Współczesna rodzina już od dawna traci monopol wychowawczy. Dzieci są
w większym stopniu niż dawniej wychowywane przez szkołę. Pomimo różnych ograniczeń funkcja rodziny w wychowaniu jest nadal niezwykle ważna i istotna. Wspólnym celem i zadaniem rodziny i szkoły jest troska o prawidłowy rozwój dziecka,
a o przebiegu i rezultatach procesu wychowawczego decyduje współpraca domu
i szkoły. Współdziałanie nauczycieli i rodziców warunkuje harmonijny rozwój uczniów
i wpływa na postępy w nauce i w zachowaniu. Rodzina i szkoła, to dwa środowiska wychowawcze dziecka, które najsilniej oddziałują w młodszym wieku szkolnym, dlatego istnieje potrzeba nawiązywania wzajemnych kontaktów między nauczycielami
i rodzicami. Proces właściwego wychowania dziecka jest możliwy tylko wtedy, gdy obie strony, rodzice i nauczyciel, znajdą wspólną płaszczyznę porozumienia umożliwiającą wzajemne uzupełnianie się w działaniu. Rozwijanie dialogu, partnerstwa i współdziałania między nauczycielami, a rodzicami uważa się za jedno z głównych zadań szkolnego programu wychowawczego. Szeroko rozumiana współpraca jest konieczna dla dobra wychowania i kształcenia dziecka.
Współpraca z rodzicami jest tym elementem pracy pedagogicznej, którego najbardziej obawiają się nauczyciele rozpoczynający pracę. Obejmuje ona bowiem, przynajmniej we wstępnej fazie, osoby zupełnie sobie obce. Tymczasem sprawnie przebiegająca współpraca wymaga pokonania odczuwalnej obcości, nieufności czy wręcz braku wzajemnego poszanowania. Skutecznie współdziałają osoby, które znają się i są przekonane o sensowności wspólnie wykonywanych zadań. Kształtując świadomie współprace z rodzicami, nie może nauczyciel wyizolować z niej dziecka. Rodzina stanowi bowiem pierwsze i podstawowe środowisko rozwoju i wychowania dziecka, a dla większości ludzi pozostaje takim środowiskiem przez całe ich życie.
W procesie wychowania ważne są wszystkie aspekty rozwoju dziecka, a wiec fizyczny, intelektualny, emocjonalny i społeczny. Działalność wychowawcza jest skuteczna, jeżeli
pobudza i ukierunkowuje działania na wszechstronny rozwój dziecka, uwzględniając jego możliwości, a w procesie wychowania rodzice odgrywają rolę pierwszorzędną.
Są zwykle najważniejszymi i najbardziej wpływowymi nauczycielami swych dzieci.
Osobą, od której niewątpliwie zależy powodzenie współpracy nauczyciel - rodzic jest nauczyciel, wychowawca klasy i jest on zobligowany do organizacji działań wspólnie z rodzicami dla dobra ich dzieci. Powinien zadbać, aby współpraca ta była świadoma, przemyślana, planowa i satysfakcjonująca obie strony. Większość rodziców chce uczestniczyć w życiu szkoły, ale tuż obok tych aktywnych i angażujących się mogą pojawić się tacy, którzy są bardzo zajęci i nie widzą możliwości uczestnictwa w życiu szkoły, tacy, którzy roszczeniowo podchodzą do nauczyciela i zawsze oczekują bezwzględnego rozwiązywania problemów na ich korzyść. Szkoła jest drugim obok rodziny środowiskiem, które wywiera największy wpływ na dziecko. W niej spędza uczeń po kilka godzin dziennie przez wiele lat. Szkoła dostarcza mu dużej ilości przeżyć
i doświadczeń, często nadając kierunek jego zajęciom pozaszkolnym, wywierając wpływ na kształt jego dalszego życia.
Rodzina ma obowiązek dopomóc nauczycielom w należytym wywiązywaniu się
z zadań wychowawczych. Do tego konieczna jest właściwa współpraca i wsparcie. Rodzice powinni: dokładnie badać możliwości i trudności pracy w szkole, dokonywać właściwej, obiektywnej oceny pracy nauczyciela, lepiej poznawać swoje dziecko i jego sytuacje w szkole, dokonywać właściwej, obiektywnej własnego dziecka, współkształtować nauczanie i wychowanie w szkole, dążyć do wzajemnego uzupełniania się edukacji domowej ze szkolną, przeciwdziałać izolowaniu edukacji
w rodzinnym domu od edukacji szkolnej.
Szkoła naucza i wychowuje jako instytucja, a więc w sposób planowy i przy pomocy personelu pedagogicznego. Uczniowie muszą włożyć wiele wysiłku i pracy, aby sprostać wymaganiom. Tymczasem każda rodzina dopracowuje się w sposób naturalny pewnego stylu oddziaływań. Pozbawiona jest możliwości zagwarantowania dzieciom systematycznego rozwoju w zakresie nabywania wiadomości i umiejętności. Jej przewaga nad szkołą to zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i niezależności. Szkoła pracuje w formalnie zorganizowanych grupach - klasach, uczniowie otrzymują w niej zwykle dobre przygotowanie do uczestnictwa w życiu społecznym, a rodzina jest grupą nieformalną, której członkowie są powiązani bliskimi więzami. Nie ma w niej, możliwego w szkole, poczucia zagrożenia, wyizolowania. Celem współdziałania rodziców
i nauczycieli jest dążenie do usprawnienia pracy wychowawczej z uczniami oraz lepsze poznanie poszczególnych uczniów, wzajemne poznanie rodziców i nauczycieli, zjednywanie rodziców dla ogółu uczniów.
Współpraca szkoły i domu w rozwiązywaniu drobnych wykroczeń uczniów,
w egzekwowaniu wiadomości, we wzajemnych rozmowach ujawnia złożone poglądy obu stron na temat wychowania. Szkoła jest placówką, z którą jedni rodzice współpracują,
a inni konkurują. Rodzice często nie traktują szkoły jako partnera, szkoła nie zawsze odpowiada potrzebom dzieci i rodziców. Niedomagania we współdziałaniu nauczycieli
i rodziców mogą wynikać z wzajemnej nieufności, zbytniego obarczania się odpowiedzialnością za wychowanie. Rodziców często razi fakt przyjmowania przez nauczycieli postawy lepiej poinformowanych i wszystko wiedzących. Warunkiem współpracy jest stworzenie wspólnoty w działaniu. Nauczyciel i rodzice muszą wytworzyć wspólną linię działania i uzgodnić jego cel. Istotne jest również określenie tego, co kto ma robić w ramach wspólnego działania. Rodzic winien uczestniczyć
w szkolnej edukacji swojego dziecka i nie chodzi tu tylko o uzupełnienie procesu edukacji poprzez pracę w domu, ale o zaangażowanie w to, co dzieje się na terenie szkoły, która może przybierać różne formy, np. uczestnictwa w zajęciach lub ich prowadzenie. W takim przypadku nauczyciel powinien poznać wcześniej zainteresowania i zdolności poszczególnych rodziców oraz zapytać ich o chęci
i możliwości podzielenia się z nimi klasą.
Warunki dobrej i skutecznej współpracy szkoły i rodziców formułuje Łobocki M.. Wśród nich wymienia:
Partnerskie relacje łączące nauczycieli i rodziców - wykluczą one dominację jednej ze stron i nie dopuszczą do zbyt dużej ingerencji rodziców w pracę nauczyciela, doprowadzą do tego, że podejmowane decyzje będą miały charakter kompromisu.
Wspólne cele wychowawcze szkoły i domu rodzinnego - ochronią dzieci przed wypaczeniem charakteru i nie dopuszczą do wzajemnego podważania własnych autorytetów. Będą sprzyjały wielostronnemu rozwojowi uczniów, pozwolą na lepsze poznawanie i rozumienie uczniów.
Swobodna wymiana opinii rodziców o rodzinie i szkole - przepływ informacji musi mieć charakter wielokierunkowy i dotyczyć powinien przede wszystkim postępów
i trudności uczniów w nauce i zachowaniu. Pozwoli to nauczycielom szerzej spojrzeć na uczniów i zweryfikować własne o nich opinie, a rodzicom umożliwi bliższe poznanie środowiska szkolnego.
Wyświadczanie sobie konkretnych usług przez nauczycieli i rodziców - chodzi tu głównie o czynne zaangażowanie w wykonywaniu różnych zadań organizowanych
w wyniku podjętej współpracy między szkołą i domem. Może to być pomoc rodziców związana z organizowaniem wycieczek, imprez i uroczystości szkolnych, jak również dyskretna pomoc nauczycieli w doradzaniu w sprawie nurtujących ich problemów.
Celem współpracy nauczycieli z rodzicami jest uświadomienie rodzicom, że rozwój dziecka zależy od wspólnie realizowanych działań przez szkołę i rodzinę. Efektem wzajemnej współpracy nauczycieli i rodziców jest tworzenie na co dzień właściwej atmosfery wychowawczej w szkole i w domu. Na atmosferę wychowawczą składają się stosunki interpersonalne w relacji nauczyciel - uczeń, nauczyciel - rodzic, uczeń - uczeń. Nauczyciele i rodzice muszą być dla dziecka wymagający, a jednocześnie wyrozumiali i serdeczni. Atmosferę wychowawczą tworzy też satysfakcja nauczycieli
i rodziców z dobrze spełnianych obowiązków. Mówiąc o współpracy rodziców
z nauczycielami należy tu powiedzieć również o tym, ze rodziców i nauczycieli powinien łączyć jeden front wychowawczy. Do tego niezbędne jest wzajemne poznanie się
i rozumienie. Taką możliwość stwarzają wzajemne kontakty oparte na obopólnym zaufaniu. Współdziałanie powinno mieć na uwadze uwzględnienie działań wychowawczych. Chodzi tu o jednolite i oddziaływania wychowawcze nauczycieli
i rodziców, kształtujących u dzieci określone wartości, oceny i normy. Natomiast brak wspólnych oddziaływań prowadzi do zaburzeń w zachowaniu dziecka.
Poważnym defektem we współpracy jest nieufność. Błędem ze strony nauczycieli jest postawa, gdy usiłują za wszelka cenę mieć rację i nie przyznają się do popełnianych błędów. Błędem jest także organizacja współdziałania jedynie z powodu niezwykłych okoliczności. Zazwyczaj dotyczy to uczniów o rażącym zachowaniu, lub zaniedbujących się w nauce. W tej sytuacji zwykle nauczyciele i rodzice szukają wzajemnych kontaktów, celem zaradzenia trudnościom. Zdobywając się wcześniej na konstruktywne współdziałanie, mogliby uniknąć wielu kłopotliwych sytuacji. Łatwiej jest bowiem zapobiegać trudnościom, niż je przezwyciężać.
Cindy J. Christopher podaje dobre rady dla nauczyciela na lepszą współpracę
z rodzicami uczniów:
Proponuj rodzicom różne formy pomocy. Nawet ci, którzy dużo pracują, będą chcieli coś zrobić.
Zachęcaj rodziców i okazuj im cierpliwość. Za każdą pomoc dziękuj na piśmie.
Traktuj rodziców jak równych sobie. Oni wiedzą o swoim dziecku bardzo dużo
i znają je dłużej niż ty.
Pytaj rodziców o to w czym chcieliby pomagać.
Nie ograniczaj się do rodziców. Możesz prosić o pomoc także dziadków, którzy mają więcej czasu niż rodzice i bardzo kochają swoje wnuki.
Współpraca szkoły z rodzicami nie jest łatwa, wymaga ogromnego zaangażowania i poświęcenia z obu stron. Jednak jeśli rodzice i nauczyciele będą wzajemnie się wspierać szybciej osiągną cel, jakim jest wykształcenie i wychowanie młodego człowieka. Brak wspólnej płaszczyzny wychowawczej wprowadza chaos
w życie dziecka, a ponad to bez porozumienia z rodzicami proces właściwego wychowania w ogóle nie jest możliwy.
Bibliografia:
Bąbel P., Trusz S. (2004), Rodzina i szkoła. Nowe perspektywy współpracy, Nauczanie początkowe, W: Kształcenie zintegrowane, Kielce, Nr 2.
Brzana M. (1996), Rodzice - sojusznicy czy kula u nogi?. W: Edukacja i dialog, Nr 8, Gdańsk.
Cindy J. Christopher, (2004), Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozumiewania się, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Czyżewska J (2000)., Tematyka oraz scenariusze spotkań z rodzicami, Białystok: Wyd. ODN,
Gordon J. (1996), Wychowanie bez porażek w szkole, Warszawa: Inst Wyd. PAX.
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia.
Mendel M. (1998), Rodzice i szkoła. Jak współuczestniczyć w edukacji dzieci?, Toruń: Wyd. Adam Marszałek.
Moroz D. Ocena opisowa pomaga poznać dziecko, Edukacja i Dialog, www.vulcan.edu.pl.
Sakowska J. (1999), Szkoła dla rodziców i wychowawców, Warszawa ,Wyd. CMPPP
Segiet W. (1990), Rodzice - nauczyciele. Wzajemne stosunki i reprezentacje, Poznań: Wyd. KiW.
Wielgat M., Między szkołą a domem. Terapia Pedagogiczna w teorii i praktyce, Białystok 2006.
Żłobicki W., Lewandowska Z., Młot A.(1991), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w klasach początkowych, Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, Nr 10.
Żłobicki W., Lewandowska Z., Młot A.(1991), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w klasach początkowych, Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, Nr 10, s. 452
Moroz D. Ocena opisowa pomaga poznać dziecko, Edukacja i Dialog, www.vulcan.edu.pl
Gordon J. (1996), Wychowanie bez porażek w szkole, Warszawa: Inst Wyd. Pax , s. 344.
Segiet W. (1990), Rodzice - nauczyciele. Wzajemne stosunki i reprezentacje, Poznań: Wyd. KiW , s. 179
Bąbel P., Trusz S.(2004), Rodzina i szkoła. Nowe perspektywy współpracy, Nauczanie początkowe,
kształcenie zintegrowane, Kielce, Nr 2, s. 15.
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia, s. 27
Sakowska J. (1999), Szkoła dla rodziców i wychowawców, Warszawa ,Wyd. CMPPP s. 109.
Bąbel P., Trusz S.(2004), Rodzina i szkoła. Nowe perspektywy współpracy, Nauczanie początkowe,
kształcenie zintegrowane, Kielce, Nr 2, s. 110
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia, s. 31
Cindy J. Christopher, (2004), Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozumiewania się, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 46
Warunki skutecznej współpracy nauczyciela z rodzicami
1