ekonomika pyt otwarte, ekonomika


V. RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA

1. Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a gospodarką rynkową?

Zasadnicza różnica polega na specjalizacji działalności gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

2. Dlaczego współczesna gospodarka jest oparta na podziale i specjalizacji pracy?

Specjalizacja czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnościach poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do danej działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyści marginalne.

3. Dlaczego podmioty gospodarcze przeprowadzają wymianę dóbr i usług?

Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na nie. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści.

Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

4. Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w gospodarce?

Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.

Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy, rynek ziemi itp.), ze względu na zakres przestrzenny transakcji (rynki lokalne i światowe), ze względu na stopień legalności (rynki białe, szare i czarne).

5. W jaki sposób rynek koordynuje, za pośrednictwem systemu cen, działalność podmiotów gospodarczych?

Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen (relatywnych) dostarcza podmiotom gospodarczym informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują masowe decyzje o zmianie (lub nie) zakupów. Dzieje się to poprzez rozwiązanie czterech podstawowych problemów ekonomicznych: co?, ile? (decydują o tym wybory konsumentów), jak? (decyduje o tym konkurencja pomiędzy producentami), dla kogo? (decydują o tym dochody i preferencje konsumentów).

6. Co głosi doktryna niewidzialnej ręki?

Doktryna ta mówi o tym, że mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty w taki sposób, by podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynowały się, powodując ład ekonomiczny. Powoduje to, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

7. Omów model czystej gospodarki rynkowej. W jakim celu został on skonstruowany?

Model czystej gospodarki rynkowej:
1) Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w rolach nabywców i sprzedawców.
2) Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji.
3) Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji:   
a) poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny;  
b) rynek jest przejrzysty;  
c) istnieje swoboda zawierania transakcji;  
d) istnieje swoboda wejścia i wyjścia.
4) Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyści.
5) Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych.
6) Decyzje producentów kształtują się w zależności od zasobów produkcyjnych i cen relatywnych.
7) Ceny to jedyne zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.
8) Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna-sprzedaży.
9) Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własności.
10) Strumienie pieniądza i towarów są równoważone za pośrednictwem cen (integralność przepływów pieniądza i towarów pomiędzy poszczególnymi rynkami).

Powyższy model został skonstruowany w celach badawczych.

8. Na czym polega zasadnicza różnica między gospodarką rynkową w ujęciu modelowym a współcześnie działającymi gospodarkami noszącymi miano rynkowych?

Współczesne gospodarki rynkowe mają charakter mieszany. Oznacza to, że mechanizm rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i korygowany przez państwo poprzez gwarantowanie przestrzegania reguł gry rynkowej, popieranie wolnej konkurencji, dokonywanie redystrybucji dochodów, działania na rzecz stabilizacji gospodarczej itp.

VI. PRAWO POPYTU I PRAWO PODAŻY

1. Co to jest popyt?

Popyt to zainteresowanie danym dobrem (ilość nabywana) przy danej jego cenie ceteris paribus i w danym czasie. Na popyt wpływają także czynniki niecenowe.

2. Jakie czynniki determinują popyt konsumenta na dane dobro?

Głównym czynnikiem determinującym popyt jest cena danego dobra. Na popyt na dane dobro wpływają również ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych, dochód konsumenta, gusty konsumentów i inne czynniki.

3. Jak zilustrujemy zmianę ilości nabywanej dobra spowodowaną: a) zmianą ceny danego dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?

Zmianę ilości nabywanej dobra pod wpływem zmiany jego ceny ilustruje przesunięcie wzdłuż krzywej popytu. Czynniki niecenowe powodują przesunięcie całej krzywej popytu.

4. Jaką prawidłowość ilustruje krzywa popytu i co uzasadnia jej kształt?

Krzywa popytu ilustruje prawo popytu mówiące o tym, że w miarę wzrostu ceny ilość nabywana danego dobra zmniejsza się ceteris paribus i odwrotnie.

5. Co oznaczają pojęcia efekt Veblena, efekt snobizmu, efekt owczego pędu?

Efekt Veblena (efekt prestiżowy) polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych.

Efekt snobizmu polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają ich mniej lub w ogóle ich nie kupują.

Efekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne gospodarstwa domowe (np. moda).

6. Jaki jest związek między popytem indywidualnym a popytem rynkowym?

Popyt rynkowy jest sumą popytów indywidualnych wszystkich nabywców występujących na rynku.

7. Co to jest podaż?

Podaż to ilość dobra oferowanego na sprzedaż w danym czasie, uzależniona od czynników cenowych i niecenowych.

8. Jakie czynniki kształtują podaż określonego dobra?

Podstawowym czynnikiem jest cena danego dobra. Do czynników niecenowych należą: ceny czynników produkcji, poziom techniczny produkcji i inne.

9. Jak ilustrujemy zmianę ilości dobra oferowanego na sprzedaż, spowodowaną: a) zmianą ceny tego dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?

Zmiana ceny danego dobra powoduje przesunięcie wzdłuż jego krzywej podaży, a zmiany czynników niecenowych powodują przesunięcie całej krzywej podaży.

10. Jaką prawidłowość ilustruje krzywa podaży i co uzasadnia jej kształt?

Krzywa podaży ilustruje prawo podaży, mówiące o tym, że wraz ze wzrostem ceny danego dobra ceteris paribus rośnie ilość oferowana tego dobra i odwrotnie.

11. Co to jest typowa krzywa popytu i typowa krzywa podaży?

Typowe krzywe popytu i podaży odpowiadają prawom popytu i podaży. Wiadomo jednak, że w każdej regule istnieją wyjątki. Niektóre dobra mają to do siebie, że ich ilość nabywana i oferowana zmieniają się pod wpływem ceny inaczej niż mówi o tym prawo popytu i podaży. Wyznaczone dla nich krzywe popytu i podaży będą miały zatem nachylenie dość nietypowe.

 

IX. ZASTOSOWANIE TEORII RYNKU

1. Czy znajomość praw rynku może przynieść korzyści mikropodmiotom gospodarczym?

Znajomość praw rynku przynosi korzyści mikropodmiotom gospodarczym. Najbardziej jest to widoczne na rynku konkurencji niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę i wielkość oferty rynkowej.

2. W jakim celu państwo może korzystać ze znajomości praw rynku?

Znajomość praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie mechanizmu rynkowego przez regulację cen i redystrybucję dochodów.

3. W jaki sposób państwo kształtowało ceny dóbr w gospodarce centralnie planowanej?

W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i podaży) zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.

4. Czy liberalizacja cen w Polsce była niezbędna?

Liberalizacja cen była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co przejawiało się głównie w zniknięciu niedoboru podaży (zlikwidowało to kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie stopniowo, by nie spowodować gwałtownego wzrostu cen.

5. Rynki których dóbr są zwykle regulowane przez państwo w rozwiniętej gospodarce rynkowej?

Najczęściej reguluje się rynki produktów rolniczych, które charakteryzują się dużymi wahaniami cen (producenci działają z opuźnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego (popyt wytwarzany jest tylko przez państwo).

6. Jakimi metodami państwo może wpływać na kształtowanie cen określonych dóbr w warunkach gospodarki rynkowej?

Do wyboru są dwie podstawowe metody:

a) wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż (zamówienia rządowe, zapasy buforowe, dotacje, podatki);
b) bezpośrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).

7. W jakim celu państwo ustala cenę minimalną na określony produkt i jakie skutki może to wywołać?

Ceny minimalne ustala się, aby zapewnić producentom odpowiednio wysokie dochody umożliwiające późniejsze inwestycje itp. Najczęściej powoduje to nadwyżki danego dobra na rynku.

8. W jakim celu państwo ustala cenę maksymalną na określone dobra i jakie mogą być tego skutki ekonomiczne?

Ceny maksymalne ustala się, aby uczynić dane dobro bardziej przystępnym dla nabywców. Najczęściej powoduje to niedobór podaży i pogorszenie jakości dobra.

9. Jakie argumenty przemawiają za kontrolowaniem cen określonych dóbr przez państwo, jakie zaś przeciw?

Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem producentom odpowiednich zysków z drugiej strony.

Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo bardzo dużo, jak również nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i usług oraz inwestycji w branżach.

10. Jaki wpływ na równowagę rynkową wywiera opodatkowanie sprzedaży i dotowanie producentów?

Podatek od sprzedaży podwyższa cenę równowagi, obniża oferowaną i nabywaną ilość dobra i w zależności od elastyczności popytu zwiększa lub zmniejsza zyski producentów. W długim okresie podatek powoduje straty wynikające ze zmniejszonej produkcji, co powoduje zmniejszenie poziomu inwestycji.

Dotacja obniża cenę rynkową, przez co zwiększa się ilość dobra oferowana i nabywana na rynku.

11. Od czego zależy rozdział podatku i dotacji między sprzedawców i nabywców?

Jeżeli elastyczność podaży i popytu mają tę samą wartość, zarówno dotacja jak i podatek zostaną rozłożone po równo na sprzedawców i nabywców.

Cały ciężar podatku (ewentualnie całą dotację) ponosi nabywca, kiedy podaż jest doskonale elastyczna lub popyt doskonale nieelastyczny.

 

XIV. MONOPOL I KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

1. Jakie są właściwości czystego monopolu?

Właściwości czystego monopolu:
1) na rynku znajduje się tylko jeden nabywca lub sprzedawca;
2) monopolista nie ma żadnych preferencji (monopol niedyskryminujący);
3) rynek jest w pełni przejrzysty;
4) nie istnieje konkurencja.

2. Czy w warunkach monopolu istnieje konkurencja?

Nie. Może to być spowodowane wyłącznością na surowce, posiadaniem patentu na dany produkt, wyłącznością na sprzedaż, dużą skalą produkcji, polityką państwa itp.

3. Co to znaczy, że czysty monopol jest niedyskryminujący?

Niedyskryminacja polega na tym, że monopolista nie ma żadnych preferencji dotyczących drugiej strony rynku.

4. Co oznacza doskonała przejrzystość rynku w warunkach monopolu?

Przejrzystość oznacza w tym przypadku, że monopolista zna popyt (podaż) interesującego go dobra, a uczestnicy z drugiej strony rynku mają pełną informację o cenach.

5. Czy w warunkach monopolu występuje zawsze homogeniczność produktu?

Homogeniczność produktu wynika z faktu, że albo jest on jedyny na rynku, albo nie ma bliskich substytutów.

6. Jakie są przyczyny monopolizacji rynku? (patrz: 2)

7. Dlaczego w niektórych sytuacjach monopolizacja rynku została prawnie ograniczona, natomiast w innych sytuacjach jest nie tylko dopuszczalna, ale nawet chroniona przez prawo?

Państwo często tworzy monopole w celach fiskalnych (monopole państwowe) lub (tak było w gospodarce centralnie planowanej) kiedy zależy jej na kontroli branży.

8. Porównaj rynek konkurencji doskonałej i rynek zmonopolizowany.

Cechy popytu

Konkurencja doskonała

Monopol

Elastyczność cenowa popytu

nieskończona dodatnia i ujemna (doskonała)

nieskończona dodatnia

Elastyczność mieszana popytu

nieskończona dodatnia i ujemna

0

Pojemność rynku dla producenta

nieskończona

ograniczona popytem

9. Uzasadnij, dlaczego w warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny?

W warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny, bo monopolista, chcąc ulokować na rynku dodatkową produkcję, musi obniżyć cenę, gdyż napotyka barierę popytu.

10. Uzasadnij warunek krótkookresowej równowagi firmy monopolistycznej.

Monopolista musi osiągnąć punkt równowagi, w którym osiąga max (TR - TC). TP jest maksymalne, gdy TP� = 0. A to jest spełnione, gdy MR - MC = O. Wtedy warunek krótkookresowej równowagi wygląda tak: MR = MC.

11. Dlaczego nie istnieje funkcja podaży firmy monopolistycznej?

Dzieje się tak, gdyż ilość wyznaczana jest z warunku MC = MR, a MR zmienia się w zależności od cenowej elastyczności popytu.

Rynek, gospodarka, spółka

Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.
Gospodarka rynkowa powinna się cechować trzema wyróżnikami ustrojowymi:
- Racjonalność ekonomiczna. Żeby ten warunek był spełniony konieczna jest dominacja prywatnej własności. Tylko ona zapewnia troskę i odpowiedzialność właścicieli. Przedsiębiorstwa państwowe nigdy nie były w stanie w pełni przestrzegać zasad racjonalności mikroekonomicznej.
- Charakter pieniężny. Gospodarka rynkowa jest oparta na pieniądzu. Pełni on rolę parametru, wyceny dokonywane za jego pomocą są zawsze miarodajne dla oceny efektów gospodarowania. Wielkości pieniężne w gospodarce rynkowej są podstawą podejmowania decyzji gospodarczych.
- Mechanizm rynkowy. Powinien mieć on zdolność do ciągłego równoważenia gospodarki, do weryfikacji oferty, do dostarczania argumentów do podejmowania decyzji.
Możemy wyróżnić 3 główne typy gospodarki rynkowej.
- Neoliberalna gospodarka rynkowa. Współczesny neoliberalizm jest spadkobiercą wcześniejszych XIX wiecznych systemów liberalnych. Docenia rolę państwa, ale tylko jako twórcy i strażnika ustroju. Odrzuca niemal w całości państwową gestię w gospodarce. Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i jego ekonomiczne skutki - wzrost deficytu budżetowego, długu publicznego i inflacji. Hasłem neoliberałów jest: deregulacja, czyli powrót do samoczynności mechanizmów ekonomicznych, odchodzenie od modelu państwa opiekuńczego jako zmniejszającego aktywność i kreatywność ludzi. Gospodarka powinna być więc wolna od ingerencji państwa w mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką pieniężno-kredytową banku centralnego i potrzebami budżetu państwa. Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm oparty jest na tzw. ekonomii podażowej Zadaniem państwa w tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi podaży i aktywności wytwórców, zmuszonych konkurencją do obniżania kosztów produkcji i cen.
Neoliberalny model gospodarki rynkowej nie jest realizowany w wielu krajach. Jednak tam gdzie koncepcje neoliberalne wprowadzono w życie efekt był tylko jeden: ogromny sukces gospodarczy! Model sprawdził się zarówno w krajach o słabym jak i o dużym poziomie rozwoju. Dzięki neoliberałom Chile z najbiedniejszego kraju Ameryki Południowej stały się najbogatszym krajem tego kontynentu, a 60% obywateli określa siebie jako "klasę średnią". Wytrąca to argumenty z ręki tych, co twierdzą, że neoliberalizm powoduje ubóstwo szerokich warstw społecznych i koncentrację bogactwa w rękach nielicznych. Spektakularne sukcesy neoliberalizm odniósł przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, gdzie pierwsze reformy wdrożyli Ronald Reagan i Margaret Thatcher. Od początku lat 90. neoliberalizm realizuje również Nowa Zelandia.
- Społeczna gospodarka rynkowa. Jest to niewątpliwie bardzo ciekawa koncepcja funkcjonowania gospodarki rynkowej. Należy się jej przyjrzeć choćby dlatego, że wokół tego typu gospodarki narosło wiele różnego rodzaju nieporozumień. A przecież nie bez powodu zwolenników "czystej" społecznej gospodarki rynkowej zalicza się czasami do neoliberałów! Głównym założeniem społecznej gospodarki rynkowej jest możliwość i konieczność pogodzenia twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. Teoretyczne źródła społecznej gospodarki rynkowej tkwią w tzw. ordoliberalizmie.
Ordoliberalizm odniósł ogromne sukcesy w Niemczech Zachodnich. Koncepcję tą wdrażał Ludwik Erhard, który nie dopuścił do nacjonalizacji przedsiębiorstw i ograniczenia mechanizmu rynkowego. Dlatego rozbite po wojnie Niemcy szybko stały się najbardziej rozwiniętym krajem europejskim. Trzeba więc jeszcze raz podkreślić, że społeczna gospodarka rynkowa nie ma nic wspólnego z socjalizmem i interwencjonizmem państwowym, a dzięki bezkrytycznemu zaufaniu do mechanizmów rynkowych pozwala odnieść gospodarczy sukces. Pewnym powrotem do korzeni tej koncepcji jest opublikowany w 1999 roku przez Blaira i Schroedera "Manifest socjaldemokratyczny", który wbrew nazwie jest odwrotem od koncepcji tzw. trzeciej drogi i próbą powrotu do mechanizmów wolnorynkowych.
Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa. Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne wynikające z pewnego ograniczenia wolności gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej mają bardzo wysoką stopę redystrybucji budżetowej, ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia socjalne, wysokie obciążenia fiskalne przedsiębiorstw. Powoduje to ogólnie spadek stopy inwestycji i wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie spadek konkurencyjności danej gospodarki. W sferze społecznej model ten powoduje demoralizację części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia, spadek aktywności i kreatywności.
Model ten, realizowany w większości krajów Europy Zachodniej odniósł jednak porażkę. Dlatego następuje powolne wycofywanie się z jego niektórych założeń. Napotyka to jednak na duży opór zarówno przyzwyczajonego do świadczeń socjalnych społeczeństwa jak i przywiązanych do mirażu państwa opiekuńczego polityków. Czasami niektórzy teoretycy ekonomii wyróżniają również dodatkowy typ gospodarki rynkowej: gospodarka rynkowa "azjatyckich tygrysów". Cechuje się ona z jednej strony daleko posunięta wolność gospodarcza, a z drugiej autokratyzmem państwa, także w sferze polityki gospodarczej. Ingerencja państwa (w przeciwieństwie do interwencjonizmu) preferuje przedsiębiorców, a nie pracowników najemnych, których niskie płace i wymagania powinny zapewnić sukces inwestycyjny i eksportowy. Gospodarki "azjatyckich tygrysów" powinny ewaluować w kierunku jednego z trzech głównych typów gospodarki rynkowej. Można jedynie przypuszczać, że najbliżej krajom tym jest do gospodarki neoliberalnej.
Cechy gospodarki rynkowej Mimo tak wielu modeli, mimo różnego stopnia interwencjonizmu państwowego, trzeba jednak stwierdzić, że wszystkie przedstawione wyżej typy gospodarki rynkowej zachowują istotne cechy ustrojowe i funkcjonalne, jak: dominacja prywatnej własności, rachunku mikroekonomicznego, praca na własny rachunek i odpowiedzialność, wymienialność pieniądza i mechanizm rynkowy jako główna forma funkcjonowania gospodarki. Tak więc mimo przeróżnych stereotypów nie możemy nazwać gospodarek krajów zachodnioeuropejskich socjalistycznymi. Proste porównanie wyników ekonomicznych wypada jednak druzgocąco: zarówno państwa neoliberalne jak i państwa realizujące model społecznej gospodarki rynkowej rozwijają się o wiele szybciej i powoli uciekają krajom zachodnioeuropejskim.
Spółka cywilna Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem spółki w Polsce jest tzw. spółka cywilna, która jako jedyna opiera się na przepisach kodeksu cywilnego. Cechy s.c. :
- umowa określa cel działania, nie można zmienić wspólników bez zmiany umowy,
- co najmniej dwóch wspólników,
- brak osobowości prawnej, przed sądem występują wspólnicy,
- wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem za zobowiązania spółki,
- zgłoszenie podjęcia działalności do ewidencji działalności gospodarczej w gminie lub dzielnicy.
Spółka.jawna :
- rodzaj spółki osobowej, opierającej się o przepisy kodeksu handlowego,
- pisemna umowa wspólników (niekoniecznie w formie aktu notarialnego),
- rejestracja w sądzie rejestrowym,
- wspólnicy odpowiadają całym majątkiem za zobowiązania spółki.
Zakładanie spółek jawnych nie cieszy się dużą popularnością ze względu na konieczność poniesienia wyższych kosztów rejestracji niż w przypadku spółki cywilnej, która niewiele różni się od spółki jawnej.
Spółka.komandytowa :
- forma pośrednia między spółką jawną a spółkami kapitałowymi tzn. występują w niej dwie kategorie wspólników : komplementariusz - odpowiada całym majątkiem za zobowiązania, komandytariusz - odpowiada tylko do wysokości wniesionego wkładu (nie może stracić więcej niż zainwestował).
Spółka z o.o. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością :
- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy
- nieograniczona liczba wspólników (choć może to być także tylko 1 osoba) ,
- wymagana jest pisemna umowa w formie aktu notarialnego,
- rejestracja w sądzie ,
- wniesienie kapitału przez wspólników (minimum 4.000zł podzielonego na udziały o wartości nominalnej 50zł), kapitał może być wniesiony w formie pieniężnej lub rzeczowej (aport),
- obligatoryjne (konieczne) występowanie Walnego Zgromadzenia Wspólników i Zarządu, możliwość powołania Rady Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej,
- wspólnicy odpowiadają do wysokości wniesionego wkładu.

Spółka.akcyjna :
- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy,
- zawierana w formie pisemnego aktu notarialnego i rejestrowana w sądzie,
- minimalny kapitał - 100.000zł,
- nieograniczona liczba wspólników, odpowiadających za zobowiązania spółki akcyjnej tylko do wysokości wniesionego wkładu,
- powoływana zazwyczaj dla większych przedsięwzięć gospodarczych, dla których łatwo może zdobyć kapitał poprzez emisję nowych akcji,
- występowanie Statutu, uchwalanego przez WZA określającego m. in. nazwę, siedzibę, liczbę i rodzaj akcji, wysokość kapitału akcyjnego, sposób działania władz spółki.
Spółki inwestora giełdowego Najważniejszym rodzajem spółek dla inwestora giełdowego są spółki akcyjne (tylko one mogą być notowane na giełdzie), dlatego też je opiszemy szerzej. Spółki notowane na giełdzie muszą spełniać znacznie więcej szczegółowych warunków poza tymi przedstawionymi powyżej.
Przedsiębiorstwo - wyodrębniona pod względem ekonomicznym i prawnym jednostka gospodarcza, której celem jest osiągnięcie zysku. Wyróżniamy m.in. przedsiębiorstwa:
- państwowe, są tworzone przez organ państwa i wyposażone przez niego w kapitał niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej. Działają na własny rachunek i ryzyko,
- komunalne, tworzone przez organy gminy w celu zaspokojenia potrzeb ich mieszkańców, stanowi własność gminy, działają podobnie jak przedsiębiorstwa państwowe.

Gospodarka rynkowa - system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez niezależne podmioty gospodarcze (ludzi, firmy i rząd).

Podmiotami gospodarki rynkowej są : - gospodarstwa domowe; - przedsiębiorstwa, - instytucje finansowe, - administracja państwowa, - władza lokalna.

Do elelmentów gospodarki rynkowej zaliczyć można: - towar, cenę, - pieniądz, - rynek

Struktura organizacyjno - prawna polskiej gospodarki. Rodzaje systemów gospodarczych

Struktura funkcjonujących w gospodarce rynkowej przedsiębiorstw podlega ciągłej ewolucji. Jednym z przejawów tej ewolucji są zmiany w systemie gospodarki narodowej w układzie przedmiotowym, co charakteryzuje struktura działowo- gałęziowa przeesiębiorstw. Pokazuje ona co i w jakich proporcjach jest produkowane, w czym specjalizuje się dana gospodarka narodowa oraz jaki jest udział poszczególnych działów i gałęzi w tworzeniu dochodu narodowego i zatrudnienia.
Całość procesu gospodarczego w gospodarce narodowej dzieli się na dwie sfery:
- działalność w sferze produkcji materialnej
- działalność w sferze poza produkcją materialną.
Działalność w sferze produkcji materialnej polega na wydatkowaniu pracy i środków produkcji do bezpośredniego pozyskiwania dóbr przyrody (przemysł wydobywczy, leśnictwo, rolnictwo), do ich przetwarzania ( przemysł przetwórczy, budownictwo), a ponadto do przewożenia i rozprowadzenia tych dóbr (transport towarów, handel), a także do przewożenia osób (transport osobowy) i przekazywania informacji (łączność).
W ramach tej sfery wyróżnia się następujące działy gospodarki narodowej:
Przemysł , budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport, łączność, handel, pozostałe gałęzie produkcji materialnej.
Działy gospodarki narodowej dzielą się dalej na gałęzie ( grupa przedsiębiorstw lub innych jednostek zbliżonych do siebie charakterem procesu produkcyjnego, przeznaczeniem produkcji itp.), a w ich ramach na branże (dział handlu lub produkcji obejmujący towary lub usługi jednego rodzaju). Każde przedsiębiorstwo ma swój numer statystyczny, wskazujący do jakiej należy branży.
Działalność w sferze poza produkcją materialną polega na świadczeniu usług niematerialnych na rzecz poszczególnych osób (oświata, ochrona zdrowia, kultura itp) lub społeczeństwa jako całości (administracja państwowa, obrona narodowa, finanse itp.). również w tej sferze każdy podmiot posiada numer statystyczny, który wskazuje, w jakiej dziedzinie dana jednostka działa.

SFERA PRODUKCJI MATERIALNEJ SFERA POZA PRODUKCJĄ MATERIALNĄ
Działy gospodarki

1. Przemysł

2. Budownictwo

3. Rolnictwo

4. Leśnictwo

5. Transport

6. Handel

7. Łączność

8. Pozostałe gałęzie produkcji materialnej
A. Podsfera usług zaspokajających głównie potrzeby ludności.
B.
1. Oświata i wychowanie
2. Kultura i sztuka
3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
4. Kultura fizyczna i kulturystyka
5. Gospodarka mieszkaniowa
C. Podsfera usług zaspokajających głównie potrzeby ogólnospołeczne
D.
1. Nauka
2. Administracja państwowa
3. Wymiar sprawiedliwości
4. Obrona narodowa i bezpieczeństwo publiczne
5. Finanse i ubezpieczenia
6. Organizacje polityczne, związki zawodowe

Rodzaje systemów gospodarczych

Gospodarowanie odbywa się zawsze w określonych warunkach ( materiałowych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych itd.). całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów gospodarowania składa się na pojęcia: gospodarka i system gospodarczy ponieważ daną gospodarkę można zawsze potraktować jako pewien dający się wyróżnić system.
Gospodarka narodowa- jest to cała działalność gospodarcza prowadzona w danym kraju z oddziaływaniem ludzi na zasoby materialne w zakresie wytworzenia obrotu towarowego i konsumpcji, a także działalność we wszystkich dziedzinach gospodarstwa krajowego.
Gospodarka narodowa obejmuje zbiór wszystkich podmiotów gospodarczych oraz organizacji i instytucji współpracujących, a także wszystkie zależności i sprzężenia zwrotne między nimi zachodzące.
System gospodarczy to układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane.
Wyróżniamy cztery rodzaje systemów gospodarczych:
- gospodarka tradycyjna- w takiej gospodarce ludzie żyją zgodnie z odwiecznymi zwyczajami i tradycjami. Kwestie, co ma być produkowane, w jaki sposób i jak rozdzielone, nie stanowią problemów ekonomicznych.

- gospodarka rynkowa- charakteryzuje się tym, że większość czynników wytwórczych jest własnością prywatną, decyzje podejmowane są w przeważającej części na rynku. Oznacza to, iż konkurencyjne rynki kierują zasoby tam, gdzie są one najefektywniej wykorzystywane.


- gospodarka nakazowa- występuje państowa własność czynników wytwórczych, co związane jest z centralnym podejmowaniem decyzji, które przekazywane są jednostkom gospodarczym w formie obowiązujących, szczegółowych planów gospodarczych.

- gospodarka mieszana- składa się ona zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Większość gospodarek na świecie funkcjonuje właśnie w tym systemie.

Inna klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych:
a) ze względu na skalę lub sferę gospodarowania:
- gospodarka światowa (system gospodarki światowej)
- gospodarka narodowa
- gospodarka przedsiębiorstw
- gospodarka terenowa
- gospodarka mieszkaniowa
- gospodarka rolna
b) ze względu na przeznaczenie produktów:
- gospodarka naturalna
- gospodarka towarowa


c) ze względu na własność czynników produkcji:
- gospodarka prywatna(kapitalistyczna)
- gospodarka publiczna(socjalistyczna)
d) ze względu na mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych:
- gospodarka rynkowa (system rynkowy)
- gospodarka nakazowa (system nakazowy).
W praktyce mechanizm regulacji gospodarki powiązany jest z własnością czynników produkcji. Mechanizm rynkowy jest dominującym regulatorem procesów gospodarczych właśnie w krajach, w których dominuje własność prywatna; natomiast biurokracja państwowa i plan centralny- w krajach, w których dominuje własność publiczna (zwłaszcza państwowa). W pewnym stopniu odnosi się to również do innego kryterium wyodrębnienia typów gospodarki i systemów gospodarczych, tzn. podziału uprawnień do podejmowania decyzji.

W Polsce kilkakrotnie podejmowano próby reformowania gospodarki. Miały one miejsce m.in. w latach 1956-58, 1973-75, 1981-82. W ramach prób reformatorskich zmieniały się procedury planistyczne, zakres szczegółowości planu, narzędzia zarządzania gospodarką, zakres swobody organizacji gospodarczych w podejmowaniu decyzji, rola kategorii towarowo- pieniężnych, stopień represyjności systemu. Jednym słowem próbowano przeprowadzić transformację systemową czyli przejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Oceniając bilans przedsięwzięć reformatorskich lat 80-tych można stwierdzić, że koncepcja tej reformy i niektóre rozwiązania były dojrzalsze i stanowiły krok naprzód w stosunku do wcześniejszych prób przebudowy gospodarki. Reformy gospodarcze wprowadzane w Polsce aż do 1990 roku nie były reformami typu rynkowego.

W 1989r. Nierównowaga ekonomiczna pogłębiła się niemal we wszystkich sferach polskiej gospodarki. Pogarszały się wskaźniki koniunktury, rosła inflacja, rósł deficyt budżetowy, pogarszała się sytuacja finansowa przedsiębiorstw, powstawały zatory finansowe, nastąpiło zerwanie ciągłości sprzedaży wielu towarów, nasilająca się inflacja osłabiła motywacje do oszczędzania i powodowała ucieczkę konsumenta od złotówki („dolaryzacja” gospodarki). Niezbędne stało się ustabilizowanie gospodarki (w tym przywrócenie równowagi rynkowej, umocnienie pieniądza i zahamowanie inflacji) oraz przeprowadzenie zasadniczych zmian w systemie jej funkcjonowania.
Do realizacji programu radykalnych zmian przystąpił pierwszy niekomunistyczny rząd. Jego celem było stworzenie systemu rynkowego zbliżonego do modelu, jaki istnieje w krajach wysoko rozwiniętych. Program rządu zawierał dwa rodzaje działań:
- stabilizacja gospodarki, w tym przede wszystkim
- przebudowa systemu funkcjonowania gospodarki, polegająca głównie na głębokim urynkowieniu oraz prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.
Plan Balcerowicza spowodował, że Polska jest dziś zupełnie innym krajem.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ekonomika Pyt Otwarte, Ekonomika AWF arcyważne
pyt otwarte do testow, Ekonomia
Folia Dylemat pyt otwarte p, Dylemat: kiedy stosować pytanie zamknięte, a kiedy pytanie otwarte
FILOZOFIA pyt. otwarte, Archiwum, Filozofia
opracowane pyt otwarte pływanie
KOŁO U JELINSKIEGO PYT OTWARTE
pyt otwarte
Marketing sciąga pyt otwarte
baza pyt otwarte
Zaliczenie z ekonomii, WIP zarządzanie i inżynieria produkcji, sesja 1, pyt
ekonomika pyt odpowiedzi?ŁOŚĆ
pyt-eko, Ochrona Środowiska, semestr VI, Ekonomika i finanse ochrony środowiska
Finanse - pyt, Różne Dokumenty, MARKETING EKONOMIA ZARZĄDZANIE
praw pyt z zerowki, Ekonomia, Prawo, Prawo
flozofia pyt, ekonomia, filozofia
Makroekonomia gospodarki otwartej, Ekonomia, ekonomia
pyt do zerowki z zst, Ekonomia
ekonomika egz pyt, OPRACOWANIE PYTAŃ NA EGZAMIN

więcej podobnych podstron