styl jedzenia

1. OKRES SZKOLNY:

• Od 6 do 10 i od 11 do 14 roku

• Przeważa przyrost mowy ciała nad wzrostem

• Między 10 a 11 rokiem dziewczęta są wyższe od chłopców

• Zmienia się sylwetka

1. OKRES DOJRZEWANIA:

• Dojrzewanie, wzrastanie, pokwitanie

• Pierwszorzędowe cechy płciowe (jądra wytwarzające plemniki, jajniki, gdzie dojrzewają komórki jajowe)

• Drugorzędowe cechy płciowe (u kobiet: jajowody, macica, pochwa; u mężczyzn: penis, worek mosznowy, najądrza, gruczoł krokowy)

• Trzeciorzędowe cechy płciowe (sylwetka ciała, typ owłosienia, sposób poruszania się tonacja głosu)

• Cechy psychiczne

• Zmiany w narządach

• Skóra marmurkowata (czerwono- sinawa, blada)

• Wzmaga się wydzielanie gruczołów potowych, łojowych

• Trądzik młodzieńczy

• Zmiany czynnościowe przewodu pokarmowego (biegunki, zaparcia)

• Częste omdlenia

• Występuje serce kropkowate (młodzieńcze)

• Chłopcy osiągają najpierw dojrzałość seksualną

• Nadmierny apetyt

• Chłopcy przestają rosnąć w 18 roku (k.d.b ir psych. w wieku 22)

• Dojrzewanie społeczne

• Dziewczyny na końcu osiągają dojrzałość seksualną

• Rozwój motoryczny

• Rozwój układu kostnego można ocenić za pomocą jąder kostnienia

• Nadciśnienie młodzieńcze

WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU ZABURZEŃ ZDROWIA PSYCHICZNEGO U DZIECI I MŁODZIEŻY:

- upośledzenie umysłowe występujące u ok. 3 % dzieci (2 x częściej u chłopców)

Przyczyny:

• Czynniki genetyczne, wśród których wymienia się wrodzone zaburzenia metaboliczne np. fenyloketonurgia

• Aberacje liczbowe chromosomów w np. zespół Downa

• Następstwa zakażeń, zatruć, urazów mózgu w życiu płodowym, okołoporodowym i późniejszym; przyczyna psychospołeczna (brak aktywności umysłowej); kilka stopni upośledzenia umysłowego, określanych wartości ilorazu inteligencji

• (lekki ok. 80% dzieci z tym zaburzeniem, dzieci te mogą uczyć się w szkole normalnej i osiągają poziom klasy 6 szkoły podstawowej;

• umiarkowany to iloraz inteligencji między 35 a 55, stwierdza się u ok. 10 % dzieci, osiągają poziom rozwoju 2 klasy szkoły podstawowej; znaczny stopie występuje u 3- 4 % dzieci z ilorazem inteligencji między 20 a 40;

• głęboki stopień występuje u 1-2 % dzieci z ilorazem poniżej 20, dzieci kwalifikuje się do szkół specjalnych)

19.11.2009r.

1. Do zaburzeń psychicznych zalicza się także autyzm dziecięcy, występujący z częstością 4/10.000 ludzi. Chłopcy zapadają 3-4 razy częściej niż dziewczęta. Funkcjonowanie w autyzmie zależy od ilorazu inteligencji, zdolności do komunikacji słownej z otoczeniem i nasilenie choroby.

2. Zaburzenie umiejętności szkolnych:

• Arytmetycznych

• Ortografii

• Czytania

1. Zaburzenia mowy i języka:

• Rozwoju artykulacji ekspresji

• Rozumienie mowy

2. Zaburzenia funkcji motorycznych, przede wszystkim koordynacji ruchowej. Zaburzenia te występują z częstością 2-10%. Chłopcy mają te zaburzenia 2-4 razy częściej niż dziewczęta.

3. Zaburzenia:

• Zespół hiperkinetyczny z deficytem wagi

• Zachowanie opozycyjne buntownicze

• Zaburzenia lękowe

• Unikanie kontaktów społecznych

• Zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja)

• Zaburzenia tożsamości płci

• Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe

• Zaburzenia płynności mowy (jąkanie)

• Następstwa maltretowania emocjonalnego, fizycznego i wykorzystywania seksualnego

• Zachowanie samobójcze połączone z depresją (rzadko występuje u młodzieży poniżej 13 roku)

1. OKRES SZKOLNY:

1. wczesnoszkolny:

• od 6-14 roku

• przyrost masy i długości ciała jest niewielki

• przeważa zazwyczaj przyrost masy ciała nad wzrostem

• od 11-14 roku

• wyraźne przyspieszenie tempa wzrostu

• zbliżenie się do kolejnego etapu dojrzewania

6. W literaturze spotyka się kilka nazw tego okresu:

• Dojrzewanie

• Dorastanie

• Wzrastanie

• Pokwitanie

6. Objawy okresu dojrzałości zarówno u chłopców jak i dziewcząt mogą występować w różnej kolejności i różnym nasileniu.

Zazwyczaj pierwszym objawem jest znaczne przyspieszenie wzrostu, nazywane skokiem dojrzewania lub skokiem pokwitaniowym, które może wynosić nawet 10 cm.

Przyspieszenie wzrostu spowodowane jest głównie działaniem samoliberyny podwzgórza i samotropiny (hormon wzrostu) przysadki, współdziałającymi hormonami tarczycy i gruczołów płciowych.

7. Szybki i nieproporcjonalny wzrost młodych ludzi wpływa na zaburzenia ich motoryki i przydatność do uprawiania sportu. Dziewczęta w tym okresie stają się niezgrabne.

Następnie występuje druga faza dojrzewania sterowana hormonami płciowymi, charakteryzująca się zwiększonym przyrostem masy ciała, głównie w postaci podskórnej tkanki tłuszczowej.

8. w tym okresie dojrzewania rozwój i zwiększenie masy ciała u chłopców spowodowane są przez męskie hormony płciowe- androgeny.

U chłopców, w przeciwieństwie do dziewcząt, występuje szeroki, dobrze rozwinięty pas barkowy i wąskie biodra.

9. W okresie dojrzewania występuje zarówno u dziewcząt jak i chłopców rozwój cech płciowych.

Często tak się utożsamia okres dojrzewania z okresem dojrzałości płciowej.

Dojrzewanie erotyczne polega na narastaniu wpływu czynników korowych: emocjonalnych, estetycznych czy światopoglądowych mogących nasilać lub hamować pobudzenie seksualne.

10. Przebieg dojrzewania u dziewcząt jest inny, łagodniejszy i bardziej korzystny.

Niekiedy miesiączki bywają bardzo obfite, prowadząc do niedokrwistości.

Towarzyszą im także bóle jamy brzusznej, złe samopoczucie, trudności skupiania się i inne.

Dolegliwości te nazywamy „zespołem napięcia przedmiesiączkowego”.

11. W okresie dojrzewania dochodzi w organizmie człowieka do istotnych zmian w obrębie układu nerwowego skóry i narządów wewnętrznych.

DO STATYSTYCZNYCH WAD KOŃCZYN DOLNYCH ZALICZA SIĘ:

• Stopy płasko- koślawe

• Płaskostopie

• Kolana koślawe i szpotawe

26.11.2009r.

OCENA ROZWOJU FIZYCZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY

Testy przesiewowe, badania bilansowe są to sposoby aby sprawdzić rozwój.

BADANIA:

• Wzrostu i masy ciała

• Ocenę wzroku: wykrywanie zeza, ostrość wzroku i widzenia barw

• Badanie słuchu

• Mowy układu ruchu z uwzględnieniem skrzywień kręgosłupa i nieprawidłowości przy kończynach dolnych

Uczniom w II klasie gimnazjum mierzy się ciśnienie tętnicze krwi, a u maturzystów zdjęcia RTG klatki piersiowej.

Podstawą do oceny rozwoju fizycznego są siatki centylowe tabele i wykresy zawierające najbardziej charakterystyczne dane dla danej populacji.

Przy badaniach przesiewowych i bilansowych ocenia się także „postawę” uczniów i wykrywa ewentualne wady postawy.

METODY KONTROLI I NORMY OCENY PROCESÓW WZRASTANIA.

Podstawowe przyrządy antropomedyczne i technika wykonywania pomiarów.

LIBEROMETR Wolańskiego służy do pomiarów cech małego dziecka w pozycji leżącej.

Gdy nie ma liberometru używamy „ławeczki Epsteina”- pozwala ona na zmierzenie tylko dwóch wymiarów- długości ciała.

ANTROPOMETR- typu Marina służy do pomiarów długościowych dzieci w pozycji stojącej. Przy braku sprzętu wystarcza miara krawiecka.

WAGA NIEMOWLĘCA- służy do określenia masy ciała małego dziecka z dokładnością do 10 g. dzieci starsze są ważone na wadze lekarskiej.

TAŚMA METRYCZNA- służy do mierzenia obwodu głowy, klatki piersiowej.

CYRKIEL- kabłąkowy mały (do 30 cm- pomiar głowy; do 50 cm- pomiar szerokości ciała). Każdy składa się z dwóch ramion, między którymi odczytuje się w milimetrach wynik pomiarów.

FAŁDOMIERZ (kaliper)- służy do pomiarów długości fałd skórno- tłuszczowych.

TECHNIKA WYKONYWANIA POMIARÓW

Wybór mierników zależy od zakresu i celu badania.

Grubość fałd mierzymy na łopatce.

Ocenę prawidłowości rozwoju somatycznego dokonujemy na podstawie mierników podzielonych na 3 grupy:

1. Pomiary, które opisują rozmiary i proporcje ciała. Umożliwiają ocenę procesów wzrastania (wieku morfologicznego)

2. Ocena procesów dojrzewania służy do określenia wieku kostnego, zębowego, płciowego i morfologicznego.

3. Pomiary dotyczące niektórych składników ciała. Najczęściej ocenia się komporanty.

Metoda morfologiczna daje możliwość łącznego rozpatrywania całego zespołu cech, dzięki czemu jest stosunkowo prostym narzędziem do badania proporcji ciała.

METODA WSKAŹNIKÓW PROPORCJI

Wskaźnik wagowo- wzrostowy Queteleta określa jaki ciężar ciała przypada przeciętnie na 1 cm wysokości ciała.

W* Q= ciężar ciała (g)/ wysokość ciała (cm)

OCENA STOPNIA ROZWOJU NIEKTÓRYCH UKŁADÓW USTROJU

Przy określaniu wieku rozwojowego posługujemy się kryteriami:

1. wiek morfologiczny (sylwetki)

2. wiek kostny (szkieletowy)

3. wiek zębowy

4. wiek wtórny cech płciowych

WIEK MORFOLOGICZNY

Oceniamy na podstawie cech:

• wysokość (długość)

• ciężar ciała

• ich proporcje

WIEK KOSTNY (SZKIELETOWY)

Dojrzałość szkieletowa wyraża stopień zaawansowania w dojrzewaniu układu kostnego. Jest najpowszechniej stosowanym kryterium oceny wieku rozwojowego dziecka. Dogodność tej metody polega na tym, że możemy posługiwać się nią w każdym okresie życia od momentu urodzenia do osiągnięcia pełnej dojrzałości.

3.12.2009r.

1. Proces dojrzewania kośćca jest możliwy do prześledzenia dlatego, że w jego przebiegu występuje odkładanie się soli wapnia, których obecność można rejestrować za pomocą zdjęć rentgenowskich.

Istnieją 2 zasadnicze grupy metod oceny wieku kostnego:

• Jednosegmentowe (oparte na 1 odcinku ciała)

• Wielosegmentowe( oparte na kilku wybranych elementach)

• Metody jednosegmentowe są zasadniczo dwie:

1. TODDA, posługująca się wzorcem ręki i oceną całościową obrazu radiologicznego

2. ACHESONA, polegająca na sumarycznej ocenie poszczególnych kości badanych oddzielnie.

WIEK ZĘBOWY

Związki zębów mlecznych, jak i stałych pojawiają się już w okresie płodowym. Proces mineralizacji rozpoczyna się też jeszcze w okresie przed urodzeniem, natomiast drugi proces mineralizacji wywołujący wyrzynanie się zębów zaczyna się w 2 roku życia.

Zęby	Z każdej strony	W każdym łuku zębowym	Razem w szczęce górnej i dolnej
Siekacze	2	4	8
Kły	1	2	4
Trzonowce	2	4	8
razem	5	10	20

Wiek zębowy określa się na podstawie liczby wyrżniętych zębów u badanego dziecka i porównaniu jej z tablicą podającą przeciętny wiek wykonywania się poszczególnych rodzajów zębów mlecznych i stałych.

W uzębieniu mlecznym stwierdza się wcześniejszą dojrzałość zębów w szczęce, natomiast w uzębieniu stałym odwrotnie, zęby w żuchwie wyrzynają się wcześniej w stosunku do odpowiednich zębów w szczęce.

Zęby mleczne wyrzynają się przeciętnie od 6 miesiąca do 2 lat życia.

Zęby stałe od 6 do 15 roku życia.

Ilość należnych zębów mlecznych= wiek niemowlęcy- 6

WIEK WTÓRNYCH CECH PŁCIOWYCH

Wiek drugorzędnych cech płciowych u chłopców określa się na podstawie zaawansowania w rozwoju narządów płciowych (prącia, jąder i moszny) oraz owłosienia łonowego, a dziewcząt na podstawie rozwoju piersi i owłosienia łonowego.

Poszczególne stadia dojrzałości płciowej określany zwykle wg. 5- stopniowej skali Tannera.

STADIA ROZWOJU PIERSI U DZIEWCZĄT (M- mamma)

M1- faza dziecięca. Otoczka brodawki sutkowej blada, płaska

M2- poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej tzw. stadium pączka

M3- uwypuklenie piersi i otoczki brodawki sutkowej (wyczuwalna tkanka tłuszczowa)

M4- wyraźnie zarysowana pierś (wyczuwalna tkanka tłuszczowa i gruczołowa). Otoczka brodawki sutkowej i brodawka sutkowa tworzą wzgórek oddzielony od piersi, dalsze poszerzenie otoczki sutkowej.

M5- pierś w pełni rozwinięta o regularnym zarysie (zniknięcie wtórnego wzgórka). Brodawka sutka występuje o intensywnej pigmentacji.

STADIA ROZWOJU NARZĄDÓW PŁCIOWYCH U CHŁOPCÓW (G- genitalia)

G1- faza dziecięca. Jądra, moszna i prącie o wielkościach i proporcjach, jak we wczesnym dzieciństwie.

G2- powiększenie jąder, wydłużenie worka mosznowego. Skóra moszny cienka o słabo zaznaczonej pigmentacji (wyraźnie widoczny zarys jąder), niewielkie powiększenie rozmiarów prącia.

G3- powiększenie obwodu i długości prącia. Długość prącia stanowi ¾ długości worka mosznowego. Dalszy rozwój jąder.

G4- powiększenie wymiarów prącia na długość. Długość prącia zbliżona do długości worka mosznowego. Wyraźnie zaznaczono pigmentacja skóry moszny. Poszerzenie otoczki brodawki sutkowej.

G5- narządy płciowe osiągnęły rozmiary, kształt i proporcje osobnika dojrzałego płciowo.

STADIA ROZWOJU OWŁOSIENIA ŁONOWEGO U DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW (P- pubes)

P1- faza dziecięca. Brak owłosienia łonowego (meszek)

P2- włosy pojedyncze, proste o słabej pigmentacji u dziewcząt na skórze dolnej połowy warg sromowych dużych, u chłopców u nasady prącia.

P3- włosy skręcone, rzadkie, grubsze i ciemniejsze; zajmują część powierzchni krocza.

P4- włosy mocno skręcone, gęste, zajmują powierzchnię mniejszą niż u osobników dojrzałych.

P5- wygląd włosów i powierzchni jaką zajmują, typowe dla osobników dojrzałych. Niektórzy autorzy wyróżniają u chłopców stadium P6 owłosienia skóry brzucha wzdłuż kresy białej, intensywniejsze owłosienie ud.

17.12.2009r.

WIEK KALENDARZOWY A WIEK ROZWOJOWY

Wiek kalendarzowy nie jest i nie może być miarą dojrzałości biologicznej osobnika. Niemniej jednak znajomość wieku kalendarzowego osobnika jest punktem wyjścia przy ocenie rozwoju fizycznego.

NORMALNOŚĆ I NORMA

Zmienność między osobnicza wynika z faktu, że genotyp nie określa jednoznacznie genotypowego obrazu osobnika, tylko zakres tzw. normy reakcji.

NORMA ADAPTACYJNA- to mniej lub bardziej trwały kompleks dostosowanej do środowiska zmienności genetycznej w obrębie populacji.

NORMA ROZOWOJOWA- jest biologicznym układem odniesienia służącym do oceny rozwoju fizycznego populacji dziecięcych lub najczęściej pojedynczych osobników wchodzących w skład tych populacji.

Istnieje kilka norm rozwojowych:

• Normy populacyjne- rozumiane zwykle jako normy ogólnopolskie, np. miasto- wieś, czy jako regionalne normy rozwoju fizycznego.

• Normy grupowe- uwzględniające cechy rodziców.

• Normy docelowe- konstruowane na wyselekcjonowanej pod względem warunków socjalno- ekonomicznych populacji wielkomiejskich.

• Normy uwzględniające somatotyp osobnika

KONSTYTUCJA (biotyp)- jest to zespół genetycznie zdeterminowanych właściwości psychicznych i fizycznych osobnika, modyfikowanych w trakcie rozwoju osobniczego przez czynniki środowiska zewnętrznego.

W różnych systemach typologicznych ujmowano najczęściej takie właściwości jak:

1. Budowa morfologiczna decydująca o wyglądzie i kształcie ciała

2. Cechy mówiące o aktualnym stanie tkanek (kośćca, mięśni, tkanki tłuszczowej)

3. Cechy fizjologiczne i biochemiczne, przemiany materii, czynności hormonalnej, typu układu krążenia

4. Typ układu nerwowego decydujący o cechach osobowości psychicznej

5. Właściwości odpornościowe ustroju, cechy patologiczne i anomalie.

PIERWSZA TYPOLOGIA HIPOKRATESA (IV w.p.n.e.) WYRÓŻNIŁA 2 TYPY:

• Suchotniczy- o szczupłej budowie

• Apoplektyczny- o budowie silnej, masywnej

Typologia Hipokratesa została uzupełniona i spopularyzowana przez Galena. Na podstawie kryteriów charakterologicznych wyróżnione zostały cztery typy temperamentów- humory:

• Choleryczny (chole- żółć)- wybuchowy, cechuje się łatwością utraty panowania nad sobą, reakcjami niewspółmiernymi z bodźcami.

• Sangwiniczny (sangnis- krew)- o usposobieniu pogodnym, uczuciowym, aktywnym i żywym w reakcjach.

• Flegmatyczny (flegma- śluz)- o małej pobudliwości, zrównoważeniu, opanowaniu i wytrwałości w działaniu.

• Melancholijny (melas Chloe- czarna żółć)- cechuje się małą ruchliwością, apatią, przewlekłymi stanami przygnębienia.

W XIX w. przedstawiciel francuskiej szkoły typologicznej L. Rostan wykorzystując obserwacje cech sometoskopijnych i budowę ciała w ujęciu morfologiczno- klinicznym wyróżnił typy:

• TRAWIENNY- twarz szeroka, zwłaszcza w dolnej żuchwowej części, szeroka klatka piersiowa o rozwartym kącie podżebrowym

• ODDECHOWY- twarz wydłużona z silnie rozwiniętym odcinkiem związanym z drogami oddechowymi, długie kończyny i klatka piersiowa, wydłużony pas żebrowy

• MIĘŚNIOWY- twarz prostokątna, proporcjonalna, równomierne proporcje tułowia w stosunku do kończyn, klatka piersiowa silnie rozwinięta, silny rozwój mięśni i owłosienia ciała.

• MÓZGOWY- silny rozwój części mózgowej głowy, smukła budowa ciała, słabe umięśnienie, długie kończyny, ostry kąt podżebrowy.

7.01.2010r.

Podstawę ciała należy traktować jako sposób „trzymania się” osobnika, uwarunkowany nawykiem ruchowym oraz podłożem morfologicznym i funkcjonalnym. Postawa ciała jest to taki układ poszczególnych odcinków ciała, jaki człowiek przyjmuje w swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.

W orientacji opisów położenia przestrzennego ciała podobnie jak przy definiowaniu punktów antropomedycznych stosuje się często pojęcia płaszczyzn i linii ciała. Najważniejsze z nich:

• Płaszczyzna środkowa strzałkowa- przechodzi przez oś podłużną ciała dzieląc ją symetrycznie na części lewą i prawą. Wszystkie równolegle do niej płaszczyzny nazywane są płaszczyznami strzałkowymi.

• Płaszczyzna czołowa główna- prostopadła do płaszczyzny strzałkowej przechodzi przez oś podłużną ciała dzieląc ją ma części: tylną (grzbietową) i przednią (brzuszną). Wszystkie równoległe do niej płaszczyzny nazywamy czołowymi.

• Płaszczyzna poprzeczna- to dowolna płaszczyzna przebiegająca poziomo, prostopadle do płaszczyzny środkowej strzałkowej i czołowej.

PROCES POSTUROGENEZY

• Kifoza- wygięcie kręgosłupa do tyłu

• Lordoza- wygięcie kręgosłupa do przodu

Ocena postawy ciała może polegać:

• Na ocenie ogólnej sylwetki ciała (metoda sylwetkowa)

• Na ocenie poszczególnych elementów jej budowy (metoda punktowania) popartych oceną funkcjonalną.

METODA SYLWETKOWA- polega na porównaniu sylwetki badanego dziecka z profilu do jednego z opracowanych wzorów.

METODA PUNKTOWANIA- polega na oznaczaniu punktami „karnymi” odchyleń w ułożeniu poszczególnych jej elementów. System ten umożliwia wnikliwą ocenę niektórych drobniejszych odchyleń w postawie ciała. W celu zobiektywizowania sposobu oceny postawy ciała metodą punktowania należy posługiwać się ściśle określonym systemem punktacji.

METODY OCENY ROZWOJU CZYNNOŚCIOWEGO CZŁOWIEKA

Wydolność fizyczna ogólna wg. Kozłowskiego to:

• Zdolność do wykonywania ciężkiej lub długotrwałej pracy fizycznej bez szybko narastającego zmęczenia i warunkujących jego rozwój głębokich zmian środowiska wewnątrz ustroju.

• Zdolność do szybkiej likwidacji ewentualnych zaburzeń homeostazy po zakończonym wysiłku.

• Wysoka tendencja zmian środowiska wewnętrznego ustroju, szczególnie przy wysiłkach o dużej intensywności.

1

---