Diagnostyka i psychoterapia zaburzeń psychicznych i seksualnych
dr Rawińska
Czynniki ryzyka zaburzeń seksualnych
Biologiczne
Zaburzenia hormonalne, np.: spadek poziomu testosteronu, estrogenów.
Uzależnienia (osłabiające libido) od alkoholu, leków, innych substancji psychoaktywnych (anaboliki - mężczyźni przy ZE powodują impotencje)
Zaburzenia odżywiania (bulimia - może występować z innymi zaburzeniami, jadłowstręt psychiczny).
Nadciśnienie tętnicze, miażdżyca.
Brak aktywności fizycznej.
Wpływ leków na funkcje seksualne (zwłaszcza farmakologia stosowana w psychoterapii)
Leki antykoncepcyjne,
Leki stosowane do zaburzeń psychotycznych, np.: schizofrenia,
Leki przeciwbólowe, np.: relanium.
Czynniki psychiczne.
Patologiczne środowisko rodzinne, rygoryzm wychowawczy,
Nieudane małżeństwo rodziców,
Kompleksy, niska samoocena, nieśmiałość.
Osobowość nieprawidłowa, niedojrzała (najczęściej sprawcy przestępstw seksualnych), coraz częściej występuje borderline, najrzadziej narcystyczna.
Poczucie winy związane z zachowaniami masturbacyjnymi,
Doświadczenie seksualnego wykorzystywania, przemocy,
Zaburzone relacje partnerskie, walka o dominację między partnerami,
Zaburzenia seksualne partnera,
Depresja i inne choroby psychiczne,
Niewłaściwy lub zaburzony obraz własnej osoby,
Frustracje zawodowe,
Długotrwałe sytuacje stresowe
Lęk przed ciążą.
Społeczno - kulturowe czynniki.
Brak edukacji seksualnej lub niewłaściwa edukacja.
Uzależnienie od pornografii.
Przedwczesna inicjacja seksualna.
Nadmierny rygoryzm, ascetyzm religijny.
Rytualne okaleczenia narządów płciowych.
Przesądy seksualne, np.: należy mieć orgazm w tym samym czasie, masturbacja prowadzi do impotencji, wielkość członka decyduje o przeżyciach seksualnych kobiety, mężczyzna powinien mieć erekcje na zawołanie.
Dane z raportu Seksualności Polaków 2002 - Lew-Starowicz
25% kobiet ma zmniejszone potrzeby seksualne lub ich brak.
12% brak lubrykacji.
13% odczuwana bolesność w trakcie stosunku (dyspareunia)
77% trudności z osiągnięciem orgazmu.
10% brak orgazmu.
30% mężczyzn wytrysk po kilku, kilkunastu ruchach w pochwie.
8% zaburzenia erekcji.
8% zmniejszone potrzeby seksualne lub ich brak.
4% wytrysk opóźniony lub brak wytrysku.
Wywiad seksuologiczny
Większość zaburzeń seksualnych można rozpoznać na podstawie wywiadu
i ograniczenia się do niezbędnych badań diagnostycznych
Forma zapisu informacji w wywiadzie seksuologicznym
Pacjent może czuć się skrępowany, kiedy psycholog lub lekarz dokładnie zapisuje dany w trakcie przeprowadzania rozmowy, może nie chcieć by niektóre informacje znalazły się w historii choroby.
Na podstawie badań wynika: pacjenci preferują aby psycholog, czy lekarz uważnie słuchał i był skupiony na relacji terapeutycznej niż był zajęty spisywaniem informacji.
Ewentualnie można zapisywać ważne informacje w formie skrótowej, np.: ZE (zaburzenia erekcji), 20 pap (uzależnienie od nikotyny, palenie 20 papierosów dziennie), itp.
Zapisywanie - zaburza kontakt z terapeutą, pacjent może mieć obawy przed ujawnieniem zapisanych informacji.
Standardowy wywiad seksuologiczny
Życie rodzinne i dzieciństwo pacjenta.
Przebieg ciąży, porodu, wady, choroby (świnka, różyczka, urazy głowy).
Dane o rodzicach: ocena ich osobowości, relacje z nimi, ich małżeństwo.
Atmosfera wychowawcza w domu rodzinnym, postaw wobec seksu.
Wspomnienia seksualne, np.: zabawy erotyczne w dzieciństwie, masturbacja.
Doświadczenie wykorzystywania.
Relacje z innymi członkami rodziny.
Okres szkolny.
Relacje z rówieśnikami, przezwiska, kompleksy.
Przebieg okresu dojrzewania (pierwsza menstruacja, ejakulacja)
Zachowania masturbacyjne: od kiedy, częstotliwość, forma, treść towarzyszących fantazji.
Inicjacja seksualna - kiedy, z kim, w jakich warunkach, gdzie, motywacja, przebieg, ocena, typ więzi łączącej partnerów.
Związki uczuciowe - motywacja, przebieg, następstwa, upodobania, rozstania.
Relacje z rodzicami i osobami znaczącymi w życiu pacjenta.
Okres dojrzewania i młodości.
Relacje z rówieśnikami, przezwiska, kompleksy.
Przebieg okresu dojrzewania (pierwsza menstruacja, ejakulacja)
Zachowania masturbacyjne: od kiedy, częstotliwość, forma, treść towarzyszących fantazji.
Inicjacja seksualna - kiedy, z kim, w jakich warunkach, gdzie, motywacja, przebieg, ocena, typ więzi łączącej partnerów.
Związki uczuciowe - motywacja, przebieg, następstwa, upodobania, rozstania.
Relacje z rodzicami i osobami znaczącymi w życiu pacjenta.
Istotnym aspektem są tutaj fantazje - utrwalając się dają pewne preferencje do sposobów współżycia.
Małżeństwo czy inna forma stałego związku.
Przyczyny powstania, przebieg
Jakość życia seksualnego
Relacja uczuciowa, konflikty
Ewentualna przyczyna rozstania (wejście w nowy związek lub relacje o charakterze seksualnym)
Seksualność
Ocena poziomu libido (siła popędu), potrzeby seksualnej, częstotliwości współżycia.
Treść snów i marzeń erotycznych, orgazmy nocne.
Erekcje ranne, dzienne i nocne, stymulowanie przez bodźce wizualne.
Upodobania, oczekiwania, sztuka miłosna, preferencje.
Ideały męskości/kobiecości.
Obraz siebie w roli partnera seksualnego.
Związki pozapartnerskie, pozamałżeńskie
Przyczyna, przebieg, ocena
Ogólny stan zdrowia (choroby, przyjmowane leki, uzależnienia)
Przebieg zaburzenia, jego intensywność.
Wywiad od partnera
Dane z wywiadu + własne spostrzeżenia w czasie badania (ale także poza nim) + dane z otoczenia pacjenta.
Bywa tak w przypadku rodziców i ich dorastających dzieci, w przypadku głębokich zaburzeń, np.: urojeń, halucynoz, innych zaburzeń natury psychotycznej.
Ważny jest szczegółowy wywiad od samego chorego.
Wprowadzenie partnera do terapii powinno poprzedzać poznanie motywacji do pomocy oraz postawy wobec proponowanej metody, np.: część rzeczy, zaleceń może być nie do przyjęcia dla partnera.
W seksuologii informacje uzyskane od partnera mogą mieć istotne znaczenie:
Partner jako osoba z zewnątrz potrafi trafnie opisać zachowanie, reakcje pacjenta.
Informacje od partnera mogą być porównawcze na zasadzie: „jaki był kiedyś, a jak jest teraz?”
Partner może mieć dobry wgląd w mechanizm powstania zaburzeń u swojego małżonka.
Terapeuta może zmienić punkt widzenia dzięki informacjom od partnera.
Terapeuta ma możliwość poznania punktu widzenia partnera, jego postawy wobec trudności małżonka, kochanka.
Terapeuta może określić rokowania tego związku, np.: partner od lat pozostaje w innym związku i ukierunkować proces leczenia.
Kontakt z partnerem wymaga wrażliwości i wyczucia!
Partner może:
Podejrzewać terapeutę o stronniczość
Być zazdrosny.
Przejawiać zachowania manipulacyjne wobec terapeuty, aby skłonić go do zajęcia określonego stanowiska, np.: w sprawie rozwodowej.
Przejawiać opór przed ujawnieniem intymnych szczegółów życia.
Może się okazać, że to partner wymaga leczenia i pomocy.
Terapeuta nie ocenia! A często partnerzy poszukują winnego, rywalizują ze sobą.
Terapeuta może być traktowany jako reprezentant interesów swojego klienta. Ważne, aby okazać partnerowi, że jest równie ważny.
Kwestionariusze i skale pomocne w diagnostyce seksuologicznej
Kwestionariusz seksualności kobiety (Mellan)
Kwestionariusz seksualności mężczyzny (Mellan)
Skala Mell-Krat.
Skala prognostyczna (Lew-Starowicz)
Skala patologii seksualnej kobiet/mężczyzn (Lew-Starowicz)
Skala bodźców seksualnych (Lew-Starowicz)
Test uzupełniania zdań
Skala więzi partnerskich SWP (Szopiński)
The sexual interaction inventory.
Test Niedokończonych Zdań Rottera RISB
Zapoznanie z samą sytuacją badania
W RISB tak jak w wywiadzie diagnostycznym pacjent nie wie, do czego zmierzają określone pytania, ani jakie wnioski psycholog będzie wyciągał na podstawie odpowiedzi (w wielu testach cel badania podany jest w tytule lub można się go domyślać na podstawie pytań).
Kiedy stosujemy?
Jeśli osoba badana ma trudności z określeniem preferencji seksualnych (także orientacji).
Ma trudności z mówieniem o sferze seksualnej.
Wstydzi się ujawniać szczegóły życia seksualnego.
Problemy z oceną własnych kontaktów z płcią odmienną lub tą samą.
Trudności z werbalizacją kłopotów seksualnych.
Trudności związane z negatywnymi doświadczeniami okresu dzieciństwa.
Problem napięć i nieporozumień w związku.
Badany ma czas do namysłu, możliwość wyboru kolejności odpowiadania, a także opuszczanie niewygodnych pytań (w trakcie wywiadu: namyślanie jest widoczne dla diagnosty, nie ma mowy o wyborze pytania).
Decyzja odmowy na pytanie może wywołać lęk przed odrzuceniem, zerwaniem kontraktu.
Poziom lęku
Istotne dla oceny nastawienia osoby badanej i jej motywacji są pytania zadawane:
Przed
W trakcie
Po teście
Oraz wszystkie uwagi odnoszące się do sytuacji badania
A także zachowania niewerbalne.
Im więcej pytań zadaje osoba badana przed testem, w jego trakcie i po zakończeniu, tym wyższy jest jej poziom lęku.
Częste pytanie lub uwagi świadczą o dużym poziomie niepokoju co do przeznaczenia testu, sposobu jego wykorzystania i interpretacji.
Te pozytywne („o, to jest nawet łatwe”) świadczą o zmniejszaniu się lęku.
Krytykujące („jakie to głupie!”) mogą świadczyć o sposobie radzenia sobie z lękiem.
Sposób rozwiązywania testu
Osoby z wysokim poziomem lęku mają tendencję do rozwiązywania testu w kolejności - trwają przy zdaniu do czasu, aż wymyślą, to co im się kojarzy.
Osoby z niskim poziomem lęku dość swobodnie przeskakują z pytania na pytanie.
Zbyt krótki czas wypełniania może być przejawem oporu osoby badanej.
Zwrócenie uwagi na zdania, do których osoba badana wraca może nam sugerować pomysł na treściowe przygotowanie wywiadu.
Długość uzupełnienia
Osoby piszące na marginesie, dodatkowe uwagi mogą obawiać się braku zrozumienia lub podjęcia ostatecznej decyzji.
Ci, którzy piszą bardzo krótko będą mieli tendencję do odpowiadania na pytania bez rozszerzania swojej wypowiedzi.
Poziom oporu
Opór jawny - odmowa wypowiedzi, opuszczenie. Opuszczenie więcej niż 2 wypowiedzi świadczy o poziomie oporu (najczęściej opuszczane jest pytanie 37)
Ominięcie pierwotne - ominięcie 1 lub więcej odpowiedzi (obserwujemy na ile osoba badana chciała uzupełnić daną wypowiedź)
Ominięcie ostateczne - po zakończeniu prosimy o uzupełnienia, a mimo to osoba badana pozostawia wolne przestrzenie (im więcej, tym silniejszy opór jawny)
Opór niejawny - odpowiedzi klasyfikujemy do 3 kategorii:
P (pozytywne)
K (konfliktowe)
N (neutralne)
Przejawem są przede wszystkim odpowiedzi neutralne. Ważne jest, aby zaobserwować czy odpowiedzi neutralne dotyczą jakiegoś konkretnego tematu, czy też nie tworzą jasnego wzorca.
Słownictwo i jasność wypowiedzi
Język badanego (w jakim stopniu stara się dokonać przemyślanej autoprezentacji)
Czy jest to język przeintelektualizowany?
Przekleństwa i dosadne zwroty mogą być symbolem grupy społecznej z jakiej pochodzi badany lub demonstracja siły i niezależności.
Analiza językowa jest potrzebna, np.: do formułowania pytań.
Nastrój testu
Za test o negatywnym nastroju przyjmujemy taki, w którym liczba wypowiedzi o zabarwieniu konfliktowym przewyższa liczbę pozytywnych wypowiedzi.
Jeśli spora lub wszystkie wypowiedzi mają zabarwienia konfliktowe należy zachować ostrożność - być może niedawno osoba badana doznała traumy! Jeśli nic nadzwyczajnego się nie wydarzyło, możemy mieć zjawisko „wołania o pomoc”.
W przypadku większości wypowiedzi pozytywnych - albo ważne pozytywne wydarzenie w ostatnim czasie, albo dysymulacja albo opór (pod postacią zaprzeczania).
Na podstawie RISB formułujemy hipotezy, interpretujemy. Ale w wywiadzie jesteśmy zobowiązani do ich weryfikowania, a nie potwierdzania na ślepo.
Nie poszukujemy potwierdzeń, a raczej prowadzimy prawdziwą weryfikację.
Do RISB możemy dodać pytania samemu na podstawie analizy wypełnionego testu.
Interpretacja TNZ Rottera w nurcie analizy transakcyjnej
Skrypt życiowy - analiza skryptu życiowego
Jakie specyficzne tematy, dotyczące całościowego podejścia do własnej osoby porusza badany („co ja myślę o sobie i o innych ludziach, o świecie?”)
Założenie, że kształtowanie się osobowości człowieka wiąże się bezpośrednio z rodzicielskim programowaniem w dzieciństwie.
Wg Berne'a od początku życia dowiadujemy się, co mamy robić, co wiedzieć, słyszeć, czego dotykać, co myśleć, co czuć oraz czy mamy być „zwycięzcą” czy też „przegranym”. Berne napisał książkę pt.: „W co grają ludzie?”.
Swoiste instrukcje tworzą scenariusz życiowy, czyli skrypt, np.: „dbaj o swój tyłek, rodzinne sprawy są święte i nie wynosi się ich poza dom, zdobędziesz pozycje, jak nie głową to dupą, nie zasłużyłem na miłość”.
Skrypt zawiera odpowiedzi na pytania: kim jestem, ile jestem wart, kim mam być, do czego mam zmierzać, jak działać itd.
Istnieją skrypty sub- i -kulturowe oraz rodzinne (albo my ich, albo oni nas, zawsze razem z rodziną) i indywidualne (jak ci się nie uda to…)
Decyzje skryptowe - podejmowane w przeciągu pierwszych kilku lat mają wpływ na przyjęcie określonej postawy życiowej, która zawiera informacje o poczuciu własnej wartości.
Postawy życiowe:
Ja ok., ty ok. (potencjalna postawa zdrowia psychicznego)
Ja ok., ty nie ok. (projekcja, poczucie prześladowania, np.: widzę to w innych osobach, czego w sobie nie lubię)
Ja nie ok., ty ok. (poczucie niższości, wycofanie, depresja)
Ja nie ok., ty nie ok. (poczucie odrzucenia, osobowość schizoidalna)
Stany EGO badanego
ID = dziecko
EGO = dorosły
SUPEREGO = rodzic
Jakie stany EGO ujawniają się u badanego poprzez treści oraz sposób sformułowania poszczególnych zdań RISB.
Kształtowanie się i rola stanów EGO:
Stany EGO stanowią realności psychiczne przejawiające się w działaniu, poznawaniu, emocjonalnych przeżyciach.
Każdy stan jest niezbędny i niemożliwy do zastąpienia.
Sposób, w jaki używamy określonego stanu, zależy od skryptu życiowego.
Rodzic:
To sumienie, wewnętrzny głos karcący, ale i pocieszający, zasady, normy i reguły.
Pozytywna rola to przekazywanie pokoleniowe wartości i zasad.
Negatywna rola to zakorzenienie przesądów, przeświadczeń nie zawsze zgodnych z rzeczywistością.
Stan ten można rozpoznać, gdy „łapiemy się” na zrzędzeniu, jak matka/ojciec, mówieniu podniesionym głosem, odwoływanie się do poczucia winy.
Rodzic chroniący lub rodzic karzący.
Dziecko:
To zmysłowość i popędowość, kieruje się emocjami, pragnieniami, spontaniczność.
Stan ten jest źródłem twórczości i seksualności (to też jedzenie)
Dziecko spontaniczne
Dziecko zbuntowane
Dziecko przystosowane.
Dorosły:
Racjonalność, efektywność nakierowana na cel działania, adekwatność, dysponuje wiedzę o swoim Rodzicu i Dziecku. Dorosły pełni rolę mediatora pomiędzy:
Życiem, jakie nam demonstrowano (Rodzic)
Życiem, które sami przeżyliśmy (Dziecko)
Życiem, które sami odkrywamy (Dorosły)
Werbalne rozpoznanie stanów EGO
Normatywność stwierdzeń: „w domu rodzinnym matka wiedziała co dla mnie najlepsze, w pracy muszę być najlepszy”.
Kategorie emocjonalne: „potrzebuje rozkoszy, w skrytości jestem zboczony”.
Realne zdolności: „mój umysł ma duże zdolności, lubię rozwijać się w pracy”.
Niewerbalne rozpoznanie
Specyficzne sygnały niewerbalne, obserwowane w trakcie badania.
Test Apercepcji Tematycznej - TAT Murray
Procedura i instrukcja
Osoba badana siedzi wygodnie w fotelu lub leży (stosuje się także wersję, że siedzi/leży tyłem do badanego) i słucha instrukcji.
Analiza treści opowiadań
Bohater.
Z którą postacią badana osoba się identyfikuje - kim osoba badana jest najbardziej zainteresowana, kogo poglądy przyjmuje, czyje uczucia i motywy działania oddaje w sposób najbardziej osobisty.
Jest to zazwyczaj postać, która najbardziej przypomina osobę badaną (rola społeczna, status, podobne uczucia, dążenia, cele)
Jest to zazwyczaj jedna z osób przedstawionych na obrazku lub osoba, która odgrywa główną rolę w historyjce.
Czasami obiekt identyfikacji zmienia się w trakcie opowiadania - sekwencja bohaterów.
Dwie różne postaci mogą reprezentować dwie siły w obrębie osobowości, np.: perwersja i poczucie winy, popęd antyspołeczny i sumienie.
Bohater pierwotny i wtórny - gdy postać słyszy o jakimś wydarzeniu z życia innej osoby.
Identyfikacja z postacią przeciwnej płci - może świadczyć o części kobiecej w mężczyźnie i części męskiej w kobiecie.
Nie ma silnej identyfikacji z konkretną postacią.
Charakterystyka bohaterów obejmuje: poczucie wyższości (siła i możliwości) lub niższości, tendencje antyspołeczne, zaburzenia psychiczne, seksualne, samotność, konfliktowość.
Motywy i uczucia bohatera.
Analiza wszystkiego tego, co nietypowe, niezwykłe lub wyjątkowe lub typowe, ale szczególnie silne, o bardzo dużej lub bardzo małej częstotliwości występowania.
Można zastosować listę 28 potrzeb: siła każdej potrzeby i emocji przejawianej przez bohatera oceniana jest na skali 5-stopniowej (5 oznacza najwyższa ocenę dowolnej zmiennej w jednej historyjce)
Siły w środowisku bohatera.
Analiza wszystkiego tego, co nietypowe, niezwykłe lub wyjątkowe lub typowe, ale szczególnie silne, o bardzo dużej lub bardzo małej częstotliwości występowania.
Szczególną uwagę należy zwrócić uwagę na te przedmioty i osoby, których nie ma na obrazkach, a które są wytworem fantazji badanego.
Czy osoby wokół bohatera są na ogół nastawione przychylnie, czy są to mężczyźni czy kobiety?
Jakie specyficzne cechy mają starsze kobiety (postać matki) i starsi mężczyźni (postać ojca)?
Określenie nacisków (sił środowiskowych lub sytuacji) - określić można podobnie jak siły uczucia bohatera na 5-stopniowej skali.
Zakończenia historyjek.
Jakie natężenie sił i uporu w działaniu (długotrwały wysiłek) przejawia bohater?
Czy droga do sukcesu jest łatwa czy trudna? Czy w obliczu trudności mobilizuje się czy poddaje? Czy kieruje zdarzeniami, czy poddaje się losowi? Czy bohater popełniający zbrodnie ponosi karę, czy ma poczucie winy? Czy on kogoś zmusza do czegoś, czy raczej jest zmuszany?
Analiza stosunku pomyślnych i niepomyślnych zakończeń historyjek.
Tematy.
Połączenie potrzeb z naciskami: przyglądamy się wszystkimi potrzebami o szczególnym natężeniu i sprawdzić, które z nacisków są z tymi potrzebami najczęściej kojarzone.
W każdej historyjce określamy główne oraz podrzędne tematy, wątki główne, poboczne (jakie konflikty i problemy najbardziej niepokoją autora historyjek)
Zainteresowania i uczucia.
Ważne jest tutaj:
Pozytywna bądź negatywna rola przypisywana starszym kobietom (postać matki) i starszym mężczyznom (postać ojca), postać tej samej płci (często rodzeństwo).
Ujawnione zainteresowania i uczucia nie tylko przypisane bohaterom, ale poprzez wybór tematu i rozwinięcie go w określony sposób.
Interpretacja wyników.
Cechy przypisywane bohaterowi (potrzeby, emocje, dążenia) reprezentują tendencje charakterystyczne dla osobowości badanego (to, co osoba badana zrobiła, co chciała lub próbowała zrobić).
Naciski reprezentują: sytuacje, z którymi badany się zetknął lub przeżywał w fantazjach lub sytuacje, w których ma nadzieje się znaleźć - chciałaby lub obawia się.
Na co zwrócić uwagę?
Nie ma reprezentacji tendencji osobowościowych jeśli w historyjkach przeważają: elementy widoczne na obrazku, fragmenty zdarzeń z życia osoby badanej, fragmenty filmów lub książek.
Ok. 30% historyjek (6/20) jest pozbawionych elementów osobistych chociaż zazwyczaj udaje się w nich znaleźć istotne informacje.
Ponad połowa zdarzeń opisywanych będzie pochodziła z gazet, czasopism, tutaj diagnosta decyduje co jest ważne.
Na podstawie TAT nie możemy zrekonstruować całej osobowości.
Rozróżnienie dwóch poziomów funkcjonowania osoby badanej:
Pierwszy - fizyczne i werbalne zachowanie w stosunku do badającego i sytuacji testowej.
Drugi - myśli, plany, fantazje, marzenia dotyczące zachowania.
TEST DRZEWA
Narzędzia: kredki, flamastry, mazaki, farby, biała kartka (nie można tylko ołówkiem)
Test drzewa pozwala analizować:
Stosunki w rodzinie
Reakcje uczuciowe
Postawę społeczną
Stosunek do rzeczywistości
Formy aktywności.
Możliwe instrukcje:
Narysuj drzewo, obojętnie jakie, takie jakie chcesz, ale nie choinkę.
Narysuj drzewo marzeń, drzewo z wyobraźni, które nie istnieje w rzeczywistości. Narysuj takie, jakie chcesz - gdy osoba badana skończy rysować - czemu jest to drzewo marzeń, czym różni się od drzewa realnego. Wskazuje na niezrealizowane pragnienia, marzenia lub sposoby rozwiązania trudności, konfliktów.
Narysuj drzewo takie, jakie chcesz, ale z zamkniętymi oczami - osoba badana ma zamknąć oczy, nie wystarczy, jeśli jedynie odwróci głowę, może wskazywać na trudności i urazy z dzieciństwa wpływające nadal na zachowanie. Nie stosuje się u osób z psychozami.
Analiza obejmuje:
Linia gruntu
Korzenie
Symetria
Krzyżowanie linii
Formy korony
Zaciemnienia
Pień
Lokalizacja na kartce
Rozmiary rysunku
Główne cechy linii rysunku
Cechy specjalne (drzewo z owocami, elementy drzewa)
- L - przeszłość
- P - przyszłość
- jak symetrycznie - skupienie na teraźniejszości.
- płaszczyzna górna - fantazje.
- płaszczyzna dolna - rzeczywistość.
- pod linią gruntu - nieświadome konflikty.
- korona - symbol waginy
- pień - element falliczny
- połączenie korony i pnia - płynne/odcięte.
Swoboda wobec instrukcji
Zamiast rysunku jednego drzewa badany rysuje kilka drzew - unikanie wysiłku, postawa infantylna, kieruje się własnym kaprysem.
Zmiana położenia kartki z pionowej na poziomą - indywidualizm, ciekawość, niezależność, czasami chęć pokazania się.
Różne dodatki (słońce, zwierzęta, ludzie, itp., z wyjątkiem trawy) - potrzeba oparcia o środowisko, wyobraźnia, wrażliwość, czasami (w zależności od treści) walka wewnętrzna, konflikty.
Pejzaż - potrzeba harmonii, spokoju, potrzeba bezpieczeństwa, sentymentalizm (np.: drzewo na skraju wsi).
Przykłady
Przykład |
Rysunek |
Linia gruntu dwoma dotykającymi brzegów kartki kreskami: chęć dominacji nad otoczeniem, konieczność posiadania celu, dystans
|
|
Korzenie otwarte: duża zależność od tendencji popędowych (zwłaszcza seksualnych), szukanie oparcia. Nie ma linii gruntu: sfera popędowa wnika w sferę rzeczywistości (może też symbolizować wielki stan zakochania, brak kontroli impulsów) |
|
Osadzenie drzewa na skraju kartki: brak poczucia stabilności (koniec kartki jest z zewnątrz, więc ktoś z zewnątrz daje punkt oparcia) |
|
Gałęzie boczne równoległe, skierowane ku górze, wychodzące z tego samego punktu: próby opanowania agresji, pragnienia bycia obiektem podziwu, czasami w stanach depresji.
|
|
Krzyżowanie linii w korzeniach: tłumienie konfliktów.
|
|
Krzyżowanie linii w koronie: konflikty przeżywane uczuciowe.
|
|
Gałęzie rozszerzające się, zamknięte: nagłe przypływy nieopanowanej złości.
|
|
Korona wychylona w lewo: zainteresowanie własną przeszłością, silna relacja z matką. Pień: część rzeczywista (czy się przechyla pień, czy też korona - część fantazji, wyobrażeń).
|
|
Pień wchodzący w koronę: wysokie libido, chęć posiadania władzy, część falliczna wchodzi w część waginalną.
Zaciemnienia po lewej stronie: skłonności introwertywne, tendencje do marzycielstwa.
|
|
Pień w kształcie litery A: pragnienia silnych doznań erotycznych.
|
|
Korona przecina pień w kształcie litery U: tłumienie pragnień seksualnych, postawa obronna.
|
|
Dziupla: uraz (zwłaszcza u osób z doświadczeniami incestualnymi): symbolizuje uraz, np.: związany z utratą kogoś (czegoś, związku), związane z przemocą. |
|
Zgrubienia po obu stronach: blokada emocjonalna przed przeżywaniem uczuciowym, tłumienie.
|
|
Lokalizacja
Położenie na dole: niska samoocena, poczucie osamotnienia.
Położenie na górze: labilność, zmienność, walka z obniżonym nastrojem poprzez ekscytację.
Położenie po lewej: może świadczyć o braku ojca, śmierć w rodzinie, rozwodzie.
Położenie po prawej: ambiwalentny stosunek do ojca (podziw, ale i lęk).
Rozmiary rysunku
Wysokość korony mniejsza niż wysokość pnia: walka z własną agresją, potrzeba uzależnienia.
Wysokość korony większa niż wysokość pnia: ambicja, dobry rozwój intelektualny, ale i chęć ucieczki w świat marzeń.
Rysunek dotyka dolnego brzegu kartki: potrzeba akceptacji i stabilizacji.
Rysunek dotyka górnego brzegu kartki: agresja i inhibitacja jednocześnie, labilność, zmienność.
Główne cechy linii
Grube, mocne: możliwość brutalnych reakcji, wyładowanie złości.
Cienkie, ostre: krytyka innych, agresja wobec siebie, poczucie winy, braku miłości.
Poprawki dobrze zrobione: potrzeba upiększania rzeczywistości.
Linie faliste: łatwość kontaktów, elastyczność, zmysł społeczny, żywotność.
Cechy specjalne:
Drzewo bez liści: poczucie własnej niższości.
Palma: podniecenie seksualne, łatwość ekscytacji, chęć doświadczania czegoś nowego.
Drzewo i jego cień: nieakceptowanie pewnych cech własnej osobowości.
Owoce na drzewie: zamiłowanie do wygód, chęć posiadania natychmiastowych rezultatów, łatwość przeżywania związków uczuciowych.
INFORMACJE ZWROTNE W PSYCHOTERAPII I DIAGNOZIE
W jakim celu ?
„Osobom korzystającym z diagnozy i terapii psychologicznej udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach kierując się dobrem tych osób”
Kodeks etyczno-zawodowy PTP
Istotą informacji zwrotnych jest przekazanie osobie badanej jaki jej obraz wytworzył sobie psycholog.
Następnie należy zapytać, czy poszczególne elementy tego obrazu są trafne.
Cele i kontekst udzielania informacji zwrotnych
Zaproponowanie najlepszej dla klienta formy terapii (wówczas jest to jedno spotkanie przed terapią).
Diagnoza nozologiczna, która klasyfikuje i jest trudna do komunikowania (wiąże się z oceną, komunikacja dotyczy przecież chorób somatycznych).
Diagnoza sądowa, mająca określić, np.: na ile osoba była świadoma swoich czynów i ich następstw.
Rozpoznanie zasobów osoby w poradnictwie zawodowym i osobistym.
Diagnoza pracownika dla firmy (najczęściej pod kątem jego dopasowania do zespołu).
Przeprowadzanie badań testowych dla celów praktycznych lub naukowych.
Czego nie należy mówić ?
Nie radzić (np.: może warto byłoby… a nie: radzę Ci)
Nie oceniać.
Nie interpretować.
Nie uświadamiać.
Nie etykietować.
Nie tworzyć problemów.
Nie forsować własnych wniosków.
W zamian lepiej….
Słuchać (zostawiać klientowi wolność decydowania o sobie).
Dokładnie parafrazować.
Podsumowywać słowa klienta.
Akceptować możliwości klienta i jego poziom samoświadomości.
Akceptować złożoność klienta wraz z jego wewnętrznymi przeciwnościami.
Słuchać (poznawać wartości i system odniesień klienta).
Pozostawić klientowi wolność decydowania o sobie i o tym, co chce o sobie wiedzieć.
Informacje zwrotne powinny zależeć od poziomu kontaktu (klient nie wychodzi w gorszym stanie niż przyszedł).
Informacje zwrotne nie są interpretacją, raczej parafrazą. Podajemy różne konkretne informacje w danym kontekście.
Uporządkować informacje zwrotne z kilku punktów widzenia: jakie są ważne dla osoby, a jakie mniej.
Początek: „rozmawialiśmy o kilku rzeczach, zrobiliśmy różne rysunki i zastanawiam się co byłoby dla Ciebie najciekawsze, czego chciałbyś się dowiedzieć?”
Przeformułowanie: „uważasz się za brzydką uważasz, że powinnaś bardziej dbać o swój wygląd”.
Wyzwania a nie problemy: „problem finansowy uniezależnienie finansowe”. Problem = trudność.
Zaniechać stwierdzeń „prawdy obiektywnej” - „po analizie testów stwierdziłam…” - własne myśli typu: „uważam, że…”
Procesy a nie stany: „mam wrażenie, że w tej chwili swego życia przeżywa Pan…”.
Stan idealny: na koniec spotkania wyobrażenie klienta jak byłoby idealnie.
Żargon psychologiczny: „kompleks Edypa, Twoje EGO, SUPEREGO, Twój stan Dziecka, skrypt życiowy, itd.” ( budowanie pozycji „my stwierdziliśmy”, „pracujemy nad tym”) - unikać.
Ostatnie słowo należy do klienta.
TEST PLAM ATRAMENTOWYCH - RORSCHACH
Interpretacja testu wg Exnera
Test ten musi być stosowany jako pierwsza metoda diagnostyczna (a nie np.: po TAT)
Należy przygotować pacjenta przed badaniem (powiedzieć jaka jest liczba tablic, że są to tablice plam atramentowych, nie ma limitu czasu, tablice badany może obracać)
Tempo podawania wypowiedzi
Rorschach odradzał stosowanie pomiaru czasu.
T/R czyli czas na jedną wypowiedź.
Mierzenie czasu może jednak być pomocne:
Przeciętny, zdrowy człowiek potrzebuje 20-30 sekund na podanie wypowiedzi.
Krótkie wypowiedzi a pauzy pomiędzy nimi.
Długie: trudności intelektualne albo postawa ostrożności i rozwagi.
Długie wypowiedzi bogate w szczegóły - osoby intelektualne i drobiazgowe (lub takie, które oczekują, że nie uwierzy się im, jeśli nie podadzą dokładnego uzasadnienia).
Długi T/R (dłuższy niż 1 min) np.: w ostrych stanach depresyjnych, u pacjentów z patologią wewnątrzczaszkową ze względu na deteriorację intelektualną.
Szok perceptanalityczny
Przejściowy lub intelektualny stan „zawieszenia” spowodowany przez nagły widok barwy chromatycznej (częściej czerwonej), gdy kolorowa tablica VIII pojawia się po poprzedzających ją tablicach czarnych. Występuje:
Osoby kontrolujące swoje emocje ulegają temu zjawisku w mniejszym stopniu, ponadto wykazują preferencje dla kształtów niebieskich i zielonych, unikając barwy czerwonej (czerwony jest bardzo intensywny i ma konotacje z silnymi emocjami)
Osoby nieśmiałe - początkowo okazują bezradność, potem podają interpretacje pospieszne i bardziej fantastyczne.
Gdy istnieje szok kolorów istnieje ambiwalencja dotycząca zaspokajania potrzeb emocjonalnych.
Tablica wywołała szok:
Gdy spowodowała niepowodzenie, tj. gdy nie wywołała żadnej znaczącej wypowiedzi, np.: „nie wiem co powiedzieć”.
Gdy spowodowała najdłuższy czas początkowej reakcji.
Gdy na tę tablicę czas początkowej reakcji nie był najdłuższy, ale był dłuższy niż przeciętny czas reakcji w całym protokole, a wypowiedź poprzedzał werbalny komentarz lub gest motoryczny oznaczający zdenerwowanie lub zaskoczenie.
Gdy ilość i jakość wszystkich wypowiedzi odnoszących się do tej tablicy była znacznie niższa niż przy innych tablicach.
Szok kolorów
Uznaje się, że szok kolorów występuje wtedy, gdy został spowodowany przez
tablicę II lub VIII, ewentualnie przez obie.
Niektórzy psycholodzy uważają szoki spowodowane przez tablicę III, IX za opóźnione szoki kolorów.
Szoki spowodowane tablicami IX i X są o wiele rzadsze u osób neurotycznych niż u osób psychotycznych.
Wszelkie uwagi na temat trudności w interpretowaniu kolorów chromatycznych są formą szoku kolorów (najrzadszy jest szok na barwę niebieską, bo tonuje, oziębia).
Szok barwy niebieskiej
Jest ambiwalencją dotyczącą tendencji do działania wywołanych przez spokojne emocje (niezwykle rzadki)
Wyraźny szok czerwieni
Oznacza ambiwalencję dotyczącą zewnętrznego ujawniania najsilniejszych bodźców emocjonalnych.
Szok czerni, czyli szok c'
Powodowany przez najciemniejsze tablice IV i/lub V.
Jest bardzo intensywny i częstszy u osób chorych psychicznie, których choroba powoduje destrukcyjne zmiany osobowości.
Szok czerni pokazuje poważne, chronione i głęboko tkwiące zaburzenia nastroju.
Szok ten jest związany z pamięcią o urazowych przeżyciach.
Większość osób z szokiem c' obarcza winą za swoje trudności i frustracje raczej siebie niż innych (stanowi to kontrast wobec osób z szokiem innych kolorów, które mają skłonność do winienia za swoje niepowodzenia innych).
Ponieważ tablica IV wywołuje skojarzenia odnoszące się do ojca i postaci pełniących rolę ojca, osoby, które są w konflikcie z ojcem lub jakąkolwiek osobą mającą władzę, reagują na tablice I, IV i/lub VI nastrojami, które wahają się od umiarkowanej przykrości do bolesnego lęku.
Szok na barwę białą, czyli szok CW oraz szok próżni
Jeżeli występuje, powodowany jest przez widok środkowego, białego obszaru
tablicy II.
Jest częstszy u kobiet niż u mężczyzn.
Oznacza walkę przeciw elementowi żeńskiemu, u mężczyzn może oznaczać strach przed kontaktem z żeńskimi genitaliami, u kobiet - nieświadome odrzucenie biologicznej roli kobiety.
Szok ten często jest przejawem konfliktu z „elementem matczynym” najczęściej z własną matką.
Szok seksualny, czyli szok na tablicę VI i VII
Szok jest wynikiem neurotycznego konfliktu dotyczącego aktywności seksualnej.
Podstawowe znaczenie szoku to wątpliwość i lęk dotyczący roli psychoseksualnej jaką dana osoba ma odegrać.
Tablica VI częściej wywołuje skojarzenia z męskim organem płciowym.
Szok u mężczyzny jest więc interpretowany jako poczucie nieprzystosowania seksualnego, częściową lub całkowitą impotencję, lecz niekoniecznie strach przed kontaktami genitalnymi.
U kobiety - strach przed kontaktem genitalnym z mężczyzną.
Szok na tablicę VII jest zazwyczaj przejawem lęku związanego z myślą o genitaliach kobiecych lub ich widokiem (dolna część tablicy często wywołuje wyobrażenie żeńskich organów).
U mężczyzn wskazuje na strach przed kontaktem z genitaliami kobiecymi, z tym, że nacisk kładzie na ambiwalencję, co do tego, czy poszukiwać kontaktu genitalnego czy unikać.
U kobiet - szok odzwierciedla ambiwalencję dotyczącą genitalnej aktywności seksualnej.
Szoki seksualne u dzieci są na ogół o wiele łagodniejsze niż u dorosłych.
Szoki seksualne są szokami najłagodniejszymi, mogą wystąpić u osób, które wykazują łagodne trudności osobowościowe.
Szok na tablicę IX
Szok na tę tablicę ma implikacje seksualną, dotyczy ambiwalentnej postawy wobec stosunku płciowego.
Często występuje z szokami na tablicę VI i VII.
Szok na tablicę X
Szok ten ujawnia lęk i wahanie dotyczące zdolności osoby badanej do zabezpieczenia swojej przyszłości.
Wskazuje na pragnienie zrobienia czegoś w związku z przyszłością, przy jednoczesnym niezdecydowaniu jakie działania należy podjąć (ta tablica najczęściej podoba się osobom dorosłym).
Treść wypowiedzi
Treść rozumiana dosłownie
Im bardziej oryginalna jest wypowiedź, tym bardziej prawdopodobne, że ujawnia ona unikalne cechy osobowości.
Osoba, która ujawnia agresję tylko w swych wypowiedziach determinowanych formą poprzez obrazy noży, mieczy, młotów i innych potencjalnych narzędzi agresji, obawia się potencjalnej agresji wobec siebie ze strony innych, lecz nie możemy uznać, że sama jest agresywna wobec nich.
Treść wypowiedzi determinowanych formą lub barwą, w których występują okaleczone organizmy, odrąbane nogi, odcięte głowy, zmiażdżone ptaki wskazują na strach przed staniem się obiektem agresji (a nie na pragnieniu bycia agresywnym i groźnym dla innych).
Projekcja ruchu na statyczne plamy wyraża postawy o wiele ważniejsze, poważniejsze i bardziej skryte.
Wypowiedzi odnoszące się do licznych detali ujawniają próbę uniknięcia konfliktów z otoczeniem, zależność emocjonalną od ojca.
Wypowiedzi o treści zwierzęcej
Wypowiedzi te można podzielić w zależności od rozmiaru i stopnia agresji.
Otrzymujemy grupę zwierząt dużych agresywnych, małych agresywnych, dużych nieagresywnych, małych nieagresywnych
Wymienienie małych, słabych i nieszkodliwych zwierząt jest związane z biernością, apatią.
Brak małych i nieagresywnych zwierząt jest związany z brakiem hamulców i tendencją do gwałtownych i niekontrolowanych wybuchów.
Poszczególne zwierzęta mogą reprezentować relacje wewnątrzrodzinne: małe i nieagresywne zwierzęta mogą wskazywać na poddawanie się woli rodziców bez protestu lub buntu.
Duże zwierzęta - badany kwestionuje wyższość rodziców
Duże i nieagresywne - rodzic jest traktowany na równi, na stopie koleżeńskiej.
Duże i agresywne - otwarty opór i krytyczny stosunek do rodziców.
Świnie - tendencje do długotrwałego wysiłku fizycznego.
Owca, krowa - tendencja do przystosowania się do grupy.
Drapieżniki - popędy agresywne i destrukcyjne.
Orzeł - tendencja do wolności osobistej i pewności siebie.
Pająk, skorpion, modliszka - zaborcze aspekty macierzyństwa.
Wypowiedzi o treści ludzkiej
Widzenie w plamach „oczu” prawie zawsze ludzkich (czasem zwierzęcych) - szczególnie wysoki stopień wrażliwości na opinie innych.
Wyrwany ząb (w centrum środkowej, niebieskiej części tablicy X) - często podawany przez ludzi uprawiających masturbacje i przeżywających z tego powodu poważny konflikt.
Zęby są podawane przez kobiety, które zawsze miały silne oparcie w innych i są chronicznie zależne (niedojrzałość, uraz, poczucie odrzucenia).
Maski, okulary, broda, zarost - tendencja do pokazywania się takim, jakim się nie jest.
Przedmioty nieożywione
Ubranie kobiece - częściej w protokołach osób homoseksualnych, dbałość o swoją opinię w oczach innych i atrakcyjność.
Ilość wypowiedzi o przedmiotach nieożywionych większa od 20% w całym badaniu - brak produktywnych, intelektualnych zainteresowań.
Tarcze herbowe i inne emblematy, znaki, symbole - ostre i wyraźne dążenie do osiągnięcia prestiżu, uznania, często bezwzględność w postępowaniu z innymi (często szczycenie się swoją rodziną).
Wypowiedzi o treści anatomicznej
Kości, szkielety - wewnętrzna pustka, chłód emocjonalny, samotność, neurotyczność.
Wypowiedzi o zdjęciach rentgenowskich - obawa przed zranieniem ciała.
Anatomia kostna - ukrywanie przed samym sobą wrogości, która odzwierciedla pewną postawę życiową.
Anatomia trzewiowa (np.: wątroba, śledziona) - otwarte, lecz tylko werbalne wyrażanie wrogości.
Wypowiedzi o treści seksualnej
Wypowiedzi seksualne dotyczą narządów genitalnych.
Każda osoba, która poda więcej niż dwie wypowiedzi z genitaliami jest bardzo zainteresowana czynnościami seksualnymi i zaabsorbowana pewnymi aspektami swojego życia seksualnego.
Im swobodniej czuje się badany w trakcie badania, tym więcej treści o charakterze seksualnym jest skłonny podać.
Treści związane z naturą
Wypowiedzi o naturze mogą ujawniać tendencję do unikania rywalizacji intelektualnej.
Woda, np.: tonięcie - wskazuje na ostry lęk, któremu towarzyszy strach przed utratą osobowości, zdrowia lub życia (u osób z zaburzeniami psychotycznymi często widziana jest twarz przykryta wodą.
Owoce - pozytywne i silne, lecz surowe i skoncentrowane na sobie popędy.
Homoseksualność - oznaki
Wypowiedzi analne
Dwupłciowe postaci.
Spontanicznie wyrażona wątpliwość co do płci.
Postaci leżące na plecach z nogami częściowo/całkowicie uniesionymi.
Otwarte wypowiedzi dotyczące pośladków.
Pedofilia pierwotna - seksualna symbolika w tablicach II, VI, VII.
Wysoki poziom agresji
Tablica II - ludzie bez określonej płci.
Skojarzenia analne.
Ludzie bez twarzy.
Wydłużony czas reakcji o symbolice seksualnej w tablicach: II, IV, VI, VII.
3